Գիրք պատմութեանց

Հեղինակ
ՊՕՂՈՍ ԿԱՂԶՈՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
Անդ յետ աքսորման Զաքարիայ Պատրիարքին, բերեալ զՅօհաննէս վարդապետն Համատանցի, նստուցին յաթոռ Պատրիարքութեան Կոստանդնուպօլսի. սակայն սա ինքն Յօհաննէս Պատրիարք սակս ինքնահաւանութեանն սկսաւ մեծամեծս բարբառիլ. եւ գրեթէ չհաւանեալ արարմանցն Հօր մերոյ՝ հանապազ եսական ախտիւ ախտանայր։ Եւ թէպէտ եցոյց առաւել խստութիւն ընդ դէմ ախտարմայից, մինչեւ զղջալ նոցա աքսորման Զաքարիայ Պատրիարքի. բայց առաւել թուեցաւ ազգինատելի եւ խոտելի վասն գոռոզ բարուցն. մանաւանդ ոչ կարելով զմիտս ժողովրդեանն շահել. զնախորդ Պատրիարքն ածելով ի մէջ բասրական բանիւ նանրացուցանէ զվաստակ նորա. եւ ի Պրուսայու եւս՝ հանել եւ հեռաւոր ուրեք առաքել կամեցեալ. եւ զիւրն մեծագործութիւն իմն համարեալ. ուստի ցրտացոյց զինքն յաչս ժողովրդեանն. մինչեւ եբաց դուռն խռովութեան. եւ կորոյս զառաջին հռչակեալ զանունն բարի, եւ զգործ իւր. որ յառաջն թուեցաւ ամենեցուն բարւոք. բայց յետոյ յոռի եւ անպիտան, եւ այն յաղագս մեծաբանութեան իւրում զոր խօսէր յատենի, եւ յառանձինն. մոռացեալ զՏէրունակն խրատն. թէ զամենայն զոր ինչ առնիցէք, ասասջիք թէ՝ ծառայք անպիտանք եմք. զոր ինչ պարտն էր արարաք։ Եւ թէ որ խոնարհեցուցանէ զանձն՝ բարձրասցի, եւ զբան աւետարանչին. թէ որ բամբասէ զեղբայր իւր, նա ոչ ճանաչէ զԱստուած. եւ թէ ամենայն բամբասօղ՝ մարդասպան է. զայսոսիկ բնաւ մոռացաւ աշակերտն այն Աւետարանին. վասն որոյ՝ խոցեալ զսիրտս հասարակութեանն եւ ինքն խոցեցաւ ի նոցանէ. մինչեւ յարեան ի վերայ նորա. եւ ձեռներէց եւս եղեն. եւ թէ չէր փախուցեալ եւ ծածկեալ ի մառանի եկեղեցւոյն, գուցէ մահ եւս ընկալնոյր ի ձեռաց նոցա. քանզի մինչեւ ցսենեակ նորա ընթացան ցասուցեալքն ի նա. բայց ոչ գտին. եւ այս գրգիռ գոյացաւ անխոհեմ խօսից, զի՞ պիտէր նմա զաքսորեալ Պատրիարքն առնուլ ի բերան, յոորյ փոխմանէն ամենեքեան հոգի վիրաւորեալ էին. եւ նա անտի եւս կամէր աքսորել, որով եւս քան զեւս վիրալից եղեն, զի միշտ ի կասկածի էր, թէ որքան նա կայ՝ եւ սիրելի եւս է յաչս ամենեցուն՝ ինձ ոչ տան ունիլ զիշխանութիւնս զայս. վասն որոյ կամէր ի հեռաւոր տեղիս ձգել զնա, թերեւսմոռասցին եւ հանցեն զնա ի մտաց, սակայն նոքա զինքն մոռացան եւ հանին ի մտաց. եւ ընկենուլ յիշխանութենէն եւս ճգնեցան։ եւ տեւեաց այս խռովութիւն մինչեւ երեք ամիս եւ օր քան զօր յուզիւր խռովութիւնն, եւ Յօհաննէս Պատրիարքն յերկիւղէն բերեալ պահապանս ի զինուորաց, եւ նստոյց ի մէջ եկեղեցւոյն. վասն որոյ՝ չհանդուրժեալ այնմ ազգին՝ խնդրեցին ի նմանէ տալ զհրաժարականն, այլ նա տակաւին յամառեալ չկամէր տալ. մինչեւ յարեան ի վերայ նորա որպէս յառաջն ասացաք. այլ ետ բերել ի դրանէ Տէրութեաննա հրամանագիր, եւ ետ ընթեռնուլ ի մէջ բազումութեանն ասելով թէ՝ ով ոք զսա չկամի լինիլ Պատրիարք՝ վասն կրելոց է առանց կարծեաց. ուստի՝ եւ քանի մի անձիս առաքեաց ի Թի. յաղագս որոյ՝ խռովութիւնն եւս քան զեւս սատակեցաւ. եւ ապա ետուն գիր ծանուցման ցարքայ Համիտ՝ եւ ցեպարքոսն Իզզէթ Մէհմէտ փաշայն. թէ խռովութիւնս այս՝ ոչ է դադարելոց. մինչեւ ոչ եկեսցէ աքսորեալ Պատրիարքն մեր. եւ նոքա իբրեւ գիտացին թէ՝ յիրաւի ոչ խաղաղի այսվրդովմունս. այլ առաւել զօրաանյ, եւ մանաւանդ թէ՝ վնաս եւս գոյանայ, հրամայեցին ազգին մերոյ խորհիլ ի մէջ իւրեանց հանդերձ ծերակուտիւ եւ վարդապետօք, եւ ընտրել զոմն՝ որ ամենեցուն իցէ հաճելի, եւ ապա ազդ առնել նոցա, զոր հաստատեսցեն ի տեղի նորա. այսինքն ի տեղի Յօհաննէս պատրիարքին. զի մի այնպիսի անպատեհութիւն, եւ անկարգ յուզումն խռովութեան պատահեսցի միւսանգամ. բայց նախ քան զառնելն խորհրդոյ՝ խնդրեցին յեպարքոսէն վերոասացելոյ, զի նստեալն գնացեալ նստցի ի Ղարթալ. եւ ապա առնեմք զընտրութիւն Պատրիարքին. եւ նա հրամայեաց առնել այնպէս. եւ զայս վասն այնորիկ՝ այսպէս առնել կամեցաւ ազգն, զի մի գժտութիւն ինչ ծագեսցի նոր ի նորոյ ի միջի. վասն որոյ յղեցին զնա յառաջագոյն ի Ղարթալ. եւ յետ այնորիկ ժողովեալ բազմաց ի մի՝ ըստ հրամանի Տէրութեանն, եւ սկսան հարցանել ցժողովեալսն թէ՝ զո՞ խնդրէք ձեզ լինիլ Պատրիարք. ամենեքեան միաբարբառ աղաղակեալ ասացին, զՏէր Զաքարիայ ազգասէրն հաճիմք առնել մեզ Պատրիարք. որ վասն ազգի մերում գնաց ի յաքսոր. ապա ի նմա միայն հաճիմք. եւ զնա միայն կամիմք. զի թէ այլ ոք քան զնա եկեսցէ, եւ հրեշտակ եւս իցէ՝ չէ մեզ ընդունելի. եւ ոչ խռովութիւնս այս առնու դադարումն. եւ իբրեւ ի վերայ նորա հատաւ վճիռ Պատրիարքութեանն՝ գիրս կնքեալ ետուն ցեպարքոսն. եւ նա յղեաց ի ներքս առ Թագաւորն՝ թէ մեք ահա զայս ընտրեցաք. եւ զայս միայն խնդրեմք. եւ ոչ զայլ ոք. յայնժամ ըստ խնդրելոյ ազգին, եւ վասն համահաճութեան ամենեցուն լինելոյ՝ ետուն հրաման՝ եւ զիթլախ նորա. եւ բերեալ ի Պրուսայու արքունական վերակացուաւն զոր յղեցին. ի ՌՄԼԱ ի մարտի ԻԵ ին. զկնի զատկի կիւրակէին երեկոյեան յառաջին ժամուն. ընդ որոյ գնացին այլ եւ ի մէնջ Կիւլապեան Օհաննէս աղայն. եւ որդին իւր տիրացու Յարութիւնն. եւ ազգականն. եւ ազգականն իւր Կարապետ աղայն, որ եւ երկւո աւուրբ յառաջ գնացեալ□
       Եւ թէ ո՞րքան ուրախութիւն եղեւ յայն օր, թէ իւրն՝ եւ թէ սպասաւորացն, ոչ կարեմ պատմել գրով. ուստի՝ ի լուսանալ երկրորդ աւուրն՝ զպատրաստութիւն ճանապարհի տեսանել սկսաք առ ի գնալ ի մեծն Պօլիս։ Բայց Խարաճճի պաշի մեծ տղայն Պրուսայու ոչ եթող. այլ արգել ասելով թէ՝ այսքան ժամանակ է որ աստ է, եւ յիւր նստեալ սենեկէն յարտաքս ոչ է ելեալ բայց ի յեկեղեցի գնալոյն, որում քաջ տեղեակ եմ. ապա այսօր կամիմ տեսութիւն առնել ընդ նմա. վասնորոյ եւ մեք ելեալ գնացաք ի տեսութիւն նորա. եւ նա յոյժ պատուեաց զՎեհն մեր. եւ յարձակելն զմեզ եւս՝ զբազում զինուորս զհետ առաքեաց ընդ ցամաքաւ յուղակաւորութիւն մինչեւ յԵալուվա։ Արդ՝ եւ ի միւսում աւուր՝ որ էր երեքշաբթի ելեալ ի Պրուսայու բազում ամբոխիւ գնացաք ի գեօղն՝ որ Զարսախ. եւ ի գիշերին յայնմիկ՝ անդօթեցաք. եւ ի լուսանալ առաւօտին գնացաք անտի ի գեօղն Չէնկիլէր. բայց ոչ մնացաք անդ. այլ փոքր մի հանգիստ առեալ՝ գնացաք ի նաւահանգիստն Եալօվայու. եւ անտի մտաք ի նաւ. զոր բերեալ էին վասն մեր վերոյ ասացեալ բարեպաշտ անձինքն. եւ իբրեւ մեկնեցաք անտի՝ յարեաւ հողմ սաստիկ մինչեւ երկիւղ կալաւ թէ զմեզ, եւ թէ զարքունական վերակացուն. այլ զնա եւս առաւել. բայց ապաւինելով ի Տէր՝ հասաք ի կղզի մի անմարդաբնակ, եւ հազիւ անկաք անդ. եւ յայն գիշեր՝ անդ ագաք. իսկ ի վաղուեան եղեւ խաղաղեալ ծովն յալեկոծութենէ իւրմէ ողորմածութեամբն Ասուծոյ. եւ մտեալ ի նաւ դիմեցաք ի մեծն Պօլիս. եւ օգնականութեամբ տիրողին ծովու եւ ցամաքի՝ հասաք ի նաւագանգիստն՝ որ անուանեալ կոչի Հարէմ իսկէլէսի. հանդէպ քաղաքին մեծի, ուր դիմեալն էաք. եւ ազդ արարաք իշխանաց, եւ իշխանապետաց. թէ ահա Տէրամբ Յիսուսիւ եկաք եւ յայս նիշ տեղւոջ եմք. որպէս կամիք՝ այնպէս ցուցջիք մեզ զի առնիցեմք. իսկ նոքա զգացուցին Եպարքոսին զգալստենէ Վեհին մերոյ. եւ նա իսկոյն զոմն ի յիւրոցն առաքեալ իբր հրաւիրակ որ եկեալ տարաւ զմեզ ի դուռն։ Բայց դու տես ինձ զբազմութիւն ժողոժրդեան մերս գրոհի՝ եւ այլ ամենայն ազգացց. որք ի քաղաքին կարէին գտանիլ. քանզի՝ գրեթէ ամենեքեանքն ցանկային տեսութեան Հօր մերոյ. եւ իբրեւ ելաք ի դէմս նոյն եպարքոսին այն է Իզզէթի Մէհմէտ փաշային ասաց, ահա մեծազօր Թագաւորի մեր ետ բերել զքեզ. եւ զՊատրիարքութեան իշխանութիւնն վերստին շնորհեաց. բայց դու մի՛ փքանար ի միտս քո. ազգն իմ յոյժ սիրեաց զիս՝ վասն այնորիկ ետ բերել զիս ի Պատրիարքութիւն. այլ որքան յառաջն էիր՝ քան զայն լե՛ր խոնարհ եւ հեզ. եւ բարւոք կառավարեսջիր զազգն քո. որրպէս մինչեւ ցայժմ կառավարեցեր. էհերց եւս՝ թէ Պրուսայու խարաճճի պաշին՝ մեծ աղայ ասացեալն՝ պատուեաց զքեզ. եւ կամ ո՞րպէս կեայ ինքն. եւ հայրն մեր յոյժ շնորհակալ եղեւ զնմանէ, եւ զինքենէ զեպարքոսէն ասելով, ի ձերդ բարի ակնարկութենէն՝ եւ ի խնամոց գթութեան՝ առաւել քան զչափն պատուեաց եւ մխիթարեաց։ Եւ այս քաղցրութեան ցմուցումն եպարքոսին ի վերին խնամողութենէն պարտիմք ճանաչել. զի ըստ իմաստնոյն՝ սիրտ մեծամեծաց՝ ի ձեռին Աստուծոյ է. յոր կողմն կամի՝ միտեցուցանէ. եւ յետ այսց խօսակցութեանց՝ զգեցոյց նմա զիշխանութեան կապայն. եւ ասաց՝ երթ նիստ յաթոռ քո. եւ բարեաւ վայելեա անխռով. եւ աշխատ լեր խաղաղութեամբ շահել զազգն քո. եւ ոչ խռովութեամբ. վասն որոյ՝ ելեալ յերեսաց եպարքոսին՝ եկն նստիլ յաթոռոյ Պատրիարքութեան համահաճութեամբ ազգին իւրոյ. եւ թէ ո՞րպիսի ուրախութիւն եղեւ ազգին մերոյ՝ որք անդն կային ընդ տեսանել ծնողին իւրեանց՝ անկարանամ ասել. եւ ոչ զթիւ նոցա ճառել. զի անթիւք էին. եւ զեղանակ խնդութեան նոցա՝ զկնի զգենլոյ Կապային՝ եւ դիմելոյ ի Պատրիարքարանն. բայց այսքան ինչ կարեմ ի միտս լսողացդ նկարագրել. ըստ որում զհետ նորա էի ի դրան. զի որքան եղեւ տրտմութիւնն որ վասն նորա՝ ի յաքսորմանն յազգի մերում եօթնապատիկ եղեւ ուրախութիւն ի գալստեան նորա. եւ թէ Սրբազան Վեհն մեր ո՞րպիսի գովութեան արժանացեալ եղեւ յամենայն ազգաց յաղագս այնպիսի խնամատար լինելոյն վասն ազգին իւրոյ որ մինչեւ յաքսոր անգամ գնալ յանձն էառ. որով յոյժ հաճոյ գտաւ յաչս օսմանցւոց։ Ուստի՝ եւ Սուլթան Համիտ արքայն եկեալ էր ի տեսութիւն նորա ի ժամ զգենլոյ կապաին, սակս վերստին Պատրիարքութեանն նորա. ընդ որում էի եւ ես հէգս ի դրան անդ եւ յամենայնի. եւ յելանելն մեր եւ ի գնալն ի Պատրիարքարանն՝ յաջմէ եւ յահեկէ Վեհին մերոյ՝ բազմութիւն ժողովրդեան ընթանային. եթէ ի մերոց՝ եւ եթէ յօտար ազգաց. մինչեւ զարմանալ ամենեցուն՝ եւ երանել զնա. եւ Ոսկեբերանին՝ վասն ուղղութեան ազգին իւրոյ աքսոր ընկալաւ՝ եւ մեծ գովութեան եղեւ արժանի. ունէին ի բերանս իւրեանց. եւ ասէին ամենեքեան՝ որք տեսանէին զնա ի ճանապարհին. եւ զի՞նչ երկարութիւն բանի արասցուք. այլ իբրեւ հաստատեւցաւ յաթոռ իւր. եկեալ բազումք ի հեստելոց անկանէի՛ն յոտս նորա եւ ասէին՝ մեղաք հայր մեր պատուական եւ բազմաշխատ ի վերայ մոլորեցեալ ոչխարացս. ահա յիրաւի մեղաք. որք ոչ թէ ըստ մեղայի աքարզարմեան ասէին զմեղայն. այլ ըստ անառաըին՝ հանդերձ հեղմամբ արտասուաց. եւ այն՝ այնքան՝ մինչ զի զմեզ եւս շարժեցին յարտասուս. եւ իբրեւ ետես ծնօղն մեր զայնպիսի ջերմեռանդ զղջումն նոցա եւ զամենայն, գթածաւ ի նոսա եւ սիրով ընկալաւ գգուեաց զնոսա եւ ասաց, ով որդեակք իմ, զայս քան նեղութիւնս զոր ետու ձեզ՝ վասն հոգեւոր օգտի ձերոյ էր՝ եւ ոչ իմ. զի յիմ վերայ հարկ ցայս վայր էր զձեզ շահեցայց եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան ուղղել աշխատասիրեցից. վասն որոյ՝ ոչ խնայեցի զանձն իմ. եւ ոչ խնայեցից. եւ նոքա որք գլխաւորքն էին՝ ետուն պատասխանի եւ ասեն. գիտեմք Հայր սուրբ. զի ոչ մեղար դու ինչ ումեք. այլ մեք մեղաք. եւ մեք անօրինեցաք եւ յանցեաք. ներեա ուրեմն՝ ո՜ Հայր մեր հոգեւոր ամենայն յանցանաց մերոց. եւ արա՛ զմեզ այսուհետեւ որդիս լուսոյ, եւ որդիս տունջեան. եւ զայլ զղջական բազում բանս խօսեցան եւ ասացին. դարձեալ ասացին. թէ՝ մեք զայն փոքունսն եւս՝ բերեմք առ Տէրութիւնս քո. եւ տամք ասել նոցա մեղայ. եւ որ ոչն հնազանդի քեզ՝ ընդ քեզ եմք ի լինիլ վրէժխնդիր այնպիսեաց. որպէս եւ բերին. եւ գթածագոյն Հայրն մեր յորժամ ետես զջերմեռանդութիւն նոցա՝ գթաացւ ի նոսա որպէս Հայրն երկնաւոր ի վերայ անառակ որդւոյն. եւ այնուհետեւ սիրեաց զնոսա, եւ ուրախ եէեւ ի վերայ դարձման նոցա ի մոլորութենէ ճշմարտութեան, որ եւ անպակաս գային առ սրբազան վեհն մեր. եւ խրատէր զնոսա. եւ ուսուցանէր զճանապարհն ճշմարտութեան զցայգ եւ զցերեկ, յաղագս բառնալոյ զչար սերմն ի միջոյ բարի սերման. առ ի լինիլ մի հօտ եւ մի հովիւ. ըսի Տեառն բանի թէ՝ իբրեւ լուիցեն զձայն քաջ հովուին՝ զհետ երթիցեն նորա. եւ եղիցին մի հօտ՝ եւ մի հովիւ. ահա այս էր վախճան դիտման հօրս մերոյ. բայց մինչեւ ոչ եկն ժամանակն եւ կամեցողութիւնն Աստուծոյ՝ ոչ եկին ի յուղղութիւն. քանզի Տէրն եւ Աստուածն համայնից՝ ոչ կամի զմահ մեղաւորին. այլ զդառնալն նորա ի չար ճանապարհէն եւ զկեալն. զի ոչ եկն կոչել զարդարն՝ այլ զմեղաւորս. վասն որոյ՝ եւ մեզ պարտ է ուրախ լինիլ ի վերայ դարձման եղբարց մերոց. եւ առաւել սէր եւ խաղաղութինընդ միմեանս. ոորվ յաղթի եւ ընկճի թշնամին մեր սատանայ. զի չեմք որդիք խռովութեան, այլ խաղաղութեան. ըստ այնմ թէերանի խաղաղարարաց. զի նոքա որդիք Աստուծոյ կոչեսցին։ Քանզի՝ եւ դիտաւորութիւն Հօր մերոյ էր այս. որպէս յառաջն ասացաք՝ զի եղիցուք ամենեքեան որդիք լուսոյ. եւ ոչ որդիք խաւարի. բառանալով ի միջոյ զհեռն եւ զնախանձ։ Զի ու՛ր հեռ է եւ նախանձ՝ ըստ սրբազան Առաքելոյ՝ անդ է ամենայն անկարգութիւն, եւ այլ ամենայն իրք չարք։ Ապա պարտ է ի բաց թօթափել այսուհետեւ զամենայն զչարութիւն, եւ զամենայն զնենգութիւն. եւ լինիլ մի՝ որպէս յառաջն էաք. ուրեմն մաղթեսցուք յամենաբարի Տեառնէն, զի սիրով եւ ճշմարիտ հաւատով։ եւ աներկմիտ յուսով կապակցեսցէ զամենեսեանս մինչ ի գալուստ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. եւ այսքանս լիցի բաւ ձերում Աստուածսիրութեանն. քանզի կար մեր էր այսքան. որ եւ լերուք ողջ ի Տէր յար, Ամէն։
      
       Դարձեալ այլ բան հարկաւոր գրութեան առ սիրելիսդ մեր. քանզի յորժամ վերոգրեալ Սրբազան ազգասէր Հայրս մեր Զաքարիայ քաջ րաբունապետն եւ Դետն Ազգիս Հայոց ետես թէ բազում ի հաստելոցն եկեալ մեղայ ասացին. եւ նա հայրաբար գթացաւ նոցա, էհան ի Թի գնացողացն արս չորս. որպէս զի տեսեալ նոցա թէ խնամք առնելունի ի մտի այնուհետեւ Պատրիարքն իւրեանց, առաւել յորդորեսցին գալ յուղղութիւն։ Բայց ազգն մեր ընդ այս սկսան տրտունջ առնել աստ եւ անդ. թէ ընդէ՞ր էհան զնոսա ի ծառայութենէ թիոյ. կամ ընդ է՞ր առանց մերս գիտութեան, եւ առանց հարցանելոյ մեզ արար. զի մեք ոչ ընդունիմք զմեղայն նոցա. եւ ոչ հաւատամք բանիցն. եւ այլ այսպիսի ասութիւնք բազում. վասնորոյ իբրեւ լուաւ հոգեւոր ծնօղն մեր զայսպիսի բամբասանս եւ զտրտունջ, որով անուն նորա կայ ի լեզուս բազմաց, արար իսկոյն ժողով մեց ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին. հանդերձ եպիսկոպոսօք, քահանայիւք եւ բազում ժողովրդովք. ուր եւ խօսեցաւ բանս ինչ ի վերայ անառակ որդւոյն թէ. ո՞րպէս Հայրն երկնաւոր ընկալաւ զնա, յորժամ ետես զդարձ նորա. ո՞չ աապքէն եդ զմատանին ի ձեռս նորա, եւ եզեն զեզն պարարակ վասն նորա. եւ ասաց՝ ա յս որդի իմ մեռեալ էր եւ եկաց. կորուսեալ եւ գտաւ. եւ սկսաւ ուրախ լինիլ. եւ ըստայսմ բազում բանս խօսեցաւ ինքն եւ թէ եպիսկոպոսունքն յաղագս գթութեան եւ խնամոցն Հայրական, որով եւ հաճեցոյց զմիտս ժողովրդեանն. եւ ապա զայս դաշնադրութիւն եդ ի մէջ նոցա. թէ այսուհետեւ այս ճանապարհաւ ընթանալ մեզ բարւոք է. եւ նոքա հաճեալ ասացին այո՜։
      
       Եւ այս յայտ լիցի ի մեծս Պօլիս բնակեալ բոլոր քահանայից, բարեպաշտօն իշխանաց. եւ առ հասարակ ժողովրդոց. զի ի մէջ Պատրիարքին. եւ ի մէջ էսնաֆից ընտրեալ վարպետաց եղեալ դաշն եւ պայմանն այս է։
       Զի ի հեստելոց՝ եթէ զոք պատժել արժան իցէ, յիւր էսնաֆէն եկեալ վկայեսցեն վասն նորա. եւ որպէս վայել է պատիժս հատուցանել նմա, ըստ ժամանակին, ըստ տեղւայն. եւ ըստ անձին Սրբազան Պատրիարքն տնօրիեալ՝ արասցէ։ Ապա յայտ է թէ՝ խնդիրն եւ վկայութիւնն յիւր էսնաֆէն լինելոց է. իսկ պատիժն կամ արձակելն ի պատժոյն ի Պատրիարքէն. վասն որոյ՝ այս կանոնք եդան։
      
       Կանոն առաջին. եթէ ոք ի հեստելոցն իւր էսնաֆին խնդրանօքն որ պիտի արձակի ի պատժոյն. Սրբազան Պատրիարքն յիւրն կողմանի քննութիւն արասցէ ի ձեռն Քահանայից, եւ կամ ի ձեռն արանց հաւատարմաց՝ գիտել զդաւանութիւն նորին, թէ ըստ ուղղափառ դաւանութեան հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ իցէ։
       Կանոն երկրորդ. եթէ ոք ի հեստելոցն Պսակ ամուսնութեան խնդիրցէ՝ եթէ ընդունիցի զամենայն զոր ինչ ընդունի Հայստանեացս սուրբ եկեղեցի՝ եւ զամենայն զոր ուրանայ եւ նզովէ, ըստ այնմ, եւ նա նզովեսցէ եւ ուրասցի. եւ եթէ խոստովանեսցի եւ հաղորդեսցի յեկեկղեցւոջ հայաստանեայցս, զանպիսիսն պսակեսցեն քահանայքն։ Նոյնպէս՝ եւ զԽաչ բըռնօղ կնքահայրն պարտի լինիլ ուղղափառ՝ եւ մի՛ հերձուածօղ։
       Կանոն երրորդ. եթէ ուրուք հեստելոյ զաւակ ծնանիցի. եւ զնա բերցեն յեկեղեցին ի մկրտել մկրտեսցեն. սակայն կնքահայրն պիտի հրաժարի ի սատանայէ. եւ տայ զդաւութիւն եւ հաղորդեսցի ընդ երեխային։
       Կանոն չորրորդ. եթէ ի հեստելոց ոք մեռցի՝ բայց ի հիւանդութեանն խոստովանեալ իցէ եւ հաղորդեալ եւ դաւանութիւն տուանլ ըստ Հայոցս ուղղափառ եկեղեցւոյ, զայն՝ ըստ կանոնաց բարձցեն, եւ ի դիր տապանի հանգուսցեն։ Բայց թէ չիցէ խոստովանեալ եւ հաղորդեալ՝ յառաջոյ դագաղին մի միայն քահանայ գնասցէ առանց կատարման կարգի տարեալ խորեսցեն զնա ընդ երկրաւ. եւ ահա՝ եթէ արձակելոցն ի պատժոցն. եթէ պսակելոցն. եւ եթէ կնքահայր եղելոցն. եդան այսոքիկ պայմանք, եւ սահմանադրութիւնք. զորս եկեալ մեղայ ասացօղքն՝ սիրով ընկալան. որպէս զի հանապազ յեկեղեցին հայաստանեայց եկեալ աղօթեսցեն. եւ Հայոց Քահանային խոստովանեսցին՝ եւ սրբութիւն առցեն. եւ փաթերայ կամ կարգաւէր ի տունս իւրեանց մի՛ տարցեն եւ եթէ այսպէս ըստ կանոնացս առնիցեն՝ այնպիսեացն պարտիք պատիւս եւ սէր ցուցանել. եթէ յեկեղեցւոջ, եւ եթէ յայլ տեղւոջ՝ բաւ է. Տէր հաստատունս պահեսցէ։ Ամէն։