Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՓԵՍԱՑԻՈՑ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻ

Երեւան 1382

Գրիչ` Յոհաննէս

Վայր` Հառիճ

ա

<304b> Ամենասուրբ Երրորդութեանն փառք, եւ երկրպագութիւնեւ մեծգոհութիւն յամենայն յարարածոց` յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց, եւ ի մերմէ յանարժան բերանոցս աւրհնութիւն եւ փառաբանութիւն այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Յանսպառ եւ ի կենսա[տո] աղբերէ Հոգւոյն Ս[րբո որ]պէս արբեալ սքանչելի այրս [սուրբ] հայրապատս Յոհան Ոսկե[բերան զ]մայլեալ անմահական պարգեւ[աւք նորա քարոզեալն ի սրբ]ամիտ եւ աստուած]ազան առաքելոյն ի Պաւղոսէ զբանն կենաց առեալ ի միտ մեծ իմաստութեամբ եւ քաղցր բարբառով եւ բարձր ձայնիւ, մեկնէ եւ յայտ առնէ զքաղցր եւ զամենողորմ կամքն Աստուծոյ, զոր ունի առ ազգս մարդկան: Քանզի միածին որդին Աստուծոյ, Տէր մեր եւ փրկիչն Յիսուս Քրիստոս, կամաւ Հաւր եւ հաճ <305a> ութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ խոնարհեալ յանճառ փառաց` առ մարմին յամենասուրբ կուսէն Մարիամայ, եւ կրեալ զամենայն կիրս մարդկային, բայց ի մեղաց, եւ նոր արարչագործութիւն ստեղծագործեալ` կանգնեաց զեկեղեցի` յերկինք երկրի, եւ տուեալ զկենսագործող մարմին եւ զարիւն իւր կերակուր հաւատացելոց \\\ զմարմին եւ զարիւն ի մ\\\ եւ Հաւր եւ Հոգին Սուրբ ի նմա \\\ զեզրական պարգեւքս \\\տեան տեսեալ սուրբ հայրապ[ետն] \\\ համեղ եւ քաղցր խրատիւ պատուիրէ զգուշանալ ի մեղաց, որ է պատճառ կորստեան, եւ կալ հաստատուն ի կոչմանն յոր կոչեցարաւք, սպասել եւ ակն ունել մեծի աներեակ աւուրն, յորում գայ Որդին Աստուծոյ` դատաւորն ամենայն հոգւոց հատուցանել ըստ իւրաքանչիւր գործոց անսպառ հատուցմամբ:

<305b> Այսմ աստուածային եւ կենսունակ կտակիս, որ ի ձեռն սրբոյն Յոհաննու աւանդեցաւ եկեղեցւոյ սրբոյ, ես անպիտան յորդիս եկեղեցւոյ Յոհաննէս ցանկացայ փափաեմամբ սրտիւ, գծագրեցի զսա դիւրընթերց գրով եւ ուղիղ բանիւք, յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, եղբարց եւ քերց իմոց:

Եւ գրեցաւ ի ՈԿԸ (1219) թ[ուիս] Հայոց, ի հրեշակաբնակ ուխտիս Հառիճ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սուրբ Գրիգորոյ եւ ի հրաշակերտ նոր կաթողիկէիս, յառաջնորդութեան հաւր Պետրոսի եւ Քրիստափորի եւ Սոսթենիսի եւ այլ միաբան սուրբ եղբարցս, որք կ[ա]մակ[ի]ց եղեն եւ աւգնական աղաւթիւք, եւ ընծայեցի զսայ ի սուրբ ուխտս Հառիճայ, յառաջնորդութիւն Գրիգորոյ վարդապետիս, որդւոյ Աբասայ, որ եկն ի սուրբ ուխտէն Սանահնէն` առաջնորդ մաւրս լուսոյ եւ սպասաւոր, որ է հեզ եւ խաղաղարար եւ բարեսէր:

<306a> [Ար]դ, աղ[ա]չեմ զամենեսեան, որք կարդայք եւ լսէք եւ աւկտիք ի սուրբ գրոցս, կամ գաղաբար առնոյք, զիմ` զանարհեստ եւ զողորմելի գրողս եւ զստացիչս զՅոհաննէս, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զեղբարս, եւ զքեռնս, եւ զՎարդերեսն յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, եւ զվերեյգրեալս` զհայր Պետրոս, եւ զքրիստոփոր եւ զ[Ս]ոսթենես, եւ առաւել զնոր հայրս [մ]եր` զԳր[գ]որ վարդապետս զորդի Ա[բա]սայ` զա[ր[դարեա]լն ամ]ե[ն]այն ա[ռ]աքին[ու]թե[ամ]բ, եւ զայլ սիաբան ե[ղ]բարքս` զքահանայսս եւ զկրաւն[աւ]որսս, եւ զծ[երսս] եւ զերիտասարդսս [յիշե]ցէք յա[ղաւթս ձ]եր: Եւ [ո]րք յայսմ [սուրբ] ուխտս հա[ն]գու[սցէ] \\\ատ եւ այլ\\\աբան յա\\\այժմ, եւ որ զկնի [մ]եր հանգուսցէ, Քրիստոս Աստուած [զհ]ոգիս նոցա ընդ ամենայն [սու]րբս իւ[ր ամ]էն:

Եւ զմեծ իշխանն մեր զ[բա]րեպաշտ Վարհամ, որ զժամատունս շինեաց ի դրան կաթողիկէիս, եւ զորդիսս իւր` զԻշխան եւ զՍարգիս պահեսցէ խաղաղութեամբ մեզ ի խորին ծերութիւնն քրիստոս, եւ յետ աստի ելանելոյ հանգուսցէ զհոգիս յարքայութեանն ըստ սիրելիսս իւր, ամէն:

<306b> Եւ զՂազար տանուտէր տարոյս, որ է հոգաբարձու եղբարցս, յիշեսպ ջիք յաղաւթս, եւ որք յիշեքդ զմեզ` զպարգեւատուն ամենեցուն Յիսուս Քրիստոս հատուսցէ պարգեւս բարեաց մեզ եւ ձեզ եւ ամենայն հաւատացելոց, աստ եւ ի հանդերձելումն, եւ Քրիստոսն Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս յաւ[իտե]նից, ամէն:

բ

<45a> Զտառապող գրոցս զՅոհաննէս ստացիչ յիշեցէք, աղաչեմ, յաղաւթսդ ձեր:

զ

<89a> ԶՅոհաննէս գրիչ յիշեցէք յաղաւթս:

դ

<138b> Ո՜վ աստուածարեալ հարք եւ եղբարք, աղաւթից մասին արժանի արարէք զստացող եւ զգծող գրոցս, զանարժանս եւ զեղկելիս զՅոհաննէս եւ զծնաւղսն իմ, եւ որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 803-804

Գրիչ` Բարսեղ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտենաս, ամէն:

Ես` տառապեալ գրաւղս Բարսեղ` զտիւն ամենայն տքնեալ ի վերայ փայտեղէն տախտակի, եղեգնակոխ արաւրով եւ խաւսուն ակաւսաւք` հինգաշար կենդանի ամլաւք, եռահիւսակ, միահեծան ընդ միմեանս շարայարեցի զբանս կենսաբեր սրբոյ Աւետարանիս, ի թուականիս Հայոց ՈԿԸ (1219), ի թագաւորութեանս Հայոց Մեծաց Լէւոնի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յոհանիսի Հայոց կաթողիկոսի, եւ յիշխանութեանս մերոյ Վահր(ա)մա` որդւոյ Արեւգունի, որում Տէր Յիսուս ողորմեսցի:

Եւ աղաչեմ ամենիսեան հայցել ի Քրիստոս զթողութիւն մեղաց ինձ Բարսեղի` գրչի գրոյս:

Ստացող` Յոհաննէս

Ես` Յոհաննէս աւագ սարկաւագ Այտուցի, երիցու որդի, որ ստացայ զդա յարդար վաստակոց իմոց` ի յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց եւ եղբարց իմոց, ի վայելումն եղբաւրորդոյն իմոյ` Նորսիսի` ճշմարիտ քահանայի եւ մատաղ մանգան իւրոյ` համանուն հաւուն իւրոյ Մովսիսի, որում Քրիստոս ողորմեսցի ա[յ]ժմ եւ ի յ[ա]պագայն, յաւուրս աներեկին` առաջի արդար դատաւորին անմահ փեսային, եւ լսել զձայն նորա որ ասէ. Եկայք աւրհնեայք Հաւր, իմոյ, մտէք յուրախութիւն Տեառն ձեր: Ընդ նոսին եւ մեք մտցուք ի յառագաստս նորա:

Ծաղկող` Յովհաննէս

Ես` Յովհաննէս, որ լցի զպակասութիւն սորա բանիւք, ծաղկաւք եւ ցանգաւք եւ համաբարբառաւք, աղաչեմ զամեսնիսեան, որք ընթեռնոյք զյիշատակարան սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք զիս եւ զծնողքն իմ եւ զուսուցիչս իմ: Եւ որ զմեզ յիշէ, յիշեալ եղիցի, ամեն, եմեն, եմեն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7734

Գրիչ` Կոզմա

Վայր` Բարջան

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

<354a> Շնորհիւ Տեառն սկսա եւ ող[որ]մութեամբ նորին կատարեցի զկենսաբեր սուրբ Աւետարանս ի փառաւոր աւրինակէ, որոյ Մուրղանեցի կոչեցի, ի թուիս ՈԿԸ (1219), ի նուաստ անապատիկս Բարջանճա, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս, ի հայրապետութեանս տեառն Յոհաննիսի եւ յեպիսկոպոսութեանն տէր Առաքելի, ընդ ձեռամբ Կոզմաի մեղաւորի եւ անարժան գրիչի:

Արդ, ով աստուածասէր հարք եւ եղբարք, յորժամ լուսաւորիք սորա յիշեսջ[իք] զիս` զԿոզմա, եւ զծնաւղս իմ, եւ զեղբարս, զի ողորմեսցի մեզ Տէր Քրիստոս, եւ զտառապեալ կին ոմն Թագուհի, եւ յիշողացտ տացէ Տէր զանսպառ բարիսն ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտ[եանս]:

<355a> Եւ Խաչեր մեղապարտ ծառա Աստուծոյ, եւ նուաստ ի քահանայս, զփափաքումն սրտի իմոյ եւ զյիշատակ հոգւոյ իմոյ ստացա զսուրբ Աւետարանս` իմով աշխատութեամբ եւ արդեամբք, ի յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնողաց իմոց, եւ ի վայելումն աստուածատուր հարազատ որդեկի իմոյ Մարգարէի, ունելոմ իմ զսա բարեխաւս առ Քրիստոս Աստուած , զի թերեւս ընկալցի զնուէրս իմ ողորմութեամբն իւրով:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք լուսաւորիք սովաւ եւ ընթեռնոյք յիշեսջիք զիս, զԽաչեր նուաստ քահանա, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զկենակից իմ զԵմէն, եւ զհարազատ որդեակքս իմ զՄարգարէ եւ զՎանինի, զի ողորմեսցի մեզ Տէր Քրիստոս, եւ տացէ մեզ վար <355b> ձս բարեաց յիւր առատ պարգեացն, եւ փրկեսցէ ի սպառնալեաց գեհենի հրոյն:

Եւ յիշողացտ տացէ Տէր զանսպառ բարիսն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

<108b> Զանարժան գրիչս զԿոզմա յիշեսջիք ի Տէր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Ցուցակ ձեռագրաց որ ի Հանդէս ամսօրեայ», էջ 48-49

Գրիչ` Կոզմա

ա

<141a> Ստացաւղ սորա` զաստուածաբնակ սուրբ եպիսկոպոս վերադիտող տանն Ռապնա զտէր Կոստանդին եւ զշնորհազարդ կրաւնաւորն զեղբայր նորա տէր զԵպիփան յիշեսջիք ի Քրիստոս յիշատակ ինքեանցն եւ ծնողաց իւրեանց, ամէն: Այլ եւ զանարժան գրիչս զԿոզմա աղաչեմ յիշման արժանի արարէք եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի ամէն:

բ

<237> Զսրբազան եպիսկոպոսն զտէր Կոստանդին` զստացաւղ սորա յիշեսջիք ի Քրիստոս, ամէն: Այլ եւ զմեղապարտ գրիչս զԿոզմա:

գ

<501a> Զաստուածապատիւ եպիսկոպոս զտէր Գրիգոր վերադիտող տանն Փնազմեայ (՞) եւ զհրաշալի ծերունի եղբայր նորա զՂազարէ կրաւնաւոր յիշեսջիք ի Քրիստոս` ամենայն ընթերցողք, ամէն: Այլ եւ զմեղապարտ գրիչս զԿոզմա աղաչեմ յիշել, եւ Աստուած զձեզ յիշելոյ արժանի արասցէ, ամէն:

դ

Ո՜վ տէր Պետրոս աբեղայ, մի մոռանար աղաւթից, մեղայ Տեառն Աստուծոյ իմոյ, մեղայ, մեղայ թշուառացեալս մեղա:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Գուշակեան, Ցուցակ Սեբաստիայի, էջ 25

Գրիչ` Կոզմա

ա

<156> Զմեղապարտ գրիչս զԿոզմա աղաչեմ յիշել:

բ

<543> Ես նուաստ քահանա եւ կրաւնաւորս Վարդան զփափագումն սրտի իմոյ եւ զյիշատակ հոգւոյ իմոյ` ետու գրել զսուրբ Աւետարանս իմով աշխատութեամբ եւ արդեամբք, ծաղկի նկարով եւ ոսկւով զարդեալ, ի յիշատակ հոգւոյ իմոյ, եւ ծնողաց իմոց` հաւր իմոյ Դաւթի եւ մաւր իմոյ Թագուհիի, եւս առաւել հաւրեղբաւր իմոյ Գրիգորի, որոց ողորմեսցի Տէր Քրիստոս եւ հանգուսցէ զհոգիս նոցա ի դասս արդարոց: Եւ ես ակն ունելով յողորմածն Աստուած, զի ընկալցի զսակաւ նուէրս իմ որպէս զլումայս զորդի աղքատին, եւ բարեխաւսութեամբ սուրբ Աւետարանս հատուսցէ ինձ եւ իմոցն յիւր առատ պարգեւացն զտուրս եւ զողորմութիւն, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս: Եւ որ կարդայք, աղաչեմ զամենեսեան յիշեսջիք զմեզ առաջի Քրիստոսի, զի եւ դուք ընկալջիք ի նմանէ զվարձս բարեաց, զՊետրոս շնորհալից պատանեակ եւ հարազատ որդեակ իմ յիշեսջիք ի Քրիստոս։…

Շնորհիւ Աստուծոյ սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զկենսաբեր սուրբ Աւետարանս ի ճշմարիտ եւ փառաւոր աւրինակէ, որոյ մականուն Կոզռան\\\:

գ

Գրիչ` Ծերունի քահանա

<157> Քրիստոս Աստուած, անսաստնեքի պահեա յաւիտեան զպարոն Սըմբատ եւ զտիկին իւր Անիգա, որ եւ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յարդար վաստակոց իւրեանց, եւ յիշատակ հոգւոյ իւրեանց, աղաչեմ յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ամէն:

Զմեղապարտ քահանայ զԾերունի աղաչեմ յիշել ի Տէր\\\:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յ. Քիւրտեանի Հաւաքածոյ, 20

Գրիչ` Կոզմա

ա

<1a> Տէր Աստուած ողորմեա Կոզմայի մեղապարտ կրաւնաւորի եւ անպիտան գրչի, ի յաւուր քո դատաստանի, եւ իւր ծնողացն Պետրոսի եւ Մարիայի, ամէն, ամէն:

բ

<33a> Քրիստոս Աստուած ողորմեա Կոզմայի մեղապարտ կրաւնաւորի եւ գծողի կենսատու տառի քո, եւ ծնողաց իւրոց յաւուր դատաստանի քո, ամէն, ամէն: Ըստ նորին եւ Պապա Սիմեւոն Ուռհայեցւոյ, եւ ծնողաց իւրոց Կիրակոս քահանայի, ամէն, ամէն:

***

ՃԱՌՔ ԵՓՐԵՄԻ ԱՍՈՐՒՈՅ

Երեւան 947 (1215թ)

Թարգմանիչ` Գէորգ

Վայր` Քեսուն քաղաք

ա

<160b> ԶԳէորգ մեղապարտ յիշեսջիք մեղաց թողութեամբ ի Քրիստոս, որ զայս հանդիսաւոր ճառս թարգմանեցի ի քաղաքս Քեսուն վասն սիրոյն եւ խաղաղութեան:

բ

Գրիչ` Վահրամ

Վայր` Ակներ

<160b> Ի Վահր[ա]մա ողորմեսցի Տէր Աստուած եւ ծնողաց նորա: Յիշեալ Քրիստոս Աստուած զՅակոբ, որ փափագանաւք ստացաւ զսա ի յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց:

<161b> Ի թուիս ՈԿԸ (1219) մեծաւ թագաւորն Հայոց Լեւոն, որում ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ սուրբ թագաւորացն պսակակից արասցէ:

Եւ յայսմ ամի տապալեցին անիծեալ տաճիկքն զԵրուսաղէմ ի հիմանց` զբովանդակ եկեղեցիսն, եւ զպարիսպն շուրջանակի, եւ զամենայն շինութիւն քաղաքին: Ճշմարտապէս աստ կատարեցաւ ասացեալն ի Տեառնէ, թէ ոչ մնասցէ այդր քար ի քարի վերա, որ ոչ քակտեսցի, այլ յառաջիկայն Աստուծոյ ի գիտելի:

***

ԱՌԱԿՔ ՍՈՂՈՄՈՆԻ, ԵՐԳ ԵՐԳՈՑ

Երեւան 5979

<128a> Զստացաւղ գրոյս, զաշխատեալս գրիչ աղաչեմ յիշել ի Տէր եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ ի միւս անգամ գալստեանն իւրոյ, ամէն: Ի թու[իս] ՈԿԸ (1219) գրեցաւ գիրս: