Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՅՈՎՀԱՆԷՍ ԱՐՔԱԵՂԲՕՐ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երեւան 345

Գրիչ` Բարսեղ եպիսկոպոս

ա

<42a> Զստացող տառիս զտէր Յոհանէս րաբունի` զեղբայր թագաւորին յիշեսջիք ի Տէր, եւ զծնաւղսն նորին` ամենայն զարմաւք իւրովք, ո՜վ աստուածասէր ընթերցողք: Ընդ նմին եւ յանպիտան գծաւղս Բարսեղ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն հաւատացեալս ի Քրիստոս. եւ Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեան, ամէն:

բ

<51a> Ի յայսմ ամի, որ է թուականութեանս ՉԺԹ (1270), մեծ թագաւորն Հեթում ամենայն քրիստոնեից յԱստուած փոխեցաւ, եւ եթող մեծ սուգ եւ տրտմութիւն ամենայ Հայոց, որոյ Տէր Աստուած ընդ իւր սուրբ թագաւորս դասեսցէ զհոգի նորա, ամէն: Եւ է յամսոյս հոկտեմբերի ԻԸ (29), եւ աւրն է երեքշաբթի:

գ

<90b> Զստացող տառիս զտէր Յոհանէս րաբունի` եղբայր արքային Հեթմոյ, յիշեսջիք ի Տէր, եւ զամենայն հաւատացեալս ի Քրիստոս, եւ մեղապարտ գծողս Բարսեղ, եւ Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

դ

<145a> Սուրբ մարգարէիս բարեխաւսութեամբ եւ ամենայն սրբոց քոց, Քրիստոս Աստուած, ողորմեա ստացողի տառիս տէր Յոհաննիսի րաբունոյ` եղբաւր արքայի, եւ ամենայն զարմից իւրոց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց, եւ ամենայն հաւատացելոց ի քրիստոս` կենդանեաց եւ հանգուցելոց: Աղաչեմ յիշել եւ զմեղապարտ գծողս Բարսեղ եւ ծնողս իմ, եւ Աստուած յիշողոցդ ողորմեսցի:

Յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս թագաւորն Հեթում, որս հանգիստ պարգեւեսցէ Քրիստոս Աստուած եւ ընդ սուրբ թագաւորսն դասեսցէ զհոգի նորա: Եւ յաջորդէ զաթոռ նորին որդի իւր Լեւոն` յոյժ բարեպաշտ եւ աստուածասէր, եւ քաղցր առ ամենեսեան, որոյ ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ Քրիստոս Աստուած, եւ զաւրացուցէ ի վերայ թշնամեաց խաչին Քրիստոս, եւ ամրածածուկ աջովն իւրով հովանի լիցի մնա մինչեւ յաւիտեան: Եւ Քրիստոսի մարդասիրի փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

ե

<162a> Զստացող տառիս զտէր Յոհաննէս րաբունի` եղբայր արքային Հեթմոյ, եւ ծնաւղսն իւր յիշեսջիք ի Տէր: Ընդ նմին եւ զմեղապարտ գծողս Բարսեղ եւ ծնողսն իմ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

զ

<179a>

Տէր եւ փրկիչ ազգին մարդկան,

Զքեզ աղաչեմք մեք անխափան,

Ի սոսկալի քում գալստեան

Յիշեա զծառայքս քո անարժան:

Զի մեղուցեալ եմք յոյժ բնական,

Եւ զարհուրեմք յաւր գալստեան,

Գոչմամբ փողոյն ահեղական

Առ քեզ կոչես զազգս մարդկան:

Զմեզ ազատեալ սիրող մարդկան:

Զերծոյ ի հրոյ անշիջական,

Աղաչանաւք մաւր քո գթական

Եւ մկրտչին քո սուրբ հայցման,

Եւ ընդ արդարոցն միշտ անխափան

Զստացող տառիս միշտ յիշեսջիք

Որք ընթերցողք են սուրբ գրիս,

Զտէր Յոհանէս Արքաեղբայր

Եւ զազգաինս իւր միաբան:

Եւ որք յիշեք զմեզ ի բարի

Աստուած եւ զձեզ ողորմեսցի Ամէն:

է

<244b> Զտէր Յոհանէս րաբունի` եղբայր թագաւորին Հեթմոյ, եւ զծնողսն իւր, եւ զամենայն հաւատացեալս ի Քրիստոս յիշեսջիք ի Տէր, ընդ նմին եւ զմեղապարտ գծողս Բարսեղ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ Աստուած յիշելոցս եւ յիշողոցդ ողորմեսցի եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

ը

<284b> Զստացող տառիս զտէր Յոհանէս րաբունի եւ զծնողսն իւր յիշեսջիք ի Տէր, ով սրբասնեալ ընթերցողք, եւ զմեղապարտ գծողս, Բարսեղ եւ զծնողսն իմ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

թ

<331b> Զառաջին Եզրասն գրեցի եւ զԵրկորդս յաւժարեցայ ի կարգ այլ աստուածաշունչ բանիցդ հաւասարել, որ անկարծիքս է, զի մի իւիք թերի մնասցէ ի բանից, որք ունին զվկայութիւն ի վերայ իւրեանց յառաջնոց մեր սուրբ հարցն, եւ զի նոքա գրեցին Եզրաս Առաջին եւ Երկրորդ: Ընդ Առաջնոյն եւ Երկրորդս հիւսեցաւ հրամանաւ տեառն Յոհանիսի րաբունոյ եւ ձեռամբ մեղապարտի Բարսղի, ի մխիթարութիւն ընթերցողացդ եւ ի պատիւ եւ ի փառս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ լրումն է աւրինաց եւ մարգարէից, եւ գլուխ եկեղեցւոյ իւր սրբոյ, յորոյ տրուպ անդամս եւ մարմինն աճեցուցի զայս ի տաճարի սուրբ` ծառայս անպիտան, զպարտս պաշտաման, յորոյ լրումնս աւրհնութիւն եւ փառք նորին անուան, յայժմուս եւ յաւիտեան, ամէն:

Ստացաւղ տալիս զտէր Յոհանէս եւ զծնաւղսն իւր յիշեսջիք ի Տէր, ոյք ընթեռնոյք զաստուածախաւս մատեանս: Ընդ նմին եւ զամենայն հաւատացեալս ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

ժ

<316b> Առաջին ասելով զգիրսս` Երկրորդ նշանակէ զգիրս զկնի սորին գոլ Եզրի, որ եւ կա առ մեզ, թէպէտ եւ ոչ յայս կարգս: Գիրս մի այլ Եզրի յորում տեսիլք եւ խաւսակցութիւն նմա եւ հրեշտակի` առակաւք եւ աւրինակաւք եւ կատարումնն` թէ շնորհս առ Եզր, եւ զամենայն գիրս, որք եղծած ի գերութեանն, նորոգապէս վերստին խաւսեցաւ եւ գրել ետ դպրաց յարտաքին դաշտ: Բայց ոչ կարացաք ստուգել, թէ յառաջին հարցն ընկալեա՞լ եղեւ այն ընդ այլ աստուածաշունչ գիրսս, բայց միայն, զի Եւսեբի յիշէ զԻրէնիոսի խաւսս, ասացեալ թէ` Զի՞նչ զարմանալի է այդ, որ յեւթանասնիցն թարգմանեցան գրեանքդ հաւասարք, ուր զի եւ ի ձեռն Եզրի զգիրս սուրբս, որք կորեան ի գերութեանն, վերստին նորոգեաց ի Բաբելովն: Եւ այս գրոց սրբոց նորոգմունք յայն Եզր յիշէ եւ ոչ յայս: Սակայն այլ բանքն յաւուրք են եւ արհաւիրք, եւ տկար մտաց ի կարծիս, սակայն Աստուծոյ ամենայն ինչ դիւրին է, այլ եւ ես զի չգտի հաւատարիմ վկայութիւն վասն նորին` ի գրոց հարցն մերոց, եւ ոչ յԵւսեբայ, բայց միայն զայդ բանդ: Եւ զի յաւրինակս ուստի զառաջինս գրեցի, ոչ էր եդեալ եւ այն Երկրորդ ըստ կարգի: Վասն այսօրիկ չհամարձակեցայ ես զնոյն անձամբ անձին դնել ի շարս Աստուածաշունչ գրոցս հիւսումն, զմտաւ ածեալ, զի թէ զՅայտնութիւն Յովաննու ի կարծիք ձգեցին վասն այսպիսի զարհուրական բանից յետ նորոյ շնորհացս, որչա՜փ զայն, որ եւս առաւել է. նա եւ անհաւան է, թէ ամենեւին եղծան գիրք Աւրինացն եւ Մարգարէիցն ի Բաբելովն: Զի գոյին եւ ի Բաբելովնի որք հաճոյք գտան Աստուծոյ նոքաւք դաստիարակեալք: Եւ որպէս յայտ է ի Դանիէլէ կարգք ունէին եւ դատաւորք ի Բաբելովն, որք աւրինակաւք խրատէին, այլ ճշմարիտն է Աստուծոյ գիտելի:

Զստացաւղ տառիս զտէր Յոհանէս եւ զծնաւղսն իւր յիշեսջիք ի Տէր, եւ զմեղապարտ գծողս Բարսեղ, եւ զծնողս իմ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

ժա

<338b>

Հայեաց ի հրաշս որ պատմեցան,

Ո՜վ ընթերցող ի Յեսթերայն,

Զի ի յուսոյն ունայն չդարձան,

Որք աղերսիւ ի յԱստուած յեցան:

Իսկ մեր միջնորդ խաղաղութեան

Յիսուս Քրիստոս Հաւր ծոցոյ բան

Լիցուք ինոյն յոյսն ապաստան

Եւս ընդունել շնորհ աւգնութեան:

Որոյ նուէր զկեանս մարմնական,

Տուեալ ի վարս ճգնութեան,

Առնումք մեք թագ արքայական

Ի հանդերձեալ կեանսն անվախճան,

Զտէր Յոհանէս րաբունական

Մաղթեմ յիշել միշտ անխափան,

ԶԲարսեղ ծառայ եւ անպիտան

Որ եմ մեղաւք անյագական,

Նա եւ փրկիչն ազգին մարդկան

Ձեզ զողորմի յաւուր ծագման,

Եւ նմա փառք այժմ եւ յաւիտեան, ամէն:

ժբ

<334b> Զստացող տառիս զտէր Յոհանէս րաբունի յիշեսջիք ի Տէր եւ զծնողսն իւր: Ընդ նմին եւ զՅոհանէս սրբասնեալ քահանայ, որ զաւրինակս ետ: Աղաչեմ յիշել եւ զսուրբ ուխտիս սպասաւորն` երջանիկ կրաւնաւորն զԹորոս մառնապանն, որ բազում սպաս տարաւ մեզ եւ հոգք: Աստուած հատուցանէ իւր, եւ Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի:

ժգ

<487a>

Որք յայս հայիք կենդանագիրս նմանութեան,

Նոյն եւ մտաւք ի հարց եւ փորձս խորինըս բան:

Զոր ի Յոբայ առ բարեկամսն, որ հուպ նստան

Եւ զնոցա պատասխանիսն խստութեան:

Ծանիք զՅովբ եւ ճշմարիտ արդարութեան

Յորժամ բնութիւն մնաց անխմոր չարին սերման

Զոր արարիչն եբեր վկայ իւրն ստեղծման,

Առ սատանայ, որ զմեզ քարշէ յախտս զանազան,

Իսկ նա զսուտն ածէ ներհակ ճշմարտութեանն

Թէ ոչ բնութեամբ, այլ է ըստ քոյդ մեղ աւգնութեան,

Թողու Աստուած ի նա զմարմինն անաւգնական,

Նոյն եւ զմարմնոյ պէս պէս ստացուածըք մեծութեան:

Այլ ըզՀոգին ասաց ոչ տամ քեզ աւթարան,

Անդ մի խառնես դու զխորհուրդս խռովութեան:

Նստեր ապա սայ ի տանջանքս մարմնական

Եւ էր հոգւովն արթուն ի լոյս գիտութեան:

Եկին ի ձեւ այս բարեկամքս վշտակցութեան,

Խառնեալ թունիւք սատանայի մոլորութեան:

Ասեն թէ` ես դու ի տանջանսդ մեղաց փոխման,

Այլ եւ ստիպէ կինն իւր ասել իբան անզգամ:

Սա համառի թէ եմ արդար ըստ իմս բնութեան,

Եւ ճշմարիտն է յիմս անսուտ վկայութեան:

Եւ այլ մարդիկ, որ մեղաչեն ոչ ըստ բնութեան,

Այլ ի տոռանց սատանայի ի նոյնն գան:

Զայս ի Յոբայ նախ գուշակեալս խորհրդական

Յիւրն յայտնեաց Քրիստոս մարմինն անախտական:

Եւ ամաչեալն աստ սատանայ իւրն ստութեան

Գտաւ պատժեալ ի քրիստոսէ մարդկան փոխման:

ժդ

<378a> Զպատմութիւն բանիցս փորձանաց արդեամբք ընդունողքս ի համազգոյ եւ ոչ յաւտարասեռէ այս ամ ի գլուխ աւարտեալ մխիթարեցայ: Քրիստոս, ի յաւթեւանք երկնից քոյ արքայութեանդ, ո՜վ առատապարգեւ Տէր, զի հածեալքս ի նանիր մխիթարեալք յարքայութիւն քո փառս վեր առաքեսցուք բարեգութ քում մարդասիրութեանդ յաւիտեանս, ամէն:

ժե

<555b> Զստացող սուրբ տառիս եւ զուղղող Յոհաննէս եպիսկոպոս եւ զնուաստ Բարսեղ եպիսկոպոս յիշեսջիք ի Տէր:

ժզ

<579>

Տարտամս յիմաստս սուրբ գրոց

Որովք սնայ յարբունս տիոց,

Ահա կարաւտ սոցին համոց,

Գտայ գերեալ յաւտար հոգոց:

Ուստի հարեալ սրտիս ի խոց

Եւ տոչորմանս, որ կայ յիս բոց,

Զայս սրսկեմ կաթս անձրեւոց

Զձեռահիւսս սուրբ գրոց:

Միթէ գնացիւք այսոց գետոց

Իմ գովասցի ծարաւս ոգւոց

Եւ սփոփեսցի յիւրոց ցաւոց

Սրբել տաճար Տեառն աւթանոց:

Այսու յուսով յերկս վաստակոց

Կամ ի յոքունց մէջ ի հոգոց,

Զի արծարծեալ ճրագիս իմ բոց

Մի խրթնասցի յաւտար հողմոց:

ժէ

<644b> Աւրհնութիւն քեզ գոհութեամբ եւ փառք երկրպագութեամբ Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, որ խաւսեցաւ ի ճառս գրոց սրբոց քոց մարգարէիցս զխորհուրդս քո հրաշալիս ողորմեա ստացողի աստուածախաւս մատենիս տէր Յոհաննիսի րաբունոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն զարմից` կենդանեաց եւ հանգուցելոց: Ընդ նմին եւ մեղապարտ գծողիս Բարսեղի, եւ ծնաւղաց իմոց, եւ ամեենայն հաւատացելոց ի Քրիստոս, եւ այնոցիկ, որ սրտի մտաւք խնդրէն զթողութիւն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

ժը

<669b> Սուրբ աւետարանիչ, բարեխաւսեա առ Քրիստոս վասն ստացողին` տեառն Յոհանիսի, եւ գծողիս, եւ ծնողաց մերոց: Ով սուրբ առաքեալ զտեառնագին հոմանուն ծառայս յիշեա առաջի Քրիստոսի եւ զիմսն:

ժթ

Ստացող, ուղղող եւ մի մասի գրիչ` Յովհաննէս Արքաեղբայր

<486a> Զեղկելիս ոգի զՍիրաքայս գրող եւ զտառիս ստացող մեղապարտ ծառայ Աստուծոյ եւ ամենայն ծառայիցդ նորա զՅոհաննէս եպիսկոպոս, զեղբայր բարեպաշտ արքային Հայոց Հեթմոյ, եւ զորդիս մեծին Կոստանդեայ, աղաչեմ զվայելողսդ սորա եւ զժառանգողսդ, եւ որք լուսաւորիք սոքաւք, յիշել սրտի մտաւք զմեզ ծնողաւքն մերովք եւ համայն ընդանեաւք եւ երախտաւորաւք` թողութիւն եւ ողորմութիւն եւ հանգիստ գտանել ի Քրիստոսէ Աստուծոյ այժմ եւ ապագային, զի կարաւտ եմք ձերդ բարի յիշման, որպէս եւ տեառն ողորմութեան: Եւ որ առատն է ի բարիս` Աստուած, մեզ եւ ձեզ եւ ամենեցուն ողորմեսցի, որ է աւրհնեալ, գովեալ, բարեբանեալ եւ երկրպագեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Թողութիւն շնորհեսցէ Քրիստոս Աստուած նեղողացն զմեզ, եւ տագնապողաց, եւ բամբասողաց, եւ չարակամաց, ամէն:

ի

<667a> Ով քրիստոսասէր եղբարց մեր, թողութիւն մեղաց եւ ողորմութիւն ոգո բազմամեղիս Յոհաննէս եպիսկոպոսիս եւ իմոցն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, զի յոժ փափաքմամբ ետու, գրել զԱստուածաշունչքս, ի մեծ աշխատութեամբ տաժանեցա յուղղելն ի վաէլս եկելոցդ: Բայց չէ ի թվի ուղեղ յինչ ինչ վերագրեալ համարքդ:

իա

Ի տեղիս տեղիս չէ ի թվիլ ուղեղ, զՅոհաննէս եպիսկոպոս յիշեցէք:

իբ

<786b> Զմեղաւք եւ վըշտաւք լցեալ եղկելի ոգիս զՅոհաննէս եպիսկոպոս` ստացող սուրբ տառիս եւ ուղղող, յիշել հայցեմ ի վայելողոցդ զսա եւ ժառանգողաց յետ մեր, ի Քրիստոս Աստուած, զի գրեսցէ ի կենացն` իւր մատեան զմեզ մերայովքն եւ ողորմեսցի, յիշողքն յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ:

իգ

<802b> Եղկելոյս ստացողի սորա եւ մեծ ջանիւ ուղղողի Յոհաննէս եպիսկոպոսի Արքաեղբաւր եւ ծնողաց եւ զարմից թողութիւն խնդրեցէք ի Տեառնէ:

***

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 4165

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Արքակաղնի վանք

ա

Փառք Սուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ հոգւոյ Սրբոյ յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն:

<157b> Շնորհիւ եւ ողորմութեամբ ամենախնամ Աստուծոյ յանկ եղեալ կատարեցաւ մատեանս սուրբ եւ կայծակնաքարոզ մարգարեին Եսաեայ, ի թուաբերութեանս Հայոց ՉԺԹ (1270), ի թագաւորութեանն Հայոց քրիստոսապսակ արքային Հեթմոյ, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, հրամանաւ եւ ծախիւք աստուածապատիւ եւ առաքելաշնորհ արքեպիսկոպոսին տէր Սիովնի, վերադիտողի սուրս եւ գերադրական անապատիս Արքակաղնոյս, ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց եւ ամենայն ազգականաց, ի ստոյգ եւ եւ ի յընտիր աւրինակէ, զի որ ոք կամեսցի աւրինակ <158a> եսցի, եւ մի ոք արգելցէ, վասն ընտիր գոլոյ եւ ստուգաբան:

Եւ արդ, եղեւ զրաւ սորա ի սուրբ եւ գերադրական անապատիս Արքակաղնի, ընդ հովանեաւ սրբոց զաւրավարացն Միքայէլի եւ Գաբրիեալի եւ կենսակիր սուրբ նշանիս Կոստանդեա եւ արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւկտիք ի սմանէ եւ կամ ընդաւրինակէք, յիշեսջիք աղաւթիւք զաստուածապատիւ եպիսկոպոսն զտէր Սիովն, եւ ծնաւղս նորա, նաեւ զքվերորդի նորին զԳրիգոր պատուելի քահանայ, եւ ծնաւղսն իւր: Եւ ինքն Քրիստոս որ մեծն է ողորմութեամբ, առհասարակ յիշողացդ եւ յիշելեացս ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

բ

<182b> Գրեցաւ սայ ձեռամբ Ստեփանոս կրաւնաւորի եւ սուտանուն քահանայի:

գ

Գրիչ` Սարգիս

<285a> Ի միւս անգամ գալստեան քո, Քրիստոս, ողորմեա Ներսիսի գրչի եւ համաւրէն զարմից մերոյ, ամէն:

դ

<310b> Սորին թուղթ սուրբ առաքելին

Գլխաւոր սուրբ Պաւղոսին,

Որք ընթեռնոյք ի տաճարին,

Ո՜վ պաշտանեայք սուրբ սեղանին,

Եւ սպասաւորք հրեղէն հացին,

Տէր Սիոնի երքեպիսկոպոսին,

Եւ հարազատին իւր Տուածին,

Եւ համաւրէն նորին զարմին

Աղաւթեցէք առ տէրունին,

Զի ժառանգեսցեն զանճառ բարին,

Ամէն, ամէն:

***

ՇԱՐԱԿՆՈՑ ԱՌԱՋԱՐԱՆ

Ցուցակ ձեռագրաց, որ ի «Հանդէս ամսօրեայ», էջ 107

Գրիչ` Յակովբոս

Վայր` Կապոսի անապատ

ա

<472> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ որդւոյ եւ սրբոյ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Աստանաւր յանկ ելեալ աւարտեցաւ Մատեանս որ է Առաջարան, եւ լեառն Սուրբ Լուսաւորչին, ի յանապատիս որ կոչի Կապոսի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակոբայ եւ Սուրբ Սիովնի, ի թուին Հայոց ՉԺԹ (1270), ի թագաւորութիւնն Հեթմոյ եւ ի հայրապետութեանն տեառն Յակովբայ, եւ յառաջնորդութեան արքեպիսկոպոսին մերոյ տէր Սարգսի` մայրաքաղաքիս Եզնկայի, եղեւ կատարումն սորա ձեռամբ մեղապարտ եւ սուտանուն կրաւնաւորի Յակովբոսի:

Բայց գրեցաւ սա ի խնդրոյ պատուելի եւ սրբասէր եղբաւր մերոյ Յոհաննիսի, որ ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, հաւր իւրոյ սրբայսնեալ ծերոյն Ատոմ քահանայի, եւ մաւր իւրոյ Տիկնոջ։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան որք հանդիպիք սմա եւ աւկտիք, յիշեսջիք զեղբայրն մեր Յոհաննէս, որ ստացաւ զսա յիշատակ իւրոյ: Տէր Աստուած վայելեալ տացէ: Եւ ես մեղուցեալ ծառայս… Յակոբոս գրաւղ սորին, աղաչեմ յիշել յաղաւթս քո \\\ զՄխիթար, որ հանգուցեալն է, եւ եղբայր սորա Յոհանն \\\ լոկ դպիր, որ զթուղթս կոկեաց բազում աշխատութեամբ:

Յիշեա զկազմող սորին զՌըստակէս դպիր, որ ծաղկեաց եւ կազմեաց\\\ եւ դուք լիջիք յիշել \\\ ի Քրիստոսէ, եւ նմա փառք յաւիտեան:

բ

<245a> Ո՜, սպանանեաց զիս քունն յայսմ տեղոջ, կենդանի է Տէր, եւս առաւել ճանճն զաչս իմ եհան:

գ

<471> Ոհ բազում վիշտս ի ճանճէս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սրուանձտեան, Թորոս Աղբար, Բ, էջ 382

Վայր` Սիս

Եղեւ զրաւ աստուածախաւս մատենիս այս ի մայրաքաղաքս Սիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակոբայ, ի թուականութեան Հայոց ի եաւթն հարիւրերորդի, տասներորդի, իններորդի (1270), ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Յակոբայ, եւ ի պարոնութեան Լեւոնի, բարեպաշտի։ Արդ ի յայսմ ամի, ի հոկտեմբեր ամսոյ, որ աւր էր Ի եւ Ե (25) հանգեաւ ի Քրիստոս բարեպաշտ արքայն Հայոց Հեթում, որում ողորմեսցի նմա Տէր Յիսուս, եւ յիշատակ աւրհնութեան նորա մնասցէ յաւիտեան:

Եւ Տէր Յիսուս ետ շնորհս ցանկալի եւ աստուածասէր պարոնին Հայոց Լեւոնի` որդւոյ իւրոյ, եւ նա թագաւորեաց փոխան հաւր իւրոյ եւ նստաւ աթոռն իւր կարողութեամբ Աստուծոյ: Եւ աւր հանդիսի աւրհնութեան նորա եղեւ ի սուրբ յայտնումն Քրիստոսի, ի մայրաքաղաքն Տարսոնի Կիլիկիոյ, ի մեծ եկեղեցին Սուրբ Սոփի:

Եւ եղեւ մեծ ժողով յամենայն ազգաց` վերադիտողաւն Հայոց տեառն Յակոբայ, եւ բալում եպիսկոպոսաւք եւ վարդապետաւք, եւ բազումք ի Յունաց պատրիարքաց եւ յԱսորւոց եւ ի Ֆռանգաց, եւ յիշխանաց մեծամեծաց ի Հայոց, ի Ֆռանկաց եւ ի Հոռոմոց. յորս եղեւ մեծ հանդէս եւ ուրախութիւն ազգիս Հայոց: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան աղաւթս առնել նման եւ խնդրել յԱստուծոյ շնորհս եւ իմաստութիւն եւ զաւրութիւն… խաչին Քրիստոսի:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Վենետիկ 237, Սարգիսեան, Ցուցակ Բ, էջ 564

Գրիչ` Բասիլ

Վայր` [Խորին անապատ]

ա

Բարեխաւսութեամբ սուրբ հայրապետին Պետրոսի ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած Պետրոսի քահանայի` հանգուցելոյ ի Տէր, եւ զհոգի նորա անթառամ պսակաւքն զարդարեսցէ, նաեւ զԲասիլ մեղապարտ գրչի, եւ ամենեցուն որ զամէնն ասեն:

բ

Բարեխաւսութեամբ քրիստոսապսակեալ թագաւորին Թէոդոսի եւ սուրբ հայրապետացն, որ ի մի վայր գումարեցան վասն ուղղափառ հաւատոցն` ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած Տիրացու եպիսկոպոսի` հաւրեղբաւր իմոյ եւ ուսուցչի եւ նորին հարազատի Առաքելի, եւ ձեզ լսողացդ` Առաջաւորս:

գ

Քրիստոս Աստուած ի ահեղ գալստեանդ` յորժամ հարուցանես զոր յԱդամայ զմեռեալս, յարութիւն կենաց պարգեւեայ արքային Հեթմոյ, որ զկնի երից աւուրց յիշատակիս փոխեցեւ յաստեացս, եւ ջնջեա զձեռագիր յանցանաց նորա` զկամայ եւ զակամայ, բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ ամենայ սրբոց, եւ ողորմեաց այնոցիկ որ իրիս ծնրադրութեամբ հայցեն ի քէն զթողութիւն նորա, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

դ

Տէր Աստուած, յարութիւն կենաց պարգեւեսցէ Կոստանդայ ծերունոյ եւ հիւրատեսի, եւ ծնողաց նորին եւ բնաւին զարմից, եւ ջնջեսցէ զձեռագիր յանցանաց նոցին, նա եւ ինձ եւ իմոցն, եւ լսողացդ եւ զամէնն ասացողաց:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԱՑ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 1119

Գրիչ` Տիրացու

ա

<304b> [Փա]ռք փառաց թագաւորին եւ փրկչ[ին, որ հաս]ոյց զանարժանս ի գիծս վերջին, վասն որո [զու]ղին երկար եւ ուղեւորն կաղ, այլ եւ տկար, հասանէ աշխատութիւն ոչ սակաւ, որպէս եւ մեզ իսկ դիպեցաւ աստ: Այլ քան զի ամենայն աստուածաշունչս գիրք յԱստուծոյ սկսեալ եւ առ Աստուած ունին զաւարտումն, որպէս եւ այս հոգելից մարգարէս Դաւիթ յԵրանութեն[է ս]կսեալ եւ զի երանելի ինքն միայն է, ըստ Պաւղոսի, Երանելի ասեն միայն ՀԶ, վասն որո էա[ր]կ հիմն զերանութիւնն, որ իմ[աս]տութենէն տնգին ի գնացս ջուրց եւ տան զպտուղ [քաղցր]ութեան ի ժամու, եւ աւարտեաց ի խաչն, որ է կատարումն տնաւրէնութեան խորհրդ[ոց եւ] ասէ ի յաւրհնութեան Սաղմոսիս կատարման` աւր[հնութիւն]ի սրբութիւն: Զխաչեն ասէ սրբութիւն, զի նովին իսկ արա[ր սրբ]ութիւն մեղաց մերոց, եւ որ նովաւ սրբի երանելին ստուգապէս, որոյ պտուղն ի դէպ հասեալ ժողովի յշտեմարանս անմահ կենացըն, եւ ունի զբոլոր խորհուրդ մարդանալոյն Քրիստոսի ծայրիւ բովանդակեալ եւ զի խոր է խորհուրդ սորայ, զոր եւ սուրբքն ի հայրապետաց եւ ընտրեալքն հոգւոյն ազդեցմամբ լայնատարած մեկնեցին յանցն իւր ժամանակի: Եւ զի ամենայն ոք ոչ կարէր հ[աս]ու լինել [աստուածա]ին խորին խորհրդո վասն յաճախութեան բ[ան]իցնն յայլ մեկնիչս, վասն որոյ մերս վարդապետն Վարդան` հայրս հա[սա]րակաց աւժանդակեալ ի Սուրբ Հոգւոյն համառաւտե \\\ պար զբանիւ ի նոյն մեկնչաց եւ յազդմանէ Հոգւ[ոյն … սրբոյ դիւր]ահաս ընթերցողաց. որում եւ ես նորին անար[ժան]:

բ

<5b> Աշխարհալուր եւ տիեզերալոյս վարդապետին Վարդանա պարզ եւ լուսաւոր խորին խորհրդով եւ դիւրագիւտ լուծմամբ եւ բանիւ մեկնութիւն արարեալ Սաղմոսիս, շարժեալ ի Հոգւոյն Սրբո եւ յարհիականէն Հաղպատա եւ աշակերտաց իւրոց, յոյժ աշխատեալ մտաւոր բանիւ, զոր ցուցանէ առաջիկա ամբարեալս ի վարժ մանկանց Սիոնի նաեւ զսրբոցն ամենայն ի մի հաւաքեալ` ձեռնահաս սիրողացն, զոր եւ ինքն հասցէ յիւրայօվքն երկնից արքայութիւնն:

[Զ]ի եւ ես Տիրացու նորին անարժան աշակերտ գծագրեցի զսա աստ իմով անարհեստ գրչութեամբս, յիշատակ անջինջ մեզ եւ ծնաւղաց մերոց եւ եղբարց, եւ որ զհոգո են Կախաբերն եւ զՄուլուքն, զի որ առ յապայսդ [հա]անգէք զսա` խնդրեցէք ի Տեառնէ մեղաց մերո[ց] թողութիւն, որք ընթերնոյք եւ աւգտիք եւ կամ աւ[րինակէք, սրտի մտ]աւք յիշեցէք, եւ մի հարեւանցիկ եւ \\\ Քրիստոս Աստուած զձեզ ամէն:

գ

<148a> Զհոգիազարդ քոյրն իմ ըստ հոգւո, զանփորձն ի կորըստական սղալմանէ` զՄուլուքն, եւ զբարեպաշտ այր նորա զԿախաբերն, \\ զյիշման արժանիսն, յիշեցէք ի բարի մասին առաջի Քրիստոսի, խնդրելով ի նմանէ զթողութիւն եւ զմեղ զողորմութիւն:

դ

<179a> Զանպէտ, զյոգնամեղ գրիչ զՏիրացու յիշեա ի Տէր աղաչեմ:

ե

<246a> Եւ յոգնամեղ գրող գրոցս զՏիրացու եւ զծնաւղսն մեր, եւ զեղբարսն յիշեցէք առ Տէր ի բարի, եւ երախտաւորաց մերոց հոգեւորաց անդ արասցէ Քրիստոս Աստուած բարի հատուցումն, առաւել Կախաբաւրն եւ Մուլուքին, եւ որք յիշէք, յիշիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

զ

<300b> Նաեւ զանպտուղս եւ բոլորից բարեաց` զնորին անարժան աշակերտեալս զՏիրացու` զլի ամաւթալի գործոց անբարեաց, յիշել աղաչեմ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, զի թերեւս մեզ լիցի ողորմութիւնն գտանել ի Քրիստոսէ յաւուրն աներեակ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4515,

Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 39-40

գրիչ` Բարսեղ Վայր` Լիսոնկա

ա

<251b> Ո՜վ հրաշափառ եւ երջանիկ, երկնաւոր հրեղէն դասուն զարմանալի, անբաժանելի ծոցածին Հօր բան, հեղ յիս` զանարժան ծառայիս քո ի Յովհաննէս, եւ ի մեղուցեալ գծողս Բարսեղ ըզգթութեան վտակս, եւ մի տար, Տէր, դատ ընդ ծառայիս քո, որ ոչ արդարանամք, այլ մաղթանաւք մայր քո Քրիստոս, զմեղաց լուծն մեր խորտակեա եւ քաւեա, եւ քեզ փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, ամէն:

Ո՜վ երջանիկ դասք սրբազան քահանայից, որք հանդիպիք աստուածային սուրբ Աւետարանիս, յիշեսջիք ի Տէր զարքայն Հայոց զԼեւոն, եւ զբարեպաշտ թագուհին իւր զԿեռան, եւ զորդին իւրեանց զԿոստանդին` զբարի շառաւիղն, ի բարի արմատոց, որոց Տէր Աստուած տացէ ժամանակս երկայնս եւ խաղաղականս, եւ զաւրասցուսցէ ի վերայ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի, եւ պարագայց ամաւք շնորհեսցէ մեզ ընդ երկայն աւուրս, ամէն, ամէն: Եւ որ զմեզ յիշեա աղաւթիւք, եւ նա եղիցի յիշեալ:

բ

Այլ գրիչ`

<323b> Ի եւթն հարիւրերորդի, իններորդի (1270) թուաբերութեան տումարի Հայոց, յառաջնորդութեան եւ ի դիտապատութեան անբիծ հեղինակին եւ յաջողութիւն աթոռոյ սրբոյն Գրիգորի տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեան Կիղիկեցւոյ նահանգիս Հեթմոյ բարեպաշտի, եւ ի պարոնութեանն Հայոց Լեւոնի որդւոյ Հեթմոյ արքայի, զոր Տէր Աստուած տացէ սոցա ժամանակ խաղաղութեամբ երկար ամաւք, եւ ետ ելից յայսմ աշխարհէ ի հանդերձեալ կեանս զանսպառ բարիսն պարգեւեսցէ: Նաեւ երջանիկ ամենաւրհնեալ ամուսնւոյն Լեւոնի Կիր Աննայի եւ դեռաբոյս մանկանն նոցա Հեթմոյ տացէ Յիսուս Քրիստոս հոգի հեզութեան եւ իմաստութեան, եւ երկիւղ աստուածապաշտութեան, եւ բազում ժամանակ խաղաղութեան, եւ հանգիստ յաւիտենական ի յանվախճան կեանս:

<325a> Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան առհասարակ, ես նուաստս Յոհաննէս, յետինս յորդիս եկեղեցւոյ, որ ցանկացող եղայ այսմ լուսայեղձ եւ կենսակիր քառաջահեան, մշտալոյս բանից Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի` աւետեաց Աւետարանիս, եւ ստացա զսա բազում աշխատութեամբ ի լուսաւորութիւն մանգանց նորածնելոց Նոր Սիովնի եւ ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ, ի բժշկութիւն հիւանդաց եւ ի վանում այսոց չարաց, ի պարծանս քրիստոնէից եւ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ի յիշատակ հոգւոյ մերոց, եւ ծնաւղաց, եւ բնաւ զարմից` եւ կենդանեաց եւ մեռելոց, սորա որ ստացաւ ի յարդար վաստակոց իւրոց, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ թորոսի հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ յիշատակ Գրիգորի քահանայի եւ կենակցին իւրոյ Հռիփսիմե, եւ ամենայն հաւատացելոց [եւ] ննջեցելոց:

Արդ, ո՜վ սուրբ ճգնազգեաց կրաւ <324b> նաւորք եւ առաքելագումար դասք քահանայից, յորժամ վայելէք ի քաղցրաճաշակ, եդեմատունկ, աստուածառոյգ վտակաց աստուածային աւետարանական բանիցս, յիշեսջիք առաջի զենլոյ Քրիստոսի ստացողի սորին զՅովհաննէս` ողորմութիւն գտանել յահեղ աւուրն ի մեծի ծագմանն յաներեկ ատենին, մանաւանդ զգծող սորին` զԲասիլ քահանայ, որ ի բազում աղաչանաց յանձն էառ զգծել սորին` բազում աշխատութեամբ եւ տկար մարմնով, յանխաղաղ նաւահանգիստ այսր եւ անդր շրջելով, յայսր եւ ի ծէրպս, զոր իմաստուն ընթերցողք եւ հմտական մտառուքդ ճանաչել զարուեստ եւ զիմաստութիւն, որ ի սմա գանձեալ կայ, վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան, ընդ ստացողիս եւ զգրիչ յիշեսջիք ի Տէր, ողորմութիւն գտանել ի Քրիստոսէ:

Եւ <325a> նոյն ինքն հասարակաց պարգեւատուն ամենեցուն ողորմեսցի ստացողիս, եւ գրչին, եւ այսմ յիշատակարանի գրողիս, եւ վայելողացդ, ամէն: Արդ, գրեցաւ սա ի լեառնս Կարմիր, մերձ յանառիկ դղեակն Բարձրբերդ, ի վանս Լիսոնկայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին եւ Սուրբ Նշանին, եւ աւարտումն սորա` ի յանապատս Ծիծեռնաբոյն եղեւ…

գ

<326b> Երեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք պատահիք սմին, յիշեցէք ի սրբամաքուր աղաւթս ձեր զերիցս երանեալ ծերունի պատուական քահանայն Յոհաննէս Գոմռձգերցի, որ զաւրինակն շնորհեաց, նաեւ զգրոց աւրինակին զԸռստակէս, եւ Տէրն փառաց ամենեցուն ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի առհասարակ, ի յահեղ հրապարակին, ուր գործք թագաւորեն եւ սատանայ ամաւթ լինի:

<327a> Նաեւ զպատճառ եղեալ կազմութեան սորա զքեռ թագաւորի Հայոց Հեթմոյ եւ զորդի աստուածասիրի եւ բարեպաշտի Կոստանդեա թագաւորահաւրն զՀռեփսիմի կրաւնաւորն յիշման արժանի արասջիք, եւ զկազմող սորա զԳրիգոր փակակալ եւ զեղբայր նորին զՍտեփանոս վանական քահանայք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Զարբհանալեան, Հայկական դպրութիւն, էջ 710

Հրամանաւ Սոսթենէս րաբունւոյ, որ էր վարժ եւ կիրթ յամենայն գիրս աստուածային` հնոցն եւ նորացս եւ արտաքին ֆիլիսոֆայիցն գեր ի վերոյ, որ եւ ի ժամանակիս մեր եւ ի թագաւորութեան Լեւոնի, եւ ի հայրապետութեան Յակոբայ ոչ ոք է կատարեալ իբրեւ զսա յամենայն իմաստս, բաց ի մեծ րաբունեաց րաբունւոյն որոյ անուն ցաւղ է քաղցր, որ եւ Վահրամ կոչի:

***

ՎԱՀՐԱՄԱՅ ՐԱԲՈՒՆՒՈՅ ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ

Երեւան 6362

Գրիչ`

ա

<66b> ԶՎահրամ գերաբուն բանի սպասաւոր եւ զստացօղ Լուծմանցս յիշեսջիք ի Քրիստոս, մեղաց թողութիւն հայցելով նաեւ զեղկելիս գրող սորին, հանդերձ ծնողօք մերովք յիշեսջիք, եւ որք յիշէք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ:

Նոյն եւ զանյաղթ եւ երջանիկ րաբունիս մեր Գէորգ, հանդերձ զարմիւք իւրովք, որ եւ կամաւ սորին եղեւ գրութիւն սորա, եւ զընկերակիցքս մեր, եւ յիշողքն յիշեալ լիցին ի տեառնէ:

բ

<66a> Ի Քրիստոսէ խաչելութենէն մինչեւ ի ՈԼ (1181) թուակ[ան] ամք ՌՃՁԲ (1182):

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԱՑ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երուսաղէմ, 741, Պողարեան, Ցուցակ Գ, էջ 183

Ստացող` Գրիգոր

ա

<423> Յամի Չ երորդի, Ժ երորդի, Թ երորդի (1270(թուականութեանս Հայոց (1270), Գրիգոր տկարս եւ փանաքիս, յոյժ նուազեալ ի բարեաց տեսակէ եւ փարթամացեալս թշուառութեամբ, որ եւ դիմեցի յաշխարհէն Միջագետաց ի կողմանս յԱրեւելից, ի յուսումն վարդապետութեան առ տիեզերափայլ վարդապետս Վարդան, եւ փափաքեցա այսմ հոգեշահ տառի Մեկնութիւնս, եւ գրել ետու զայս:

բ

Գրիչ

Ո՜վ եղբայրք, մի մեղադրէք, վասն ամպին մթին ծռեցաւ տողն: