ՇՆՈՂԻ
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆ
Շնող-
Գտնւում
է
երկաթուղու
Ախտալա
կայարանից
դէպի
արեւելք,
մոտ
հինգ
վերստ
հեռու,
խոր
ձորի
գլխին,
Գուգութ,
Հին
Ղարաքեօթուկ.
Մեծ
եւ
Փոքր
Գեօգդաշ
եւ
Չեկատար
լեռների
փեշերից
կազմուած
գոգաձեւ
տարածութեան
վերայ։
Գիւղը
բաղկացած
է
երկու
մասից.
Բերդատեղից,
ուր
երբեմն
գտնւում
էր
Կայծոն
կամ
Ամանակ
ամրոցը
եւ
Նորաշէնից։
Այս
երկու
մասերը
բաժանւում
են
միմեանց
մ
ձորով
որ
ձգւում
է
արեւելքից՝
արեւմուտք
եւ
որի
միջով
հոսում
է
մի
փոքրիկ
առուակ։
Կայծսն
բերդատեղին
երեք
կողմից
պատած
է
խոր
ձորերով,
որոնց
միջով
հոսում
են
Շնողաջուր,
Դեբեդ
եւ
մի
անանուն
վտակ։
Նորաշէնը
բերդի
հանդեպ
է,
հարաւային
սարալանջում
եւ
աւելի
ցածր
գիրք
ունի։
Երկու
թաղումն
էլ
կան
մի
մի
սագաշէն,
սրբատաշ
քարից
շինուած
եկեղեցի։
Տների
մեծ
մասը
գլխատուն
է,
մնացածը
ձեւի
կղմինտրածածկ
բնակարաններ։
Բոլոր
ձորերը
պատած
են
այգիներով։
Բնակիչները
բնիկներ
են,
մի
քանի
տուն
էլ
Ղարաբաղից
գաղթականներ։
Ընդամէնը՝
270
տուն
են,
1150
ար.
1067
իգ.
իմիասին՝
2217
հոգի։
Բացի
սովորական
պարապմունքներից,
այս
գիւղացիները
պարապում
են
նաեւ
ծխախոտի
մշակութեամբ։
Շրջակայ
գիւղացիները
սրանց
կոչում
են
Բերօ
եւ
Հոբոս,
այստեղացի
այն
երկու
գաւռագիտունների
անունով,
որոնք
իմաստունի
հռչակով
ամենամեծ
յիմարներն
են
եղել
։
Շինողի
շրջակայքում
կան
հետեւեալ
ուշադրութեան
արժանի
տեղերը,
ա)
Բովեր-
գտնւում
է
Շնողի
դէպի
հարաւ,
մոտ
չորս
վերստ
հեռու,
Սեդուի
վանքից
դէպի
արեւելք։
Սա
մի
հին
դիւղատեղի
է,
ուր
կայ
մի
եկեղեցի
եւ
բաւական
ընդարձակ
գերեզմանատուն։
Այստեղ
կան
շատ
այրեր,
որոնք
փորուած
են
երկաթ
հանելու
համար։
Հէնց
այժմ
էլ
նկատելի
է
երկաթափայլի
(железный
блеск)
հանք,
երկաթաջրի
մի
աղբիւր
էլ
բաւական
առատութեամբ
բղխում
է։
Նկատելի
են
նաեւ
երկաթ
հալելու
տեղերը՝
բովերը,
որի
պատճառով
եւ
հաւանականօրէն՝
գիւղն
էլ
կոչուել
է
Բովեր։
Սրանից
բաւական
ցածր
գտնւում
է
մի
կիսաւեր
մատուռ,
որ
կոչւում
է
Շինու
Սարկաւագի
մատուռ
եւ
իւր
շուրջն
ունի
գերեզմանատուն։
բ)
Մանստեւ-
Շնողից
մոտ
4
վերստ
հեռու,
դէպի
հարաւ,
Բովերից
արեւելք,
Չեկատար
լերան
ստորոտում,
ձորի
մէջ։
Սագաշէն,
սրբատաշ
քարերից
շինած
մի
եկեղեցի
է,
որի
շուրջը
կան
խցերի
տեղեր
եւ
գերեզմաններ։
Սրանից
դէպի
հիւսիս,
հազիւ
երեք
վերստ
հեռու
գտնւում
է
Թեղուտի
եկեղեցին,
որ
նոյնպէս
սագաշէն
է
եւ
կիսաւեր։
Սրա
շուրջը
կայ
եւ
գերեզմանատուն։
գ)
Ս.
Սարգիս
եւ
Ս.
Նշան
մատուռներ,
որ
գտնւում
են
Շնողի
հանդէպ,
լեռան
լանջին,
միմեանցից
մոտ
քսան
սաժէն
հեռաւորութեամբ։
Ս.
Նշանը
պարսպապատ
է
եւ
կիսաւեր
իսկ
Ս.
Սարգիսը
դեռ
եւս
կանգնուն
է,
ուր
եւ
երբեմն
պատրաստող։
Արճէշ-
Գտնւում
է
Շնողից
երկու
վերստ
հեռու,
դէպի
արեւելք,
Կողմանալ
լերան
լանջին։
Գիւղում
կայ
մի
եկեղեցի,
բնակիչները
60
տուն
են
270
ար.
251
իգ
իմիասին՝
522
հոգի։
Այս
գիւղի
սահմանում,
Կողմանայ
լերան
մոտ,
գտնւում
են
երկաթաքարեր
եւ
սրանց
հալելու
հին
բովեր
(քուրաներ)։
Ճալա
կամ
Աշկաձոր
կամ
Էկաձոր.
-
Գտնւում
է
Ճոճկանից
փոքր
ինչ
հեռու,
ձորալանջի
վրայ։
Սա
մոտ
ժամանակներս
է
հիմնուել
մի
հին
գիւղատեղում։
Բնակիչները
գաղթել
են
մօտակայ
Ճալի
գիւղից,
որ
պատկանում
է
թուրք
Գղիգարով
կալուածատէրին։
Ընդամէնը՝
13
տուն
են.
80
ար.
51
իգ
իմիասին՝
331
հոգի։
Ախքեօրփու-
Գտնւում
է
համանուն
կամ
Ճապայ
վտակի
ափին,
որ
իջնում
է
Լալվար
լեռան
ստորոտից։
Այս
վտակը
հանքային
նիւթեր
պարունակելով
այնքան
առողջարար
չէ.
բայց
պարգեւում
է
բնակիչներին
կարմրախայտ
ձկներ։
Գիւղը
շրջապատուած
է
անտառներով
եւ
շատ
մաքուր
օդ
ունի։
Գիւղում
կայ
մի
անշուք,
քարաշէն
եկեղեցի։
Բնակիչները
շատ
քաջ
են
եւ
աշխատասեր,
ընդամէնը
60
տուն
են,
165
ար.
175
իգ
իմիասին՝
340
հոգի։
Այս
գիւղից
հազիւ
չորս
վերստ
հեռաւորութեամբ,
Լալվար
լերան
գրեթէ
ստորոտում,
մի
անտառապատ
խոր
ձորի
մէջ,
գտնւում
է
մի
գեղեցիկ
եկեղեցի,
չորս
սրբատաշ
քարերից
շինած
սիւներով,
որոնց
վրայ
բարձրանում
է
կաթուղիկէն,
նրբաքանդակ
նկարներով
եզրափակուած
պատուհաններով։
Նոյնպիսի
քանդակները
զարդարում
են
նաեւ
դռների
եւ
միւս
լուսամուտների
շուրջը։
Սեղանի
երկու
կողմը
կան
մի
մի
խորան,
որոնցից
ձախակողմեանի
մէջ
մի
անցք
հանում
է
տանիքը։
Արեւմտեան
դռան
առաջ
բարձրանում
է
մի
թաղակապ
գաւիթ,
Հիւսիսային
կողմը,
փոքր
ինչ
հեռու
կան
երկու
փոքրիկ
մատուռների
աւերակներ։
Ամբողջը
պատած
է
եղել
պարսպով,
որի
մէջ
կայ
նաեւմի
հանգստարան։
Թէ
եկեղեցու
եւ
թէ
մատուռների
վրայ
չկայ
արձանագրութիւն։
Խոշորնի-
Տարծւում
է
մի
անտառապատ
լեռնակողի
վրայեւ
պատկանում
է
վրացի
իշխան
Լեւան
Մելիքովին։
Բնակիչները
հայեր
են
եւ
յոյներ,
հայերը
գիւղի
մէջ
եկեղեցի
չունին,
այլ
օգտւում
են
գիւղից
փոքր
ինչ
հեռու
գտնուած
գիւղատեղու
հին
եկեղեցուց,
իսկ
յոյները՝
ունին։
Այս
գիւղատեղու
եկեղեցու
արեւմտեան
դրան
վերեւ
կայ
հետեւեալ
թուականը՝
թվ.
։
Բնակիչներից
հայերը
30
տուն
են
101
ար.
82
իգ.
ի
միասին՝
183
հոգի։
Ղուդրօ.
Մի
փոքրիկ
աննշան
գիւղ
է
Աղքեօրփու
մուտ
2
տուն
հայ
բնակիչներով
15
ար.
9-իդ
իմիասին
24
հոգի։
Դարպաս.
Շուլավէրից
19
վերստ
հեռու,
փոքրիկ
աննշան
գիւղ,
առանց
եկեղեցու
բնակիչները
5
տուն
են,
30
ար.
19
իգ.
իմիասին՝
49
հոգի։
