Ի
Կոստանդնուպօլիս
քաղաքի,
ես
եղբօր
որդի
Զաքարիայ
Պատրիարքի,
Տէր
Պողոս
քահանայս՝
գոլով
ի
մէջ
մեծի
վարանման՝
յաղագսՊատերազմին
օսմանցւոց,
ընդ
Մօսկովաց,
եւ
Նէմցէից,
յորմէ
ոչսակաւ
վիշտ
եւ
տառապանք
մեզ
ազգիս
Հայոց
հասաանելոց
էր.
որպէս
եւ
էհաս
յայս
միջոցիս
ի
հազար
երկու
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
թուականիս
յօգոստոս
Ե,
յորում
աւուր
զդեսպանն
Մօսկովաց
կալեալ
եդին
ի
կալանս
ի
յեօթն
կլայն
ըստ
սովորութեան.
որ
է
նշան
պատերազմի,
եւ
խռովութեան։
Արդ՝
ի
նոյն
ամսոջ
ԺԵ
ին
գոլով
իմ
ի
մէջ
մեծի
վարանման
եկն
ի
վերայ
իմ
թմրութիւն.
եւ
տեսանէի
զիս
յանուրջս
գոլ
ի
նաւակիմիում,
որ
գնայր
դէպ
ուղիղ
ի
Խաս
գիւղ.
եւ
իբրեւ
հասի
ի
տեղի
նաւահանգստին.
որ
կոչի
Թէրխսանայ,
յանկարծ
իմն
տեսի
ի
նմանութիւն
առիւծու
ահեղագոչ
շառաչմամբ
յարձակեալ
գայր
սըրընթաց
նաւ
մի
մեծագոյն,
ի
վերայ
միոյ
մեծի
նաւու.
եւ
կամէր
խորտակել,
եւ
ընկղմել
զնա։
Իսկ
իմ
գոլվ
մերձ
այնմ՝
գոչեցի
ի
ձայն
բարձր
նաւավարի
ասելով՝
փախի՞ր
մի
գուցէ
անկանիցի
եւ
ի
մեր
վերայ,
եւ
ծովամոյն
առնիցէ
զմեզ.
եւ
նորա
ձայնեալ
ասէր
ցիս՝
մի
երկնչիր.
զի
ահա
զերծաք
ի
նմանէ.
եւ
եկեալ
սոյն
սըրընթաց
անւն
ի
վերայ
նաւուն
մեծի՝
եթէ
ոչ
իսպառ
խորտակեաց
զնա,
այլ
եւ
ոչ
եթող
զնա
ամբողջ,
եւ
առանց
մեծագոյն
վնասու։
Արդ՝
սըրընթաց
նաւն
այն՝
էր
Տէրութիւնն
Մօսկովաց
եւ
միւս
նաւն
մեծագոյն՝
էր
թագաւուրութիւնն
օսանցւոց,
որք
հարան
ընդ
միմեանս.
որ
յիրաւի
եթէ
իսպառ
ոչ
խորտակեցաւ
իշխանութիւնն
ագարացւոյն,
սակայն
յոյժ
ահագին
բաղխմանէն
սարսեալ
դողացաւ
եւ
զարհուրեցաւ,
եւ
այն
փոքրիկ
նաւակն՝
յորում
եսն
էի՝
որ
ոչ
վնասեցաւ՝
համարիմ
գոլ
Ազգն
մեր՝
յորմէ
փոքր
նեղութեամ
ազատեցաւ։
եւ
այս
պատերազմ
վերջացաւ
ՌՄԽ
թուականիս
մերում
յուլիսի
Ժ.
Դարձեալ
պատմեցից
ձեզ
եւ
զայլ
ինչ
ի
պարագայից
ժամաանկիս.
որ
եղեւ
ողորմութիւն
Տեառն՝
առ
ազգն
մեր
յաւուրս
սուլթան
Սէլիմ
արքային,
որ
ոչ
էր
լեալ
յայլ
ժամանակս
ի
հերուն
հետէ,
քանզի
յԵւդոկիա
քաղաքի
եղեւ
հրկիզութիւն
մեծ.
յորմէ
այրեցան
այրեցան
երեք
եկեղեցիք
ազգին
մեր.
վասն
որոյ՝
աղերս
անկեալ
Եպարքոսին,
որ
էր
Մէլէք
Մէհմէտ
փաշայն
շինեալ
զմիտս
թագաւորին,
զի
հրաման
տացէ
վերստին
նոցա.
ուստի
եւ
նա
ազդ
արար
արքային,
եւ
ետ
առնել
զողորմութիւն
մեծ՝
տալով
հրաման
երիցն
եւս
շինման.
այլ
եւ
որ
ի
վաղագոյն
կայր
եկեղեցի
մի
այրեալ,
զայն
եւս՝ընդ
նոսա
շինեցին
գերազանց
քան
զառաջինն.
յորում
ժամանկի
առաջնորդ
քաղաքին
այնմիկ
էր
ձեռնասուն
աշակերտն
Տեառն
մերոյ
Յակօբոս
արհիպանծ
եպիսկոպոսն.
որ
եւ
աշխատանս
բազումս
կրեաց՝
մինչեւ
հասոյց
զնոսա
ի
կատարն.
ոորյ
զվարձն
հատուսցէ
Տէր
յաւուրն
մեծի
դասելովընդ
սուրբ
վարդապետսն.
եւ
զեկեղեցիսն
հանդերձ
առաջնորդաւն
անդրդուելի
եւ
հաստատուն
պահեսցէ
ամէն։
Եւ
դարձեալ
գրեմ
եւ
ասեմ՝
թէ
ոչ
միայն
յԵւդոկիայ
եկեղեցիքն
եղեն
շինեցեալք
ի
սորին
ժամանակս.
այսինքն.
ի
մերս
ազգասէր
ծնողին.
այլ
եւ
Ակնայ
քաղաքին
եւ
թէմիցն
նորա.
Պրուսայուն,
Անդրիանուպօլսոյն.
այս
է
Էտիրնէյուն.
եւ
Մարսըվանու
վանքն
գեղեցկագոյն՝
եւ
զարմանալի
շինեացն.
եւ
այլ
բազմաց
տեղեաց.
ըստ
որոց
եւ
Պօլսոյսմեծի
երկու
Հիւանդանոցքն.
եւ
Դպրատունքն.
եւ
Աստուածամօր
երկուց
կողմանց
պարտիզաց
պատից
շինումն.
եւ
այլ
այսպիսի
շինուածք
բազումք
եղեն
նորոգեցեալք։
Թողում
ասել
զշինումն
աւազանին.
այսինքն
Հաուզին,
եւ
բերումն
ջրոյն
ի
պատճառս
հրկիզութեան.
որ
է
օգուտ
հասարակաց,
եւ
յիշատակ
յաւիտենական.
որոյ
բոլոր
Հախն
ետ
Սրբազան
Հայրն
մեր.
թէ
պատին
շինման,
եւ
թէ
աւազանին.
եւ
որ
ոչ
էր
եղեալ
մինչեւ
ցժամանակս
Հօրս
մեր
թուլումպայ
եւս
հնարեցաւ
պատրաստ
հանապազ
գտանլի
յեկեղեցւոջ
սուրբ
Աստուածածնի,
աառ
հարկաւորութեան
ժամանակին։
Եւ
որ
մեծն
է՛
ասացից
ի
Ղուլու
Չէշմ
ասացեալ
գեղոջն
եղեալ
սուրբ
Նշան
անուն
եկեղեցին.
որ
յոյժ
փոքր
էր
եւ
քայքայեալ՝
ի
հիմանց
նոր
ի
նոյն
եղեւ
շինեալ
քան
զառաջինն
ընդարձակագոյն
եւ
յոյժ
գեղեցիկ,
զոր
Տէրն
հանուրց՝
հաստատուն
եւ
ազատ
ի
փորձութեանց
պահեսցէ.
եւ
նմացելոց
խղճալեացն
շինութիւն
եւ
նորոգութիւն
պարգեւիցէ
ամէն։
Արդ՝
վասն
նոյն
սուրբ
Նշան
եկեղեցւոյ
շնութեան
ետ
Սրբազան
Հայրն
մեր
տասն
եւ
ութ
հազար
մառչիլ.
եւ
զհրաշագործ
մասն
ի
կենաց
փայտէն
Քրիստոսի՝
որ
իւրն
էր
սեպհական
ստացուած
զայն,
շնորհեաց
նմա.
եւ
յետ
այնքան
երախտաւոր
ազգին
իւրոյ
լինելոյ
ըստ
ամենաբարի
կամաց
Հօրն
երկնաւորի,
ի
ՌՄԽԸ
թուականի,
ի
փետրուար
ԻԱ,
յաւուր
Բ
շաբաթի,
պատահեալ
մահագուշակ
իմն
ախտի՝
որ
ի
ներհուն
բժշկաց
էլաւուս
ասի,
այնքան
սաստիկ՝
մինչ
զի
յաւուրս
տասն
եւ
ինն
ոչ
եկեր
ինչ,
եւ
ոչ
էարբ.
որում
աչալուրչ
տգնութեամբ
սպասեալ
մնայաք
զցայգ
եւ
զցերեկ.
վասն
որոյ
սիրտք
մեր
մաշէին,
եւ
աղիք
մեր
գալարէին
եւ
խարշէին
զի
տեսանէաք
զնա
յայնպիսի
տագնապս,
եւ
ի
նեղութիւնս
զոր
բազում
քաջահմուտ
բժիշկք
ոչ
կարացին
բուժել
զնա
բազմատարազ
դեղորէիւն,
ապա
ըստ
երկնաւոր
կոչմանն
ի
վերոյ
թուականին.
եւ
ի
մարտի
ԺԱ.
յաւուր
ուրբաթու
յերրորդ
ժամուն
հանգեաւ
ի
Քրիստոս
ի
յոյսն
բնաւից.
ըստ
արարչական
վճռոյն՝
թէ
հող
էիր
եւ
ի
հող
դարձցիս
յորմէ
առարն։
Զկնի
որոյ
պաշարեաց
զմեզ
սուգ
անհնարին
եւ
ողբումն
անպատմելի
զամենայն
աշակերտսն՝
որք
մերձն
էաք
նմա
հանդերձ
ամբողջ
բազմութեամբ
ազգինմերոյ.
զորս
թողեալ
որբ՝
եւ
վշտալի
սրտիւ
(վերակենցաղեաց
ի
գաւառն
արդարոց.
որոյ
Տէր
զհոգին
հանգուսցէ
ի
պարս
սրբոց
հայարպետաց
ամէն)։
Եւ
մեք
ի
Հոգւոյն
սրբոյ
մխիթարեալք,
եւ
ի
սրտակից
բարեկամաց
սփոփեալ՝
սակաւ
մի
ի
բաց
թօթափեալ
յանձնէ
զսուգ
դառնութեան,
զհոգողութիւն
հոգւոյ
նորին
առնել՝
սկիզբն
արարաք՝
զողորմութիւնս
առատս՝
եւ
լիս,
ի
ձեռն
քահանայից
իբրեւ
Գ
հազար
մարչիլս
յամենայն
եկեղեցիս.
թէ
որ
ի
մէջ
քաղաքիս,
եւ
թէ
յարտաքս՝
երձակայ
եղեալսն,
որք
եւ
ի
պատիւ
սրբասնեալ
հոգւոյ
նորին
բաց
պատարագս
մատուցին
զերիս
աւուրս.
իսկ
ի
մայր
եկեղեցին
յորում
էր
աթոռի
իւր,
զաւուրս
քառասուն,
քանզի
ըստ
որում
ի
մէջ
սրբազան
մեծի
պահոց
հանդիպեցաւ
մահ
նորուն.
եւ
այն
երկրորդում
շաբաթոջ
որպէս
յիշեցաք
ի
վերոյ,
թէ
յաւուր
ուրբաթու
յերրորդ
ժամուն.
բայց
կատարումն
կարգի
օծմանն
եւ
թաղմանն
ի
շաբաթ
աւուրն
եղեւ
բազմամբոխ
հանդիսաւ։
Արդ՝
թէ
ո՞յք
ոմանք
էին
ի
յօծման
անդ
ներկայ
եպիսկոպոսք
եւ
վարդապետք,
ահա
գրեմ
զիւրաքանչիւրսն
յանուանէ
որիշ
որիշ։
Նախ
սրբոյ
մօրս
մերոյ
Միածնաիջի
Նուիրակն
Իզմիրու
եւ
Ռումէլու
Դանիէլ
արհիպսակ
եպիսկոպոսն,
որ
զամենայն
կարգ
օծման
եւ
եւ
թաղման՝
լիապէս
կատարեաց.
զօծմանն
աստ
ի
յԱստուածածին
եկեղեցւոջ.
իսկ
զթաղմանն՝
ի
Ղուրի
Չէշմէ
ի
սուրբ
Խաչ
եկեղեցին՝
յորում
ամփոփեցաւ
հանդերձ
քարոզիւ։
Երկրորդ՝
ձեռնասուն
աշակերտքն
հանգուցելոյն
Յօհաննէս
ճոխաբան
եպիսկոպոսն.
եւ
վեքիլ
եպիսկոպոսն.
ընդ
որս՝
եւ
Կարապետ,
եւ
Աստուածատուր
րաբունիքն։
Դարձեալ՝
այլ
վարդապետք
ոչ
ի
Պատրիարքարանէն.
Յարութիւն
վարդապետ
փոխանորդն
սուրբ
Կարապետի.
Գէորգ
վարդապետն՝
Մարսըվանու
առաջնորդ.
եւ
Գրիգոր
վարդապետ,
յետոյ
ընկալեալն
ի
Պատրիարքարանն
իբրեւ
միաբան,
եւ
այլ
վարդապետք
եւս՝
զորս
ոչ
գրեցաք։
Իսկ
քահանայք
անթիւք,
եւ
աշխարհականք
յոյժ
բազում.
զորս
ոչ
է
կար
ընդ
գրով
արկանել.
զի
գրեթէ
քաղաքն
ամենայն
դղրդեցաւ
այնքան՝
մինչ
զի՛
զթիւ
աստեղաց
հնար
էր
գտանել
քան
թէ
եկելոցն
արանց
եւ
կանանց
ի
ննջումն
Հօրս
մերոյ
մեծի.
ի
միջի
որոց՝
բազում
տաժանմամբ
հազիւ
կարացաք
անցուցանել
եւ
տանիլ
ի
նաւս
զմաքրասուն
մարմին
նորա.
որոյ
ճանապարհի
կարգն
ի
պատրիարքարանն
կատարեալ
եւ
տարեալ
ամփոփեցաք՝
մերձ
հիման
վերո
ասացեալ
եկեղեցւոյն
սրբոյ։
Իսկ
եթէ
խնդրիցէք,
թէ
ո՞րք
էին
ի
նաւին՝
որովտանէին
զնա.
այսինքն.
զհանգուցեալն,
ասացից
սիրելեացդ
իմոց.
զի
մինն
էր
փոխանորդն
իւր
Պետրոս
եպիսկոպոսն,
եւ
միւսքն
Աստուածատուր
եւ
Գրիգոր
վարդապետքն
եւ
եղբօր
որդիս
աշխատօղ
պատութեանս.
եւ
եասախճիկ
Մէհմէտն։
Բայց
արդ
չէ՛
ինչ
այս
հանդէս
զոր
ի
Պատրիարքարանէն
տարեալ
եղեւ
ի
նաւ.
այլ
յորժամ
ժամանեցաք
ի
նաւահանգիստն
գեղջն
այնմիկ
ուր
պիտէր
ամփոփիլ
սուրբ
մարմին
նորուն,
անդ
էր
տեսանել
պատրաստութիւն
եպիսկոպոսաց,
եւ
քահանայից
զարդարեալ
զանազան
որակ
շուրջառօք.
եւ
յոլով
սարկաւագունք,
եւ
սաղավարտիւ
եւ
բուրվառով.
եւ
դպիրք
շապկիւ
եւ
մոմեղինօք
յառաջոյ
եւ
զկնի
հրեշտակային
իմն
եղենեկաւ
տարեալ
հանգուցին
ի
նշանաւորեալ
տեղին
ըստ
կտակին
որպէս
աւանդեաց
ի
կենդանութեան
իւրում.
եւ
եդին
զնա
ի
դիր
հանգստեան։
Յօհաննէս,
եւ
Պետրոս
ձեռնասուն
եպիսկոպոսունքն
ընդ
կարապետ
վարդապետի
եւ
եղբօր
որդւոյս։
Արդ՝
ահա
սա՝
այսինքն
սրբազան
Հայրս
մեր՝
այսպիսի
երախտաւոր
ազգին
իւրում
եղեալ՝
փոխեցաւ
անմահիցն
վիճակ՝
վերին
մեծափառ
հանդիսիւ,
որոյ
Տէր
լուսաւորեսցէ
զՀոգին.
դասելով
ընդ
սուրբ
Հայրապետսն
յարքայութեան
իւրում.
եւ
զմեզ
որբացեալս՝
սփոփեալ
մխիթարեսցէ,
մխիթարիչ
սուրբ
Հոգին
Աստուած։
Արդ՝
եկեսցու՛ք
այժմ
մեծի
Պատրիարքիս
Բիւզանդիոյ.
եւ
հանուր
սահմանացն
տէրունեան
օսմանեան
զերախտիսն
զոր
եթող
յազգի
իւրում
յանդիման
առնել
ամենեցուն.
զի
ծանիցի
եւ
ընթերցցի
ընդ
դարս
դարս
ի
մէջ
ապա
եկելոց։
Քանզի
յորժամ
մահահրաւէր
հիւանդութիւնն
զինքն
պաշարեաց՝
կոչեալ
զիշխանս
ազգին
իւրոյ՝
կտակ
աւանդեաց՝
յիշատակ
յաւիտենական
առնելով
ինքեան
այսինքն
զգոյսն
իւր
տալ
ուր
արժանն
է
ի
պէտս
ազգին։
Նախ՝
Մայր
սուրբ
Աստուածածին
եկեղեցւոյ
պատից
շինմանն
եւ
աւազանին.
որ
ի
Տէրութենէն
հարկեցաւ,
վասն
հրկիզութեան
պատճառի՝
ետ
քսան
հազար
մառչիլ.
եւ
զզգեստ
ժամադրութեան,
եւ
պատարագելոյ
իւրոյ՝
որ
երեսուն
եւ
հինգ
հազար
մառչիլիէր
եղեալ՝
շնորհեաց
եկեղեցւոյն
սրբոյ.
եւ
վասն
ի
բանտէ
խարաճի
ազատման.
եւ
ի
պարտուց
բանտէ
ազատման.
եւ
անտէր
մեռելոց
թաղման՝
ետ
հինգ
հազար
մառչիլ.
զի
ի
շահուց
նորա
հոգասցեն
զայնոսիկ։
Վասն
տնանկ
աղքատաց
ետ
հազար
հինգ
հարիւր
մառչիլ։
Վասն
մօրն
հոգւոյն՝
տարին
Բ
անգամ
հացկերոյթ
առնելոյ
միաբանիցն
սուրբ
գհին
Էջմածնի
ետ
հինգ
հազար
մառչիլ։
Վասն
վաճխանեալ
քահանայից
որբացեալ
դստերացն
ամուսնացուցանելոյ
ետ
երկըու
հազար
հինգ
հարիւր
մառչիլ։
Դպրատանց
ետ
հազար
հինգ
հարիւր
մառչիլ։
Հիւանդանոցին
ետ՝
երեք
հազար
հինգ
հարիւր
մառչիլ։
Եւ
վասն
Ղուլու
Չէշմէի
սուրբ
եկեղեցւոյն
շինմանն՝
ետ՝
տասն
ու
ութն
հազար
մառչիլ.
եւ
զկենաց
փայտ
սուրբ
Նշանն՝
որ
իւրն
էր
սեպհական
ստացուած։
Արդ՝
զայս
վերոգրեալ
դրամսն՝
որոյ
գումարն
առնէ
եօթանասուն
ւերկու
հազար
մառչիլ։
Զոր
արար
ի
կտակ՝
առնել
ըստ
աւանդմանն
իւրում.
եւ
կացոյց
ի
վերայ
այնմ
միւթէվելլի
եւ
յատուկ
տնօրինօղ
զՏէր
Մովսէսի
որդի
մահտեսի
Սիմէօն
ամիրայն.
գիտակցութեամբ
Հովուեան
Չօպան
ամիրային։
Ազնաւորեան
Մահտեսի
գասպար
ամիրային։
Տաքէսեան
Օհաննէս
ամիրային.
Սուրբ
աստուածածնի
եկեղեցւոյ
Միւթէվէլլի
Լիմօնճեան
Յօհաննէս
ամիրային.
եւ
Կիւլապեան
Յակօբ
ամիրային,
զորս
եւ
իբր
նազըր
կարգեալ
հաստատեաց,
զի
անթերի
որպէս
աւանդեացն
առնիցեն
յետ
վախճանին
իւրոյ։
Որոյ
յիշատակն
օրհնութեամբ
եղիցի.
եւ
ի
փառս
Տեառն
համարեսցէ
որ
է՝
օրհնեալ
յաւիտեանս
յաւիտենից,
Ամէն։
Եւ՝
արդ՝
թէպէտ
առաւել
քան
զոր
գրեցանս
լինելոց
էր
կտակն՝
զոր
արար
նա
ինքն
հանգուցեալն.
բայց
երեսուն
հազար
մառչիլ
Տէրութիւնն
էառ.
եւ
քսան
հազար
եւս
Պատրիարքն
էառ.
վասն
որոյ՝
միայն
եօթանասուն
երկու
հազարն
ըստ
պատշաճին
տնօրինեցաւ
ի
ձեռն
վերակացուացն,
եւ
այս
այնքան
առայս։
Բայց
այժմ
նմայ
մեզ
խօսիլ
զընտրութենէն
յաջորդին
նորին։
Քանզի՝
յետ
երկուց
աւուրց
դնելոյ
զնա
ի
դիր
հանգստեան,
ապա
գումարեցաւ
ժողով
ի
սուրբ
Աստուածածին
եկեղեցին
եպիսկոպոսօք,
եւ
քահանայիւք.
եւ
կացուցեալ
ի
մէջ
ժողովելոցն
զերիս
եպիսկոպոսս,
այս
է՜
զՏէր
Դանիէլ
արհիապանծ
եպիսկոպոսն.
եւ
զփոխանորդն
Պատրիարքին
ննջեցելոյ
զՏեր
Պետրոս
եպիսկոպոսն,
որոց
միջի
ընտրեցաւ
ձայնակցութեամբ
եւ
համահաւանութեամբ
բոլոր
ազգին
Դանիէլ
սրբազանն
ի
պատրիարքութիւն,
ըստ
այնմ
թէ
Ձայն
բազմաց
ձայն
Աստուծոյ.
վասնորոյ
ըստ
ընտրութեանն
գրեալ
մահսարակասն՝
եւ
կնքեալ
ամենեցուն
իշխանաց,
եպիսկոպոսաց,
քահանայից,
եւ
ամենայն
արուեստականաց,
ետուն
զայն
թագաւորին
սուլթան
Սէլիմայ.
առնել
զնա
իւրեանց
Պատարաք,
փոխանակ
հանգուցելոյն
ի
Տէր.
ի
ՌՄԽԸ
թուականի
Հայոց,
եւ
ի
մարտի
ԺԵ.
Որ
այժմ
ունի
զաթոռ
Պատրիարքական,
եւ
վարէ
զնոյն
իշխանութիւնն.
զոր
Տէր
պահեսցէ
ընդ
երկայն
աւուրբ
ի
պարծանս
եւ
յօգուտ
ազգին
իւրոյ,
Ամէն։
