Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ, ՀԱՒԱՔԱԾՈՅ

Երեւան 3082

Գրիչ` Գէորգ Լամբրոնացի

Վայր` Խոր Վիրապ, Սաղմոսավանք, Թեղենիք

ա

<475> Փառք եռանձնական բնութեան եւ եզաբուն բնութեան, միասնական տէրութեանն եւ ինքնիշխան թագաւորութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ եւ բնաւիցս վեր առաքեսցի գոյից, այժմ եւ յանեզրն հանդերձեալ յաւիտենից, ամէն:

Ուստի յերեքերեւան լուսոյն գերահրաշ արփիանշոյղ փաղփիցն արտաթորմանէ` անթերի լրութեամբ յաւէտ առլցեալ երիցս երանեալ սրբազանիցն գուպարք աստուածայնոց որեարցն` սրբոցն ասեմ հայրապետացն խըմբից, որք ետ առաջնոց լուսաւորչացն տիեզերաց` նախնի ընտրելոցն առաքելականն դասու` որք ճշմարիտն լուսոյ անընդմիջաբար հպմամբ ի ճահ արփաւորեալք լոյս աշխարհի յանսուտ բերանոյն բաղանուանեցան։ Երկրորդականն սոքա ժամանեալք գահու կամ որպէս ի դէպ է ասել` նմանասարաս պատուոյ բարգաւաճեալ ճոխութեամբ, զի ոչ միայն լուսաւորք` այղ լուսատուք եւ բոցաճաճանչ ճառագայթարձակք, ընդ նոսին եւ հոյղք վարդապետաց եկեղեցւոյ սրբոյ եւ խումբք հռետորաց, ճարտարաց, բանասիրաց, հոգեհանջար գիտնականաց, աստուածուսոյց փիղիսոփայից, մանկանց եկեղեցոյ սրբոյ եւ որդւոց վերին Սիովնի, որք ի յանցնիւր դարս եւ ի ժամանակս զփրկականն իրագործութիւն ներտնաւրինեցեալ բանին Աստուծոյ զաստուածային առատաձիր պարգեւացն մեզ` տըւչութեանն զխորհուրդս` հոգեշունչ մատենից առասացութեանց պիտառութեամբ առաքելաւանդ աստուածախաւսութեանցն վիպագրութեամբ ի նոյն ինքն ի հոգւոյն Աստուծոյ աւժանդակեալք ձեռնտուութեամբ աստուածայինցն արձանագրութեանց, անծածուկ յայտնութեամբ բացերեւոցեալ` սուրբ եկեղեցւոյ շտեմարանեցին մթերք անծախելի եւ գանձ անկողոպուտ, զկարգադրութիւնս տաւնից տէրունականաց խորհրդոյն` հանդերձ բացայայտութեամբ եւ որպիսութեան պատճառին ի բազմաց ծածկելոյ յայտարարութեամբ, ի պայծառութիւն սրբոյ մաւր մերոյ կաթողիկէի եւ ի բերկրումն հոգեւորական տաւնասիրաց քրիստոսասէր ժողովոց։ Տի նա յաւէտ ի հաստատութիւն ուղղափառ հաւատոյ եւ ի վանդումն աւցտողացն զճշմարտութիւն խանգարչաց նորոյս Իսրաէղի միանգամայն եւ ի դաստիարակութիւն բարեպաշտ քաղաքաւարութեան ի Քրիստոս հաւատացելոց:

Որում յոքնատենչ ըղձիւք բաղձացեալ քաջ հռետորն եւ բանիբուն ճարտարն` միջամուխ մակացուն <476a> աստուածայնոց տառից` սրբազան քահանայն Գրիգոր սպասաւոր բանի, որոյ ներկրդեալ կամացն բարէսէր յաւժարութեամբ եւ ձեռնտու աւժանդակութեամբ հոգէշուք ալեաւք ծաղկեալ սուրբ ծերունին աստուածապատուեալ արհիեպիսկոպոսն տէր Գրիգոր, որ ունէր զվերատեսչութիւն այցելական դիտման` քահանայական դա[սու] կատարող պետութեան Այրարատեան նահանգին, ներակայան ունելով զամուրն Բջնի, որ ի նուազեալ ժամանակի[ս] առաքինասէր վարուք պայծառացեալ իբրեւ զարեգակն փայլէ յաշխարհի, զոր Տէր Յիսուս շնորհեսցէ զսա եկեղեցւոյ իւր` ընդ երկայն ժամանակս խաղաղական կենաւք: Ընդ նմին եւ զհամապատիւ ինքեան զձեռասուն [որ]դեակս իւր հոգեւոր` զտէր Վարդան, հարազատ եղբարբ իւրով նախայիշեցեալն Գրիգորիւ, եւ զտէր Դաւիթ` քուերորդի տեառն Գրիգորի, որոց կամաւք եւ յաւժարութեամբ յանկ ելեալ կատարեցաւ Պատճառ նամակս տաւնից, ի լրումն բաղձանացն Գրիգորի վարդապետի, ի վայելումն անձինն կրթասիրի, եւ յետ աստեացս վճարման` յիշատակ անջնջելի ինքեան, եւ նախաժաման եղեալ ի Քրիստոս ծնողաց եւ եղբարց, եւս առաւել տեառն Վանականի` վերյիշեցեալ աթոռոյս վերադիտողի, եւ ամենեցուն սոցա ի Քրիստոս սնուցողի, որոյ [յի]շատակն աւրհնութեամբ եւ աղաւթքն ի վերայ սոցա եւ ամենայն աշխարհի:

Եւ եղեւ աւարտ գրչութեան սորա ի ձեռն տարաշխարհիկ պատանւոյ ումեմն թարմատար գրչի Գէորգայ, ի Կիղիկեան նահանգէն, յանմատչելի ամրոցէն` Ղամբրաւն կոչեցելոյ, որ է ի ստորոտ մեծի լերինն Տաւրոսի, որ ոչ եթէ իբրու ճարտար գոլով յարհեստ գրչութեան` յանձնապաստան համարձակութեամբ ձեռնամուխ եղեւ ի գործ, որ ի վեր էր քան զկար նորա, այլ ի յոլով խնամս վայելեալ նախայիշեցեալ արանցս փառաւորաց, եւ անիճահ վարկուցեալ զանց առնել զպատկառեցուցիչ հրամանաւ սոցին, զսարիսխ յուսոյն յԱստուած ընկելով` ձեռն ի գործ արկեալ` սատարութեամբ նժդեհակցի [պ]անդխտութեանն իւրոյ եւ դաստիարակի անկատարութեան Յովհաննու քահանայի: Ի շրջագահութեան ամենակաց թուեբերութեան Հայկականս ազին տաւմարի, յարաբարդեալ ամաց չորեքտասան յիսնեկաց` հանդերձ առաջին կատարեալ թու <476b> ով վեցեկեաւ ընդ տասնեկի շարամանելոյ (1267), ի բռնակալութեան կողմանցն արեւելից բաժնին Ասիոյ, ի վերայ յոլովից տիրեալ ազգաց` խուժադուժ եւ բարբարոս ազգին նետողաց, ընդ որոց գրաւեալ ծառայութեամբ ծանրագոյն լծոյ հարկապահանջութեան եւս առաւել Տունս Հայոց, որպէս երբեմն Իսրայէղ ի ժամանակս անիշխանութեանն, յորում ժամանակի վարէր զառաջնորդութիւն թագաւորութեանն Կիղիկիոյ Հեթում, բարեպաշտ, որ էր եւ նա մտեալ ընդ վերասացեալս հարկաւ:

Այղ ն[ա] բռնադատէ զիս աստանաւր թախիծ սրտիս յողորմելիս յամել պատմութիւն, զի յանցելում ամի, ներգրութեան այսր մատենի, յաղագս յաղագս ծովացեալ մեղաց մերոց սուլտանն Մըսրայ, բազմաձեռն զաւրու պատրաստութեամբ մահմետական սպայիւ, իբր ի ցասմանէ Աստուծոյ ածեալ` [ե]մուտ յերկիրն Կիղիկիոյ, որում ոչ կարացեալ զդէմ ունել զաւրքն Հայոց, անդէն վաղվաղակի թիկունս դարձուցեալ, պարտեալ, յաղթեալ, լքեալ, վայրավատնեալ, ցրուեալ լինէին։ Ուրանաւր երկու որդիք թագաւորին ձեռբակալ եղեալ` թշնամեացն ի բուռն անկանէին, կրսերոյն սրախողխող եղեալ, զերէցն գերի վարէին եւ ընդ ցրուել զաւրացն, զի եւ թագաւորն եւս ոչ եղեւ պատահեալ յերկրին: Այնուհետեւ առանց կասկածի եղեալ, բազում նախճիրս եւ ոճիրս արարեալ, հրդեհեալ զյոլովս ի քաղաքաց եւ զաւանս նոցին, եւ տապալեալ զեկեղեցիս եւ զգիրս սուրբս հրոյ մատնեալ, ընդ որս եւ յարքայանիստ քաղաքն Սիս գեղեցկաշէն ապարանաւք եւ մեծափառ եկեղեցեաւն` Սրբովն Սոփեաւ հրձիգ արարեալ, զբազումս ի սուրս սուսերի մաշեալ, եւ զեւս բազումս գերի վարեալ` հանդերձ յոլով աւարաւ: Եւ մաւտ ի լնուլ ամին, փոխեալ եղեւ յաշխարհէ կաթողիկոսն Հայոց տէր Կոստանդին, որոյ ողորմեսցի Քրիստոս։ Այսոցիկ այսպէս եղելոյ` խնամքն Աստուծոյ ժամանեսցի ազգի եւ աշխարհացն Հայոց, անդորր առնելով ի յոքնադիմի վշտա[ցս]:

Հանդիպելոցդ սրբոյ մատենիս մաղթեմ աղերսիւ` զստացաւղ սորուն Գրիգոր վարդապետ աղաւթիւք յիշել ի Քրիստոս, եւս առաւել զտէր Գրիգոր, եւ զծնաւղսն իւրեանց. եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնն Աստուծոյ աւրհնելոյն յաւիտեանս սխալանաց գրչիս ներեցէք, իբրու <477a> տկար բնութեան, վասն զի, որպէս յառաջն ասացի, թէպէտ եւ ոչ ներհուն գոլով մեր յարհեստ գրչութեան` որպէս պահանջէ մեծագոյն այսր իրողութեանս վարկ, սակայն եւ ոչ կամակատար եղեւ մեզ` դիպել տեղւոյ եւ ժամանակի, այղ փոփոխելով տեղի ի տե[ղւոջէ, գրե]թէ եւ [մեք] եւս ի բար[ուց ի բ]արս, եւ խորհրդոց ի խորհուրդս լինեալ յեղափոխեալ, վասն որոյ եւ ոչ կարողանայք ճահողակի հանդիպիլ ի գործ արուեստիս, որպէս եւ ի ստորակայէս յայտերեւակ ցուցանի:

Բայց առաջին սկիզբն գրութեան սորա եղեւ ի տիեզերահռչակ սուրբ ուխտն Վիրապին, որ էր ընդ իշխանութեամբ նախայիշեցեալ տեառնն Գրիգորի, որ Սուրբ Լուսաւորչին [մեր չո]րեքտասանամեայ երկարութիւն ժամանակին ի խորագոյն խաւար[չ]ուտն արգելեալ բանտի` ի մէջ չարաշունչ մահաբուրիչ դժնդակաթոյնն սողնոց, ուրանաւր իբրու յարգանդի մաւր զմերն լինէր յղացեալ փրկութիւն, ուստի ելեալ ծագէր զլոյս աստուածագիտութեան արեգակնաքատակ ծաւալմամբ յաշխարհս Հայոց, ծնանելով վերստին ի Քրիստոս ըստ մա[րգա]րէութեանն զազգ մի ողջոյն, ուրանաւր եւ մեզ եղեւ ժամա[նակ] ինչ դեգերել ի դուռն աստուածազարդ այնր տաճարի, սակս կրթութեան [մերո], ի մեծ վարդապետէն աստուածազգեց առնէն Վարդանայ, որ [ընդ] այն ժամանակս ի վերայ ամենայն մասանցն բարեաց` որով բոլորն [կա]տարի առաքինութիւն, եւ զուսուց[չ]ապետութեանն եւ զգործ ի կիր արկեալ, ընդ առնելն լծակցելով, որ ի Դուռն Սրբոյն Գրիգորի նստելով` զամենայն եկելսն յաստուածայինն ուղղէր ճանապարհ:

Եւ անտի փոխեալ [եկե]ալ առ մեծ իշխանն Քուրդ, եւ մեր զկնի նորա հետեւեալ` ժամանակ` [ին]չ արարաք յանուանեալն Սաղմոսավանք, ուր եւ զառաջինն աւարտեցաք հատոր սրբոյ մատենիս: Եւ քանզի դէպ լինէր եւ անտի եւս փոխիլ նմա ի գործ բարւոք ուսուցչութեանն` ի տեղի, ուր Տէր յաջողեսցէ, յուղարկեալք եղեալ մեր ի ստացողէ տառիս` ի բուն տունս իւրեա[նց], ի մեծ[ահռ]չակ, հրեշտակակրաւն, աստուածաբնակ սուրբ ուխտս Թեղինեաց, ուր եւ յանկ իսկ հանաք զառաջարկեալս: Բարւոք ընկալեալ զմեզ բարեբարոյ եւ սրբասէր քահանայի Սարգսի, սիրով եւ յաւժարամիտ կ[ա]մաւք սպասաւորելով, զոր աղաչեմ յիշման բարւոյ արժան[ի] առնել ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր:

<477b> [Աստան]աւր յերսս անկեալ կրկին \\\ ըն[տ]րելոցդ սրբ[ո]ց, որք միւս \\\ տեսութեամբ ինչ կամ \\\ վերծան\\\ [ս]րտի մտաւք թողութիւն յանցանաց հայցէք ի Քրիստոս: Մկր[տիչ] \\\ տայի ի \\\ ստացողին այս \\\ [յիշա]տակին արժանաւոր հարազատին սորուն Թադ[է]ոսի ճահ վարկանիմ շտեմարան ասել զնա բնաւից աստուածա[հա]ճոյ առաքինութեամբ \\\ մասնաւորապէս զառ ի նայն բովանդակեալ տեսական աստուա[աբանութիւն, տկա]րանայ լեզու առ ի պատմել` նախ առաջին զկ\\\րութենէն զորմէ շար\\\ եղբայրսիր[ութիւն] \\\, աղքատասիրութիւն, որք են լրումն բնաւից աւրինաց \\\ տէրունական սահմանի, զոր երկրորդէ մեծն Պաւ[ղոս] \\\ համեստ խոհեմութենէն զարդալուծումն անարինութեանն ընդ նմին եւ զշռայլական բազմագլուխ վիշապի \\\կամս: Զհակառակն այսոցիկ յինքն շարահիւսեալ \\\իկ մասունս եւս եւ զարդարակշիռ չափաւորութիւնն, զոր եւ \\\ կատարեալ կոչեն իմաստասիրութիւն այսոցիկ սեռ\\ [առա]քինութեանց իւրեանցայովքն մասամբ գերաւրապէս \\\ելոց որովք եւ հաճոյ գտեալ Աստուծոյ վաղ ժաման\\\նի լիցի աղաւթիւք ամենայն սրբոց եւ ձեր մասն ողորմ \\ [հասա]նել յաւրն վերջին:

Յիշեսջիք աղաչեմ զսընընդ[կիցս] Գրիգորի վարդապետի \\քահանայն ին\\\ զյոլով ընդ սմին զաշխատեալն զաստուած[ար]եալն ի քահանայ[ս զՅակո]բոս, եւս եւ զուսումնակից ըստ հոգւոյն, զկատարեալ եղ[բայր]ն հեզահոգի, զհոմանուն սորին զԳրիգոր քահանայ, որք\\\ ժամանակաց քրտնաջան վաստակաւք եւ տքնութեամբ [կրթեին ա]ռ ոտս սուրբ եւ արդիւնական վարդապետին մեծի Վարդ[անայ] \\ դեգերեալք եւ տըւչութեամբ եւ շնորհացն Աստուծոյ հասեալ[ք] \\կատարման գիտութեան աստուածային գրոց, զորս Տէր Յիսուս անփորձ եւ անխռով պահեսցէ եւ ի հանդերձեալն սրբոց իւրոց դասակից արասցէ, ամէն:

բ

<474b> Ի չափ երկոտասանիցն պարզեալ ոտից Հոմերականն արհեստի սուղ ինչ բան

Գ րութեան տառիս ներցուցողի զփաստս տաւնից

եղեւ նպաստ ոմն ի գրչաց, ի բնաւս անար Գ

Ե կեալ յերկրէ հեռաստանէ ի գիւտ բանի

եւ պատահեալ քաջն ուսուցչի, որում բաղձայ Ր

Ո ր իսկ եւ իսկ, ապա հարկի յոմն եղբաւրէ

այնինչ յաւարտ գրեթէ հասեալ վարժից բան Ի

Ր աբունական անունն ի ճահ գոլ արժանի,

սակըս սիրով խոկմանն յաւրէնըս Տեառըն ցան Գ

Գ որովական խանդիւ տառիս այսմիկ բաղձայր,

լինել նպաստ եւ ձեռընտու իւրըն փութ Ո

Պ ատանեկին ապա մաղթել ոչ հրաժարէ,

թէպէտ եւ չէր նա բաւական առ այն խնդի Ր,

Ա յղ հայելով առ յոյժ նորայն փափակ սիրոյ

եւ հրամանին` փորձի լցաւղ գոլ ըստ կար Ի:

Տ ագնապ հասեալ ապա եւ այլ իմըն հարկի

յայսր փութոյ վրիպէր պաշտել զնա պարապո Վ,

Ա յղ եւ խըրճիթն ոչ պատահեալ ըստ պատշաճի,

Եւս եւ գործիքն, որ արհեստիս այս ձեռըն տ Ա,

Ն եղասըրտեալ յոլով անգամ կըրթիւր յապուշ

տի նա յաւէտ ի զինչն առնել տարակուսէ Ր,

Ի վեհագոյն վեհին խնամոց կարողացեալ

առ այս նըվագ գըլխաւորել զառեալս յաւն Դ

Ն երբողական ձայնիւ դըրուատ փառատրութեան

իբր տրիտուր վայելչապէս ձաւնէ նըմ Ա

Է թէ իցէ հաճոյ կամ ոչ տեսանողաց`

նա ի իւրոյն փութոյ չեղեւ վըրէ Պ,

Գ երազանցեալ էր խնդրողին տենչ բաղձանաց`

յորմէ տրւաւղըն յաղթեցաւ իբր ի վեհ Է

Ր ոպէական իմըն մասամբ զկամս ընձեռեայ,

իբր ըզլումայսն երկու զոր արկ այրին աղքա Տ

Ե ղեալ ստացաւղ տառիս առ գըրողն մեծախոհ`

եւ զսխալանսըն ներելով զերկս ընկալեց Ի

Ա րժանաւոր լինել եւ ինքն ի Քրիստոսէ`

գտանիլ ներեալ եւ ողորմեալ յաւրն վերջի Ն,

Ց ընծալ պարիլ ընդ բազմելոցն յառագաստին`

երրորդութեանն երգել զփառս միշտ ընդ նոսին

Փառք ամենասուրբ երրորդութեանն, ամէն:

գ

<9a> Ո՜վ սուրբ տեարք իմ որ \\\ ստացող սորին Գրի[գորի] \\\յամենայն ամի միա\\իւրո Թադէոսի \\եցաւ մանգաղա[ւ] \\\ թի անվերանալ\\\ զազատածին \\\զտէր Յոհանէս յիշեց[էք ի Տէր]:

դ

<23b> Զտէր Գրիգոր արհեպիսկոպոս եւ [պատ]ուելի ծերունի, եւ զԳրիգոր սպասաւոր բանի նորին ձեռասուն, որոյ եւ տառս` յիշեսջիք ի Տէր աղաչեմ:

ե

<100a> Զթարմատար գրիչս եւ զբիւր ըղձալի տենչաւք ստացիչն շարագրածութեան զԳրիգոր քաջահանճար հռետոր յիշման բարւոյ ի հանդիպելոցդ մաղթեմ արժանի լինել:

զ

<109a> Զստացաւղն սորա գրիգոր յիշել ի բարի մաղթեմ:

է

<169b> Զսրբազան վարդապետն Գրիգոր` զստացաւղ սուրբ մատենիս եւ զԳէորգ անարհեստ գրիչ յիշել ի բարի մաղթեմ:

ը

<461a> Զգերերջանիկ եւ զսրբազան արհիեպիսկոպոս զտէր Գրիգոր եւ զնորին ձեռնասուն քահանա Գրիգոր` սպասաւոր բանի յիշել աղաչեմ ի Տէր:

թ

<470a> Գրիգոր մակացու ստացիչ սորին յիշեսջիք:

ժ

<97a> Ո'հ, կուճ քարտեսս, չէ կոկ:

ժա

<11a> Մակար իմ աչքս ելեալ էր, քան այսմ հանդիպել, բայց իմ աներկեղութենէ չէր, գիտէ Քրիստոս:

ժբ

<141a> Այս տետրս Դ թուղթ է:

ժգ

<286b> Աստի յառաջ գրիչս կաղնի է. աւաղ չքաւորութեանս:

ժդ

<295a> Տակաւին կաղնի է գրիչս:

ժե

<430b> Կարի դժվար է ի կապած գիրք գրիչ բանեցնել, վասն այն, որ ձեռքն կու սղա առանց շիքրոնի:

ժզ

Գրիչ` Մանվէլ

<378b> Եւ ի վերայ այժր ամենայնի զՄանվել գրիչ յիշեցէք:

***

ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 31, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 47-48

Գրիչ` Բարսեղ Վայր`

Ականց անապատ

ա

<145> Փառք… Արդ աղաչմ զձեզ, որ արժանաւոր եւ աստուամերձ դասք քահանայութեան, յիշել առաջի Քրիստոսի զիմ անարժանութիւնս սրտի մտաւք եւ զայնոսիկ որ քաջալերիչ եւ յորդորիչ եղեն մեզ ի սոյն գիր` զհոգեւոր եղբայր մեր զԴաւիթ եւ զՊողոս, որ զխորան գլխոցս նկարեաց կարմրադեղով, նաեւ զծնաւղս մեր զսնուցաւղսն մեր` զհոգեւորս եւ զմարմնաւորս: Եւ որքան կամաւորաբար բարեխաւսէք վասն մեր, նոյնիսկ եւ ձեզ պարգեւեսցէ Աստուած զարքայութիւնն իւր ընդ սուրբս ամենայն, ի ձեռն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս յԱկանց անապատս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչին եւ Սրբոյ Աստուածածնիս եւ այլ բազմհաւաք սրբոցս, ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեա եւ ի թագաւորութեանն Հեթմոյ, ի թուին Հայոց ՉԺԶ (1267), յայս նշանաւոր եւ ի վշտալից ամիս, յորում ելին անաւրէն զաւրքն Իսմայէլացոց եւ մտին յաշխարհս Կիլիկեցւոց, իսկ ելեալ զաւրաց մերոց ընդդէմ նոցա, ոչ կարացեալ ընդդէմ կալ վասն սակաւութեանն` ի պարտութիւն մատնեցան, եւ զերկուս որդիս թագաւորին զմինն սրախոխ արարին, եւ զմիւսն գերի վարեցին յԵգիպտոս: Եւ մտեալ նոցա այնուհետեւ բազում գաւառս եւ քաղաքս եւ գեաւղս եւ վանորայս եւ եկեղեցիս հրձիգ արարին, եւ անթիւ քրիստոնեայս սրոյ եւ հրոյ մատնեցին, եւ երիս բիւրս եւ վեձ հազար (36000) գերիս յաշխարհ իւրեանց, իսկ զանասնոց եւ շնչից, ո՞ կարասցէ պատմել: Զորս յանմխիթար սուգ կանք եկեղեցիք քրիստոնէից, եւ ողբամք զողբս Երեմեա մարգարէի, որ ի վերայ Սիովնի: Եւ այս ամենայն եղեւ վասն բազում մեղաց մերոց: Զոր Տէր այց արասցէ աղաւթիւք ամենայն սրբոց, եւ նմա փառք յաւիտեան, ամէն:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած այնոցիկ, որ զաւրինակս գրեալ են, եւ այնոցիկ որ շնորհեսցեն, նաեւ ամենայն հաւատացելոց:

բ

<239a> Փառք Սուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս յաւիտենից, որ ետ զօրութիւն ստահակ եւ անարժան ծառայիս Բարսղիսուտանուն քահանայի գրել զգիրս Պաւղոսի առաքելոյ, զոր Հոգին Սուրբ եդ ի բերան նորա ի խրատ եւ ի շարժումն մանկանց եկեղեցւոյ:

Արդ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ դասք լուսեցամից, արժանի արարէք զմեղաւք լցեալս արժանի յիշատակի ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ սղալանաց եւ խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այդ չափ էր: Գրեցաւ ի թուիս ի ՉԺԶ (1267), յանապատիս Ականց կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչիս եւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ այլ բազմահաւաք սուրբ նշանացս եւ նշխարաց, ի գաւառիս Ցախուտ, յայս նշանաւոր ամիս, յորում աւարեցաւ աշխարհս Կիլիկեցւոց յանաւրէն զաւրացն Իսմայելացւոց, եւ ի բազում սուք եւ տրտմութեան են ազգ քրիստոնեիցս, զոր Տէր այց արասցէ ողորմութեամբ իւրով, ամէն:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած հոգեւոր եղբաւր մերոյ Դաւթի, որ աւժանդակ եւ քաջալերիչ եղեւ մեզ: Ողորմութեամբն իւրով Քրիստոս եւ աղաւթիւք ընթերցողացդ եւ լսողացդ ողորմեսցի ամենայն հաւատացելոց ի Քրիստոս եւ մերոց ննջեցելոց, հարց եւ եղբարց` հոգեւորաց եւ մարմնաւորաց, եւ սնուցանողաց եւ ուսուցչաց եւ որ երախտաւորք են մեզ ողորմութեամբ` թէ հոգեկանաւք թէ մարմնականաւք, ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի: Եւ որ զԱստուած ողորմին ասէ, եւ նմա ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն: Եւ որ զաւրինակն գրեալ են եւ որք ետուն եւ նոցա ողորմեսցի Տէր Յիսուս յահեղ գալստեան:

<67a> Փառք Սուրբ Երրորդութեանն, որ ետ զաւրութիւն հասանել յերկրորդ գլուխ սուրբ Աւետարանիս: Աղաչեմ զձեզ եւ խնդրեմ ի ձէնջ ողորմութիւն, ո՜վ ընթերցողք, որք ընթեռնոյք եւ լուսաւորիք ի սմանէ, յիշեցէք սրտի մտօք զմեղուցեալ եւ զտառապեալս յամենայն գործոց բարեաց զսուտանուն կրաւնաւորս Բարսեղ ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր մանաւանդ յայսմ վայր, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք ողորմութեանն Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան, ամէն:

Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած իմ, ողորմեա հոգեւոր եղբաւր իմոյ Տրդատ քահանայի յահեղ ատեան քում դատաստանի:

գ

<155a> Ցուրտ է, ձեռս կաղուել է, գէշ կու գրուի, թողութիւն արա աղաչեմ:

դ

<161a> Անհեթեթ կու գրուի, ցուրտ է, ձեռս կաղուել է, թողութիւն արա աղաչեմ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2877 (Ժ դ. )

Ստացող` Ըսպահան

<18b> Ի արարչայգործն Աստուած, որ ըստեղծ զմարդն զառաջին, եւ ետ նմայ շնորհս զաստուածական եւ վեհագոյն զարդարեաց քան զամենայն կենդանիս, եւ ետ նմայ պատուէր ի կատարումն աւուրց, զոր ստեղծողն գիտէ: Նախանձեցաւ բանսարկոյն ընդ այն վեհագոյն պատիւ, խաբեաց զմարդն. անմահն բարկացել ընկեց զմարդն ի մահկանացու երկիրս, զի ծանիցեն ինքեանս եւ զարարածս Աստուծոյ, եւ հրամայեաց մեզ ժառանգել զանցաւոր աշխարհս, եւ մեք եղաք զանուն նորայ: Ի վերայ փայտի եկն միայածինն, եւ ետ իւր աշակերտացն առնել քննութիւն որդոց մարդկան, եւ ասաց, թէ` սուտ է աշխարհս, ով գնայ ընդ սայ: Այսմ ձայնի լսելով Ըսպայհան եւ ամուսին իւր Կատայ, բազում մեծարանս ի Ջալալայ Դաւլէն եւ ի յիւր մեծայմեծացն, զի մեծայարկիս էառ ամենեսեան, հասին ի ծերութեան աւուր, յիշեցին զաւրն ահեղ, զի ոչ ունէին որդի ծածկոյթ գերեզմանի, ըստացան իւրեանց հոգեւոր զաւակ Աւետարանս, եւ ետուն յԱյտարձորի Սուրբ վկայքն եւ ի տէր Երոյց եւ որդի իւր Վանական, եւ նոքա խոստացան ի տարումն Դ (4) պատարագել զՔրիստոս ի տաւնի Աստուածածնի յանուն մեր` որչափ մեք կենդանի ենք, եւ մեր ծնաւ(ղա)ցն` յետ <19a> մահուան մերոյ` մեզ:

Արդ, ես` մեղուցեալ ծառայ Աստուծոյ Ըսպայհան, եւ ամուսին իմ Կայտայի, ստացաք զսուրբ Աւետարանս ի մեր հալալ ընչից, անջինջ յիշատակ ինձ Ըսպայհնայ եւ Կատայի, եւ ծնաւղացս մերոց, եւ կիսաւրէ վախճանելոյ եղբաւր իմոյ Ըսպայհանիկայ, եւ որդոյ իւրոյ Պռաւշայ, եւ զաւակաց մերոց Մարինոյ, Տիրայմայրայ եւ Ազգին, եւ ն[ն]ջեցելոց մերոց` կենդանեաց եւ մեռելոց: Եւ որ տվաք յեկեղեցին զսուրբ Աւետարանս` կամ ի մեծաց կամ ի մերոց կամ յաւտարաց, մի ոք իշխեսցէ հանել զինչ պատճառով եւ իցէ, թէ յանդգնի, հանել ջանայ, նզովե[ս]ցի ի Սուրբ Երրորդութենէն, ու մեր մեղացս պարտական է առաջի Քրիստոսի:

Ով ընթեռնոյք զսուրբ Աւետարանս, ասասջիք, թէ` Տէր Յիսուս, թող զյանցանացս Ըսպայհանայ եւ Կատային, եւ ջնջեալ զձեռագիր յանցանաց նոցայ եւ ն[ն]ջելոց իւրեանց, որ ստացան սուրբ Աւետարանս թ[վին] ՉԺԶ (1267):

Քրիստոս Աստուած ողորմի ետին ստ[ա]ցողի Աւետարանիս Ըսպահնայ եւ ամուսնոյ իւրոյ Կայտային:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Զմմառ 499, Ակինեան, Ոսկեան, Ցուցակ (Բ), էջ 97-98

Գրիչ` Յովանէս

ա

<75b> Փառք… Գրեցաւ ի թվին Հայոց ԷՃ ու ԺԶ (1267), ձեռամբ մեղապարտ սարկաւագի Յովանիսի, ի յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց:

բ

<47b> Աղաչեմ զձեզ ո՜վ պատուական հարք, զԲասիլ եւ զտառապեալ գծողս եւ զծնաւղս իմ յիշեսջիր աղաչեմ: ԶՅովանէս յիշեա:

գ

Ստացող` Ներսէս

<58b> Զստացողիս կեանք, զստացողսն իւր յոգի, զստացողս Ներսէս յոյժ վերջացեալ յաշակերտութիւն եւ [յ]որդիութիւն…

***

ԺՈՂՈՎԱՐԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՍՊԵԼԱՑ

Երուսաղէմ 788, Պողարեան, Ցուցակ Դ, էջ 238

Գրիչ` Սարկաւագ

<83> Գրեցաւ ի թուին Հայոց ԷՃ ու ԺԶ (1267) ձեռամբ մեղապարտ Սարկաւագի:

***

ՅՈՀԱՆՆՈՒ ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՅ

Երեւան 3611

Ստացող` Կոստանդին

<292b> … Ի թուաբերութեանս Հայո ՉԺԶ (1267) ես Կոստանդին ծառայ աստուծոյ, նու[աստ] եւ վրջին յորդիս եկ[եղ]եցւոյ, ցանկացայ ստանալ անձին իմոյ նեցուկ եւ աւգնական ի կեանս յայսոսիկ, եւ ի հանդ[ե]րձեալն բարեխաւս եւ [ա]պ[աւ]էն զաստուածաշունչ \\\: