Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԱՅՍ սաղմոսս ոչ եթէ վայրապար ասի յայսմ վայրի, այլ քանզի զօրութիւն եւ միտք սաղմոսիս ընդ առաջիկայ խորհուրդս միաբանի. եւ ո՞ր է սորին միտքն։ Այն զոր տէրն ասաց յաւետարանին. «Յորժամ պիտոյ եղեւ, եւ քաղցեաւ Դաւիթ, ինքն եւ որք ընդ նմայն էին, զիա՞րդ եմուտ ՚ի տուն Աստուծոյ առ Աբիաթարաւ քահանայիւ, եւ զհացն զառաջաւորութեան եկեր, եւ ետ այնոցիկ որ ընդ իւրն էին ». քանզի ծանուցեալ Դաւթի զթոյն դառնութեան Սաւուղի՝ փախեաւ ՚ի նմանէ, եւ եկեալ առ քահանայապետն քաղցեալ՝ թագուցանէր զփախուստն, այլագունեալ առաջի նորա՝ որպէս թէ ՚ի Սաւուղայ պատգամաւոր է առաքեալ յիրս ինչ. եւ խնդրեալ հաց՝ ոչ գտանէր, բայց միայն զհացն սրբութեան յոր ըստ օրինացն քահանայիցն միայն արժան էր մերձենալ։ Զոր առեալ քահանայապետին՝ ետ Դաւթայ եւ որոց ընդ նմա էին, նախ հարցեալ զսուրբ լինելն նոցա ՚ի կանանց. եւ զայս ոչ վայրապար արարեալ, այլ նշանակեաց զնորս շնորհք զտէրունական սեղանոյս առատութիւն, որ ամենեցուն բաշխի հաւասար։ Քանզի յայնժամ եբաց զդրունս հաւատոցս այսոցիկ քահանայապետն առ Դաւիթ, թէ ոչ միայն քահանայքն՝ այլ եւ ամենեքեան ՚ի քահանայական սեղանոյս նշխարս վայելեսցեն. ուստի եւ Դաւիթ սկսաւ զսաղմոսս աստուածեղէն Հոգւովն նորոյ շնորհացս՝ որում եղեւն ապացոյց մարգարէութիւնն։
       «Օրհնեցից զտէր յամենայն ժամ, յամենայն ժամ օրհնութիւն նորա ՚ի բերան իմ »։ Որպէս ասացաւ՝ նախատես եղեւ շնորհացս, որում եւ զհացն սուրբ ուտելով եղեւ օրինակ. վասն այսորիկ ըստ մեր խորհրդոյս կարգի զմարգարէութիւնս դնէ, ապա եւ մեզ պարտ է քննութեամբս յառաջակայ նպաատկս զսոյն յարմարել։ Արդ քանզի բազմապատկաբար օրհնեաց եկեղեցիս մինչեւ ցայս վայր զփրկիչն իւր, որոց եւ ընկալաւ փոխարէն զքահանայականն օրհնութիւն. իսկ այժմ կոչեալ զնոսա ՚ի կցորդութիւն սրբութեան սեղանոյն նշխարաց՝ կրկին գոհանան, ՚ի վեր քան զարժանն իւրեանց դիտեալ զեղումն տրիցս. վասն որոյ եւ ասէն. «Օրհնեցից զտէր յամենայն ժամ ». է՞ր վասն. զի յամենայն ժամ վայելեմ յողորմութիւն նորա, եւ չունիմ այլ ինչ այժմ փոխարէն, բայց միայն զօրհնութիւնս։ Նախ քան զայս պատարագեցաւ ՚ի վերայ իմ, վասն այնորիկ եւ օրհնեցի. յետ այնր եւ օրհնեաց զիս հոգեւոր օրհնութեամբ, սակս որոյ օրհնեցի. իսկ այժմ ՚ի նշխար քաւութեան սեղանոյն զիս հպեցուցանէ, յաղագս որոյ եւ յայս ժամս առանց յագելոյ է օրհնութիւն նորա ՚ի բերան իմ. որպէս զի մի՛ լիցի առ իս շնորհքն զանազանք առանց գիտութեան կամ շնորհակալութեան, եւ այնպէս յանցաւոր լիցիմ տուողին. սորին վասն քանիցս զձիրսն առնում, եւ բերանս զպարտսն օրհնութեամբք հատուցանէ։
       «Ի տէր պարծեսցի անձն իմ, լուիցեն հեզք եւ ուրախ եղիցին »։ Արդարեւ պարծել յայնպիսի տեառնն սէրն է արժան, որ օր ըստ օրէ զպարտս ծառայիցն յանձն իւր ընդունի, եւ վասն նոցին մեռանի. եւ տե՛ս զի որ մինչդեռ չէր վայելեալ ՚ի շնորհս՝ աղերսիւ խօսէր, այժմ յագեալ նովաւ՝ մեծաբանէ ՚ի վերայ թշնամեացն, եւ խրախակից կոչէ զսիրելիսն։ «Լուիցեն , ասէ, հեզք եւ ուրախ եղիցին ». հեզ ինձ թուի որ զսուրբ հրեշտակսն ասէ, որոց ուրախութիւն է մերն փրկութիւն։
       «Մեծ արարէք զտէր ինեւ, եւ բարձր արասցուք զանուն նորա ՚ի միասին »։ Զայս եւ փոքր ինչ յառաջ դարձեալ ասաց առ նոսա. «Օրհնեցէք զտէր յերկինս հրեշտակք նորա եւ զօրութիւնք ». զի մեծացուցանելն, օրհնելն եւ փառաւորելն առ մի հայի խորհուրդ, ոչ թէ լիութեան Աստուծոյ առաւելութիւն յարարածոցս, այլ սիրոյն մեր առ նա ցուցակ ծայրագոյն. զի զոր սիրեմք՝ յորժամ ձեռնհաս լինիմք բարձրացուցանեմք։ Զայս տամք Աստուծոյ կամօք եւ ոչ գործով, քանզի անկարօտ է. արդ ես ասէ, միայն չեմ բաւական՝ յաղթահարեալ ՚ի շնորհացս. այլ եւ դուք, իմանալի զօրութիւնք, վասն իմ կցորդ լերուք ինձ ՚ի շնորհակալութիւնս Աստուծոյ. եւ ձեօք ես բարձր արասցուք զանուն նորա ՚ի միասին։
       «Խնդրեցի ՚ի տեառնէ եւ լուաւ ինձ, յամենայն նեղութենէ իմմէ փրկեաց զիս »։ Զփրկութեանն ընթացք ընդարձակ բանիւ է ցուցեալ վերագոյն. զայս մեք խնդրեցաք բազում անգամ յաղաղակելն՝ տէր ողորմեա։ Լուաւ, ասէ, զխնդրուածսն եւ ողոմեցաւ. իսկ տեսակ ողորմութեանն որպիսի՞. զի Քրիստոս փոխանակ իմ պատարագեցաւ, եւ այնպէս յամենայն մեղացն որովք խոցոտեալ նեղէի՝ փրկեաց զիս. սակս այսորիկ զձեզ ՚ի զնա բարձրացուցանել հրաւիրեմ օրհնութեամբքս։ Ապա պարտ է գիտել եթէ ոչ էր վայրապար բազմապատիկ հրաման քարոզութեան սարկաւագին առ ՚ի զտէր աղաչելն, այլ որպէս զի նախ մեք խնդրեսցուք կարգաւորապէս, եւ ապա նա ողորմեսցի, եւ մեր բախելովն զդրունս շնորհացն բացցէ, ըստ որում ասէ. «Խնդրեցի ՚ի տեառնէ եւ լուաւ ինձ»։
       «Մատիք առ տէր, եւ առէք զլոյս, եւ երեսք ձեր մի՛ ամաչեսցեն »։ Զոր օրինակ որ մտանէ առաջի թագաւորի յանարգաց, եւ խնդրէ ՚ի նմանէ չնչին ողորմութիւն. իսկ նա լուեալ զխնդիրն՝ ոչ զայն միայն տայ , այլ եւ զթագն առեալ դնէ ՚ի գլուխ նորա, եւ ընդ իւր նստուցանէ. իսկ նորա բարեմիտ գոլով՝ ելեալ աղաղակէ. եկայք ամենեքեան առ այս թագաւոր որ իմ տարտամութեանս զայս արար, չարգելու ՚ի ձէնջ զշնորհս իւր. այսպէս առնէ եկեղեցիս. ՚ի պարգեւն յոր վայելեաց՝ զամենեսեան կոչէ. «Մատիք, ասէ, առ տէր, եւ առէք զլոյս »։ Լոյս՝ զգիտութիւն անբաւ գթութեան եւ ողորմութեանն Աստուծոյ առդնէ. զի դուք, ասէ, մեղաւորք՝ զահաւոր փառսն միայն տեսանէք ՚ի բացուստ, եւ ՚ի նմանէ երկուցեալ խուսափէք. արդ այսուհետեւ մի՛ մնայք անյոյս, այլ մատիք եւ առէք ձեզ լոյս իմաստից զիմս փրկութիւն, ուսեալք թէ որպէս զիս ապրեցոյց ՚ի վեր քան զարժանն շնորհիւ, այնպէս եւ ձեզ արասցէ։ «Եւ երեսք ձեր մի՛ ամաչեսցեն ». այսինքն ՚ի պատկառանաց մեղացդ որով շաղախեալ էք՝ մի՛ ամաչէք ՚ի մատչելն առաջի Աստուծոյ. է՞ր վասն. ինքն զպատճառն ցուցանէ։
       «Այս աղքատ կարդաց առ տէր, եւ տէր լուաւ սմա. յամենայն նեղութենէ սորա փրկեաց զսա »։ Ես. ասէ, ձեզ ապացոյց, եւ ձեզ մատչելոյ առ տէր առաջնորդ եւ ուսուցիչ լոյս։ Ես ձեզ ոչ ամաչելոյ վասն մեղաց նշանակ, զի էի եւ ես այդպէս աղքատ, յամրահաւատ լինէր ՚ի յուսոյ ողորմութենէն Աստուծոյ, ոչ ունելով բարեգործութիւն դնել առաջի նորա. բայց յորժամ սրտապնդեցայ եւ կարդացի յաղքատութենէս, վաղվաղակի լուաւ ինձ եւ ՚ի նեղութեանցն փրկեաց զիս։ Արդ զիմ փրկութիւնս դիք առաջի աչաց յոյս եւ ոլյս, եւ այնպէս առ Աստուած անամօթ ընթացարուք։
       «Բանակք հրեշտակաց տեառն շուրջ է զերկեղածօք իւրովք, եւ պահէ զնոսա »։ Այս թուի թէ ոչ յարմարի ընդ ասացեալսդ վերագոյն, սակայն քննելով զզօրութիւնն՝ կարի ուղիղ զկարգ բանիցս ընթանայ. այսինքն զի ասաց, թէ մատիք առ տէր, եւ մատչելն առ Աստուած՝ աղօթիւքն է։ Դարձեալ ասաց, թէ զիս փրկեաց, եւ գործ փրկութեանն սպասաւորօք հոգւովքն կատարի. արդ զի մի՛ վարանեսցիս ասել, թէ Աստուած յերկինս ՚ի վեր է, եւ ես յերկիր ՚ի խոնարհ, որպէս եւ գրէն Սողոմոն, զիա՞րդ լսէ զաղօթս իմ, կամ ո՞րպէս փրկէ, լուծանէ զայս տարակոյս՝ ասելով. «Բանակք հրեշտակաց տեառն շուրջ է զերկեղածօք իւրովք եւ պահէ զնոսա »։ Զայս ոչ միայն Դաւիթ, այլ եւ տէրն հաստատէ. «Մի՛ ասէ, արհամարհէք զմի ՚ի փոքրկանցս յայսցանէ. զի հրեշտակք նոցա տեսանեն զերեսս Հօր իմոյ որ յերկինսն է »։ Սմին միաբան է եւ նահապետն Յակովբ. «Հրեշտակն իմ, ասէ, որ պահէր զիս ՚ի մանկութենէ իմմէ »։ Զի՞նչ ասեմք եւ զսրբոց հարցն մերոց՝ որք տեսին բազում անգամ զբանակս նոցին, եւ գրեցին. արդ սոքա ասէ պահեն զմեզ, եւ հրեշտակ եւ պատգամաւոր լինին յորժամ մատչիմք աղօթիւք առաջի Աստուծոյ։
       «Ճաշակացէք եւ տեսէք, զի քաղցր է տէր. երանեալ է այր որ յուսայ ՚ի նա »։ Զո՞ հրամայես մեզ ճաշակել աստուածընկալ հոգի, եւ զտեառնն քաղցրութիւն տեսանել։ Զիմ փրկութիւնն ասէ, զիմ աղքատութեանս ունկնդրութիւն, զհրեշտակաց բանակացն շուրջ զմեօք պահպանութիւն։ Որ զայսոսիկ ուտէ մտացն բերանով, գիտէ այնուհետեւ զտեառն մեր տեսանել զքաղցրութիւն, եւ ոչ յուսահատութեան ամօթովն յամրահաւատ լինի առ զնա խնդրել։
       «Երանեալ է, ասէ, այր որ յուսայ ՚ի նա »։ Տե՛ս զողորմութեանն Աստուծոյ բարձրաձայն փողս. ոչ ասէ նա, երանի որ զկամս Աստուծոյ առնէ գործով. այլ զի՞նչ. որ միայն յուսայ ՚ի նա սիրով եւ հաւատով. եւ յոյս է՝ զտէրն զոր հաւատաց թէ է՝ ՚ի յուշ մտացն ունել հանապազ, եւ առաջի նորա զընթացս իւր տեսանել. երանել է, զի կարճէ սոսկալի գիտութեամբն զյանցաւորն լինել։
       «Երկերուք ՚ի տեառնէ ամենայն սուրբք նորա. զի ոչինչ է պակասութիւն երկեղածաց նորա »։ Ըստ կարգի տեսանեմ ամենեւին զընթացս երգոյս, այսինքն զի յետ յուսոյն դասէ զերկեղն. քանզի այսպէս է սկիզբն շաւղաց առաքինութեան, որպէս եւ ուսոյց աստուածաբանս. յետ զամօթն ձգելոյ զմեղացն , եւ առ Աստուած մատչի աղօթիւքն. հաւատն հաստատի առաջին սրբոցն օրինակաւ, յորմէ յառաջեալ ՚ի յոյսն նկրտի. ինքն զԱստուած տեսեալ իմացողապէս, եւ զիւր ընթացքն առաջի նորա տեսեալ հաւանական մտօք. իսկ յորժամ յայս ուշ նպատակի ժամանէ յառաքինութիւն ընթացողն հոգի, բազում երկեղ տիրէ նմա, եւ նա ՚ի նորոգն դառնալ՝ քաղցր զտէրն ճաշակեաց. յաճել երանելի յուսոյն՝ զահարկութիւն ճշմարտութեանն տեսեալ՝ բազում երկիւղիւ զարհուրեալ տատանի։ Իսկ յայսմ աստիճանէ պնդութեամբն փոխեալ յանցաւութիւն սիրոյն ելանէ։ Արդ չեւեւս ՚ի սէրն ժամանեալ , որոց յոյսն տիրեաց՝ յերկեղն յորդորէ, որով գտանի այն որ իւրով կատարելութեամբն ՚ի բաց մերժէ զերկեղն, որպէս եւ որ կրեացն, գրեաց. «Զէ ինչ պակասութիւն երկեղածաց նորա ». այսինքն ՚ի սիրոյն աստիճանէ ոչ պակասէք սուրբք, թէ պնդիք երկիւղիւդ։
       «Մեծամեծք աղքատացան եւ քաղցեան. բայց ոյք խնդրեն զտէր՝ մի՛ պակասեսցէ ՚ի նոցանէ ամենայն բարութիւն »։ Մի՛ ասէ, երկիւղածք Աստուծոյ, որք կոխեցիք զորկրամոլութիւն եւ զհեշտութիւն, պարտիք եւ ՚ի սնափառութենէն, որով յետ այսր հանդիսի վտանգիք. զի որ մարմնական փառօք բարգաւաճի, յայդ կերակրոյդ զոր դուք ուտէք՝ աղքատ եւ քաղցեալ է։ Եւ զի՞նչ է սոցա կերակուրն. այն որոյ վասն սա զերկինս եւ զերկիր արհամարհէ՝ յասելն. «Կալար զաջոյ ձեռանէ իմմէ, եւ ՚ի խորհուրդս քո առաջնորդեցեր ինձ. այսուհետեւ զի՞նչ կայ իմ բնաւ յերկինս կամ ՚ի քէն զի՞նչ եւս խնդրեցից յերկրէ »։ Արդ զայս խորհրդոց ճաշակ ուտեն երկեղածք Աստուծոյ ՚ի լռութեանն իւրեանց. իսկ հեշտացեալքն ՚ի փառս մեծութեան պատրանաց՝ հեղձուցանեն զնոյն աշխարհական հոգոցն փշովք. զգուշացուցանէ թէ մի՛ տայք զձեզ ծառայս սնափառութեանն խորհրդոց. զի այն առ որ ձգէ զերկեւղածսդ չարն՝ պատրանօք ցանկութեան, աղքատ եւ քաղցեալ են ձեր իմանալի կերակրոցդ. բայց դուք եթէ խնդրէք զտէր, ոչ պակասէ ՚ի ձէնջ ամենայն բարութիւն. այս ինքն զի ժառանգէք զփառսն ՚ի հանդերձելումն յաւիտեան՝ փոխանակ զապականացուս արհամարհելոյ, եւ գտանէք յետ երկեղիդ զճանապարհ սիրոյն Աստուծոյ, որով ստիպիք աղաղակել. «Ոչ որ կանս եւ ոչ հանդերձեալքն կարեն մեկնել զմեզ ՚ի սիրոյ անտի Աստուծոյ որ ՚ի Քրիստոս Յիսուս ՚ի տէր մեր»։
       «Եկայք, որդեակք իմ, լուարուք ինձ, եւ զերկեւղ տեառն ուսուցից ձեզ »։ Ասաց վերագոյնն յորդորելով՝ թէ երկերուք. այժմ առ ինքն կոչէ զբաղձանօք ունկնդիրսն. խոստանայ եւ զճանապարհ երկեղին ցուցանել. եւ զայս ոչ սաստիւ կամ հրամանաւ, այլ որպէս հայր որդւոց.
       «Ո՞վ է մարդ որ կամի զկեանս, սիրէ զաւուրս տեսանել ՚ի բարութեան »։ Տե՛ս զհայրաբար ուսուցանելն, զի ոչ հարկիւ պահանջէ զգործն, այլ նախ ՚ի մերապաստան առնէ ՚ի կամս։ «Ո՞վ է մարդ որ կամի զկեանս ». յայտ է թէ ամենայն մարդ, եւ չիք ոք արտաքոյ եկնաց կամ բարութեան աւուրց զոր խոստանաս ունել՝ դնէ զախորժակս. բայց կեանս մի՛ զպանդխտութեանս նշդեհութեան վարկանիցիմք, թէպէտ եւ առ այս կարի օգուտ գործէ խրատս։ Արդ կամիմք, հայր սուրբ, զկեանսն մշտնջենաւորս, սիրեմք որդիքս զանվախճան աւուրցն բարութիւն, ցոյց մեզ զճանապարհս նորա։
       «Լռեցո զլեզու քո ՚ի չարութենէ, եւ շրթունք քո մի՝ խօսեսցի զնենգութիւն ». այս է սկիզբն գիտութեան երկիւղին Աստուծոյ, որ է նոյն ինքն եւ կենաց ճանապարհ. սահման դնել բերանոյ. որպէս եւ տէրն ասաց. «Ի բանից քոց արդարասցիս, եւ ՚ի բանից քոց պարտաւորեսցիս »։ Արդ ուսաք զնախասկիզբն երկիւղիս ՚ի քէն, որում եւ տէրն մեր համաձայնեաց, եւ գիտեմք եթէ բարիոք է սա. այլ զոր ինչ յետ սորին արժան է գործել՝ ծանո՛։
       «Խոտորեա ՚ի չարէ, եւ արա զբարի, խնդրեա զխաղաղութիւն եւ երթ զհետ նորա »։ Անհնար է մինչ չեւ լեզուն ՚ի ներքոյ սահմանի դաստիարակեալ է, ընտրութիւն առնել բարւոյ եւ չարի. վասն որոյ նախ զայն խրատեաց, եւ ապա ըստ կարգի բերէ զասացեալս.
       «Խոտորեա, ասէ, ՚ի չարէ, եւ արա զբարի ». եւ ո՞ ուսուցանէ մեզ զընտրութիւն սոցա՝ թէ այն չար է եւ կամ այս բարի. քո անձնիշխան միտք յորժամ ոչ ամբոխի ՚ի հողմակոծութենէ լեզուիդ. յետ զայդ լռեցուցանելոյ՝ ՚ի ներքո ունիս զվարդապետդ. միայն յայն զգուշացիր, որպէս զի զոր ինչ հրամայէ՝ ոչ արհամարհեսցես, այլ զչար խորհուրդն թողեալ՝ որոյ վասն ՚ի սրտէդ ստգտանիս, զանըստգտանելին խնդրեա եւ կատարեա.
       «Խնդրեա, ասէ, զխաղաղութիւն ». ընդ ո՞. ընդ միտս եւ ընդ Աստուած. «Զի յորժամ սիրտք մեր, ասէ Աստուածաբանն, ոչ ստգտանիցեն զմեզ, համարձակութիւն ունիմք առ նա, եւ զոր ինչ խնդրեմք՝ լսէ մեզ»։
       «Աչք տեառն ՚ի վերայ արդարոց, եւ ականջք նորա ՚ի վերայ աղօթից նոցա »։ Աչք եւ ականջք Աստուծոյ զպէսպէս տեսակ նախախնամութեանն որ ՚ի վերայ երկեղածացն ասէ. եւ զայս ոչ եթէ վայրապար դնէ յայսմ վայրի, այլ քանզի յորժամ սկսանին հետեւել բարւոյն՝ յարուցանէ ՚ի վերայ նոցա փորձիչն զպատրանս մեքենայիցն, եւ նոքա զօգնութենէն Աստուծոյ միշտ աղօթիւքն բուռն հարկանեն։ Արդ զի մի՛ վայրապար համարիցին կամ զինքեանց կիրս փորձանացն կամ զաղօթիցն հայցուած, ցուցանէ թէ աչք Աստուծոյ տեսանէ զամենայն, որոյ ազդումն սիրոյն զշունչ եւ զոգի որոշէ՝ ըստ առաքելոյ. եւ ականջք նորա լսէ զաղօթս ձեր, որ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս՝ արդարութեան իրաւամբքն։
       «Երեսք տեառն ՚ի վերայ չարագործաց՝ սատակել յերկրէ զյիշատակս նոցա »։ Եթէ հասարակաց մարդկան է խրատս, ՚ի նոցանէ մի՛ զոք չարագործ համարեսցուք՝ կամ սատակեալ, այլ զկարգ բանիս ամբողջ պահեսցուք. արդ քանզի աչք Աստուծոյ ոչ միայն զմեզ տեսանէ յաշխատութիւն փորձութեանն, այլ եւ զնեղութիւնն՝ զոր կրեմք ՚ի չարագործ թշնամւոյն, վասն այսորիկ ասէ. մի՛ յուսահատիք ՚ի նեղութեան խորհրդոցդ՝ որով յիշատակէ ՚ի միտս ձեր չարագործն զտեսակս մեղաց. զի ՚ի յերկարելն ձեր յաղօթս՝ վաղվաղակի սատակէ զնոսա Աստուած, եւ չքացուցեալ պակասեցուցանէ ՚ի մտաց ձեր երկրէ. ըստ այսմ յարմարի եւ յաջորդ բանիս.
       «Կարդացին արդարք առ տէր, եւ տէր լուաւ նոցա, յամենայն նեղութենէ փրկեաց զնոսա »։ Եւ զի՞նչ կարդացին. զչարագործին յիշատակս որով նեղէինն՝ ցուցին, որ բազմապատիկս է եւ զանազանս. զայս լուաւ նոցա ե՞րբ. յորժամ սրտի մտօք կարդացին եւ ոչ վատթարացան ՚ի փորձութիւնսն յորս մատնեցան՝ ընտիրք երեւեալ. յետ այնորիկ լուաւ նոցա տէր եւ փրկեաց ՚ի զանազան նեղութեանցն։ Որք լսեն եւ զփորձութիւն նեղութեանցն ճանաչեն, նոքին եւ ՚ի կարդալն առ Աստուած, եւ զճաշակ լսելոյն եւ փրկութեանն կերակրին. իսկ չեւ եւս անցեալ ընդ հանդէսն, ՚ի կարծիս լինիմք պարտութեան մարտիս։
       «Մերձ է տէր առ ամենեսեան ոյք մաշեալ են սրտիւք, եւ զխոնարհս հոգւով կեցուցանէ »։ Առ մաշեալսն մերձ՝ որք քակեցին զամենայն բարձրութիւն հպարտացեալ խորհրդոց ՚ի վերայ գիտութեանն Աստուծոյ, եւ գերեցին զամենայն միտս ՚ի հնազանդութիւնն Քրիստոսի. ապա ուրեմն պարտ է նախ զսիրտս մաշել, եւ ապա զմերձ լինելն Աստուծոյ ճանաչել։ Եւ սիրտ մի՛ զբնութիւն մարմնոյս իմանար, այլ զզանազան խորհուրդս որ ՚ի սմա ստեղծանին, զորս մաշելն է հարկաւոր երկեղածացն Աստուծոյ։ Եւ տե՛ս, զի ապա ասէ, թէ «Զխոնարհս հոգւով կեցուցանէ ». քանզի որ ամենայն խորհրդոց յաղթէ, ՚ի սնափառութենէ անտի նեղի, թէպէտ եւ ոչ գործով՝ սակայն խորհրդով. զայսպիսիս ասէ, կեցուցանէ Աստուած, յորժամ ոչ տայ տեղի հպարտութեան, այլ գուն գործէ ՚ի խոնարհութիւնն հոգեկան խորհրդովքն։
       «Բազում նեղութիւնք են արդարոց. յամենայնէ փրկէ զնոսա տէր, եւ պահէ զամենայն ոսկերս նոցա, եւ մի ՚ի նոցանէ ոչ կորիցէ »։ Մի՛, ասէ, կարծեր դիւրաւ ընդգրկել զերկեղ տեառն Աստուծոյ զոր ուսուցանեմս. այլ ծանիր, զի յորժամ սկսանիս սովաւ արդարութեամբ տանել զընթացս կենաց քոց, բազում նեղութեամբք փորձիս. է՞ր վասն. որպէս զի ընտիր երեւեսցիս, որպէս զի օրինօք մարտուցեալ պսակեսցիս։ Ընդ այս նեղութիւնս կրթեցաւ առաջին նահատակն Քրիստոս, եւ նորին հետեւողքն ամենայն սուրբքն, որպէս ասաց Պօղոս. «Պարտ է մեզ բազում նեղութեամբ մտանել յայն հանգիստ »։ Արդ զի նոքա մարտի խորհրդոցն յաղթեցին, յարտաքին թշնամեացն նեղեցան. իսկ մեր առաջի կայ մարտ եւ նեղութիւն՝ յանձանց ասպարէզս, վասն այսորիկ քաջալերէ ոչ վատասրտել. «Յամենայնէ, ասէ, փրկէ զնոսա տէր ». եւ փրկէ ե՞րբ. յորժամ տեսանէ զխորհրդոցն հաստատութիւն ՚ի նեղելն անխոնարհելի, յայնժամ արագ ժամանեցուցանէ զփրկութիւնն։ «Պահէ, ասէ, զամենայն ոսկերս նոցա ». այսինքն զխորհուրդսն՝ որովք պնդի ընդ թշնամւոյն արկածս մարտնչել, նախախնամէ՝ ասէ Աստուած եւ ուղղէ, առ ՚ի յոչ կործանել հետեւողութեամբ խորհրդակցութեան թշնամւոյն։
       Մահ մեղաւորին չար է, եւ ոյք ատեն զարդարն զղջասցին »։ Մահ մի՛ զբնաւորականն , այլ զմեղանչելոյն իմա. զի այս է սորա սովորութիւն՝ անուանել մահ եւ հիւանդութիւն. ըստ այնմ. «Մի՛թէ մեռելոց ո՞չ առնիցես զսքանչելիս ». քանզի զընթացս ուղիղ վարէ զբանիս։ Արդ քանզի ասաց, թէ որ սրտապինդ լինի ՚ի բազմապատիկ նեղութիւնս թշնամւոյն՝ փրկի ՚ի տեառնէ - կամի ցուցանել այսուհետեւ զհակառակն՝ եթէ որ ոչ կարէ մարտնչել եւ մեղկացեալ թուլանայ, զի՛նչ պատահէ նմա. «Մահ մեղաւորին, ասէ, չար է ». այսինքն որ մեղօքն սպանանէ զիւր ըստ Աստուծոյ արդարութեանն կենդանութիւն, եւ ՚ի բազմապատիկ մարտէն յողդողդեալ խոցոտի, չար մահ մեռաւ. է՞ր վասն. զի յատելն զարդարութիւնն՝ փոքր ինչ հեշտանայ ՚ի մեղանչելն, եւ այնուհետեւ տիրէ նորա անտանելի զղջումն եւ ապաշաւ, կշտամբանք մտացն խղճի եւ նախատինք, վիշտ ՚ի ներքուստ եւ անփախչելի տանջանք, զոր որք կրենն՝ իմաստութեամբ ճանաչեն, եւ զմահն ընտրեն կամօք քան զայսպիսի կեանս խղճիւ. վասն այսորիկ չար է նոցին նյսպիսի մահ սակաւ հեշտութեան, որ զանբերելիս գտանէ մեղուցելոցն զերկունս։
       «Փրկէ տէր զանձինս ծառայից իւրոց. մի՛ զղջասցին ամենեքեան ոյք յուսացեալ են ՚ի նա »։ Այսուիկ կարող եմք ճանաչել, թէ ՚ի ստածել զբարեգործութիւնն ստեղծեալ եմք, եւ օտար է ՚ի մէնջ մեղացն կիրք. զի ՚ի յուսալն յԱստուած, եւ ՚ի փութալն ՚ի կամս նորա, թէպէտ եւ բազում աշխատիմք, զղջանամք եւ ոչ բնաւ. իսկ ՚ի մեղանչելն փոքու կամ մեծաւ՝ վաղվաղակի զղջումն եւ խիղճ մտացն կշտամբանք զկնի ընթանայ. քանզի որ ՚ի ծերպ ծակու մի մտեալ վասն Աստուծոյ, ուրախ է ՚ի կեանս տիրապէս ուրախութեամբն՝ քան թէ թագաւորէր. եւ նա որ թագաւորէ՝ եկեալ ՚ի միտս իւր, ոչ ինքեան՝ այլ սմա տայ երանի. յայտ է ապա թէ ընդ իւր ընթացս կենացն զղջացեալ է՝ զայլոց կեանս երանելով։ Իսկ սա որ յուսովն ՚ի տէր աշխատի՝ զղջանայ ընդ իւրն եւ ոչ բնաւ. ապա թէ գթէ եւ խոտորի, ընդ թուլանալն ՚ի պնդութենէ զղջանայ, որպէս ասաց վերագոյնն զայսպիսի երկիւղիւս եւ յուսովս ապաստանեալ յԱստուած, եւ յերկս առաքինութեան կանխեալս միշտ, ասէ, փրկէ Աստուած , եւ պահէ անստերիւր յանզղջականն իւր ծառայութիւն. որ եւ զմեզ նախախնամեսցէ ողորմութեամբն իւրով, փրկեսցէ որպէս յուսամք, եւ հանցէ ՚ի բազմապատիկ նեղութենէս յանցաւութիւն սիրոյն զառ ՚ի յինքենէ երկիւղածս. թերեւս եւ յայն արժանի լիցուք ժամանել ՚ի կեանս, ուր ոչ տիրէ նեղութիւն չարեացն։