Հայերէն Յիշատակարաններ

       1367
      
       ՀԱՄԱՌԱՒՏ ԺՈՂՈՎՈՒՄՆ ՄԵԿՆՈՒԹԵԱՆ ՍՈՒՐԲ
      
       ՄԱՐԳԱՐԷԻՆ ԵՍԱՅԵԱՅ, ԳԷՈՐԳԱՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
      
       ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 1205
      
       Հետ . ստացող
      
       Ի թֆաբերութեանս Հաոց ՊԺԶ. (1367)-ն, ի յամսեանն մայիսի Զ. (6) աւրն, ի յասդմանէ սատանայի արար զաւրաժողովք ամիրայն Տարսոյ Մինչաք անուն, ժողովեաց ի Շամբուն հիծելէն քանի որ կարաց, եւ զուրակիր Թուրքմանն զամէնն, եւ այլ բազում խարամնցիք, եւ երեկ ի վերայ աթոռանիս[տ ] բերդին Սըսոյ, ի հայրապետութեանն տեառն Մեսրոպա եւ ի թագաւորութեանն հայոց երկրորդի Կոստանդեա, որդի ի Քրիստոս հանգուցելոյն ամենագովութեանց արժանաւորին, մեծ եւ հզաւրին եւ ամենամեծ ջամբլին Հա[յ]ոց պարոն Հեթմոյ, եւ ի գունտուստապլութեանն Հայոց պարոն Բազունի` պարոն Լեւոն պարոն Բազունենց որդոյն, եւ ի յավաք մարաջախտութեանն Հայոց Լիպարիտ պարոն Թորոս ավաք մարջախտուն որդոյն:
      
       Նա ի նոյն թիւս, որ ի վերոյ է (1367), ի Զ. (6)-ն ի մայիսն, ի յԱնցմնցկին դիհն բազում հիծման հիծելով եւ այլ շատ հիտիվաքաւք,
      
       որ || էին իբրեւ ԺԲՌ. (12000) մարդ, եւ այլ ավելի: Նա յաջողութեամբն Յիսուսի Քրիստոսի ելավ թագաւորն ընդդէմ նորայ` հայոց Կոստանդ ին. եւ դրին կռիվ` հողմն կռիվ: Եւ ի յահէն սուլտանին ոչ եղեւ հրաման թագաւորին կռվել ընդ նոսայ, եւ այլ ամենայն բազմութիւնն քաղաքին հեծմանք եւ հետիվակք ի կիրէին ի բերդն զինչս իւրեանց: Եւ ի միւս աւրն յղրկեաց դեսպան առ թագաւորն ուզելով հրաման տալոյ, եթէ գամ առաջի քա ղաքին ի ֆռուճ, վասն տեսանելոյ զքաղաքն: Եւ երբ գայր , նայ խափանաւք մտանէր ի քաղաքն ու այրէր. եւ այսպիսի խաբէութեամբ ուզէր դավաճանել զքաղաքն. եւ ի միւս աւրն, որ էր ի յամսոյս Ը. (8) աւրն, ի յավուրն կերպ ի շաբաթ, իւր իջվանքն էր ի վերա գետին Մախթլշա, նայ ի թող ի տեղն զվրանին քշտած եւ զիւր մաժառոստունն եւ զայլ ծանդրոցքն եւ իառ զզաւրքն իւր եւ երեկ դէպ Շապլխերոյն քարն, ու իրեկ դէպ ի Կրտունակին քարկիթն ու ի Պոլենցածվուքն (՞) |||
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 8308
      
       Գրիչ` Գրիգոր Ակներցի
      
       վայր ` Երուսաղէ՞մ
      
       ... Արդ, գրեցաւ սայ ի թիւս չափոյ քանակութեան համարոյ յեղանակական շրջանակի հոլովման արուսեկի, որ ըստ ընթացման ամանակի այսմիկ նկատի ՊԺԶ. (1367) ամի յաբեթական տոհմիս
      
       տումարի, ի հայրապետութեան տեառն Մեսրոբայ, || եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Կոստընդեա` որդւոյ պարոն Հեթմոյ Ախտուց տէր կոչեցելոյ, եւ ի հայրապետութեան տեառն հեզահոգի եւ ամենայն բարեձեւութեամբ զարդարեալ հեղենակիս արհիեպիսկոպոսիս, որ այժմ յաջորդեալ ունի զաթոռ տիեզերալոյս առաքելոյս Յակոբ Զեբեթեան կոչեցելոյս` տէր Գրիգոր Մսրցոյս, ձեռամբ մեղսամակարթ եւ անարժան յորդիս եկեղեցւոյ Գրիգոր Ակներցոյս, որ զի թէպէտ եւ ես չէի լի եւ պատարուն ի յարուեստ գրչիս, ապա աւրինակս էր լի եւ անթերի, տի նա եւ յարուեստ բանի ոչ յաննշան գրչէ, այլ լի եւ կատարեալ արուեստիւ` ի բանս, ի բառս, ի լծորդս, եւ ի բացատս, եւ ի տրոհմունս
      
       առոգանութեանց: Եւ յոյժ բա||ղձանաւք, յոքնատոչոր տենչանաւք, ալէտանջ երկաւք , մեծաւ աշխատութեամբ ըստ կարի գծագրեցի զսա ի լուսաւորութիւն մանկանց եկեղեցւոյ:
       ... Որպէս եւ բազմերջանիկ եւ ամենայն առաքինութեամբ զարդարեալ, հեզահոգի եւ խոնարհամիտ կուսակրաւն եւ պարկեշտ վարիւք կացեալ քահանայս այս, փակակալ սուրբ տաճարիս, յորում զառաջին
      
       պատարագն տեառն եղբաւրն է աստ մատուցեալ: ||... Մեծաւ յուսով կամեցաւ ստանայ զըղձալիս զայս ի վայելս անձին իւրոյ եւ յետ յաստեացս ելանելոյ` յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ամենայն զարմից: Եւ ի բազում ամաց թախանձէր զիմս անարժանութիւն գրել զաստուածախաւս տառս զայս ի մխիթարութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ իւրոյ:
      
       Եւ իմ, զի թէպէտ եւ անկար գոլով մարմնով եւ հոգով, || եւ բազմայդիմի վշտաւք պաշարեալ էաք, ի բանտ եւ ի կապանս եւ ամենայն աւուր առաջի դատաւորաց քարշեալք, այսմ աղագաւ թէ ըզՍկանդըրի ֆըռանկն էառ, եւ բազում եւ անթիւ տաճիկ եսպան, եւ ըզայրս եւ ըզկանայս գերի վարեաց ի Կիպրոս կղզին: Իսկ վերոգրեալ Անդրիաս փակակալս ոչ կասէր ի յուսոյն եւ առ ոչինչ համարէր զնեղութիւնս զայս, այլ միշտ ստիպէր ըզմեզ լնուլ ըզփափաք տենչանաց սրտի նորայ: Ե [ւ ] իմ հարկեալ ի պատկառեցուցիչ հրամանէ փրկչին, որ ասէ` զամենայն ինչ, զոր խնդրէ ոք ի քէն` տուր նմայ, ի բաց եդի զանկարութիւ[ն]ս իմ, գրեցի ըստ կարի իմում զաստուածախաւս եւ
      
       ըզկենսունակ տառս զայս առ դրան տաճարիս եւ առաքելական ա||թո-
      
       ռոյս Յակոբ Զեբեդիան կոչեցելոյս, առ ի յիշատակ հոգւոյ վերոգրեալ փակակալիս Անդրիաս կոչեցելոյս եւ ծնաւղաց իւրոց, հաւրն իւրոյ` Աղերոսի եւ մաւրն` Տիկնաց տիկնի, որոց տէր ողորմես[ց]ի, նայ եւ հոգեւոր եղբաւրն իւրոյ տէր Սարգսի, այլ եւ ուսուցչին իւրոյ Աւետիս աբեղի, եւ միւս այլ` Սարգիս աբեղի, որոց յիշատակք սոցա աւրհնեալ եղիցի, նայ եւ Յովհանէս կրաւնաւորի, որ բազում ջանիւ եւ աշխատութեամբ հանգոյց ըզմեզ, մարմնական պիտոյիւք աւժընդակեաց ծերութեանս մերում, զոր տէր հատուսցէ նմա վարձս բարեաց:
      
       Արդ, որք տեսողք եւ վայելողք լինիք այսմ աստուածախաւս աւետարանիս, յիշեսջիք սրտի մտաւք ըզվերոյգրեալքս, որ կան ի սմին.
      
       եւ որք յիշէքդ ըզմեզ ի || բարիս եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնն աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից , ամէն:
      
       ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԻՒՍԱՑՒՈՅ ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ
      
       Երեւան 1152
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր` Խ[ի]զան քաղաք
      
       Եւ արդ, գրեցաւ աստուածաշունչ տառս ի քաղաքիս, որ կոչի Խզան, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի զօրավարին, առ ոտն սուրբ առաքելոյս Գամաղիէլի:
      
       Ո՜վ առաքելականաշնորհ վարդապետք սուրբ եկեղեցոյ, յորժամ հանդիպիք աստուածաշունչ տառիս կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէք ի սուրբ եւ յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զստացող գրոց` զաշխարհալոյս վարդապետս մեր զՈհանէս անուն կոչեցեալ, եւ զծնողսն իւր ըստ մարմնոյ` զՓոխանն, եւ զմայրն` զՄեծտիկին` զփոխեալսն ի Քրիստոս`
      
       եւ || զամենայն արեան մերձաւորս իւր, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր առատ ողորմութիւնն, ամէն: Քանզի ցանկայր ի վաղուց հետէ այսմ աստուածաշուն[չ ] տառիս եւ ետ գրել մեզ, եւ մեք տկար անձամբ յանձն առաք գիրքս:
      
       Ո՜Վ պատուական եւ աստուածահաճո կրաւնաւորք, աշակերտեալք սուրբ գրոց ընդ աշխարհալոյս վարդապետին մերո, զմեղուցեալ Գրիգոր սուտանուն քահանայ, եւ զսոքա` զերկու որդիքս իմ` զՍտեփաննոս քահանայ եւ զՄկրտիչ քահանայ, յիշման արժանի առնել աղաչեմ, եւ խոշորութեանն գրիս եւ սղալանաց մի մեղադրել, զի կար մեր այս էր, մեք գրագիր չէաք, լուր վարդապետի սիրտն չկարացաք թողուլ` գրեցաք, ապա մեր բան չէր, մարդ զիւր գործն պիտի որ առնէ, որ ամաւթով չլինի: Գրեցաւ ի թվ. ՊԺԶ. (1367), կարդացողքն եւ լսողքն եւ կատարողքն աւրհնին յաստուծոյ եւ ամենայն սրբոց , ամէն:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 169 (Վան, Բելու գիւղ)
      
       Գրիչ ` Յոհաննէս
      
       վայր` Մոկաց աշխարհ, Սարի սուրբ Գէորգայ վանք
      
       Գրեցաւ աստուածային այս մատեան ի թուին Հայոց ՊԺԶ. (1367), յանապատիս Սարի սուրբ Գէորգայ վանս առձայնելոյ, ընդ հովանեաւ մօրս լուսոյ սուրբ Աստուածածնին, ի յառաջնորդութեան Յոհաննէս եւ Գէորգ կրօնաւորացս, ձեռամբ մեղուցեալ գրչի` Յովհաննէս պիտականուն կրօնաւորի ...: Յիշել [աղաչեմ ] զՅոհաննէս գրիչ, եւ զՍեփաննոս` զեղբայրն զանդրանիկ, եւ զհայր` տէր Աստուածատուր քահանայն, եւ զեղբայրն նորին զՄովսէս կրօնաւորն, եւ զվարդապետն մեր Սիմէօն, եւ զամենայն կրօնաւորք սուրբ ուխտիս` զՀայրապետն, զՍէթն, զՅոհաննէսն, զԳէորգն, զՆերսէսն, զԹադէոսն, զՍարգիսն, եւ զՍտեփաննոսն, զՎարդան, եւ զԿարապետն, զՅոհաննէսն, եւ զՄարտիրոսն, եւ զՍիմէոն, եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս` զԿիրակոս, եւ զԴանիէլ, զԱնդրէաս, եւ զԱկներ:
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Երեւան 352
      
       Գրիչ` Գրիգոր Թորոսանց
      
       վայր` Սուղտա - Սուրղաթ
      
       ա
      
       Քրիստոս աստուած, քո սուրբ մաւրդ բարեխօսութեամբ ողորմեա Գրիգորի անարժան քահանայի, եւ հօրն իմ Թորոս քահանայի, եւ մօրն իմ, եւ կենակցին իմոյ: Եւ զզաւակսն իմ պահեա ընդ հովանեաւ սուրբ աջոյդ` պատուիրանապահ լինել քո սուրբ բանիդ աւետարանի, խնդրուածօք սուրբ առաքելոցն քոց, եւս սիրեցեալ աշակերտիդ , ամէն:
      
       Ի թվ. ՊԺԶ. (1367), ի Սուղտա քաղաքի:
      
       բ
      
       ... Արդ, սմին` այս աստուածաշունչ գրոցս, փափագող եղէ եռանդնոտ սիրով, ես` անարժան քահանայ Գրիգոր, որ եւ Թորոսանց, եւ իմով ձեռամբ գրեցի զսա ի յիշատակ ինձ, եւ ծնողացն իմոց` Թորոս քահանայի, եւ մաւր իմոյ, եւ զուգակցին իմոյ` Շաքար Մելիքին, եւ ամե-
      
       նայն արեանառու մերձաւորաց իմոց: Արդ, գրեցաւ սա ի Սուրղաթ քաղաքիս, յաշխարհիս Հոնաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի մարդեղութենէ կենարարին ՌՅՀԳ. (1373) եւ ի Հայոց մեծի թուականիս ՊԻ. (1371) ամի, ի վայելումն զաւակին իմոյ Թորոսին: Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք եւ աւրինակէք, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յանցանաց իմոց եւ մերոցն ամենայն, եւ այն, որ առատն է ի տուրս պարգեւաց, պարգեւեսցէ մեզ եւ ձեզ զիւր անճառ բարիսն, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 3393 (տես նաեւ 1309, 1383, 1553 եւ 1657 թ. թ. )
      
       Հետ. ստացող ` Տիրացու
      
       վայր` Ապահունեաց վանք
      
       ա
      
       Վերըստին ստացայ զաստուածախաւս սուրբ աւետարանս ես` նուաստ ծառայս աստուծոյ Տիրացուս` որդի Ներսիսին, եւ կենակից իմ Եղիսաբէթ, դուստր Թադէոս իրիցու: Գնեցաք ի հալալ արդեանց մերոց եւ եդաք մեզ յիշատակ եւ տղային մեր Նասապին` գնացելոյն առ Քրիստոս, եւ եդաք ի սուրբ ուխտի ի վանքն Ապահունեաց` ի սուրբն Նիկողայոս, առ գերեզմանին սուրբ վարդապետին Գրիգորի, զոր աղացեմք զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ հոգելից եւ աստուածային
      
       մատենիս, զի դուք, || որք էք այժմ ի մերում ժամանակիս եւ որք գայք զկնի մեր, յիշելոյ արժանի առնէք զմեզ ծնողաւք մերաւք: Նայ եւ կրկին աղաչեմ զձեզ դասք քահանայից եւ եկեղեցականաց, զի յիշէք զպատուելի եւ զհեզահոգի հայրապետն սուրբ վանացս ` զհայր Անտոնն, զի նորայ յորդոր ելովն եւ կամակցութեամբն եղեւ այս սուրբ աւետարանս վանացս. եւ որք յիշէ զմեզ միով տէր ողորմայիւ աստուած զինքն յիշէ ի միւսանգամ գալստեանն իւրոյ , ամէն:
      
       Գրեցաւ գիրս ի Հայոց թվական[ին ] ՊԺԶ. (1367), մարտին ԻԲ. (22), զի յայսմ ամի գնեցաք:
      
       Հետ. ստացող ` Յոհաննէս
      
       բ
      
       Ես` Յոհաննէս երէցս, որ գնեցի զսուրբ աւետարանս ի Պետրոս աբեղէն եւ վերըստին դարձուցի ի սուրբ ուխտն` ի վանսն, որ կոչի Ապահունեաց, առ դրան սուրբ Աստուածածնիս եւ սրբոյ Նիկողայոս հայրապետին, եւ եդի ինձ յիշատակ, եւ կենակցին իմոյ Ահլիմելիքին, եւ հաւրն իմոյ Տաւնաշին, եւ մաւրն իմոյ Աւգոցին, եւ եղբարցն իմոց Ասլիպարոնին եւ Անանին, Նորշին եւ Շահպարոնին, եւ զաւակաց նոցին` Մուրատին եւ Իւանէ եւ Աբիսողոմէ, վկայութեամբ Փթառնու գեղին տանու[տէրացն |||
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7741 (տես նաեւ 1360 եւ 1445 թ . թ. )
      
       ... Ըստ բերման յառաջշարժութեան ընթացից լուսոյն մեծի զգալոյ , որ ըստ լրապատարն եւ լուսակիրն էութեան մղտափարատն նշուլից ակնապարարն ականն արեւու ստեղծականն արուսեկի համբարէ, կուտէ ամաց բազմաց յոլովութիւն շընչասպառ կենդանանորսդ առ ուղղեկան յաւիտենիս` վեշտասան յոբելինի եւ միակ վեշտասանի ամաց շրջագայութեան յաբեդական տումարի (16x5016551=1367), ոմն աստուածասէր եւ երկիւղած յաստուծոյ Տիրացու անուն, հանդերձ կապակցաւ իւրով, խորհուրդ բարի եդեալ ի մտի ստանալ գանձ պատուական ... ընտրեցին մտաւք իւրեանց զայս գեղեցկայարմար գիրս ստանալ...:
      
       Արդ, որք հանդիպիք այսմ ըղձալի տառիս, կամ կարդալով, կամ աւրինակ դնելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր ըզվերոգըրեալ պարոն Տիրացուն, եւ իւր որդին պարոն Վարդանէսն, եւ Մելքիսէթն, Կիրակէն, եւ Յոհաննէսն, Խուանտ-Մելիքն, Յովաննէսն, Էմին - Մելիքն, Յազիզն, Խաթուն-Մելիքն, Ուլուպէկն, Մարայ-Մելիքն, յՈ[ւ]ստիանէն , զՏիմաւթն, զԱմիր-Սարգիսն, զՄաթէոս քահանայն, զՀռիփսիմէն, զՎարդան քահանայն, զԽաս-Մելիքն, զԱստուածատուրն, Ղիմաթն, զԽաչատուրն եւ զամենայն արեան մերձակայս` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, նաեւ զվերոգրեալ հայրն զպարոն Տիրացուն` զողորմա ծն ասեմ եւ զաղաւթասէրն , զայցելուն որբոց եւ տնանակաց, եւ զաշխատաւորն, որոց ողորմեսցի Քրիստոս եւ ջնջեսցէ զձեռագիր յանցանաց նորա, եւ որք յիշէք եւ թողութիւն մեղաց հայցէք, եւ ձերն թողցէ Քրիստոս աստուած , ամէն:
      
       ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԲԱՐԹՈՒՂԻՄԷՈՍԻ
      
       Վիեն. 312. Տաշ . Ցուց. էջ 744
      
       Գրիչ ` Վասիլ
      
       վայր` Ամասիա քաղաք
      
       Աւարտեցաւ քարոզգիրքս յԱմասիա քաղաք, ի դուռն սուրբ Նիկողայոս եկեղեցւոյն, ձեռամբ սուտանուն Վասիլ եպիսկոպոսին, ի վայելումն անձին իմո, յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` Մարտիրոս քահանային եւ Պըապին (՞ ), եւ եղբարցն իմոց, եւ դեռաբոյս հոգեւոր որդոյն իմոյ` Սահակ սարկաւագին, զոր տէր աստուած բարով վայելել տացէ ժառանգաւորաց. ի թվին Հայոց Պ. եւ ԺԶ. (1367), ի սեպտեմբեր ամսոյ, ԻԴ. (24), աւրն հինգշաբթի: