Եւ
զի
ուղիղ
է
դատասատանն
Աստուծոյ՝
յայտ
է
ի
վկայութանց
սուրբ
գրոց։
Զի
ասէ
Դաւիթ,
«արդարէ
Տէր
եւ
զարդարութիւն
սիրէ.
զուղղութիւն
տեսանեն
երեսքն
նորա»։
Եւ
թէ՝
«գործք
ձեռաց
նորա
արդարութիւն
եւ
իրաւունք
են»։
Եւ
թէ
«յարդարութիւն
եւ
յիրաւունս
հաստատեալ
է
աթոռ
նորա»։
Եւ
Մովսէս
ասէ,
«Աստուած
հաւատարիմ
է
եւ
ո՛չ
գոյ
ի
նմա
անիրաւութիւն.
արդար
եւ
ճշմարիտ
է
Տէր»։
Եւ
ինքն
Տէր
ասէր՝
«հայր
արդար,
եւ
աշխարհ
զքեզ
ո՛չ
ծանեաւ»։
Եւ
թէ՝
«ես
եմ
ճշմարտութեան
որ
ի
հօրէ
ելանէ»։
Ապա
ուրեմն
ճշմարիտ
է
դատաստան
նորա։
Եւ
դարձեալ
ցուցցուք
օրինակաւ։
Զի
դատաւորք
երկրի
վասն
չորից
թիւրեն
զդատաստանս։
Նախ
վասն
տգիտութեան։
Երկրորդ
վասն
երկիւղի։
Երրորդ
վասն
ակնառութեան։
Չորրորդ
վասն
կաշառաց։
Եւ
սոքա
արտաքոյ
են
ամենեւիմբ
երկնաւոր
դատաւորին։
Զի
ընդդէմ
առաջնոյն
ասէ
առաքեալն
«ի
նմա
են
ծածկեալ
ամենայն
գանձք
իմասատութեան
եւ
գիտութեան»։
Ընդդէմ
երկրորդին
ասէ
մարգարէն,
«ո՛
հայի
յերկիր
եւ
տայ
դողող
սմա»։
Ընդդէմ
երրորդին
առաքեալն
գաղատացւոց,
«Աստուած
ակն
մարդոյ
ո՛չ
առնու»։
Ընդդդէմ
չորրորդին
ա
սէ
մարգարէն
«կաշառ
ի
վերայ
իրաւանց
նա
ո՛չ
առնու»։
Ապա
ուրեմն
ուղիղ
է
դատաստան
նորա։
Զի
յաւիտեան
տանջէ
զմեղաւորս,
Հարցումն։
Ապա
վասն
է՞ր
սակս
ժամանակեայ
մեղաց՝
յաւիտեան
պատժէ
Աաստուած։
Պատսախան։
Ասեն
վարդապետք
թէ
արդարպէս
պատժի
մեղաւորն
յաւիտեան։
Նա՛խ՝
քանզի
մեղանչեաց
յիւր
յաւիտենական,
արժանապէս
պատժի
ի
յաւիտենին
Աստուծոյ։
Դարձեալ՝
չար
կամք
մեղաւորին
է
յաւիտենական.
զի
կամին
յաւիտենական
հեշտանալ
ի
մեղս
թէ
կարէին.
ապա
ուրեմն
եւ
պատիժն
լինի
յաւիտենական։
Դարձեալ՝
մեղանչեն
ընդդէմ
յաւիտենականին
Աստուծոյ.
վասն
որոյ
յաւիտեան
պատժէ
զնոսա։
Դարձեալ
նիւթ
հրոյն
որ
աղտ
մեղաց,
է
յաւիտենական.
վասն
այն
յաւիտեան
տանջէ
զնոսա։
Դարձեալ
հինգերորդ,
մեղքն
որոշէ
ի
յաւիտենական
կենացն.
վասն
այն
անկանի
ի
մահն
յաւիտենական։
Եւ
այս
յայտէ
բազում
օրինակաւ։
Զի
գնելն
լինի
սակաւ
մի
ժամանակ.
այլ
ըստցուածն
է
յաւիտենական։
Դարձեալ
խոցումն
ի
վայրկեան
ժամանակս,
ածէ
զմահ
յաւիտենական։
Դարձեալ
անկանիլ
ի
խորխորատ՝
է
ժամանակաւոր.
այլ
մնալն
անդ՝
է
յաւիտենական։
Դարձեալ
ժամանակաւ
փորումն
աչաց՝
առնէ
մշտնջենաւոր
կուրութիւն։
Դարձեալ
ըմպումն
մահադեղին
միում
րոպէի՝
ածէ՛
զմահ
յաւիտենական։
Ապա
ուրեմն
յիրաւի
եւ
արդարապէս
հատուցանէ
Աստուած
չար
փոխանակ
չարեաց.
այսինքն
պատիժ
վասն
անիւրաւութեան
նոցա.
զի
արդար
է
Աստուած։
Իսկ
հատուցանէ
բարի
փոխանակ
բարեաց
եւ
շնորհ
փոխանակ
շնորհաց,
զի
բարի
եւ
արդար
է։
Այլ
չար
փոխանակ
բարեաց
ո՛չ
երբէք
հատուցանէ.
ոչ
ի
կեանս
յայս
եւ
ո՛չ
ի
հանդերձեալն։
Զի
ոչ
անիրաւ.
այլ
արդար
յամենայնի
եւ
ճշմարիտ։
Վասն
Կշռոց
եւ
Արքայութեան
Հարցումն։
Զի՞նչ
է՝
դնին
կշիռք
արդարութեան։
Պատասխան։
Կշիռք
գործիական
առ
մեզ
յայտնի
է.
որ
զարդար
հաւասարութիւն
նշանակէի
ձեռս
մեր։
Այլ
մարգարէն
զմեզ
կոչէ
«ի
կշիռս
իւրեանց
մեղանչեն»։
Եւ
այսպէսբաղդատի։
Նժարն
է՛
ի
մեզ
լուծ՝
խոհական
իմացումն։
Երեք
թելեան
լարքն,
հոգին
եռամասնեայ
եւ
մարմինն
ի
չորս
տարերաց։
Կամ
տընկականեւ
զգայական
եւ
շնչաւոր
գոլն։
Իսկ
երկոքին
թաթք
կշռոցն՝
հոգի
եւ
մարմին։
Իսկ
կշռորդն
է
օրէնքն
աստուածային,
եւ
գործք
մեր
նմին
հաւասարեալ
եւ
միտեալ
հաւատով։
Զայս
իմանամք
կշիռք
առ
մեզ։
Եւ
արդարութիւնն
առ
այսէըստ
չորիցիմն
եղանակաց։
Նախ
հոգւոյ
ընդ
մարմնոյ
բնական
արդարութեամբ
հաւասարիլ։
Երկրորդ
զգործսմեր
զուգաչափել։
Երրորդ
զմեզ
առ
այլս
դատակշռել.
այսինքն
առ
վերինս
եւ
ներքինս
եւ
հաւասարս։
Չորրորդ
զբարի
եւ
զչար
գործս
մեր
առ
միմեանս
հաւասարել.
կամ
միտել
ի
չարս
եւ
ի
բարիս։
Եւ
որպէս
այս
առ
մեզ,
նոյնպէս
եւ
զկշիռ
իւրեանցն
Աստուծոյ
է
տեսանել.
որպէս
ա
սէ
առակն
«մէտ
կշռոց
է
արդարութիւն
ի
Տեառնէ.
եւ
գործք
նորա
կշիռք
արդարք»։
Եւ
պարտ
է
գիտել
զի
ի
միոյ
սեռէ
բարութեանցն
Աստուծոյ
յառաջեն
առ
մեզ
ողորմութիւն
եւ
արդարութիւն.
կրկին
տեսակ
կամ
գործք
կամ
զօրութիւն.
որպէս
ի
մեզ
երկոքին
ձեռք
մարմնոյ.
եւ
որպէս
իմացումն
եւ
կամք
հոգւոյ։
Նոյնպէս
առ
մեզ
գործս
բարի
եւ
չար։
Արդ
բարի
գործս
մեր
հայի
առ
գործ
ողորմութեան,
եւ
չար
գործս
առ
գործ
արդարութեան
Աստուծոյ։
Եւ
որպէս
մեք
յարաժամ
միտեմք
ի
գործ
բարութեան
կամ
չարութեան։
Եւ
գործ
նորա
միտէ
յողորմութեեան
կամ
արդարութեան
հատուցումն։
Զայն
ասէ
«մէտ
կշռոց
արդարութեան
Տեառն»։
Զի
որպէս
ի
կշիռն
արդար՝
մէտ
մի
յաւելուածն
հարստահարէ
զդիմակն
եւ
ի
խոնարհ
ձգէ,
այսպէս
եւ
դատաստանն
Աստուծոյ.
զի
մարդոյ
ի
բարի
գործս
հակեալ՝
հարստահարի՝
արդարութիւն
յողորմութենէն։
Եւ
թէ
ի
չարն
հետեւիմք՝
ողորմութիւն
յարդարութենէն։
եւ
տես
յօրինակաց.
զի
չնչին
գողութիւն,
Զաքար
իւր
զարմիւքն
քարկոծեաց.
եւ
կարկուտ
քաղելն
զայրին։
Այսպէս
ի
միտելն
սակաւ
ի
չարն՝
յաղթահարեաց
արդարութիւն։
Նմանապէս
եւ
ի
բարի
գործս
փոխեալք։
Պոռնիկն
սակաւ
մի
արտասուօք
դարձաւ
խաղաղութեամբ։
Եւ
աւազակն
միով
խոստովանութեամբ
եմուտ
ի
դրախտն։
Այսպէս
ի
միտելն
ի
բարին՝
յաղթահարեաց
ողորմութիւնն։
Եւ
որպէս
աստ՝
նոյնպէս
եւ
ա՛նդէ
կշիռ
արդարութեան։
Եւ
թէ
կամիս
ուղղել
մարմնապէս։
Նժարն՝
ամենակալ
իշխանութիւն
դատողին։
Լուծն՝
ուղիղ
եւ
անաչառ
քննութիւն։
Առասանքն
երեք
կղի՝
յԵրրորդութեան
դիմաց
արդարութեան
եւ
ողորմութեան
զօրութիւնք
առ
մեզ
խոնարհեալ.
ունելով
զյիշատակ
բարեացն
եւ
չարեացն
մերոց։
Այսպէս
բաղդատի
կոչումն
կշռոյ
եթէ
ումէք
հաճոյ
մարթասցի։
Իսկ
կշիռ
արդարութեան՝
պարզաբար
զհատուցումն
արդարութեան
նշանակէ։
Իսկ
միտելն՝
զչափ
թաթաղուն
զեղուն
երկոցունց
կողմանց.
այսինքն
բարեաց
եւ
չարեաց։
Դարձեալ
կշիռք
արդարութեան
առանձնապէս
իմանի
Տէր
մեր
ըստ
չորից։
Նախ
ըստ
գոյացութեան.
զի
որպէս
անսկիզբն
է
աստուածութեամբն,
նոյնպէսեւ
անվախճան
է
մարդկութեամեբն
հաւասարեալ։
Երկրորդ,
զի
միջնորդ
է
հօր
Աստուծոյ
եւ
մարդկան
հաշտութեան։
Երրորդ,
զի
ի
կշիռ
արդարութեան
դատեաց
ի
մէջ
հրէից
եւ
հեթանոսաց.
մարդկան
ազգի
եւ
սատանայի։
Չորրորդ,
զինա
արդարութեամբ
հատուցանէի
կատարածի.
վասն
որոյ
կոչի
կշիռք
արդարութեան։
Եւ
նմանապէս
ըստ
չորից
իմն
է
արդարութիւն։
Նախ
ի
նոյն
առ
ինքն
ի
դէմս
սրբոյ
Երրորդութեան.
հասարակ
գոլ
ամենայնիւ.
աստուածութեամեբե
բնութեամբ
կամօք
եւ
այլն։
Իսկ
միտումն
է
առանձնութիւն
դիմաց.
որ
է
անծին
եւ
ծնեալ
եւ
բղխեալ։
Երկրորդ,
հայի
առ
ի
մի
եւ
նոյն
բարերար
կամացն
յառաջ
եկեալ
գործքն.
աստուածային՝
արարչական՝
արքունական.
որ
է
գործ
ըստեղծման
եւ
նախախնամութեան։
Եւ
նոյնն
գոլ
ողորմութեան
եւ
արդարութեան
գործոց
ունել
հաւասարութիւն։
Եւ
միտումն
երբէք
եւ
ուրէք
հարստահարելով
եւ
հաւասարելով
ընդ
միմեանս՝
այսպէս։
Զի
երբեմն
ծածկէ
ողորմութիւն
զարդարութիւն.
եւ
երբեմն
արդարութիւն
զողորմութիւն.
եւ
երբեմն
հաւասար
երկուքն
յայտնի
եւ
կամ
ծածուկ.
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ
յութերորդ
հատոր
գրոցս
Լ
համարն։
Այլ
եւ
ի
նոյնս
գոյ
իմն
կշիռ
արդարութեան
ըստ
ինքեան.
որպէս
ասէ
մարգարէն
«յարդարութիւն
եւ
յիրաւունս
հաստատեալ
է
աթոռ
նորա»։
Զի
իրաւունք
է
բարոյն
բարի
առնել.
եւ
արդարութիւն
չարին
չար։
եւ
սոքա
երբեմն
հաւասարին.
որպէս
յորժամ
արդարապէս
հատուսցէ
բարեաց
եւ
չարաց.
եւմիտեն
յարաժամ
անվախճան
պատուէ
եւ
պատժէ։
Եւ
կշիռ
ողորմութեան
ըստ
ինքեան
մարմնաւորի
եւ
հոգեւորի.
զի
աստ
մարմնաւորն
եւ
անդ
հոգեւորն
կշռիեւ
միտէ։
Այլ
եւ
աստ
երբեմն
հաւասարին
արժանեաց
եւ
ոչ
արժանեաց.
որպէս
ծագել
զարեւ։
Եւ
երբեմն
միտէ.
որպէս
փրկել
զբարիս
կամ
զչարս.
եւ
փարթամանալ
բարեաց
կամ
չարաց։
Իսկ
մարդ
հաւասարի
կշիռնըստ
յուսոյ,
եւ
միտէ
ողորմութիւն
ըստ
սիրոյ։
Այլ
եւ
յորժամ
ի
վեր
քան
զչարին
պատուէ
զսուրբս,
եւ
ի
վայր
քան
պատժէ
զմեղաւորս։
Այսպէս
հաւասարի
եւ
միտէ
կշիռ
ողորմութեան
ըստ
ինքեան
առ
նոյնս
եւ
առ
այլս։
Երրորդ,
հայի
եւ
առ
նոյն
ինքն
արդարապէս
հատուցումն
մանրամասն
քննութեամբ
բարեացն
եւ
չարացն.
որք
առաւել
կամ
նուազ
ունին.
կամ
հասարակ
յերկուցն
կրից։
Նոյնպէս
եւ
հատուսցի
առաւել
եւ
նուազ
եւ
հաւասար.
ո՛չ
միայն
ըստ
սեռի
գրծոց,
այլ
եւ
ըստ
տեսակի
եւ
քանակի
եւ
որակութեանց
նմին։
Զի
ըստ
սեռի
հատոււցանի
բարեացն
բարի
եւ
չարացն
չար։
Իսկ
ըստ
տեսակի,
որպիսութիւն
հատուցմանց
ըստ
հաւատոց
եւ
գործոց
վկայից
եւ
կուսից։
Իսկ
քանակի,
չարփու
գործելեացն
առաւել
եւ
նուազ
իւրքանչիւրոց
ի
խորհուրդս
ի
բանս
եւ
ի
գործս։
Իսկ
ըստ
որակացն,
կամայի
եւ
ակամայի.
գիտութեան
եւ
անգիտութեան
եւ
այլն։
Զի
հատուցանէ
Աստուած
ըստ
արդեանցն
գորոց.
որպէս
ասէ
առաքեալն
«իւրաքանչիւր
ընկալցի
ըստ
վաստակոց
իւրոց»։
Եւ
վասն
արդենցն.
որպէս
ասէ
Յոհաննէս՝
«շնորհս
փոխանակ
շնորհաց»։
Եւ
ի
վեր
քան
զարդիւնս.
ըստ
այնմ
«չափ
շարժուն
թաթաղուն
ասացին
գոգս
ձեր»։
Զայս
ցուցանէ
հաւասարութիւն
կշռոյն
եւ
միտելն։
Չորրորդ,
կշիռն
նշանակէ
զգործս
մարդկան.
ըստ
կշռոյ
օրինացն
հաւասարել
եւ
հատուցանել.
եթէ
ըստ
բնականին
կամ
ըստ
գրոյն
եւ
աւետարանին.
որում
շատ
տուաւ
առաւել
պահանջել։
Եւ
թէ
ունիցին
ըստ
օրինացն
հաւասարեալ
ի
գործս
կամ
ի
հաւատս,
եւ
եթէ
միտեալ
եւ
կամ
նուազեալ,
ըստ
նոցին
օրինացն
հատուցանեել.
եւ
կամ
արտաքոյ
օրինացն
կորնչիլ
իյայսմ
կշռոյ
է
հատուցումն։
Եթէ
ումեք
տուեաել
իցէ
շնորհ
հասարակ
կամ
յատուկ,
որպէս
մկրտութիւնեւ
հաւատքն.
քանքար
եւ
տաղանդ.
իշխան
եւ
առաջնորդ.
մեծութիւն
եւ
ինչք.
կեանք
լոյսյ
ամանակ
եւ
այլն
ամենայն.
այսգու
եղանակաւ
կշռոյ
հատուսցի։
Եւ
այսպէս
դնի
կշիռք
արդարութեան
որպէս
ցուցաւ։
Առ
այսու
Հարցումն։
Զի՞նչ
է
ասելն
«եդից
զողորմութիւն
իմ
ի
կշիռս»։
Պատասխան։
Ողորմութիւն
Տեռանէ
եռակի։
Նախ
հասարակական։
Երկրորդ
յատկական։
Երրորդ
կշռողական։
Հասարակական
է,
որպէս
ած
է՛անձրեւ
ի
վերայ
չարաց
եւ
բարեաց
եւ
այլն։
Իսկ
յատուկն
է
որպէս
զղջացելոց.
ըստ
այնմ
«ողորմեցայց
ու
ողորմեցայց»
եւ
այլն։
Իսկ
կշռողականն
է
զոյգ
արդարութեամբ
կշռել.
որպէս
յորժամ
ողորմելով
միոյն՝
պատժէ
զընդ
դիմակն
նորին.
որպէս
փրկեցաւ
Իսրայէլ
եւ
պատժեցաւ
Եգիպտոս.
եւ
յազատիլ
բնութեան
մարդոյս՝
պատժեցաւ
սատանայ։
Արդ՝
առաջին
անխառն
է
արդարութեան,
երկրորդն
նուազէ.
երրորդն
զոյգ
է։
Դարձեալ՝
առաջինն
բնութենէ.
երկրորդն
շնորհաց.
երրորդն
փառաց։
Դարձեալ՝
առաջինն
վասն
չարաց.
երկրորդն
վասն
բարեաց.
երրորդն
վասն
չարաց
եւ
բարեաց։
Դարձեալ՝
առաջինն
է
ի
կամքն։
Երկրորդն
ի
սէրն.
երրորդն.
ի
գործն։
Հարցումն։
Ժամ
դատաստանին
ո՞րքան
է.
յերկա՞ր
թէ
սուղ։
Պատասխան։
Յարութիւն
մարդկան
ի
վայրկեան
ժամանակի
եւ
յանկարրծակի
լինի
որպէս
ցուցաւ
ի
վերոյ։
Այլ
զյերկարութիւն
ժամու
քննութեան
դատաստանին,
ոմանք
ժամ
մի
ասեն.
որքան
եկաց
ընդ
Ադամայ
ի
քննութիւն
հարցմանց
յետ
յանցանաց
նորին։
Այլ
որ
ուղիղն
է
տեսութիւն,
յետ
յարութեան
փոխի
ժամանակն
ի
յաւիտեան.
եւ
այլ
ո՛չ
գտանի
մասն
եւ
րոպէ
եւ
ժամ.
զի
րրկնային
մարմինք
դադարին
ի
շարժմանէ
ուստիժամանակն
գոյանայ։
Այլզի
մի
իրողութիւն
դատաստանին
եւ
յարութեան
ուրուական
եւ
առաչօք
թուեսցի
ընդհանուր
ամեենայն
մարդկան,
վասն
որոյ
ասեն
վարդապետք
ի
յարութենէն
մինչ
ի
գալուստն
եւ
քննութիւնն
եւ
հրով
նորոգին
եւ
այլն՝
յերկարի
միջոցաւ
որքան
ժամս
Զ։
Զի
որպէս
յաւուրս
Զ
կազմեցաւ
աշխարհ
եւ
ԻԼ
դարս
կայացաւ։
Նմանապէս
եւ
ի
ժամս
Զ
նորոգեսցի
դարձեաել։
Եւ
զայս
յայտնեն
գիրք
սուրբ.
զի
աւետարանն
ի
մէջ
գիշերի
ասաէ
զժամ
յարութեան
«եղեւ
բարբառ
ահա
փեսա
գայ
արիք»։
Իսկ
մարգարէն
ի
դէմս
Քրիստոսի
ասէ
«ընդ
առաւօտս
սպանանէի
զամենայն
մեղաւորս»։
Ուստի
երեւի
Զ
ժամս
ի
յարութենէն
մինչ
ի
վճիռ
հատուցման
եւ
կորստեան
չարաց
չորեքկին.
այսինքն
գործոց
չարաց
եւ
պատժոց
նոցին.
պատճառաց
դիւաց
եւ
հետեւելոց
մարդկան։
Այս
է
ասելն
պակասեցին
մեղաւորք
յերկրէ.
ամբարիշտք
մի
եւս
գտցին
ի
նմա։
Յայնժամ
ուրախ
լիցի
Տէր
յարարածս
իւր»։
Իսկ
ուրախութիւն
Աստուծոյ
չորիւք
իմանի։
Նախ՝յառաջ
քանզլինելն
աշխարհի՝
որդի
ի
հօրէ
եւ
հայր
յորդւոյ։
Երկրորդ՝
ի
ստեղծումն
յարարչութեան
բոլորից՝
ուրախ
եղեւ
Տէր
յարարածսիւր
եւ
յորդիս
մարդկան
ըստ
Սողոմոնի։
Երրորդ՝
ի
փրկութիւն
մարդկան
ի
ձեռն
մարդանալոյ
բանին։
Չորրորդ՝
ի
վախճանի
յորժամ
հնազանդին
նմա
ամենայն
եւ
պսակէ
զսուրբս
իւր,
ուրախ
եղիցի
Տէր
յարարածս
իւր։
