ԵՐԿՐՈՐԴ
ԱՐՔԱՅԻՆ
ԶԳԵՍՏՔ
սորա
եւ
սեփական
զարդք
սահմանեալք
'ի
բ.
Արտաշիսէ,
յիշատակին
առ
Խորենացւոյն
բ.
47.
որք
են
«Պսակ
յակնթակապ,
եւ
Գինդ
յերկոսին
ականջսն,
եւ
Կարմիր
զգեստ
(կոշիկ
)
միոյ
ոտին.
Տարգալ
ունել
ոսկի
եւ
Պատառաքաղ.
եւ
ոսկեղինօք
ըմպել
Նուագօք»։
ԹԱԳԱԴԻՐ
Թագադիր
ասպետին
բագրատունւոյ
շնորհեաց
մեծն
Վաղաշակ,
ասէ
Խորենացին
բ.
7.
«առանց
ոսկւոյ
եւ
արծաթոյ
զկրտսեր
մարգարիտն
երեքտակեան
վարսակալ
ածել,
յորժամ
յարքունիս
եւ
'ի
տան
թագաւորին
շրջիցի
»։
Իսկ
բ .
Արտաշէս
'ի
շնորհս
իւրում
դայեկին
Բագրատունւոյ
բազում
առաւելութիւնս
յաւել.
քանզի
Խորենացին
յետ
ասելոյ
բ.
47.
թէ
Արտաշէս
ետ
Արգամայ
երկրորդի
արքային
ագանել
զայն
ամենայն,
զոր
'ի
վերոյ
յիշեցաք,
յաւելու.
«Եւ
ոչինչ
ընդհատ
յայսց
պատուոց
տայ
դայեկին
իւրոյ
Սմբատայ,
բայց
միայն
յերկուց
գնդաց,
եւ
'ի
կարմիր
կոշկէ
»։
Ուր
կամի
ասել,
թէ
Վաղարշակայ
շնորհեալն
առ
Բագարատ
'ի
սկզբան
անդ
էր
առանց
ոսկւոյ
եւ
ականց
կապել
զվարսակալն,
որ
է
պսակ.
այլ
այժմ ,
ասէ,
բ.
Արտաշէս
յաւել
եւ
զայլ
զարդս
նման
ամենեւին
երկրորդի
արքայի,
բաց
'ի
յերկուց
գնդաց
եւ
'ի
կարմիր
կոշկէ։
Մարթ
է
եւ
վասն
յարքունուստ
շնորհեալ
զարդու
իմանալ
զայն
արքունական
զարդն,
զոր
յիշէ
նոյն
մատենագիր
'ի
գ.
43.
յասելն
վասն
Սահակայ
ասպետի
բագրատունւոյ,
թէ
խեթիւ
սկսաւ
հայել
ընդ
նա
գ.
Արշակ
թագաւոր,
«Հանապազ
հրապուրեալ
'ի
կնոջէն
իւրմէ,
որպէս
թէ
զարդ
արքունական
ունել
նմա
'ի
փեսայէն
իւրմէ
մնացեալ»։
Զի
կինն
իբր
գաղտ
առեալ
ծանուցանէր
Արշակայ։
ՄԱՐԴՊԵՏԻՆ
Վասն
ձեւոյ
եւ
անուանց
զգեստուց
ինչ
Մարդպետ
իշխանին՝
յիշատակին
յայս
բան
Բուզանդայ
ե.
6.
«Հրաման
ետ
արքային
Պապ,
տանել
Պատմուճան
ագուցանել
Մարդպետին
Դղակայ.
եւ
ագուցին
նմա
Դրաստս
եւ
Վարտիս.
եւ
էր
հանդերձն
անհեդեդ
մեծութեամբն.
զի
խորշ
զխորշիւ
իջանէր,
մինչ
զի
ոչ
կարէր
հանդերձել
զանձն
իւր…
Եւ
ագուցեալ
զպատմուճանն
մեծ…
էած
զԳօտին
ընդ
մէջ
իւր,
զորմէ
Թուրն
կախէր.
եւ
Սուսէր
ընդ
մէջ
ածեալ,
եւ
խորշ
'ի
գօտւոյ
դրատիցն
իջեալ ,
զթուրն
եւ
զսուսերն
ծածկէր։
Իսկ
զվարտիսն
զգեցեալ,
եւ
Մոյկս
ագուցեալ,
եւ
ըզՆրանն
յազդէր
կապեալ,
եւ
'ի
վերայ
նրանին
խորշն
'ի
վարպետացն
իջեալ
անկեալ
'ի
վերայ
նրանին՝
ծածկեալ
մինչեւ
'ի
սրունսն»։
ԱՅԼՈՑ
ԻՇԽԱՆԱՑ
Այլոց
իշխանաց
եւս
ունել
զգեստ
այլատեսակ
'ի
ժողովրդենէ
ցուցանեն
բանք
Եղիշէի.
որ
'ի
թղթահամարն
241.
զգեստսն
Վասակայ
իշխանին
Սիւնեաց
այսպէս
ստորագրէ.
«Եւ
նա
ըստ
առաջին
կարգի
օրինացն
արքունի
արկանէր
զպատուական
Հանդերձն
զոր
ունէր
'ի
թագաւորէն.
կապէր
եւ
զՊարտուավուրսն,
եւ
զԽոյրն
ոսկեղէն
դնէր
'ի
վերայ,
եւ
զկռանակուռ
ձոյլ
ոսկի
Կամարն
ընդելուզեալ
մարգարտով
եւ
ակամբք
պատուականօք
ընդ
մէջ
իւր
ածէր,
եւ
զԳինդսն
յականջսն,
եւ
զԳումարտակն
'ի
պարանոցին,
զՍամոյրսն
զթիկամբն»։
ՀՆԳԻՑ
ՆԱԽԱՐԱՐԱՑ
ՓՈՔՈՒՆ
ՀԱՅՈՑ
Այլ
քան
զամենեսին
զսոսա
փառազարդ
են
հանդերձանք
զգեստուց՝
զորս
Պրոկոպիոս՝
պատմէ
զգեիուլ
հնգից
նախարարաց՝
որք
իշխէին
'ի
բաժնին
աշխարհիս
Հայոց
որ
էր
ընդ
տէր
ութեամբ
մեծին
Յուստինիանոսի
կայսեր.
ասէ
«Իսկ
միւս
(փոքուն
)
Հայոց,
որ
գետովն
Եփրատաւ
պատեալ
ձգի
մինչեւ
ցքաղաքն
Ամիտ ,
սատրապք
հինգ
հայկազունք
'ի
վերայ
կային,
որք
էին
նախարարութիւնք
մինչեւ
ցմահ
ժառանգ
ութեամբ
կալեալք,
'ի
հռոմայեցւոց
կայսերաց
միայն
եւեթ
ընկալեալ
զնշանս
պատուոյն,
զորս
'ի
դէպ
համարիմ
աստանօր
բանիւ
ստորագրել,
իբր
ոչ
ուրուք
երբէք
զայն
տեսեալ։
Քղամիթն
էր
նոցա
ասրեայ՝
ոչ
յօդեաց
անտի
հաւաքեալ,
այլ
'ի
բուսելոցն
'ի
ժժմակս
ծովայինս
Պինք
անուանեալս։
Ծիրանափայլ
զգեստք
նոցա
ոսկեպաճոյճ,
որոյ
եւ
մասն
ինչ
քաղեալ
եւ
պնդեալ։
Ի
ծայր
քղամդին
Ճարմանդ
ոսկեգործ
բոլորեալ
զակամբ
պատուականաւ,
ուստի
կախեալ
կային
Յակինթ
երրեակք
ոսկեշար
դիւրաթեք
շրթայիւք
յարմարեալք։
Շապիկք
մետաքսեայք
աստ
եւ
անդ
գեղեցիկ
պնդեալք
ոսկեպինդ
եւ
փետրազարդ
բեւեռօք։
Սռնապանք
կարմրերանգ
մինչեւ
'ի
ծանկս
հասեալք,
զորս
ոչ
ումեք
օրէն
էր
զգենուլ
բաց
'ի
կայսերէն
հռոմայեցւոց,
եւ
'ի
թագաւորէն
Պարսից»։
Ի
դատաստանագիրս
Մխիթարայ
Գօշի,
'ի
գլուխն՝
ուր
դնէ
օրէնս
վասն
թագաւորի
եւ
վասն
իշխանաց,
յիշատակին
ինչ
ինչ
զորս
յառաջ
բերցուք.
Թագաւոր,
ասէ,
«եթէ
շինիցէ
քաղաք
եւ
կամ
դղեակ,
եւ
աշխարհագիր
եթէ
առնիցէ…
իշխան
ութիւն
կալցի
ըստ
իրաւանց
դատաստանին…
Նոյնպէս
շինել
քաղաքս
եւ
բերդս,
եւ
կամուրջս
շինել
մեծամեծ
գետոց՝
թագաւորաց
լիցի
(եւ
մի՛
իշխանաց .
)
եւ
պանդոկի,
եւ
իջաւանաց
տունս,
եւ
այնոցիկ
հրամանաւ
նոցա
լիցին,
Իշխանք
զթագաւորաց
մի
զգեցցին
զըզգեստ,
մինչեւ
նոքա
հրամայեսցեն ,
եւ
կամ
տայցեն
պատիւս.
առաջի
արքայի
մեծամեծ
իշխանք
մի՛
նստցին,
բայց
եթէ
հրայիցէ։
Ի
սեղան
արքայի
բայց
'ի
հայրապետէ
մի՛
ոք
կերիցէ,
եւ
յորժամ
նա
կամեսցի.
այլ
յարքունիս
ինքնիշխան
լիցի
հայրապետն
նստել,
այլ
ոչ
արքայ
'ի
տուն
հայրապետի»։
