Ա.
Վասն
յաջորդութեան
եւ
վասն
արքայորդւոց։
Ի
ՆՈՅՆ
նախագրեալ
գլուխ
գրէ
Խորենացին
վասն
Վաղարշակայ.
«Եւ
քանզի
բազում
ունէր
ուստերս,
պատշաճ
վարկաւ
ոչ
ամենեցուն
առ
իւր
կալ
'ի
Մծբին,
(ուր
բնակէր
յայնժամ
ինքն
Վաղարշակ .
)
վասն
որոյ
առաքէ
զնոսա
բնակել
'ի
գաւառս
Հաշտենից,
եւ
'ի
ձորն
նորին
սահմանակալ,
որ
է
արտաքոյ
Տարօնոյ.
'ի
նոսա
թողլով
զշէնս
ամենայն
հանդերձ
յաւելուածով
մտից
առանձինն,
եւ
ռոճկաց
կարգելոց
յարքունուստ,
եւ
միայն
զառաջին
որդին
որ
կոչէր
Արշակ՝
պահէ
առ
իւր
'ի
համար
թագաւորութեան։
Եւ
եղեւ
այս
յայնմհետէ
եւ
առյապայ
օրէնք
'ի
մէջ
Արշակունեաց,
միոյ
որդւոյ
բնակել
ընդ
արքայի,
փոխանորդ
լինել
թագաւորուեն.
եւ
այլ
ուստերաց
եւ
դստերաց
գնալ
'ի
կողմանս
Հաշտենից՝
յազգին
ժառանգութիւն
»։
Արտաւազդ
ա.
արքայ
յաւել
տալ
արքայորդւոց
'ի
ժառանգ
ութիւն
եւ
զգաւառս
Աղիովիտ
եւ
Առբերանի.
«Սա
ժառանգեցուցանէ
զեղբարս
իւր
եւ
զքորս
'ի
գաւառս
Աղիովտի
եւ
Առբերանոյ,
թողլոյ
'ի
նոսա
զմասն
արքունի՝
որ
'ի
շէնս
այնմ
գաւառաց,
հանդերձ
առանձին
մտից
եւ
ռոճկաց,
ըստ
օրինակի
ազգականաց՝
որ
'ի
կողմանս
Հաշտենից.
որպէս
զի
լինել
նոցա
պատուականագոյն
եւ
առաւել
թագաւորազն
քան
զայնս
արշակունիս.
միայն
օրինադրէ
ոչ
կեալ
յԱյրարատ
'ի
բնակ
ութիւն
արքայի
».
բ.
22։
Սանատրուկ
յաւել
եւ
զդստերս
Աբգարու
անդր
առաքել .
զորմէ
ասէ
բ.
35.
«Զամենայն
զաւակ
տանն
Աբգարու
մաշեաց
սրով
բաց
յաղջկանց,
զորս
եհան
'ի
քաղաքէն
(Եդեսիոյ
)
բնակել
'ի
կողմանս
Հաշտենից
»։
Արտաւազդ
բ.
զայլ
եւս
արքայորդիս
առաքեաց
յայն
գաւառս.
«Հալածէ,
ասէ,
յԱյրարատոյ
զամենայն
եղբարս
իւր
'ի
գաւառս
Աղիավոտայ
եւ
Առբերանոյ,
զի
մի՛
բնակեսցեն
յԱյրարատ
'ի
կալուածս
արքայի,
բայց
միայն
զՏիրան
(զեղբայր
իւր
)
պահէ
փոխանորդ
իւր.
զի
որդի
ոչ
գոյր
նորա
».
բ.
61։
Եւ
այսպէս
այնչափ
բազմացան
անդանօր
այս
արքայորդիք,
մինչեւ
բողոք
բառնալ
նոցա
առ
ա.
Տիրան
արքայ.
«Եւ
եկեալ
առ
նա,
ասէ,
կանխագոյն
իւրոյ
ազգին
արշակունեաց
որ
էին
'ի
կողմանս
Հաշտենից,
ասեն.
ընդարձակեա
մեզ
զժառանգուիս
զի
նեղ
է,
քանզի
բազմացաք.
եւ
նա
հրամայէ
ոմանց
'ի
նոցանէ
երթալ
'ի
գաւառն
Աղիովտի
եւ
Առբերանոյ.
իսկ
սոցա
առաւել
եւս
բողոք
կալեալ
առ
արքայի,
թէ
առաւելագոյն
նեղ
է
մեզ,
ոչինչ
ունկնդիր
լինի
Տիրան,
այլ
հաստատեալ
վճիռ՝
ոչ
այլ
ժառանգ
ութիւն
տալ
նոցա ,
բայց
զոր
ունին
հաւասար
տրոհել
յինքեանս.
զոր
բաժանեալ
ըստ
մարդութի՝
գտաւ
պակաս
ժառանգ
ութիւն
բնակողացն
Հաշտենից.
վասն
որոյ
բազումք
'ի
նոցանէ
եկեալ
'ի
գաւառն
Աղիովիտ
եւ
Առբերանոյ
».
բ.
62։
Արտաշիր
թագաւոր
Պարսից
յորժամ
յետ
մահուան
մեծին
Խոսրովայ
յարձակեալ
տիրեաց
աշխարհիս,
որպէս
զբոլոր
Հայս՝
նոյնպէս
եւ
զսոսա
խնամեալ
յանձանձէր.
«Իսկ
Արտաշրի,
ասէ,
գեղեցկապէս
յարդարեալ
զաշխարհս
Հայոց
'ի
կարգ
առաջին
հաստատէր,
նաեւ
զարշակունիսն
(զարքայորդիսն
)
զմեկուսացեալսն,
'ի
թագէն
եւ
յԱյրարատն
բնակելոյ՝
կարգէ
'ի
նոյն
տեղիս
մտիւք
եւ
ռոճիկօք
որպէս
էինն
»։
բ.
77։
Բ.
Վասն
նախարարաց։
Թէպէտ
զոր
ինչ
գրեցաք
յառաջ
վասն
նախարարութեանց
յայտ
առնեն
եւ
նոցա
ունել
ինչ
ինչ
յօրինաց
որք
չեն
նշանագրեալ,
այլ
Բուզանդ
յայտնի
անուանելով
յիշէ
օրէնս
իմն,
որ
միայն
յաւուրս
փոքուն
Խոսրովու
երեւի
տեւեալ.
«Յետ
այսորնկ,
ասէ,
ոչ
դադարէին
Պարսք
'ի
տալ
պատերազմ
ընդ
Խոսրովու
արքային,
եւ
նա
դնէր
օրէիս,
զի
մեծամեծ
աւագանին,
նախարարքն
աշխարհակալքն
աշխարհատեարքն
որ
էին
բիւրաւորքն
եւ
հազարաւորքն,
կայցեն
առ
արքային,
եւ
ընդ
նմա
շրջեսցին,
եւ
մի
ոք
երթիցէ
'ի
նոցանէ
ընդ
զօրս
արքունի,
զի
երկնչէր
նա
յերկմտութենէ
նոցա.
զի
գուցէ
զնոյն
գործ
ատաբենայն
գործիցեն,
եւ
ապստամբ
լինիցին
'ի
նմանէ
».
գ.
8։
