Ատենաբանութիւն, Թուղթք եւ Ճառք

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Theology  
Ստիպիմ սիրոյ սրտիս բաղձանաց նուիրել զբանս աղքատիմաց մտաց իմոց՝ աւուրս մեծի: Հանգանակեցէք տկարութեան իմոյ զպարգեւս աղօթից, հանդիսացեալ ժողովուրդք: Տուք ինձ զտուեալն այսօր շնորհս աշխարհի, որպէս զի անվեհեր արկից զանձն իմ խորս իմաստից գիտութեանն Աստուծոյ, եւ սեղանաւորեցից զանապական կերակուր հոգւոց պարարիչ: Ձիր առատ հեղեալ այսօր յերկրի, մաղթեսցուք նշուլից նորա ճառագայթել հայեցուածս մտաց մերոց, եւ առաջնորդել ընդ շաւիղս աստուածայնոց բանից հետեւել: Ո՛վ սքանչելեացս. զոր ցանկային ընդ աղօտ ակնարկութեամբ նկատել հրեշտակք , այսօր շնորհօք իջեալ ստորին գաւառ սփռեցաւ: Եւ ո՞վ ոք ոչ յուսասցի հաւատով պարգեւս նորա վայելել: Հոգին սուրբ, որում բերանաբաց կալով փափագման դասք սերովբէից եւ քերովբէից՝ զորքանութիւն նորա ոչ կարացին նկատել, յայսմ աւուր իսկապէս իջեալ յագեցոյց զմարդիկ գիտութիւն անճառ խորհրդոց իւրոց: Ընդ որս եւ ես սպասեմ յառատութենէ նորա կաթիլս իմաստից ընդունել:
       Արդարեւ ձգեաց փայտն կենաց մարդն զձեռն իւր, որ յառաջն բաց առաքեցաւ նմանէ. ա՛ռ եկեր , եւ զյաւիտենականն անձին սեպհականեաց զկենդանութիւն: Եւ ո՞ այսր շնորհի միջնորդ եւ մատակարար. ո՞վ այլ ոք, բայց եթէ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, կեանքն, լոյսն, ճանապարհն, դուռնն, հովիւն, քահանայապետն, յոյսն, միջնորդն բարեխօսն եւ կարապետն: Որ անց ընդ երկինս ինքնիշխան զօրութեամբ, եւ եմուտ հրաշափառապէս ներքին կողմն վարագուրին. եւ եդ յանդիման Աստուծոյ Հօր զառհաւատչեայն մարդկանէ բարեխօս վասն մեր. ուստի առեալ փոխարէն զձիր առատ տարածեաց յերկիր: Յորմէ զմայլեալ արբեցաք, եւ զերկուսն տրտմութեան նախամօրն յաւէտ մոռացաք:
       Այսօր խաւարաւ պատրանաց աշխարհի ընկլուզեալքս՝ ընկալաք զլոյսն իմանալի, պայծառացուցիչ հոգւոց եւ առաջնորդ յերկիրն կենդանեաց: Այսօր զզգեստ թախծութեան՝ զոր ընկալաք հօրէ մերմէ Ադամայ մերկացաք, քանզի նորն Ադամ զարդարեաց զմեզ յոսկեհուռն պաճուպեալ եւ պսակեալ: Այսօր հուրն սքանչելի՝ երկնաւոր բոցաճաճանչ նշուլիւք արտափայլեալ յերկիր՝ այլայլութեամբ արծարծեալ կիզեաց մարդկանէ զփուշն, եւ զսատակիչ պատիժս պատուհասի մեղացն անիծից: Այսօր լեզուաց հրեղինաց վիճակի գտեալ արժանի ազգ՝ որ հաւասար էր անասնոց անմտից, դարձեալ ստացաւ վերստին զշնորհն բանի, պատկերակից գտեալ արարչին իւրոյ: Այսօր հնչիւն սաստիկ հողմոյ եւ քաղցր ցօղոյ Հոգւոյ որոտաց յերկիր, եւ զբարբառ անիծիցն որ շարժեցաւ վասն Ադամայ՝ դարձեալ փոխարկեաց յօրհնութիւն: Այսօր հոտ բուրման անուշահոտ կնդրկի անապականութեան ծաւալեալ՝ զծուխ մահու մառախլապատ թանձրութեան յեղաշրջեալ յանմահութիւն հաստատեաց: Այսօր զգալի պատարագի՝ զոր առաքեաց զգալի աշխարհս գաւառն իմանալի՝ ընկալաւ առհաւատչեայ փոխարինի զՀոգին իմանալի, որ նորոգեաց զզտարր սորին զգալի ձեւ պատկերի աննիւթն քաղաքի:
       Ո՛վ մեծի տուրեւառութեան շահի երկնայնոցն եւ երկրայնոցս: Զի սոքա ետուն մարմին, եւ նոցանէ առին զՀոգին: Տունս Ադամայ ընծայեաց զՔրիստոս, եւ տունն Աստուծոյ հատոյց սմա փոխարէն զմխիթարիչ սուրբ Հոգին: Մարդիկ ետուն զմարդն Աստուծոյ, եւ Աստուած ետ զԱստուած մարդկութեանս: Այս է տուրեւառութիւն՝ Աստուծոյ արդարութեանն քարոզ. նաք մէնջ ծառայիցս պատարագ հնազանդութեան, եւ ապա Տեառնէն պարգեւք խաղաղութեան. նախ մէնջ խաղաղութիւնն Քրիստոս, որ քակեալ զմիջնորմն ցանկոյն՝ արար զերկոսինն մի, եւ ապա յԱստուծոյ աւետեաց հնչումն, որ աւետարնեաց խաղաղութիւն հեռաւորաց եւ մերձաւորաց: Յառաջագոյն յՈրդւոյ նուաճեալ բնութիւնս՝ զկամս Հօրն քաղցրութիւն դրդեաց, եւ ապա Հոգին տկարութեան մերոյ հասեալ թիկունս՝ առ Հայր բարեխօսեաց: Նախ Քրիստոս մահու խաչի հնազանդեալ՝ զթշնամութիւն յանձն իւր նահանջեաց, եւ ապա եկեալ Հոգին՝ զերկրաւորքս հանդէս երկնայնոցն խառնեաց: Խորհուրդ լայն եւ ընդարձակ. առաւելութիւն գիտութեանն Աստուծոյ տեսանի, եղբարք. զի լերինք են արդարութիւն նորա, եւ իրաւունքն խորք բազումք, որպէս եւ վկայեաց մարգարէն : Պաւղոս մաղթէ, զայս իմաստից հոգի՝ աշակերտացն ընդունել, որ հիացուցանէ զքննողս, եւ յաճախէ զիղձս փափագանաց որ առ Աստուած: Առ ի՞նչ մարմնանալն Որդւոյ, եւ վասն է՞ր ընդ մարմնանալն ոչ եղեւ փրկութիւն աշխարհի: Ո՞յր աղագաւ անպարտականին խաչն նախատանաց. եւ ընդէ՞ր ոչ յետ այնորիկ մարդիկ կատարեալ: Վասն է՞ր ընդ Որդւոյ շրջեալ եւ բնակեալ աշակերտացն՝ եւ անիմաստ մնացեալ. եւ վասն ո՞յր պատճառի միայն ընդ իջանել Հոգւոյն այնքան շնորհիւ զարդարեալ պսակեցան: Առ ի՞նչ Քրիստոսի այնքան մեծամեծ նշանօքն ոչ զոք հաւանեցուցեալ, եւ Պետրոսի յայսմ աւուր միով բարբառով զթիւ երից հազարացն աշակերտեալ: Զոր քննել արժան է, եւ զգանձս իմաստութեանն Աստուծոյ յըշտեմարանս սրտից ամփոփել, առ կարօղ լինել նախ սրտիւ հաւատալ յարդարութիւն, եւ ապա բերանով խոստովանել փրկութիւն: Քանզի փրկագործութեանս յեղանակ ոչ է զօրութեամբ, այլ իրաւամբք եւ արդարութեամբ: Որպէս զի ընդ ամենակարող զօրութեան Աստուծոյ եւ ամենաբաւական ողորմութիւնն յերկինս եւ յերկրի հաստատեսցի:
       Քանզի այն որ արար զմարդն պատկեր բարերարութեան իւրոյ բարի , եւ ետես զնա նախանձուէ բանսարկուին դաւաճանեալ եւ մեռեալ, ըստ արդար իրաւանցն ոչ կամեցաւ զպատրանօք ըմբռնեալն թողուլ ձեռս որսողին: Ասաց ընդ Բանն համագոյական. Էջ հաղորդեաց ընդ բնութեանն զոր ստեղծաք բարի. մի՛ արդեօք բնաւորապէս բղխէ զծուխս չարութեանն՝ որ առաջի իմ բարդի: Ծանիր, զի թէ ըստ բնական կրիցն տկարանայ առ օրէնս իմ, անմեղադրելի է պատուհասէն՝ զոր նա սահմանաւն ածէ վերայ նորին. իսկ եթէ օտար բնութենէ, եւ եկամուտ ունի զայն արկածք, զպատրողն յանդիմանեալ դատապարտեա, եւ զնա ողորմութեամբ եւ գթութեամբ նորոգեա:
       Զայս պատուէր առեալ Հօրէ Բանն՝ հաղորդեցաւ ընդ մարմինս, եւ մարմինս խառնեցաւ ընդ Աստուծոյ. խառնումն անճառ, եւ յատկութիւն էութեանցս անշփոթ, որպէս զի սպառընթաց մարմնոյն՝ անձամբ անձին փորձեալ ծանիցէ: Եկաց նովաւ զամս երեսուն, եւ ոչ հաղորդեցաւ օտար բնութենէն ներգործութիւն: Եկն Յորդանան՝ նուիրել զամենակատար մաքրութիւնն Հօր, եւ դաւանեցաւ նմանէ հաւասարապատիւ Որդի սիրելի: Վարեցաւ Հոգւոյն առ բանսարկու թշնամւոյն մարտն հանդիսի, եւ ծանեաւ զմեքենայս նետից օձին թունաւորի, որ պատրէր զսոսա ըստ բնութեան օրինի խոտորումն մեղացն վհի: Պահեաց կերակրոց հաւասար դասուց արդարոցն գնդի. եւ թոյի ետ մարմնոյն շարժիլ ըստ հարկաւորն իւր ըղձի: Իսկ թշնամին առընթեր կացեալ սպասէր. եւ որչափ նա անձնշխան կամօք փափաք կերակրոցն ոչ ձգտէր, եւ ոչ զմեքենայսն ձգել նպատակն ուժել ժպրհէր: Եւ յորժամ շարժեցաւ, զնետս սրեալս պատկանդարանէն ձգել Տէրն յուսացաւ: Հաց, ասէ, արա զքարինսդ զօրութեամբ քո, որ զայդչափ ժուժկալութիւն պահոց տոկացեր, եւ լեր արարիչ հակառակ Աստուծոյ: Եւ լուեալ, եթէ բանիւ Աստուծոյ կեայ մարդ առաւել քան հացիւ՝ է գրեալ, գրովք զնա հնարէր գողանալ:
       Յայնժամ ծանեաւ զհաղբսն, խայտառակեաց զմեքենայսն, պատառեաց զպարուրեալ թակարդն՝ որովսովոր էր որսալ զմարդիկ: Մեկնեաց առաջի Հօր իւրոյ եւ հրեշտակաց. եւ ինքնիշխանութեամբ բաց վարեաց զպատրողն, պատրեալ բնութեանս օրինօք: Մանուկ Դանիէլ արդար դատեցաւ դատաստան, յամօթ արար զծերսն չար՝ զպատրիչ մարդկութեանս, որք զմեղս իւրեանց սմա համբաւէին: Ա՛յ հնացեալ, ասէ, աւուրբք չարութեան, այժմ եկին հասին մեղք քո՝ զոր գործէիր յառաջագոյն. զի դատէիր դատաստան անիրաւութեան, եւ զանմեղ բնութիւն մարդկան՝ քեզ կցորդս դատապարտէիր: Նախանձ քո չար պատրեաց զքեզ. եւ ախտ մարդատեցութեան շրջեաց զսիրտ քո: Այսպէս խաբէիք զորդիս մարդկան. եւ նոքա առ երկիւղի հաւասարէին կամաց ձերոց. բայց ոչ եւ որդի երկնաւոր Հօրն կալաւ յանձին զանօրէնութիւնս ձեր: Զայս ասելով, եւ առ ոտն կոխելով զօձն ծերացեալ՝ յայտ արար զառաջին յաղթութիւնն, եւ զանմեղութիւն բնութեանս առաջի Հօր իւրոյ եւ հրեշտակաց: Յայնժամ մատեան հրեշտակքն, եւ պաշտէին զնա հարկաւորօքն, յորժամ յաղթեաց չարին բնաւորականօքն. եւ արդարեցեալ բնութիւնս՝ տիրեաց վերայ դիւացն հակառակորդաց՝ զօրաւորն բազկօք:
       Արդ քանզի նա միայն գտաւ անփորձ չարէն եւ հաճոյ Աստուծոյ, վասն այսորիկ սկսաւ կոչել զմարդիկ յապաշխարութիւն կենաց՝ արքայութեանն յուսով: Իսկ նոքա խաւարեալք պատրանացն՝ դժուարէին հետեւել կոչողին, եւ ծանրանայր սահեցելոցն յերկիր՝ նայել ընդ երկինս: Եւ պատրեալքն ցանկութիւն աշխարհիս՝ ոչ ախորժէին զփառս վերին. եւ բռնութեամբ ձգել անմարթ էր՝ անձնիշխան զնոսա ստեղծողին. եւ նշանօքն եւ վարդապետութեամբն սակաւք եկին հաւանութիւն: Ապա զի՞նչ առնէր. ո՛վ սքանչելեացս. քանզի պատժոց պարտական էին մարդիկ, եւ յարդարութենէն Աստուծոյ ողորմութեան արժանի գտանել, նա՝ որ անպարտականն գտաւ առաջի Հօր իւրոյ եւ հրեշտակաց, գործ արկեալ զբազմապատիկ իմաստութիւնն իւր՝ մեռաւ պարտականացս ամենեցուն փոխանակ. եւ ջնջեալ պատառեաց զձեռագիր մերոյ յանցանաց: Էջ դժոխս՝ որում ոչ էր հնար ըմբռնիլ մահուանէ, եւ արձակեաց զմեռեալսն: Եկն առ կենդանիս նոյն ինքն՝ եւ հաստատեաց զնոսա: Եւ զորս յանցանօքն Ադամայ ներքոյ էին դատապարտութեան մահու, շնորհօք անմեղութեան իւրոյ վերածեաց յարդարութիւն կենաց եւ յերկիրն պարգեւաց: Քանզի այսպէս իմանամք Պաւղոսէ յայտնեալ զմեծխորհուրդն աստուած պաշտութեան, որ երեւեցաւ մարմնով, արդարացաւ հոգւով, յայտնեցաւ հրեշտակաց, քարոզեցաւ հեթանոսս, հաւատարիմ եղեւ յաշխարհի, եւ համբարձաւ փառօք: Եւ մտեալ ներքին կողմն վարագուրին՝ ընծայեաց պատարագ Հօր քահանայն մեծ՝ զպատուական իւր արիւն: Ծանոյց եւ զդաւաճանողին զպատրանս, եւ բարեխօսէր առնել զխաղաղութիւն ընդ մարդկան: Իսկ Հայրն բարի հաճեալ ընդ գործս սքանչելի՝ Որդւոյն սիրելւոյ, եւ լուծեալ զկնիք դատապարտութեան Ադամայ հօրն նախնոյ, ետ նա զՀոգին, սփռել վերայ արեամբ գնեալ իւր հօտին, եւ լուսաւորել զհայեցուածս մտաց յոյսն վերին:
       Յայնժամ առեալ միածինն զմխիթարիչն՝ ցօղել Սաղիմ, եւ ձիւնացոյց նա զգումարեալ թագաւորսն՝ ըստ նախագուշակ երգողին : Որ եկն եւ բնակեցաւ սիրտս նոցա, եւ լուսաւոր արար զլայնութիւն եւ զերկարութիւն առաւելութեան սիրոյն Քրիստոսի: Եւ զի շնորհ էր ձրի փոխանակ մահուն Քրիստոսի, յաղագս այնորիկ հաւասարապէս յարժանաւորս եւ յանարժանս տարածանի: Ուստի եւ միոյ բարբառոյն Պետրոսի անձինք երեք հազարք այսօր աշակերտին: Ապա յիրաւի վկայեաց բանն՝ սքանչելի գոլ զշնորհ աւուրս մեծի: Զի որպէս քան զսերմանելն՝ ժողովելն է ախորժելի, նոյնպէս եւ ամենայն սերմանց Քրիստոսի խորհրդոյն՝ յայսմ աւուր պտուղն կթի: Այս է հոգին սուրբ, որում ինքն վկայեաց՝ ուսուցանել մեզ եւ յիշեցուցանել զամենայն առ յինքենէ ասացեալսն: Այս ցօղ քաղցրութեան զուարթացոյց զբոյսս բանիցն Քրիստոսի եւ օրհնեալ պսակեաց զամս տնօրինական իւր գործոցն: Վասն որոյ աղաղակէ եկեղեցի. Ձմեռն էանց, այգիք մեր ծաղկեցան եւ ետուն զհոտ անոյշ: Յայսմ առաւօտու հայեցաւ Հայրն երկնաւոր յերկիր. արբոյց զսա յորդառատ գետով սուրբ Հոգւոյն, եւ փթթեալ ծաղկեցոյց զանազան բոյսս առաքինութեան բազմապատիկ անկոց արմատոց, որպէս եւ վկայեաց մարգարէն: Ահա ձիր՝ որ ոչ չափի. եւ պարգեւ՝ որոյ ոչ կշիռ գործոյ զուգակցի: Ահա տուր՝ որոյ իսկութիւն բնութեանն ոչ պարփակի, եւ շնորհ՝ որոյ ոչ զեղումն գերազանց՝ մտաց սահմանի: Ահա ողորմութիւն առատ՝ որ ամենայն թագաւորութիւն աշխարհիս հաւասարեալ՝ փոքր գտանի. եւ մխիթարութիւն՝ որոյ ոչ ուրախութիւն մարմնաւոր լծորդի: Քանզի ո՞ ոք կարաց ընդ տիրելն աշխարհի՝ եւ զանապականութիւն ստանալ. կամ որու՞մ թագաւորի եղեւ ձեռնարկելի զմահ կեանս փոխել. կամ ո՞ր երանութիւն մարմնաւոր՝ կարաց զկեանս յաւիտենականս ընդգրկել: Իսկ սա յիջանելն այսօր վերայ դասուց առաքելոցն՝ զօրացոյց զբազուկս նոցա, զայսոսիկ հանուրց տիեզերացս բաշխել: Քանզի սովաւ նոցա առլցեալ, ստուերաւ զհիւանդս բժշկեցին, թաշկինակաւ զցաւս փարատեցին, ձեռօք զմեռեալս յարուցին, զկաղս գնացուցին, զկոյրս լուսաւորեցին, առաւել զհոգւոց աչս քան թէ զմարմնոց յերկինս հրաւիրեցին. անվախճան փառացն ժառանգորդս զմարդիկ արարին: Ահա ապա յայտ եղեւ, եթէ ոչինչ յերկրաւորացս երկնայնոց տրիցն գտաւ զուգահաւասար: Որ ոչ միայն բանականացս եղեւ ազգ սմա ընդունակ, այլ եւ անշունչ տարերք գեր վերոյ մարդկան գտան սովաւ զօրացեալք: Որ եւ նոյն ինքն յիջանելն՝ նախ զտունն ելից սքանչելապէս, եւ ապա հանգեաւ նոսա սիրողապէս:
       Քանզի ասէ. «Ես կատարել աւուրցն պենտեկոստէից՝ էին միաբան ամենեքին միասին. եւ եղեւ յանկարծակի հնչիւն յերկնից եկեալ իբրեւ սաստիկ հողմոյ, եւ ելից զամենայն տունն յորում նստէին: Եւ երեւեցան նոցա բաժանեալ լեզուք իբրեւ հրոյ, եւ նստաւ իւրաքանչիւր վերայ նոցա: Եւ լցան ամենեքեան Հոգւով սրբով, եւ սկսան խօսել յայլեւայլ լեզուս, որպէս եւ Հոգին տայր բարբառել նոցա »: Միաբան էին ամենեքեան միասին, ասէ, որպէսզի ցուցցէ՝ եթէ ոչ երկոտասանքն միայն, այլ եւ Աստուածածին կոյսն ընդ նոսա, հանդերձ կանամբքն որք պաշտէին զՅիսուս Գալիլեա, եւ տեսողք եղեն յարութեանն: Ընդ որս եւ եօթանասնիցն գունդք հանդերձ ամենայն ծանօթիւք: Արդ եկն վերայ նոցա Հոգին սուրբ ըստ նախխոստմանն Քրիստոսի, որ ասաց. Ահա ես առաքեմ զաւետիս Հօր իմոյ ձեզ ' եւ դուք նստարուք քաղաքիդ Երուսաղէմ, մինչեւ զգենուցուք զօրութիւն բարձանց: Եւ հնչիւն որոտման հողմոյ եհար, որով ցուցանէր զառաւելութիւն հեղմանն: Դարձեալ զի եւ նոյն Հոգիէր, որ սկզբան շրջէր վերայ ջուրցն. ելից զտունն ընդ իմանալի զօրութեանն եւ զգալի տեսակ հրոյն սքանչացումն տղայաբարոյիցն: Եւ ապա բաժանեցաւ հրոյն յայնմանէ լեզուք, եւ հանգեաւ վերայ իւրաքանչիւր ումեք նոցանէ. որով նշանակէր զպարգեւս շնորհի այլատարազ լեզուախօսութեանն: Ուստի եւ ընդ հանգչելն վերայ նոցա զգալի մարմնոյն՝ զգայարանացս տեսանելի լեզուքն հրեղէնք, միտք նոցա իմանալի զօրութեամբ իմաստնացեալք՝ սկսան յայլատարազ խօսս զլեզուսն շարժել: Ըստ որում ասէ. խօսէին յայլ եւ այլ լեզուս, որպէս եւ Հոգին տայր նոցա բարբառել: Ոչ եթէ վասն զի լեզուացն շնորհ նախամեծար էր, այլ քանզի առընթեր ոչ գոյր այլ նշանակ՝ զշնորհն որով զօրացանն՝ հրատարակել: Իսկ այլատարազս խօսելով՝ զբովանդակ ամբոխ քաղաքին ած վերայ նոցա հիացեալ, ըստ որում եւ ասէ. Եկն միաբան ամենայն բազմութիւնն, եւ խառնեցաւ. եւ սքանչանային ամենեքեան զարմացեալք. եւ այլք վասն սքանչելի այլափոխմանն ասէին, թէ արբեալք իցեն: Արդ վասն ամենեցուն այսպէս գիտելի լինելոյ շնորհիս, ոչ ներգործեաց'ի նոսա Հոգին ընդ իջանելն՝ զխոստումն Քրիստոսի, այլ զլեզուսն: Զի նա ոչ ասաց՝ եթէ լեզուս խօսիք Հոգւովն, այլ եթէ Ուսուսցէ ձեզ եւ յիշեցուսցէ ձեզ զամենայն զոր ինձ ասացի ձեզ: Այլ արդ եթէ զայս առեալ էին սկզբանն, ոչ այնպէս ամբոխեալ էին եւ զբազմութիւնն նշաւակ տեսութեանն իւրեանց այլատարազ խօսիւքն ձգեալ : Վասն որոյ ամենիմաստն նախ որպէս զմանկունս խնջոյս խաղուց՝ զարմանալի փոփոխմամբ շփոթեաց զնոսա: Զի որք երէկ եւ այսօր արք գալիլեացիք գռեհիկք եւ շինականք՝ հա ասեն՝ իբրեւ զիմաստուն Հելլենացսի ճարտարաբանեն. եւ այլք պարթեւական տարաշխարհիկ բարբառս նոցա պատասխանեն : Պետրոս որ Կփառնաում սնեալ, լսեմք՝ զի ընդ հռովմայեցւոց լեզուն խրոխտալով արշաւէ: Եւ Փիլիպպոս որ Բեթսայիդա գալիլեացւոց՝ արաբացւոց բարբառովն զխօսս իւր յօդէ: Յովհաննէս որ Նազարէթ սնեալ՝ զիա՞րդ կիլիկեցւոց ձայնիւն զմեզ հարցանէ: Եւ թովմասու սոքա լսեն, որ յեթովպացւոց լեզուն զբանս մարգարէից յիշեցուցանէ: Թադէոսն այն տխմար՝ տեսէք ո՞րքան վայելուչ մեծաց Հայոց բառիւքն զբանս իւր յօդէ: Եւ Բարթուղիմէոս մանուկ՝ իբր թէ Մարս ծնեալ՝ զնոցին խօսսն հնչեցուցանէ: Ո՜վ սքանչելեացս. զանազան գաւառս ծնաք, եւ աշխատութեամբ բարբառս նոցին վարժեցաք. եւ ահա սոքին՝ որք ոչ տեսին զայն քաղաքս՝ անաշխատ զնոցին ձայնս հնչեն: Մեծ է, ասեն, արուեստ սքանչելեացս. թէ առ ի՞նչ ունի աւարտել՝ ոչ կարեմք նկատել:
       Յայնժամ յարուցեալ Պետրոս հանդերձ մետասանիւքն համբարձ զձայն իւր, եւ սկսաւ տարակուսանացն լուծումն շնորհել. Արք հրէաստանեայք, եւ ամենեքին որ բնակեալ էք յԵրուսաղէմ, այս ձեզ յայտին լիցի, եւ ունկն դիք բանից իմոց: Ոչ է արբեցութիւնս այս գինւոյ յերեք ժամու աւուրս որպէս դուք կարծէք, այլ բաժակ է բերկրութեան, առհաւատչեայ անապականութեան, մարգարէիւք նախագուշակեալ, եւ յայսմ ապա աւուր խորհուրդն լրումն աւարտել: Ով օրէնսուսոյցք եւ մարգարէից աշակերտք, այս այն է Յովելեայ ասացեալն, զոր միշտ ընթառնուք՝ կատարեցաւ: Քանզի ահա յաւուրս յետինս եհեղ Աստուած յոգւոյ իւրմէ վերայ զանազան հասակաց մարմնաւորացս, եւ մարգարէանամք: Այս Յիսուս նազովրեցի՝ որ երեւեցաւ առ ձեզ նշանօք եւ արուեստիւք, եւ տարապարտ խաչեցաւ, ել յերկինս՝ եւ նստաւ ընդ աջմէ Աստուծոյ. եւ զայս պարգեւս ընկալեալ Հոգւոյն սրբոյ Հօրէ, սփռեաց վերայ մեր: Սա յորժամ համբառնայր յերկինս փառօք՝ մեզ ուխտեաց՝ եւ մտեալ յերկինս, Հօր եւ Հոգւոյն հաւասար նստեալ՝ զայս ասաց. Ես զգործսն զոր ինձ հաւաիացիք՝ կատարեցի յերկրի. զանուն Հօր իմոյ փառաւորեցի առ մարդիկ. զեղծեալն մախանաց չարին զպատկերակից մեր՝ ընդ բնութիւն աստուածութեան մեր խառնեալ՝ սրբեցի սքնաչելապէս: Զմահ իմ փոխանակ ողորմելի եւ տառապեալ ազգի մարդկան տուեալ՝ զեերծուցի զնոսա յանիծիցն. եւ այժմ նովին մամնով եկեալ՝ առնում զերկրպագութիւն յերկնաւորացս: Այսուհետեւ քեզ եկեալ եհաս ժամանակ գործոյ, ով փառակից իմ Հոգի. պարտիս եւ զքոյդ մարդասիրութիւն ցուցանել յերկրի. այսուհետեւ քեզ ապաստան առնեմ զանուն աստուածութեանս մեր յարգել առ մարդիկ: Հայր իմ ներեաց եւ եթող զպարտսն՝ որով դուն խափանեցար հեղլոյ առ նոսա՝ մարմնոյ իմ պատարագաւն. սա ա՛ռ զիս առհաւատչեայ նոցանէ, եւ տայ նոցա զքեզ խաղաղութիւն: Էջ այժմիկ սիրոյ աղբիւր սիրով առ նոսա, եւ մխիթարեա՛ զորս պանդխտութեան վայրն՝ նժդեհ եւ անցաւոր կենօք տառապին: Դարձո զնոսա նանրութեանցն զոր զուր խռովեցուցանէ թշնամին, նայել յայս բազմապատիկ օթեւանս՝ զոր պատրաստեցաք նոցա: Բաշխեա նոցա իմաստութիւն առատ, զի մի՛ եղեռնագործն մոլորեցուսցէ զնոսա: Հաղորդեցայ կարեաց նոցա, եւ ծանեայ փորձիւ, զի տկար եւ դիւրակործան բնութեան են վիճակեալ. վասն այնորիկ աղաչեմ, անմեկնելի լեր նոցանէ, եւ զօրացո զնոսա ընդդէմ ամենայն փորձանաց: Նահանջեա զկամս մարամնոցն, եւ զօրացո զկամս մտացն: Քեզ տամ զնոսա. քեզ յանձն առնեմ զնոսա. զքեզ խոստացայ նոցա, եւ այժմ քեզ ամրափակեմ զնոսա զամենեսեան, որպէս զի մի՛ լիցի նանիր հեղումն արեան իմոյ՝ որ վասն նոծա: Առատացո նոսա, ո՛վ համագոյակից իմ Հոգի, զշնորհս բժշկութեան, զմարգարէութիւն, զխորհելն զվերինս, զատելն զներքինս: Ես թէպէտ եւ բազում անգամ խօսէի զճառս արքայութեանն երկնից, ոչ մատուցանէին զունկն սիրով առ լսել. այլ յորժամ բժշկութիւնս մարմնոյ կատարէի, մեռեալս յարուցանէի, կաղս գնացուցանէի, զկուրաց աչս բանայի, ամենեցուն սէրն առ իս աճեալ առատանայր: զՀաց հոգւոց զբանս իմաստութեան տայի, եւ ոչ ոք զգաստանայր. իսկ յորժամ զհաց մարմնոցն առատապէս ետու յագումն նոցա, այնչափ յորդորեցան սէր իմ, մինչեւ կամէին յափշտակել եւ թագաւոր զիս կացուցանել: Այս է ճանապարհ մտաց ազգի մարդկան, զոր փորձեցի. անկարացեալ են՝ զայս նոցա խոստացեալ վերին բարեացս խորհել ոչ են ծանօթ երկնաւոր փառաւոր փառաւորութեանս, այլ միշտ ընդ երկիր յածին. կարծեօք ունին զայս ճշմարտութիւն, եւ այն է համարեալ առ նոսա կեանք վայելուչ: Վասն որոյ դու զտղայութիւն մտաց նոցա նախ նշանօք եւ սքանչելեօք զարմացո, եւ զկարծիս նոցա հաւատս հաւանութեան՝ բժշկութեան շնորհիւն ուղղեա: Մի՛ արգելցես զառատութեան քո շնորհս, փառս եւ գովեստ աստուածութեանս մեր բաշխել: Մեծ է, զի որպէս երկինս, նոյնպէս եւ երկիր լիցցի փառօք աստուածութեանս մեր. եւ որպէս զհրեշտակս՝ սոյնպէս զմարդիկ ստասցուք անուանս մեր օրհնաբանիչս: Ոչ է զարմանք եթէ զմեր արարածն մոլորեալ՝ մերով բազմապատիկ զօրութեամբ առ մեզ նուաճեսցուք: Արդ էջ աղաչեմ, էջ, զի պաշարեալ է տարակոյսն զնոսա: Փոքր ինչ տնօրէնութեան մահուն մեկնեցյ, եւ երկուքն որպէս զծննդականի պաշարեաց զիմ աշակերտս, մինչ երաեալ զյարութիւնն՝ մխիթարեցի զնոսա : Մինն մետասանիցն ոչ էր անդ, եւ տասանցն վկայելոյ ոչ հաւատայր վասն յարութեանն. մինչեւ դարձեալ յայտնեցայ նոցա, եւ զխոցուած կողիցս՝ հաւատ նմին մտացն ետու շօշափել: Եւ այժմ իմ ճանապարհ արարեալ ընդ երկինս, մի՛ կարճմտութիւն նոցա գայթակղեսցի մխիթարութենէ քո յոյսդ: Վասն որոյ երագեալ մխիթարե զորդեակսն իմեւ զաշակերտսն: Գնա հանգիր նոսա, որպէս խոստացայ նոցա, եւ վարդապետեալ յիշեցո նոցա զամենայն առ յինէն ասացեալսն:
       Յայնժամ սլացեալ ամենակարն զօրութիւն, փրկականն առատութիւն, հեզութեան աղբիւրն, մարդասէր շնորհն, բարութեան Հոգին, հեղումն առատութեանն Աստուծոյ, անցանէր ահեղ որոտմամբ ընդ դասակարգութիւնս անմարմնականացն պարուց. եւ սքանչացեալ պակեան հիացմամբ նահապետութիւնք երկնաւոր զօրացն: Վասն զի զոր ցանկանային ընդ աղօտ տեսանել, նայեցան իսկական էութեամբն դիմեալ, վերայ երկրածին ազգի մարդկան սփռեալ: Քանզի էջ բոլորովին անձնաւորութիւն Հոգւոյն սրբոյ այսօր դասս առաքելոցն գնդի, որպէս միածինն յարգանդ կուսին: Եւ որ եկն, այլ ոչ մեկնեցաւ. այլ մնաց յեկեղեցի Քրիստոսի ըստ անսուտ խոստման իւրն փեսայի, որ ասաց. Ընդ ձեզ բնակեսցէ, եւ ընդ ձեզ եղիցի յաւիտեան: Որ եւ զօրացոյց այսօր զառաքեալսն, եւ նոցա մատակարարութեամբն՝ զընդհանուր տիեզերս: Զի եւ սմա առաւել քաղցրացաւ ճաշակ մարդկան փրկութեան, ընդ որս եկաց եւ բնակեցաւ: Ուստի եւ Պետրոս կրելով յինքեան զՀոգին, զստելն Անանիայի ոչ մարդկան տայր, այլ Աստուծոյ. Ընդէ՞ր, ասէ եդիք մտի ստել Աստուծոյ եւ փորձել զՀոգին Աստուծոյ, զիս կամելով պատրել. ոչ մարդկան ստեցիք , այլ Աստուծոյ: Սոցա շնորհն՝ դնելն զձեռս առաքելոցն՝ հանգեաւ վերայ Ստեփանոսի, որ եւ անդէն զօրացաւ առնել նշանս եւ արուեստս մեծամեծս: Սա արդարեւ որպէս թագաւոր եկեղեցւոյ՝ որոշէր զՊաւղոս եւ զԲառնաբաս գործ բանին իւրոյ սպասաւորութեանն: Սա զոմանս ընտրեաց յառաքելութիւն, զոմանս մարգարէութիւն, զայլս հովուութիւն եւ վարդապետութիւն. որպէս Մատաթեայ զառաքելութիւն վիճակեաց, եւ Ագաբեայ եւ Տիմոթեայ՝ զմարգարէութիւնն, եւ երիցանցն Եփեսոսի եկեղեցւոյն՝ զհովուութիւն եւ զվարդապետութիւն. Զգոյշ լերունք, ասէ, հօտիդ՝ որում եդ զձեզ Հոգին սուրբ տեսուչս եւ վարդապետս: Սա արձակեալ համարձակեցոյց զլեզուս նիւթեղէնս կոչել հայր զԱստուած, որ նստի կառս հրեղէնս եւ թեւասքողեալ պաշտի հրեղէն յանմարմնականացն. Զի առաք զՀոգին որդեգրութեան, որով աղաղակեմք աբբայ հայր . Նոյն ինքն Հոգին վկայէ հոգւոյս մերոյ եթէ եմք որդիք Աստուծոյ: Սա ումեմն տայ բան իմաստութեան, այլում բան գիտութեան, միւսումն հաւատք զլերինս փոփոխելոյ, եւ այլում զօրութիւն սքանչելի գործս կատարելոյ: Սա օծանէ զմիտս մեր՝ ըստ Յովհաննու , եւ առնէ քրիստոսընկալս. եւ յայսմ օծութենէ զօրանամք գիտել զամենայն: Սա լուսաւոր առնէ զաչս սրտից մերոց գիտել զյոյս կոչման մերոյ, եւ զմեծութիւն փառաց ժառանգութեան, եւ զլայնութիւն եւ զերկայնութիւն սիրոյ Քրիստոսի: Վասն որոյ արհամարհեցաք զերեւելիս, եւ փափաքեմք աներեւութից: Եւ Հոգւովս՝ Քրիստոս մեզ բնակեալ, մեռոյցզզգայարանս մարմնոյ՝ հեշտութեան մեղաց, եւ կենդանացոյցզբանական հոգիս՝ արդարութեան խորհրդոցն յուսով: Որով զօրացեալ կոխեցին մարդիկ զնեղութիւն եւ զանձկութիւն, զհալածանս, զսով եւ զմերկութիւն, զսուր, զոր կանս եւ զհանդերձեալսն, պայծառացեալ Հոգւովն գիտութիւն սիրոյն Քրիստոսի: Սա որ քննէ զխորս Աստուծոյ՝ քննէ եւ զսիրտս մարդկան. եւ տեսեալ զտկարութիւն բնութեանս՝ թիկունս հասանէ տկարութեան մերում, եւ բարեխօս լինի հեծութիւն անմռունչս վասն եկեղեցւոյ առ Աստուած: Եւ ինքն սիրողացն զԱստուած յամենայն գործս բարիս գործակից լինի հանապազ: Ամենեցուն կամի զփրկութիւն, ամենեցուն սպանէ հաւատոց, որպէս զի նուիրելն՝ զհաւատոյ սերմանեսցէ նոսա շնորհս եւ զօրութիւնս հոգեւորս:
       Կամի՞ս գիտել զչափ սիրոյ սորա առ մարդիկ . յարեաց կառս ներքինւոյն, որպէս երբեմն Փիլիպպոս. տես թէ ո՛րպէս միով հաւատով հարցմանն տուաւ հոգին փոխանակ. Տէր, ասէ, աղաչեմ զքեզ, վասն ի՞ւր ասէ մարգարէն զայս, թէ վասն այլոյ ուրուք: Դուռն եղեւ ուղիղ հարցումն մտից Հոգւոյն յանձն ներքինւոյն, եւ պատրաստեաց տեղի բանիցն Փիլիպպոսի, մինչեւ եկաց ջրոյն առընթեր. եւ իջեալ Հոգին ուսուցիչ ներքինւոյն, աւելորդ համարեցաւ այլ աշխատ առնել զՓիլիպպոս: Այս Հոգւոյն սրբոյ պաշտպանելն աշխահի. այսքան է նորա մխիթարելն զմարդիկ: Ոչ զեթովպացին խտրէ, ոչ զհեթանոսս անարգէ, ոչ զՀրեայս յարէ. ամենեցուն զձիրն հաւասար ընձեռէ: Միայն զհաւատս յօժարութեան սրտի՝ նիւթ շնորհին իւրոյ մէնջ տալ՝ փափաքէ. եւ նոյն փայլատակեալ ջահս զանազան շնորհի՝ զեկեղեցւոյ մանկունս ճառագայթէ: Եւ գրգեալ զնոսա շնորհօք՝ առ սէր Հօրն ձգէ հեշտութենէ զբաղմանց աշխարհիկ: Զի տղայոց խաղալիկ՝ նշանքն եւ լեզուախօսութիւնն Հոգւոյն տուեալ. եւ կաթն մանկանց՝ շնորհք բժշկութեան, եւ յաջողութիւնք զօրութեանց. իսկ կատարելոցն մատակարարէ հաստատուն կերակուր , որ է սէրն Աստուծոյ: Որպէս աղաղակէ որ ճաշակեացն. Եթէ ունիցիմ մարգարէութիւն, եւ գիտիցեմ զամենայն գիտութիւն, եւ հաւատս՝ մինչեւ զլերինս փոփոխելոյ, եւ սէր ոչ ունիցիմ, ոչինչ օգտիմ: Զսոյն եւ աշակերտացն ըղձանայ յասելն. Աղօթս առնեմ եւ ծունր դնեմ, առնուլ ձեզ՝ ոչ հոգի նշանագործութեան, այլ զհոգին իմաստութեան, որ լուսաւորէ զաչս սրտից գիտութիւն լայնութեան եւ երկայնութեան, բարձրութեան եւ խորութեան սիրոյն Քրիստոսի: Վասն այսորիկ եւ նշանաց եւ լեզուաց ազդումն Հոգւոյն՝ իբրեւ զանօգուտս պակասեաց միջոյ: Իսկ Հոգին իմաստութեան եւ հանճարոյ՝ միշտ ներգործէ մէջ եկեղեցւոյ. եւ զսէրն Քրիստոսի պայծառացուցանէ յորդւոց սորա հոգիս: Մի՛ ոք կարծեսցէ Տէր անուանել զՅիսուս, եթէ ոչ նմանէ նախ զազդումն ընկալցի: Ապա թէ ոք մատչի յառաջ՝ առանց կոչմանն սորին հրամանի, իբրեւ Հոգւոյն՝ գաւթէ տաճարիս հերքեսցի: Կնիք է ամուր վերայ իւրաքանչիւր անդամոց եկեղեցւոյ սրբոյ Քրիստոսի, որ պարսպեալ պահին սովաւ յիւրաքանչիւր պատիւս շնորհի: Քնազի որ հաստատեաց զմեզ ձեօք հանդեր՝ Քրիստոս՝ Աստուած է, որ ետ զԱռհաւատչեայ Հոգւոյն սիրտս մեր եւ կնքեաց զմեզ: Վարդապետ է, ուսուցանել զառ Քրիստոսէ ասացեալսն ամենայն ճշմարտութեամբ. որպէս խոստացաւ, թէ Յորժամ եկեսրէ նա Հոգին ճշմարտութեան, առաջնորդեսցէ ձեզ ամենայն ճշմարտութեամբ: Ճարտարապետ է իմաստուն, որ շինէ զօտարս եւ զպանդուխտս վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից, առ լնուլ զչափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի: Գետ է յորդառատ առոգանօղ մտաց մարդկան, որ արբուցանէ զակօսս իմաստից մերոց, եւ զուարթացուցանէ ցօղովն իւրով զզանազան բոյսս առաքինութեան ծաղկանց, որպէս ասաց Քրիստոս, գետք յորովայնէ հաւատացելոց իւրոց բղխել Հոգւոյն, ըստ որում նախաճառեաց մարգարէն: Վերակացու է արթուն, հրահանգիչ կարգաց եկեղեցւոյ, եւ որոշող իւրաքանչիւր աստիճանաց եւ պատուոյ , որ եդ նախ զառաքեալս, երկրորդ զմարարէս, երրորդ զվարդապետս, ընդ ոսր զզօրութիւնս եւ զշնորհս բժշկութեան, ազգս լեզուաց եւ թարգմանութիւնս լեզուաց:
       Հոգիս ներգործութեան՝ յօրինէ զդասակարգութիւն աստիճանաց տաճարին համանմանութիւն երկնաւորացն պարուց, հոգեւոր երգով միշտ Աստուծոյ խօսակցելով ցնծութեամբ: Հոգիս այս ծնանի զմանկունս եկեղեցւոյն Քրիստոսի՝ յորդեգրութիւն Հօրն երկնաւորի՝ յարգանդէ սրբարար աւազանին: Հոգիս այս սուրբ զօրացուցանէ զձեռս քահանայապետից շնորհաբաշխութիւն, քահանայից նուիրագործութիւն, սարկաւագաց սպասաւորութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ: Սա յարուցանէ ժառանգս աթոռոյ եկեղեցականս պատուոյ զոմանս կարգէ պաշտօն բանի, զայլս հնչումն ձայնից, զկէսս յընթերցումն գրոց: Ի սմանէ վկայքն զօրացն, նահատակքն զինեցան, կանայքն արիացան, արքն քաջացան: Սորա զօրութիւնն բղխէ խաչանիշ փայտից՝ սքանչելեօք, կառուցեալ յարկաց՝ նշանօք , յոսկերաց սրբոց՝ բժշկութիւն ախտից եւ ցաւոց շնորհօք: Լի է ամենայն երկիր ողորմութեամբ սորա, եւ օդս մաքրեցաւ յիջանել սորա: Ընդ մեզ է հանապազ, եւ ամենայն ինչ մեր՝ սորա է շնորհաձիր պարգեւ: Որոյ առաջի անկեալ վերայ երեսաց մերոց մաղթեսցուք.
       Ո՛վ Աստուած յԱստուծոյ, եւ նորոգօղ ամենայնի, սուրբ Հոգի. քո խնամս պահպանութեան՝ հովիւն քաջ զհօտս իւր արար ապաստան, եւ սփռեաց զճառագայթ քո յեկեղեցի իւր մինչեւ յիւիտեան: Ի քէն շարժին լեզուք մեր պատարագս օրհնութեան, եւ անձինք մեր կարգեցան սպաս զանազան շնորհաց քոց պաշտաման: Զքեզ աղաչեմք ամենեքին միաբան, եւ խօսիմք ընդ քեզ համարձակ՝ որդիք երկանց արգանդի քո ծննդեան։ Մի՛ գարշիր ի հօտէ քումմէ վասն հօտոյ մեղաց զազրութեան, եւ մի՛ տրտմիր վասն անպարկեշտ բանի բարբառման. այլ մնա՛ ընդ մեզ հաշտութեամբ մինչեւ ի կէտն աւարտման, եւ լեր ուղեկից յերկնային քո խորանսդ։ Ո՛վ Տէր, եւ զարտաքսեալսդ ի վայրս նժդէհութեան՝ պարսպեալ պահեա ի թշնամեաց նետից խոցոտման։ Չունիմք զօրութիւն հանդիսանալ ի մարտ ճգնութեան, խնդրեմք յառաջմամբ՝ մի տար զմեզ ի փորձանս դարանակալին չարութեան։ Տուր ծարաւեացս զգինի սիրոյ քո արբեցութեան, զմատռուակեալն այսօր ի սուրբ վերնատան։ Զի մխիթարեսցուք ի խշտիս մերոյ տրտմութեան, եւ ի հանդերձեալ կենացսն յոյս կալցուք ապաստան։ Ո՛վ բարերար սուրբ Հոգի, եւ յայս նուէրս՝ որ ի քոյոցս քեզ բուրումն օրհնութեան, հոտոտեա՛ քաղցրութեամբ, Աստուած իմ Հոգի հեզութեան։ Եւ քեզ օրհնութիւն ի մէնջ մի բերան ընդ Հօր, եւ Որդւոյ ի մշտնջենաւոր կեանսդ եւ անվախճան. Ամէն։