Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԻՍԱՑՒՈՅ ԳԻՐՔ ԲՆՈՒԹԵԱՆ ԿԱԶՄՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԿՈՒՍՈՒԹԵԱՆ

Երեւան 469

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Մեծքար անապատ

ա

<261a> Երից անձանց միակամ եւ եզական տէրութեանն փառք յառաջ քան զամենայն, յաւիտեանս եւ յապագայն, եւ յայժմս յաւիտեանս: Զմեղուցեալ եւ զանիմաստ հոգիս եւ զյետնեալս յամենայն բարեգործութեանցս զՍտեփանոս` փոքու հետեւող այսմ աստուածային տառի, աղաչեմ յիշել ի Տէր, Ո՜ բարեմիտ պատահողք սմին, եւ վերջին ստացողք, նաեւ զծնողսն իմ ըստ մարմնոյ, եւ զհարազատն իւր զԿիւր[ակոս] քահանա` զուսուցիչն իմ, ընդ նոսին եւ զվարժապետն իմ, եւ զի խաւարէ տգիտութեան զլուսաւորիչն զբարունին Յակոբ աղաչեմ յիշման արժանի առնել եւ տէրմ իմ Յիսուս, որ առատն է յամենայնի` զձեզ յիշեսցէ ողորմութեամբն իւրով, որ է աւրհ[ն]եալ յաւիտեանս:

Ի թուին Հայ[ոց] Չ եւ Թ (1260) գրեցաւ յանապատիս որ կոչի Մեծքար, ընդ հովանեաւ սուրբ վկայիցս Տարագոսի, Պրոբոսի, Անդրանիկոսի:

բ

<117a> Ընդ նոսին եւ գրիչս եւ զսսուտանուն քահանա զՍտեփանոս, եւ ծնողսն իմ ըստ մարմնո եւ ըստ հոգո, աղաչեմ զերջանիկ սուրբ հարսդ յիշելո արժանի արարէք, եւ որ առատն է յամենայնի. զձեզ յիշեսցէ ողորմութեամբն իւրով, եւ նմա փառք եւ գոհութիւնս յաւիտեանս, ամէն:

գ

<200b> Զամենամեղս զՍտեփանոս, որ ի սմա աշխատեցա ոչ սակաւ` աղաչեմ յիշել ի Տէր, ո՜ բարէմիտ պատահողք սմա, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յողորմութիւնն իւր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

դ

Կազմող` Առաքել Հնազանդենց

<259> Զեղկելի կազմաւղ սորա զԱռաքել Հնազանդենց եւ զծնաւղսն իմ, եւ զհարազատն իմ զՊաւղոս սարկաւագ, եւ զուսուցին իմ զՍարգիս քահանա, զհանգուցեալսն առ Քրիստոս աղաչեմ յիշել ի Տէր: Ի թուին ՉԹ (1260):

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 251, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 15-18

Գրիչ` Թորոս Ռաւսլին

Վայր` Հռոմկլայ

<325> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան եւ միոյ տէրութեան:

Շնորհիւ Տեառն սկսեալ եւ ողորմութեամբ նորին յանկ ելեալ աւարտեցաւ մատեանս աստուածային, երկրպագելի եւ պաշտելի սուրբ Աւետարանս, յամի եօթն հարիւր եւ իններորդի (1260) թուաբերութեանս Հայոց, յաստուածապահ դղեկիս Հռոմկլայ, ընդ հովանեաւ սրբոյ Նշանին Վանգոյ, եւ սրբոյ տաճարացն որ յանուն սուրբ Փրկչին, եւ սրբոյ Աստուածածնին եւ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ պաշտին աստ, ի բռնակալութեան մեծի իշխանին Մանկու կոչեցելոյ եւ տիեզերակալին Հողայունին` եղբաւր նորա, ի թագաւորութեան աստուածասէր եւ բարեպաշտ արքային Հայոց Հեթմոյ, եւ ի ժամանակի յորում առաւ հռչակաւորն Հալպ, եւ ամենայն քաղաքք եւ ամուրք նորա: Հրամանաւք եւ ծախիւք արի երջանկի եւ երիցս երանելոյ սրբազան եւ աստուածապատիւ Տեառն Կոստանդեայ կաթողիկոսին ամենայն Հայոց, որ ի վերայ ամենայն բարի բնութեան իւրոյ, զոր ունէր առ հեռաւորս եւ առ մերձաւորս, առ աղքատս եւ առ կարաւտեալս, առ աւտարս եւ ընդանիս, առ կրաւնս ուղղափառս եւ առ հաւատս հաստատուն, առ Աստուած եւ առ սուրբ պատուիրանս նորա, ունէր եւ զգրասիրութեան շնորհս: Բազում ստանայր գիրս աստուածայինս, ի Հին եւ ի Նոր կտակարանաց, եւ անաւթս ոսկեղէնս եւ արծաթեղէնս, զարդս եկեղեցոյ, մեծագինս եւ երեվելիս, ի յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց:

Ուստի եւ իմոյ անարժանութեանս Թորոսի, մականուն Ռաւսլին կոչեցելոյ, հրաման տայր զըգործի գրչութեան ի գործ անկանել յաստուածապարգեւ այս մատեան սուրբ Աւետարանի առատաձեռն ծախիւք նիւթաւք, եւ երփն երփն գունաւք վայելչուցուցանել զսա: Որ եւ ես ըստ կարի իմում լցի զփափաք նորա:

Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ աստուածասէրք լուսասնունդք եւ տիրահաստատք սրբազան մանգունք առագաստի նազելի մաւր մերոյ Սրբոյ Սիոնի, որք ժառանգէք զսա զինչ եւ իցէ արդեամբք, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Տէր, մանաւանդ առաջի զենման զանմահ գառինն Աստուծոյ զարժանաւորսն ամենայն բարեաց յիշատակի, զբարեպաշտ թագաւորն Հայոց Հեթում, եւ զաստուածարեալ թագուհի նորին Զապիլ. զաստուածապարգեւ որդիսս նոցա:

Յիշեսջիք եւ զսրբազան կաթողիկոսն զտէր Կոստանդին, լուսազարդիս այսմ ստացող, եւ զբարեբաստիկ եղեալ ծնաւղսն իւր Վահրամ եւ Շուշիկ: Եւս եւ զհայրազատ եղբարսն իւր Գրիգոր եւ Գորգ ճշմարտասէր քահանայ, եւ զբարի հոգի քոյրսն իւր Շուշանիկ եւ Վանենի: Յիշել դարձեալ եւ զսրբասնեալ եղբաւր որդիսն իւր` զառաքելաշնորհ եպիսկոպոսն տէր Ստեփաննոս եւ զԳրիգոր քահանայ: Եւս եւ զերախտագործ տէրն իմ Թորոս մաքրակրաւն քահանայ եւ ճշմարտասէր այր, եւ զբարեզարդ քոյր իւր Շուշիկ, եւ զաստուածապարգեւ որդին իւր պարոն Ստեփաննոս, իշխանական պատուով զինուորեալ ի դուռն արքայի, եւ զսրբասէր եւ բարեզարդ մայր սորա Տալիթայ, եւ ըզտիկինն իւր Ակաց` ի մեծ տոհմէ, եւ զաւագուհի մայր սոցա Ազիզ: Յիշել եւ զմիւս Գրիգոր եղբաւրորդի հոգեւոր տիրոջն` իշխանական ձեւով պատուեալ: Այլ եւ զամենայն ազգայինս սոցա առհասարակ` զմեծ եւ զփոքր, որոց ննջեցելոցն հանգիստ եւ ողորմութիւն պարգեւեսցէ Աստուած` զկենդանիսն անխռով խաղաղութեամբ պահեսցէ, ամէն:

Յերես անգեալ եւ ես յոքնամեղ եւ թարմատար գրիչս, որ չեմ արժանի յիշել զանուն իմ ի կարգս անուանաց, աղաչեմ յիշելողորմութեամբ եւ զիս, եւ զծնաւղսն իմ, զեղբարս եւ զքորս եւ զորդիս, այլեւ զամենաբարի ուսուցիչսն իմ, եւ զամենայն աշխատաւղք սորա, բանիւ եւ արդեամ[բ]ք, զի վասն այդր յուսոյ էր աւնկալութիւն մեր: Եւ որ առատն է ի պարգեւս եւ ի տուրս ողորմութեան, Քրիստոս Աստուած մեր, զձեզ յիշեսցէ յարքայութիւն եւ ի փառս իւր, որ է աւրհնեալ, գովեալ եւ առաւել փառաւորեալ ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Զաստուածապատիւ Տէր Կոստանդին կաթողիկոս Հայոց, եւ զեղբորորդին իւր Թորոս քահանա յիշեսջիք ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, այլ եւ զմեղապարտ գրիչս, աղաչեմ:

գ

Շնորհեա Քրիստոս Աստուած մասն եւ ժառանգութիւն ընդ սրբոց առաքելոյն տեառն Կոստանդեա կաթողիկոսի Հայոց, լուսազարդիս այսմ ստացողի, եւ Թորոսի քահանայի տուր զպարգեւս ողորմութեան քո, ամէն, եւ մեղապարտ գրչիս աղաչեմ:

դ

Տէր իմ Քրիստոս փրկիչ մարդկան

Պետ հով(ու)թեան կարգիս մարդկան,

Որ զայս մատեան Աւետարան,

Մեզ հնչեցեր ձայն ցնծութեան,

Ահա զքոյս առեալ քեզ տամ

Բարձեալ ի ձեռս առաջի գամ,

Առ զայն նուերս բարեխնամ,

Եւ յիս նայեա Տէր հաշտակամ:

Ո՜վ յանսկիզբ ծոցոյ բան,

Որ ծաղկեցար յազգս մարդկան,

Եւ զշնորհս քո շրթան

Հեղեւ աւրհնեալդ յաւիտեան,

Դու զպճնողս քո բանի

Եւ զարդարաւղ այսմ տառի

Զտէր Կոստանդին հովիւ բարի

Յաթոռ նստո ընդ Պետրոսի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Թոփչեան, Ցուցակ Դադեանի, Բ, էջ 46-47

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վարագ

Կանայք Աղութ խաթունն եւ Ղատիշէն ետուն գրել զսա յիշատակ… հօրն Սարգսի եւ մօրն Ջանխաթունին, եւ եղբարցն` Նաւասարդին, Ասաթին, Ամիրատրին, Կիրակոսին, եւ քուերցն Մարիմին, Շարխաթունին եւ Բաղդատ խաթունին:

Կատարեցաւ Սուրբ Աւետարանս ձեռամբ … Վարդանայ, ի թվ[ին] Հայոց ՉԹ (1260), ի հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի եւ մերոյ… ուխտիս Վարագայ Յակոբայ [եպիսկոպոսի]…

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ճանիկեան, Հնութիւնք Ակնայ, էջ 96

Վայր` Կոկիսոն

… Ի հայրապետութեան Կոստանդի[ն] կաթողիկոսի, ի թագաւորութեան Հեթմայ … ի ՉԹ (1260) Հայոց թուականին, ի Կիլիկիա, Կոկիսոնի եւ Կապանի մեջ գրած է…