Հայերէն Յիշատակարաններ

       1378
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Վենետ. 12. Ցուց. հտ. Ա. էջ 127-օքղ եւ Ալիշան , Հայապատում,
      
       էջ 548 -549 (տես նաեւ 1332, 1439 եւ 1577 թ . թ. )
      
       Նորոգող ` Յովանէս
      
       վայր` յերկիրս Տարունու
      
       ա
      
       Ի թուին Հայոց տոմարի որ ՊԻ. կոչի, (1371), ի յասդմանէ չարին, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, ի հարկապահանջութենէ այլասեռիցն աւերեցաւ երկիրս Տարունու, նաեւ սուրբ ուխտս Ղազարու, զոր եւ կրօնաւորք սուրբ Առաքելոյս տարաշխարհիկ լինէին ` անցանելով յայլ գաւառ. եւ կացեալ ս ուրբ տառս աստուածաշունչ ի պահեստի բազում աւուրս` եղծեալ, այլ եւ զբազում սուրբ գրենօք եւ սգեստիւք, եւ եղեւ տրտմութիւն վանացս. զոր հետ աւուրց ինչ, յորում էր թվ. ՊԻԷ. (1378), ոմն յազնուական տոհմէ, բարեմիտ եւ սրբասէր կրօնաւոր` Պօղոս անուն, եղբօրորդի գոլով երջանիկ րաբունոյն Յոհաննիսի` փոխեցելոյն աստեացս առ Քրիստոս, որ ստացեալ ունէր զայս աստուածաշունչս, վասն որոյ Պօղոսս եւս առաւել հոգք յանձին կալեալ , վերս տին ետ նորոգել զգիրքս զայս բազում աշխատութեամբ անձին եւ ընչից իւրոց, վասն վայելման ինքեան եւ յիշատակ Յոհ[աննէս ] վարդապետին եւ Պօղոս աբեղաի, որ եղեւ նպաստ կրկին նորոգմանս, եւ եղբօր իւրոյ Յոհանէս սարկաւագի` հանգուցելոյն առ Քրիստոս: Նաեւ զեղբայր վարդապետին` զՍ արգիս քահանայն, եւ զծնօղսն մեր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն, աղաչեմ զհանդիպողք այսմ աստուածաշունչ գրոցս, յիշել ի տէր յօժար կամօք զվերոյգրեալքս, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ ի բարին. նաեւ զանարժան հողիկս` զՅովանէս անպիտան գրիչ, որ զսակաւ գիրս ցանցառ գրով ձաբռտեալ գրեցի եւ կազմեցի, ոչ յարուեստ ինչ վստահանալով, այլ ըստ հարկեաց եւ յօժարութեան կամացս Պօղոսի, վասն որոյ չմեղադրել խնդրեմ եւ յիշել ի տէր միով տէր-ողորմաիւ:
      
       բ
      
       ԶՊօղոս աբեղա, զստացող սուրբ գրոցս, յիշեցէք ի տէր Քրիստոս` աղաչեմ, եւ զՅոհաննէս սարկաւագ` զհանգուցեալն առ Քրիստոս: Եւս յիշեցէք ի Քրիստոս զաստուածասէր` Սիմէոն սարկաւագն եւ զծնողսըն իւր ... որ ետ նորոգել եւ կազմել զաստուածաշունչս, զի խիստ եղծեալ եւ հնացեալ էր, բազում աշխատութիւնս եւ ծախս արար...:
      
       Հ Ա Ր Ա Ն Ց Վ Ա Ր Ք
      
       Երեւան 2680 (տես նաեւ 1580 թ. )
      
       Գրիչ ` Մատթէոս
      
       վայր` Անկեղակոյտ գիւղաքաղաք
      
       ... Եւ արդ, ես` յետինս ի բնաւից եւ հողոյ հաւասար, ժանգալից մեղաւք խաւարեալըս հոգով Մատթէոս երէց, ի տղաական հասակն, մինչեւ էի ամաց քսանից, բազում բաղձանաւք եւ խանդակաթ սիրով, ըղձմամբ սրտիւ եւ տենչանաւք փափագեցայ այսմ հոգիաբաշխ աստուածապարգեւ սուրբ գրոցս, որ անուանի Հարանց Վարք: եւ մեղսամակարթ անձամբ գրեցի զսա հաւաքելով ի համաւրէն աշխարհաց, ի բազում սուրբ գրոց: Զոր քաջ գիտէք, զի ոչ գոյ ի մի վայր այսքան ամենալի եւ անուշահամ, զմայլեցուցիչ եւ ծաղկափթիթ բուրաստան, լի կենդանի անմահական բանիւք եւ վարուք աստուածահաճոյ սուրբ հարցն: Որոց յուսով եւ ըղձափափագ տենչմամբ ցանկացող եղէ այսմ հոգիաբուղխ եդեմական վտակիս փանաք եւ վտիտ գրիչս Մ[ատ]թ[էո ] ս, զի զպասքեալ ծարաւ դառնաշունչ մահապարտ հոգոյս սովաւ լցուցից: Վասն զի յոգնակի սիրով գրեցի զսա ամըս Է. (7), առ ի յիշատակ անբարի հոգւոյս իմոյ եւ փրկութիւն աղտեղեալ
      
       մեղսամակարթ || հիքոյ անձին: քանզի սուրբ եւ պատուական բարեշնորհ, աստուածաբնակ գիրքս այս պարունակեալ ունի յինքեան զմեծամեծ սուրբ հարցն վարք եւ զբազմադիմի խաւսք եւ զխրատ նոցա ...: Յաղագս որոյ ես` փանաքի հէքս Մատթէոս, գրեցի զսա սատար սողոսկեալ հոգւոյս առ ի յիշատ ակ շեղեալ շուայտեալ մարմնոյս , թերեւս գտայց խերեւեշ մի ի մասանց փշրանաց արտաքս ընկելոց արժանաւորն մանկանց սեղանոյ: Արդ, աղաչեմ արտասուալից հառաչմամբ եւ մոխրամած դիմաւք, որք գաղափար[եա]լ ընթ[եռ ] նելով լուսաւորիք յայսմ գերազանց արփիափայլ փայեթոնէ, յիշեսջիք սրտի մտօք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զստրուկ աղքատս ի բարեաց գործոց` զՄատթէոս գծագրողս, եւ ի Քրիստոս հանգուցեալ ծնօղսն իմ, եւ զեղբարսն, նաեւ զգերազնամաքուր աբեղայսն սրբազան` Իգնատիոս եւ Եսայի, որ են հարազատ որդի վըտիտ գծողիս, եւ զՀռիփսիմի` մայր իւրեանց, զյըսնամեայ ապաշխարութեամբ աղաւթեալն, եւ առաքինասէր դուստր իւր` կուսանն Մարգարիտ: Եւ որ առատն է ի տալն, տացէ ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս զերկնից արքայութիւնն եւ զպսակն անթառամ:
      
       Կատարեցաւ հրաշափառ սուրբ գիրքս այս բարերար շնորհաւք աստուած սուրբ հոգւոյն, ձեռամբ նոյն վերոյգրեալ Մատթէոս իրիցոյ, ի թվիս Հայոց ՊԻԷ. (1378), ի գեղաքաղաքս, որ Անկեղակոյտ կոչի, ընդ հովանեաւ ամենամաքուր տիրուհի փառաւորեալ սուրբ Աստուածածնին: Եւ արփիաւորչին մերոյ` տեառն Գրիգորի Հայոց մեծաց
      
       սուրբ լուսաւորչի, եւ այլ միեղէն սքանչելագործ զարմանահրաշ սուրբ եկեղեցեաց, որ է Քէթոյվանից սուրբ Գրիգոր, Շաղատայ սուրբ Գրիգոր, Խըռընտաւնից սուրբ Գրիգոր եւ Բերդռոյ սուրբ Գրիգոր...:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՑ
      
       Երեւան 5558
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Աղթամար
      
       Փառք անբաւ մարդասիրութեանն աստուծոյ, որ հասոյց զանարժանս յաւարտ սուրբ տառիս, զի գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՊԻԷ. (1378), ի կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանի, ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի , ձեռամբ ամենամեղ եւ անիմաստ Կարապետ անարժան քահանայի եւ փցուն գրչի:
      
       Արդ, ցանկացող եղեալ այսմ աստուածային եւ սուրբ կտակիս, սրբասնունդ եւ պատուական կրաւնաւորն Թումայ: Եւ ետ գրել զսուրբ գիրքս զայս ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղացն Վարդանայ եւ Ավաքտիկնայ, եւ եղբարցն Յովաննէս քահանայի
      
       եւ Աւետիսի եւ ամենայն արեան մերձաւ || որացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոց: Արդ, աղաչեմ զհանդիպեալսդ սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զընտրեալ կր[աւնաւոր ] զԹումայ, եւ զծնաւղքն իւր, եւ զեղբարքն իւր, եւ զպապն` զՍտեփան, եւ զհաւրքոյրն` զՇնոհվոր, եւ զհաւատարիմ տանուտէրն` զԱմիրբէկ, եւ զկենակիցն իւր զՉիչաքմելիք, եւ զգեղեցիկ եւ զքաղցրատեսակ որդեակն իւրեանց ` զՍուլտանշ այ` զփոխեալն առ Քրիստոս: Ընդ նոսին եւ զիս` զանարժան եւ զսուտանուն Կարապետ քահանայ, եւ զծնաւղն իմ` զՄկրտիչ քահանայ եւ զԹանկխաթուն, եւ զեղբարքն իմ, եւ զհաւրեղբաւր որդին իմ` զԹումայ` զտարաժամ հանգուցեալն ի Քրիստոս: Մանաւանդ յիշեսջիք եւ աստուած-ողորմի ասասցիք ստացողացն, եւ գրողացն, եւ աշխատողացն, եւ երախտաւորացն, ի ժամ սուրբ եւ սոսկալի պատարագին. եւ ինքն, որ առատն է ի տուրս` ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի , եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Կրկին աղաչեմ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զԿարապետ կրաւնաւորն, որ աշխատեցաւ ի գալն եւ երթալն, եւ միջնորդ եղեւ այսմ բարի գործոյ...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վիեն. 272, Տաշ. Ցուց. էջ 692
      
       Գրիչ ` Յով[հաննէս]
      
       ... Յամի թուաբերութեանս մերոյ սեռի ՊԻԷ. (1378) կատարեցաւ սուրբ աւետարանս խաւսեցեալ ի բանէն աստուծոյ մարմնացելոյն վասն մեր` Յիսուսէ Քրիստոսէ տեառնէ մերմէ:
      
       Աստուածասէր առն ծերունին` որոյ անունն Շահինշահ յորջորջի, եւ կենակից նորին Թագուհի, եւ աւագագոյն որդին նոցին Խոցադեղն, եւ եղբայր Խոցադեղին` Սիմէոն դպիրն, եւ հարսն Սիմէոնի դպրին Սարայն, որ մեծաւ սիրով ստացան յաղագս յիշատակի հոգւոյն Գ ոհարին` դստեր նոցին, որ է քոյր Խոցադեղին եւ Սիմէոնին: Լաւ համարեցան զսա քան զամենայն պատուականութիւն վայելման աշխարհիս ... ետուն գրել զսա սիրով եւ մեծաւ հաւատով, որոյ տէր աստուած վայելել տացէ Սիմէոն դպրին, եւ զհոգի հանգուցելոյն զԳոհարին ընդ կուսանաց կայանսն դասեսցէ:
      
       Արդ, որք հանդիպիք սուրբ եւ պատուական աւետարանիս ընթեռնլով կամ գաղափար դնելով` յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս զհրաժարեալն յաշխարհէս զԳոհարն, որ տղա հասակաւ չուեաց ի սուտ եւ յունայն կենցաղոյս եւ ժամանեաց ի մշտնջենաւոր քաղաքն` ի վերինն Երուսաղէմ, որ է մայր մեր ամենեցուն: Ո՜վ ընթերցաւղք եւ լսաւղք յիշատակարանիս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զ'ի սմա յիշատակեալսն զՇահինշահն, եւ զկողակից նորին զԹագուհին, եւ զնոցին զաւակսն զԽոցադեղն. եւ զկողակից նորին զՍառայն, եւ զնոցին դեռաբոյս զաւակսն զԳրիգորն, եւ զնորաբողբոջ եղբայր Գրիգորին` զՊետրոսն, եւ զվայելաւղ աւետարանիս զՍիմէոն շնորհազարդ դպիրն...:
      
       Ընդ նոսին եւ զիս` ան[արժա]ն ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ զՅով[հաննէս ] գրիչս, արժանի արարէք յիշելոյ: եւ զիմ հայրն զԱ ||| քահանայն եւ զնորին կողակիցն, եւ դուք յիշիք ի յոյսն բարի, որում փառք յաւիտեանս , ամէն: