Յայսմ
հետէ
Երկրորդ
Հատոր
գրոյս
Զաղէտ
Բնակչացն
պատմէ
բազմասար
բանիւ
Արդ
օն
առեալ
իմ
յոգնակի
դիմօք
՚ի
ճառս
երկրորդ
՚ի
բանըս
թէ
հի՞բար
զաւերումն
քաղաքիս
ընդ
կարգի
յերկարեցից։
Զաղէտ
բնակչաց
սորին
պատմեցից
թէ
զկսկիծ
ահեղ
աւուրն
այնմիկ
ճառեցից։
Զաւաղ
աղաղակին
արձանացուցից
թէ
զարհաւիրս
ցաւագին
ողբացից։
Զխիղճ
աղքատաց
չարայարեցից
թէ
զտագնապ
ազնուականաց
բացայայտեցից։
Զհեծեծանս
ծննդականաց
արտաբերեցից
թէ
զհառաչանս
տկարացն
յաճախեցից։
Զճիչ
տղայոց
ըստընդիացոց
ողբերգեցից
թէ
զբողոքս
մանկանց
ծանուցից։
Զոչ
ելեալսն
ի
տանց
զհրածախեալսն
հրատարակեցից
թէ
զփախուցեալսն
եւ
զմոլորեալսն
՚ի
հուր
եւեթ
ասացից։
Զյակամայ
այրեալսն
ափսոսացից
թէ
զհոգիս
նոցուն
աւաղեցից։
Զուրոյն
յատկաբար
զհամայն
աւերս
արտասանեցից
թէ
զկորուսեալ
գոյից
մասնաւորապէս
յիշատակեցից։
Զկործանումն
մեծասարաս
վայելչապանծ
քաղաքիս
բազմաբար
զանազանեցից
թէ
զանբնակութիւնս
անապատ
վայրիս
զերկուցից։
Արդ
աստանօր
անգիտելի
լեալ
յեղյեղին
միտք
իմ
առ
՚ի
գծագրելն
զահագինսն
եթէ
դեղով
այսինքն
օրինակաւ
երեւեցուցից։
Բայց
ինքնադսրով
եւ
անձնադատ
լինելն
իմ
է
ինձ
յոյժ
հաճելի՝
որ
յաղագս
անօրէնութեան
իմոյ
ըմբունակ
եղեալ
ճշմարտապէս՝
թէեւ
առ
ըսքանչելիսդ
պատշաճով
թվիցի
հարք
իմ
պատուաւորք
եւ
եղբարք
իմ
մեծարեալք։
Ամբառնութիւն
ո՞րզան
եղանակաւ
թէ
կամիցիս։
Արդ
Երեմիաս
պիտէր
Երեմիաս
որ
նոր
ողբ
երգէր.
Որպէս
զԻսրայէլ
նա
լայր.
արդ
լալոյ
արժան
մեք
եղեր։
Մեզ
այն
մարգարէն
պիտէր.
նախատինք
պարսաւ
մեզ
գըրէր.
Ի
՚այս
աստուածաշէն
քաղքիս,
աւերմանըն
լալով
ողբ
ասէր։
յաւուրսն
Երուսաղէմի.
որ
զգետով
պապիլացոց
էր.
Լային
զտառապանս
իւրեանց.
եւ
զերկիրն
որ
աւերեալ
էր։
Ոյք
ասէին
քակեցէք,
քակեցէք
զհիմն
ալ
շըրջեցէք.
Քար
մի
այլ
՚ի
տեղ
մի
թողուք
՚ի
ծովուն
խորըն
թափեցէք։
Մարգարէք
գանկատէին
(այսպէս).
՚ի
ձեռաց
հինն
յիսրայէլին.
ԶԱստուած
մի
տայք
բարկանալ.
որ
՚ի
ձեզ
պատիժ
չը
հասնին։
Նոքա
բընաւ
չանսային.
ւ՚ի
մեղաց
իւրեանց
չի
դառնային.
Վասն
այն
գերի
վարէին.
եւ
բազում
պատժոց
դիպէին։
Որպէս
ես
սոպռ
եւ
անբան.
անբանից
ըստուգ
սարասեալ։
Ո՛չ
յաջ
ո՛չ
զյահեակ
գիտել
ւ՚ի
չարէն
բընաւ
ո՛չ
խորշեալ։
Վերջեալ
առաջնորդ
բարի.
առաջնորդ
որ
զմեզ
խրատեալ.
Բարի
օրինակ
գոլով.
՚ի
փարախըն
սուրբ
հրաւիրեալ։
Ամէնքս
եմք
մարմին
եղեալ.
եւ
զմիմեանս
միշտ
՚ի
խածատեալ.
Դիւական
ագահութիւն.
բընաւին
վերայ
մեր
իշխեալ։
Ամենայն
գլուխ
՚ի
ցաւ.
եւ
համայնց
սիրտ
տրտմութեան
լեալ.
Յոտից
մեր
մինչեւ
ցգլուխ.
բընաւ
իսկ
չիք
առողջացեալ։
Մանաւանդ
խաւար
պատեալ
աղջամըղջին
ըզմեօք
որ
ոչ
է
ճշմարտութեամբ
այլ
պատճառելով
զպատճառս
մեղաց։
Սակս
որոյ
պտ(տ)ոյանայ
այժմիկ
մարգարէն
սուրբ
որ
զյանդիմանութիւն
առ
մեզ
գրէր
եւ
աստուածաշէն
արքայագահ
օրհնեալ
քաղաքիս
նոր
յողբս
յօրինէր
որպէս
եւ
՚ի
հարիւրորդ
եւ
յերեսներորդ
վեցերորդ
Սաղմոսին
ասէ՝
Լացաք
առ
գետովն
Բաբելացւոց
եւ
թէ
իբրեւ
յաւերսն
յԵրուսաղէմի։
Ոյք
ասէին
ասէ
քակեցէք։
Քանզի
սա
եւ
ոչ
՚ի
զօրաց
Նաբուգոդոնոսորայն
աւար
հարեալ
եւ
կամ
յԱսորեստանոցն
պատնէշ
պաշարեալ։
Այլ
իբրեւ՝
ի
վերին
զօրութեանցն
աներեւութաբար
եւ
ի
մեզ
իսկ
երեւելապէս
ներգործեալ։
Եւ
զի
ոչ
եւս
աւուրբք
ինչ
պաշարմամբ
եւ
կամ
հրովարտակ
առաքմամբ
առ
թագաւորս
՚ի
ձեռն
ումէք
իբրեւ
ընդ
դեսպանոյն
Հըռափսակայ
նախատել
զԱստուած
կենդանի՝
որ
այն
դիցապաշտիցն
էր
յիշատակեալ
գիծ։
Այլ
թէ
լուարուք
ամենայն
մըսեղիք
ես
եմ
կենդանին
Աստուած
որ
նախատէք
զիս
գործովք
ձերովք
տեսէք
արդ
եւ
՚ի
միտ
առէք
զգործեցեալ
ձեր
չարիսդ։
Որպէս
երբեմն
եւ
՚ի
նախնագործսն
եմք
տեսանել
որ
յաւուրս
Նոյի
ուտէին
ըմպէին
ասէ
Տէր
մեր
եւ
զիս
ոչ
ճանաչէին.
մինչեւ
սուզեցան
ջրովք
հեղեղացն
որովք
եւ
մեղան։
Որպէս
եւ
բնաւին
արար
Սոդոմայ
ընդ
չորից
քաղաքացըն
ըստ
գործոց
նոցա
յերկնից
իջեալ
հրով
եւ
յերկրէ
ելեալ
ծծըմբով
՚ի
ձեռն
հրեշտակաց
պատուհասի։
Եւ
որպէս
յաւուրս
Մովսէսի
մեծի
տանջեալ
զեգիպտացիս
՚ի
ձեռն
տասանց
ախտից
հարուածոց։
Արդ՝
զպատիժս
հանգոյն
Նինուէի
եւ
Սոդոմայ՝
երեւեցաւ
՚ի
սմա։
Զի
որպէս
զՆինուէ
ոչ
անտուժ
գտաւ
եւ
ոչ
իբրեւ
զՍոդոմ
բնաւին
կործանեցաւ։
Քանզի
՚ի
մերձ
յաւուրս
եւ
անցեալն
ամի
մինչեւ
ցարդ
ըստ
այսց
ասացելոց
եցոյց
զխրատ
առաջի
աչաց
մերոց
եւ
առ
ահարկութիւն
քաղաքիս
զորս
մի
ըստ
միոջէ
՚ի
կարգ
ժամանակագրին
մերում
եդեալ
եմք
զոր
եւ
աստ
՚ի
դէպ
եղեւ
համառօտիւ
յիշեցուցանել։
Որում
յայնմ
ամենայնի
եւ
յաւուրս
ամսոյ
ապրիլի,
՚ի
քաղաքն
Ղալաթիոյ
որ
կայ
հանդէպ
Բիւզանդիոյ
կործանեցաւ
հրով
բորբոքելոյ։
Որ
էր
Ֆռանկաշէն
բարձրակերտ
եւ
հաստահիմն
շինուածք
առաւել
սխրալիք
եւ
եկեղեցեացն
տեսիլք։
Եօթնեակ
ազգին
Ֆռանկաց՝
եւ
երեք
եւս
յունաց։
Այլ
եւ
ժողովարանօք
եւ
մզկըծովք
այլազանց
որք
հիմնատապալ
յատակեցան
եւ
ոչ
խրատէաք
այնու։
Յետեւ
այնմ
լինէր
եւ
յաւուրս
Յունիսի
՚ի
Պրուսայ
քաղաք
՚ի
թաղս
հրէից
ընդ
այլովք.
լինէր
եւ
կրկին
անգամ
անդէն
մեծամեծ
շուկայիւք
խաներովք
հանդերձ
եւ
յարկօք
տոչորեալ։
Ապա
լինէր
եւ
՚ի
Բութանիոյ
մերձ
նմա
որ
յեզերս
ծովու
ոչ
պակաս
քան
զնայ։
Լինէր
դարձեալ
եւ
երկորդ
անգամ
ի
Ղալաթիայ
վերոյ
յիշեցեալն
կրկին
աղէտիւ։
Լինէր
եւ
ի
մէջ
քաղաքիս
ստէպ
ստէպ
բազում
անգամ
յաջ
եւ
ահեակ
խաղալով
՚ի
ներքուստ
եւ
՚ի
վերուստ
կողմանց
՚ի
տեղիս
տեղիս։
Եւ
մեք
առ
ոչինչ
համարել
զայսոքիւք
եւ
ոչ
կասէաք
դառնալ
՚ի
չարեաց.
եւ
ոչ
փոխեցաք
ամենեւիմբ
զմիտս
մեր
՚ի
բարի
տեսանելով
զայս
ամենայն։
Կատարեցաւ
արդ
բանն
այն.
թէ
երկիր
հըրով
յաղեսցի.
Կամ
՚ի
կիրակի
աւուրն.
որ
կրակով
պիտէր
յանցանի։
Կամ
վերջի
օր
Կիրակին.
աշխարհիս
աւուրք
եզերի.
Իանանց
աներեկ
աւուրն.
ըսկիզբ
լեալ
գըլուխ
պատշաճի։
Ղալաթիոյ
կողմ
հիւսուսոյ.
հարաւոյ
քամովն
գնաց.
Բիւզանդ
որ
՚ի
կոյս
հարաւ.
հիւսուսոյ
հողմովըն
էանց։
Այն
հուրն
եկն
՚ի
հարաւոյ.
ըզհիւսիս
անցոյց
ու
մընաց.
Այսօր
հիւսիսոյ
կըրկին
անց.
ընդ
մեզ
ւ՚ի
հարաւ
գընաց։
Դատման
յաւուրըն
մեծի.
անդրէն
գայ
հուրն
որ
բորբոքած.
Ուտէ
զմեղաւորս
անշէջ.
առյաւէտ
միշտ
եւ
յաւիտեանց։
Վասն
որոյ
լինէր
այս
պատիժ
ահագին
եւ
պատուհաս
անհնարին
վասն
անբաւ
գործոց
եւ
ամենայն
մեղաց
մերոց։
Որ
եւ
նոյնակի
տարածմամբ
վերասացելովք
շրջապատեալ
փութաճեմ
ճապաղճեպով,
խառնեալ
զերկրաթընդ
ծաւալումն
յոքնատես
բոցոյն
բորբոքմամբ
յաջ
եւ
յահեակ
ընթացմամբ
՚ի
վեր
իսկ
եւ
՚ի
վայր
սըլացմամբ։
Այնքանութիւն
շինուածոց
նորակերտից
զանազանից.
եւ
հընագործաց
յոքնագունից
աւերս
առնէր
եւ
աւար
հարկանէր
՚ի
մէջ
քաղաքիս
եւ
առ
հասարակ
՚ի
մէջ
վայրիս
քայքայեալ
հրոյն
՚ի
բաց
կործանէր
ամենեւիմբ։
Շինուածք
լայնածիրք։
Հիմունք
պռամած?։
Դրունք
երկաթահիւսք։
Սիւնք
մարմարիոնեայք։
Կամարք
բարձագահք։
Գահք
ծովահայեաց։
Ամրոցք
բարձրաբերձք։
Աշտարակք
գեղեցկաշէնք։
Պալատք
վաղակերտք։
Դարպասք
գեղանըկարք։
Բուրք(այսպէս)
խոսրովայինք։
Պատուարք
հիմնախորք։
Սարաւանդակք
գեղեցկադիրք։
Տունք
յոքնածախակերտք։
Թէատրոնք
մեծասարաս։
Խանք
վայելչաւորք։
Յարկք
ոսկեզօծք։
Մըզկիթք
ցըցապինդք։
Ճամիք
յոքնածախք։
Դպրոցք
քարակիրք։
Դասատունք
սրբասշէնք
(
այսպէս
)
։
Վաճառանոցք
բարեշահք։
Սպանդանոցք
բազմավաստակ։
Շուկայք
դիւրանկատք։
Բաղանիք
լայնաշէնք։
Այասմայք
բժշկարարք։
Եկեղեցիք
մաքրատեսիլք։
Խորանք
սրբազգեացք։
Յորմէ
այս
ամենայն
՚ի
վայր
հոսեցաւ
եւ
պնդախարիսխ
հիմունք
խախտեցան
եւ
քարինք
իսկ
փշրեցան։
Եւ
ուր
մնայր
թէ
՚ի
մէջ
նոցա
լեալ
ինչք
իսկոյն
ոչ
բոցակիզէր։
Ուստի
բնակինչք
(
այսպէս
)
մեղկեալ
՚ի
վարմացման
եւ
ափշեալ
՚ի
նոր
իմն
հասեալ
խստակիր
պատժոյն՝
յանգէտս
լեալ
փախուցեալք
որջացան
՚ի
տեղիս
տեղիս
ուր
լայնանիստ
հանգստարանք
էին։
Եւ
այլ
ոչ
գիտելով
զելս
իրացն
թէ
ընդ
որ
երթայցեն
մընային
՚ի
նոյն։
Եւ
այլք
՚ի
փախուստ
դարձեալ
ըստ
իւրաքանչիւր
մտաց
ախորժելով,
տամբք
եւ
ընտանեօք
մըտանէին
յամուրսն.
եւ
այն
որ
տեղիք
վաճառականացն
էր
մըտեալ
կէսք
ցանդր
ստացուածովք
խուսափեալ
եւ
նըստեալ
պահէին։
Ոմանք
ոչ
կարէին
ժողովել
զկապուտս
եւ
դառնալ
զի
՚ի
նոյնս
ժամանէր
հուր
անդէն
եւ
այրէին։
Բազումք
մերկ
եւ
թափուր
զինքեանս
եւեթ
փրկէին
քանզի
հուրն
պարեալ
ունէր
զամենայն
վայրս
լըրիւ
որպէս
զպատուարբ։
Տղայքն
աղաղակէին
եւ
մարք
կսկծապատ
մորմոքէին։
Ծերոցն
եւ
խօթացելոցն
եւ
ծննդականացն
՚ի
նոյն
կէտի
հեծեծանս
լեալ
բոցակիզեալ
խորովէին։
Ոմանց
փախուցելովքն
յանգէտս
գոլով
զելիցն
անդէն
խորովէին։
Եւ
յաւէտք
՚ի
վիհս
եւ
՚ի
գուբս
ջուրց
հեղձամղձուկ
սուզեալք
լինէին։
Ոմանք
՚ի
խանութս
եւ
՚ի
բանատեղս
իւրեանց
դիմեալ
փութային
զի
փրկեսցեն
զինչսն,
մինչեւ
անդէն
դարձեալ
զտունսն
այրեալ
տեսանէին։
Եւ
որք
՚ի
տունս
դանդաղէին
՚ի
փրկել
՚ի
խանութիցն
եղելոցն
դատարկ
մնային։
Իսկ
այլք
յերկոցունց
եւս
զրկեալք
տամբք
հանդերձ
՚ի
հուր
կիզէին։
Ոմանք
որ
յամուրս
դիմեցին
կարասիւ
իւրոց
եւ
նոքա
անդէն
՚ի
նոյնս
այրէին։
Որով
խառնեալ
ամենայն
սեռից
առ
իրարս
արք
եւ
կանայք,
ծերք
եւ
տղայք,
արքայազունք
եւ
փանաքիք.
երիտասարդաց
եւ
կուսից
միանգամայն
խումբ
խումբ
եւ
երամ
երամ
խուժադուժ
տեսակաւ
եւ
խառնիճաղանճ
ամբոխիւ՝
լինէին
՚ի
փախուստ
ճողոպրեալք
՚ի
վտանգէն։
Բայց
ամենայն
շաւիղք
ճանապարհաց
եւ
փողոց
դըրանց
քաղաքին
ծամածուռք
եւ
դժուարաշուրջք
եւ
նեղ
երեւէին
զի
իբրեւ
զծով
ծփային
՚ի
մէջ
հրոյն.
ուստի
եւ
զհունս
ելիցն
ոչ
գտանէին։
Որք
յարտասուս
հարեալ
կականս
բարձեալ,
եւ
ողորմագին
իմն
եւ
գորովալիր
նոր
երգս
առեալ
լային.
եւ
վտակս
արտասուաց
հանէին
՚ի
մեծ
երկիւղն։
Եթե
ջուր
է
հեղեղ
կրկին
զի
արդ
այրէ
մէտէթ
վայ.
Եթե
բոց
է
ընդէր
ըզմարդ
խիստ
խորովէ
էման
հայ։
Սոդոմ
Գոմոր
միանգամայն
տոչորեցաւ
մէտէթ
վայ.
Եւ
այս
էրատ
համայն
երկրի
յայտ
կացուցաւ
էման
հայ։
Մեծն
Աբրահամ
առ
Տէր
խնդրէր
աղերսելով
մէտէթ
վայ.
Թէ
Ե.
(5)
արդար
գտցես
պատժես
պատուհասով
էման
հայ։
Տէրըն
ձայնէր
իմ
բարեկամ
չգտի
արդար
մէտէթ
վայ.
Բաց
յեղբօրէտ
ահա
այրեմ
հրով
չարաչար
էման
հայ։
Հուր
է
այրիչ
որպէս
զանտառ
ընդ
մարգարէին
մէտէթ
վայ.
Եւ
բոց
է
խիստ
տես
զմեղաւորս
սովաւ
մաշին
էման
հայ։
Բաբիլացիքն
(այսպէս)
հասին
միթէ
զմեզ
գերել
մէտէթ
վայ.
Նինուէացիք
եկին
ըզմեզ
ասպատակել
էման
հայ։
Դատաստանին
օրն
մերձեցաւ
եւ
յարութիւն
մէտէթ
վայ.
Ահա
հրէղէն
գետն
որ
յարեաւ
՚ի
փորձութիւն
էման
հայ։
Վայ
մեղաց
մեր
եւ
վայ
գործոց
ո՞ւր
է
համար
մէհէտ
վայ.
Վայ
թէ
հուրն
եկ
յաւիտենից
մեզի
համար
էման
հայ։
Մուղալի?
զօք?
սփռեալ
եկին
զմեզ
կլանել
մէտէթ
վայ.
Նօղայի?
հինք
ու
թունաւորքն
՚ի
խածատել
էման
հայ։
Եաղի?
եհաս
եղբարք
ըզմեզ
՚ի
ծախ
վարել
մէտէթ
վայ.
Զհայր
՚ի
յորդոյ
զմայր
՚ի
դստերց
՚ի
բաժանել
էման
հայ։
Նետողաց
ազգ
պաշարեցին
զմեզ
՚ի
յայրումն
մէտէթ
վայ.
Զբնակութիւնս
եւ
զկարասիս
՚ի
թալանումն
էման
հայ։
Ճէլալիք
խիստ
դժնատեսիլ
եւ
հրաբերան
մէտէթ
վայ.
Ըմբռնեցին
՚ի
չարչարել
չգիտեն
էման
էման
հայ։
Աւազակք
են
խիստ
կողոպտիչ
եւ
անօրէն
մէտէթ
վայ.
Ուր
գոյ
փախուստ
ուր
սիրելիք
ուր
ապաւէն
էման
հայ
Յանկարծ
շիւար
պատժոց
եհաս
մեզ
անկիւման
մէտէթ
վայ։
Ո՞ւր
խուսափիմք
ուր
է
տեղիք
ուր
օթեւան
էման
հայ։
Այս
որպէս
օր
եւ
որպէս
ժամ
մեզ
տեսանի
մէտէթ
վայ.
Որ
ոչ
եղեալ
եւ
ոչ
լուեալ
յաւիտենի
էման
հայ։
Զի
ըստ
իւրաքանչիւրում
ըստգտանաց
եւ
խղճի
զանազանապէս
տեսանիւր
բարկութիւն
պատուհասին
առաջի
աչաց
մերոց
եւ
ամենեցուն
ընդ
զարհուրելի
տեսիլ
դիպուածոյն
՚ի
պէսպէս
յափշութիւնս
վարէին
զի
ամենայն
ըզգայարանք
մարդկան
յետս
դարձեալ
՚ի
սովորական
ընթացիցն.
եւ
յետ
խափանելոյն
բոլորովիմբ
՚ի
բուն
կառավարութենէ՝
յայլ
եւ
յայլ
մտածմունս
պատաղեալ
ցնդէին
մինչ
գրեթէ
ամենայն
անձամն
իսկ
՚ի
տագնապ
դիմէին
կարկամեալ
ձեռօք,
փաթութեալ
ոտօք,
գայթ
՚ի
գայթ
գնացիւք,
այլայլեալ
լեզուօք,
նուաղեալ
ձայնիւ,
ղօղանջ
բերանօք,
գալարեալ
աղեօք,
խարշատեալ
լեարդիւ
եւ
լըքեալ
սրտիւք,
մոլորեալ
մտօք
եւ
մոլեալ
անձամբ,
յիմարեալ
ոգովք։
Վասն
որոյ
սաստկանայր
երկիւղ
՚ի
վերայ
ամենայն
մսեղեաց
եւ
ահաբեկեալ
պակուցմամբ
ափշեցան
զի
մոռանայր
հայր
զորդի
եւ
մայր
զդուստր
իւր
եւ
՚ի
ուզելն
եթէ
հնար
իցէ
իբրու
տեսանել
ինքեանք
եւս
այրէին։
Ոմանց
զստընդիայս
ընդ
բեռամբ
կալուածոց
՚ի
գուբս
ջուրց
արկեալ
եւ
գիտէին
զնա
՚ի
հուր
մնացեալ՝
յետ
աւուրց
յորժամ
հանէին
զինչսն
՚ի
գբոյն,
տեսանէին
զտղայսն
ուրուցեալ
(
այսպէս
)
եւ
խարշեալ։
Եւ
զայլս
մասն
մասն
եղեալ
զօդուածոյն
հանէին
յորս
հուրն
յոյժ
ազդեալ
լինի
անդր։
Ոմանք
՚ի
մէջ
տանց
նստեալ
յիմարեալ
ոգով
թէ
ընդ
տանն
իմում
եւ
ես
այրիմ
որ
եւ
եղեւն
իսկ։
Ոմանք
ընդ
սեղեխս
(
հոմանիս
)
իւրեանց
յղփացեալ
՚ի
ժամուն
յայնմիկ
՚ի
մեծ
պատուհասին՝
լինել
՚ի
սեղան
եւ
խնճոյս
արբեցութեամբ
մինչեւ
զպատժօքն
հրակեր
լեալ
սատակեցան։
Եւ
թէ
՚ի
հայոց
եւս
գտանել
ասեմ
զայս
ոչ
ստեմ.
վասնորոյ
եւ
դալարն
ընդ
չորոյն
որպէս
զխռիւ
համազոյգ
հնոցաւն
կիզան։
Եւ
զի
ո՛չ
օր
երեւէր
յաւուր
այնմիկ
եւ
ո՛չ
երկինք
տեսանիւր
՚ի
բազում
եւ
՚ի
խիստ
եղելոյն
պատժոյն։
Իսկ
արեգականն
վըշտակից
եղեալ
ոչ
կարացեալ
տեսանել
զայն
քան
հրդեհմունք
քաղաքին։
Զոր
տեսեալ
համասեռից
վայ
անձանց
կարդային
եւ
եղուկ
ծննդոց
իւրեանց
տային։
Բազումք
այն
էր
որ
երանի
տային
մեռելոց։
Եւ
ծերունեացն
՚ի
սաստիկ
տագնապին
զհոգիս
իւրեանց
՚ի
բաց
արձակէին։
Եւ
ո՛չ
ոք
էր
որոյ
ձեռն
երթայր
՚ի
թաղել
այլ
հուրն
լինէր
նոցա
գերեզման։
Եւ
զբազումս
՚ի
դարանափուլս
ծածկէին
եւ
՚ի
պարտէզս
ամփոփէին
եւ
հուրն
կրկին
ողողէր։
Այլք
ողբական
ձայնիւ
վըշտակեալ
՚ի
բազում
լալիւնս
կականակոծ
յոգւոց
հանեալ
աշխարէին
ասելով՝
բաւ
է
ա՛յ
Տէր
բաւ
է
ընդ
մեղաց
մերոց,
մի
ի
սպառ
ջնջեր
զստեղծուածս
ձեռին
քո
այլ
բարձ
զպատուհասս
ներելով
մեզ՝
օգնեայ
՚ի
նեղութեանս։
Իսկ
ոմանց
կարծեցեալ
զաւուրն
կատարած
՚ի
սրտի
իւրեանց
մռնչելով
կոծէին
զմեղս,
բախէին
զկուրծս,
փետէին
զալիս,
ճանկէին
զերեսս,
վայէին
զանձինս
մեծաւ
երկիւղիւ
եւ
թէ
զանձինս
դատեցեալք։
Ի
մեծ
պատժաճեմ
յաւուրս.
զանազան
բաներս
որ
եղած.
Ի
գոչմանէ
բորբոքման.
՚ի
հրոյն
բնակիչք
սասանած։
Դողային
առ
հասարակ.
հեծէին
՚ի
տեսն
զայրացած.
Պէսպէս
տագնապաւ
յերկիւղ
զարմացմամբ
ահին
պաշարած։
Եղբայր
եղբօր
չէր
օգներ.
սիրելիք
զմիմեանս
մոռացած.
Հայր
զորդին
ոչ
ճանաչէր.
մայր
դստերբ
կային
մոլորած։
Ամենայն
սեռիցն
ընթացք.
ի
միմեանս
էին
խառնեցած.
Բոյլ
բոյլ
ու
երամ
երամ,
ծըփային
զեդ
ծով
խըռոված։
Տըղայքն
ողբս
առեալ
լալով.
յերես
մարց
կային
նըւաղած.
Ծընօղք
յոյժ
կըսկըծապատ.
արտասուած(ց)
վըտակին
հանած։
Ըստընդիւյքն
որո(րո)ցօք.
մէջ
բոցոյն
կային
խորոված.
Քար
առեալ
ի
գլուխ
ծեծեն.
մարք
բազումք
թափէին
խելաց։
Հուրն
յորժամ
ել
պաշարել.
զամենից
կըսկիծով
տեսած.
Հիւանդք
եւ
ծնընդականք.
բառաչմամբ
են
բոցակիզած։
Ոմանց
տուեալ
զինչս
՚ի
բեռնաբարձս
առնել
՚ի
բաց
՚ի
պատուհասէ
անտի
որք
եւ
՚ի
բազմութեանց
ծփանաց
առանց
անբաւից
բազմախուռն
քաղաքիս
կորուսանէին
զայն
եւ
անտի
եւս
ելանէին։
Կանանց
յոքունց
՚ի
բաց
եդեալ
զտկարութիւնս
իւրոց
յաւել
քան
զբեռնաբարձս
բառնային
զկահս
՚ի
տենչ
ապրանացն
արիացեալք
եւ
քաջացեալք
յինչսն։
Այլք
փախուցանէին
արտաքս
՚ի
քաղաքէս
՚ի
դրանէն
Ախըր
կոչեցելոյ
յարեւելեան
հարաւոյ
՚ի
ծովս
ԻԷ.
(27)
անց
դրանց
մինչ
՚ի
դուռն
է
(7)
անց
պուրճից
է
(7)
ակ
կըլայ
(Ետիգուլէ)
կոչեցելոյ
յարեւմուտս
հարաւային։
Եւ
դրանն
պարտիզաց
(Պաղչէգաբու)
յարեւելեան
հիւսուսոյ
մետասան
դրամբք
մինչ
յարեւմուտս
Էյվանսարայ
եւ
Էյուպ
Սուլթան
ասացեալ
ափովն
ծովուց
յերկուց
կողմնացս
հեծէին
ըսկալայքն
մի
՚ի
վերայ
միոյ
անհանգիստ
չարչարանօք
եւ
կային
՚ի
փախուստ
նաւովք։
Որոց
ոչ
շատանայր
փոքր
նաւակք՝
մեծամեծք
եւս
եկեալ
առ
՚ի
յօգնութիւն
նոցին
վասնորոյ
լինէր
ղայիխ
մի
՚ի
նոցանէ
ԳՌ.
(3000)
ըստակ
մինչեւց
ԵՃ
(500)
ըստակ
զորս
՚ի
յԸսգուդար
(Սկիւտար)
արկանել
յՕրթագիւղ
եւ
՚ի
Ղալաթա
յորջորջեալ
սահմանսն՝
որ
չեն
իսկ
հեռի
՚ի
քաղաքէս
յաւել
քան
ըզմիլոնս
իբրեւ
վեցից
մինչեւ
ցըմի։
Իսկ
մէկն
տեսակաւ
՚ի
կողմն
յարեւմըտից
՚ի
ցամաք
՚ի
վեցից
դրանցնեւս
ձիք
եւ
ջորիք,
գրաստք
եւ
բեռնաբարձք
բազում
դըրամովք
հազիւ
մերձենային։
Զի
ժամ
էր
բազմաց
այնպիսեաց
զանիրաւութիւնն
զայն
առնել
որպէսզի
՚ի
տեղիս
տեղիս
զփախուցեալ
ընչիցն
զգինսն
կրկնապատկաբար
առնէին
զվարձ
բառնալոյն։
Եւ
չքաւորացն
՚ի
կորուստ
լինէր
յայնմ
պահու
եւ
անգտանելի։
Եւ
որք
ի
մէջ
թաղից
կային
առ
պարըսպօքն
բնակեալ
հեռի
գոլով
՚ի
դրանցն
եւ
ահա
անհնարին
մնացեալ
՚ի
մէջ
մերձ
առ
մերձ
ժամանեալ
հրոյն։
Եւ
յելանել
նոցա
՚ի
փախուստ
ոչ
գտեալ
մուտ
յանցս
ճանապարհաց,
յայնժամ
քակեալ
ծակէին
զպարիսպն
որ
էր
՚ի
ծով
եւ
անկանէին
՚ի
վայր։
Եւ
այլ
տեղիս
որ
թանձրահիւսն
էր
կապեալ
զինքեանս
գօտովք
եւ
պարանովք
՚ի
վերուստ
՚ի
վայր
զմիմեանս
իջուցանէին։
Եւ
այլ
տեղի
որ
կայր
ճարակ
մուտ
եւ
ելոյ
անտի
բազումք
ելեալ
ազատէին.
եւ
որպէս
զշեղջս
ցորենոյ
կուտակ
կուտակ
կային
բնաւին
ազգ
մարդկան
սփռեալք
առ
եզերբ
ծովու
՚ի
վերայ
աւազոյ
եւ
վասն
ոչ
գտանելոյ
նաւուց
մնային
անդէն
զգիշերն
՚ի
բուն
եւ
զօրն
ողջոյն։
Թանային
եւ
զանձինս
իւրեանց
ընդ
կահուցն
եւ
ապրանացն
անհատական
ծովէն
զի
փրկեսցին
՚ի
սաստկութենէ
հրոյն
քանզի
հոսէին
՚ի
վերայ
նոցա
կրակետղ
կայծականց
անցեալ
զպարսպօքն
եւ
առ
՚ի
ծով
թափէր
զորոց
զողբերգութիւն
իւրում
տեղւոջ
յիշատակեցից։
Իսկ
ազնուազունք
եւ
արքայատոհմք
տնարգել
դստերբ
մարք,
որոց
եւ
արք
նոցին
ոչ
գոլոյ
սակին
յայսր
յապարանս
արքայի
լինէի
փախստեայք
բացերեսօք
եւ
բոկոտամբ։
Իշխանուհիք
այլք
յըղեալ
զաղախնեայս
՚ի
տեսութիւն
հրոյն
որպէսզի
անդրէն
եկեալ
պատգամաւորեսցէ
զիրացն՝
մինչեւ
դառնային
առ
տիկինն
տեսանէին
զտունն
ամենայնիւ
լուցեալ
եւ
զտիկինն
եւ
ե՛ւս
ըսպասաւօրօք
հուրն
լափեալ։
Արքայազունք
տնարգելք.
թագազարմք
եւ
չքնաղագեղ.
Այսօր
խորշակ
արեւոյն
զշունչ
նոցուն
քաղէր
արագեղ։
Այնք
որ
բազմէին
յաթոռ.
բարձրաբերձ
գահք
էր
իւրեանց
տեղ.
Բոկոտն
եւ
երես
՚ի
բաց.
փախչէին
՚ի
բոցոյն
ահեղ։
Այնք
որ
պաշտէին
յոքունց
զարդարանքն
գոհար
եւ
բիւրեղ.
Բընաւ
չըքացեալ
լինին
յաղքատաց
կարգն
են
միատեղ։
Չէին
տեսեալ
այնք
զարեւ
ոչ
մարդիք
դիտեալ
իւրեանց
գեղ.
Այսօր
բեռնաբարձ
եղած
կու
շրջին
տեղացէ
՚ի
տեղ։
Այլք
եւ
զաղախինս
յղեն.
զի
առցէ
պատգամս
արագեղ.
Յորժամ
դառնայր
՚ի
տիկինն.
չը
գտանէր
ըզտուն
եւ
ըզտեղ։
Սուլթան
ոմն
հասեալ
՚ի
դուռն
Չաթլատւոյ
(
Չաթլատըգաբու
)
որ
եւ
առաջադէմն
խօսեալ
էր
՚ի
ձեռն
նաժըշտաց
իւրոց
ընդ
նաւավարի
միոջ
որ
պահէր
՚ի
հեռուստ
դիտելով
գալըստեան
նոցա։
Եւ
իբրեւ
հասեալ
սուլտանն
յեզրը
ծովուն
ուր
եւ
կային
ամենայն
բազմութիւնք
յոքնասեռից՝
եւ
ոմանք
՚ի
նոցանէ
պատրաստեցին
զինքեանս
թէ
արկցին
՚ի
նաւ
՚ի
մերձիլն
նորա
՚ի
ցամաք
տեսեալ
զայն
սուլթանին
իսկոյն
արկեալ
զինքն
՚ի
ծովն
եւ
աղախայքն
ընդ
նմա
եւ
այնպէս
մերձեալ
նաւուն
մտանէին
անդր
եւ
հեռանային
՚ի
ցամաքէ
ընդ
որս
եւ
զայլ
տագնապ
այսպէս
իմա
թալանաւորք
եւ
կողոպտիչք
յերեկոյէ
պահուն
յոր
ելանէր
հուրն
մինչեւ
զգիշերովք
այնքան
կրեցին
մինչ
զի
եւ
նոքա
եւս
ձանձրացան։
Եւ
յաւուր
յայնմիկ
դրունք
տանց
բնակչաց
ամենայն
քաղաքս
՚ի
բաց
եդեալ
կային
եւ
ոչ
ոք
էր
որ
՚ի
նոսա
մտանէին
եւ
ոչ
անգամ
՚ի
ներքս
հայէին։
Քանզի
եւ
այն
ամենայն
կողոպտացն
ինչք
՚ի
փախուցեալք
տեղիսն
այրեցաւ
եւ
ամենայն
յարկօքն
դատարկացան։
Եւեթ
զգլուխս
իւրեանց
յազատել
ջանային
ամենայն
ազինք
եւ
ողբդ
հետեւի։
Յայս
համատարած
պատժոյս.
ծփային
մարդիկք
մըրըրկած.
Իբրեւ
զլողակս
որ
՚ի
ծովըս.
շրջին
եւ
զծով
չեն
գիտած։
Յոքունք
այլ
եւ
այլ
դիպմամբ.
հըրակեր
էին
սատակած.
Դալարն
ընդ
չորըն
բընաւ.
որպէս
խոտ
եւս
ոչ
երեւած։
Ծերքըն
գոչէին
յայնժամ.
թէ
բազում
մեղար
մեք
դիպած.
Շատ
շատ
չար
օրերք
տեսաք.
այս
անհունս
իսկի
չէր
եղած։
Երանի
ձեզ
այ
մեռեալք.
որ
անհոգ
՚ի
հող
էք
մտած.
Զայս
սառսըռելի
աւուրքս.
որ
ի
կեանըս
ձեր
չէք
տեսած։
Թողաք
ըզմեր
հայրենիս
եւ
յերկրէ
մեր
աստ
վըտարած.
Հանգչել
յայսր
՚ի
լաւ
աւուրք.
լաւ
օրերքն
՚ի
սեւ
էր
դարձած։
Տեսաք
մարդակեր
գայլեր.
որ
՚ի
մենջ
բազումք
գոն
խըլած.
Սովն
որ
զմիմեանս
կերան.
այս
կըրակն
քան
զայն
խըստացած։
Ճէլալիքն
այլ
անօրէնք.
որ
զաշխարհ
՚ի
սուրըն
մաշեաց.
Զմեզ
՚ի
հայրենաց
եհան.
այս
կրակս
զամէնըն
էանց։
Լաւ
էր
թէ
մեռած
էաք
զայս
սեւ
սեւ
օրերս
չտեսած.
Տէր
քո
հարուստ
ւարեւուտ
մի
տար
զմեզ
կրակիս
բորբոքած։
Ասէին
շատ
ողբային
վա¯յ
ծնընդոց
իւրեանց
շատ
տային.
Զհոգիսն
դառնութեամբ
հանին.
հողք
իւրեանց
կրակն
էր
եղած։
Գոչէին
ւայլք
ողբային.
բողոքմամբ
առ
Տէր
զայրացած.
Անհնարից
հընար
Տէր.
անճարից
ճար
ստեղծօղ
Աստուած։
Կատարեցաւ.
Երկրորդ
Հատոր
գրոյս.
Վեցեակ
ճառ
ովք
եւ
Ծ
(50)
եակ
տամբք.
Յայսմհետէ
սկսանի
հատորն
Երրորդ
Որք
փախուցեալ
որջացան
՚ի
տեղիս
իւրեանց
ծանուցանէ.
Զդիզումն
տագնապաւ.
Զազանցդ
ամենիցդ։
