Հայերէն Յիշատակարաններ

       1390
      
       ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻ
      
       Երեւան 9223, է (տես նաեւ 1495 թ. )
      
       Ստացող ` Թումա
      
       վայր ` Աղթամար
      
       Ես` տէր Թումա` յետինս ի հայրապետաց եւ առաջինս ի մեղաւորաց, յոյս առ Քրիստոս աստուած եդի հաստատուն հաւատով, եւ եռափափագ սիրով, եռանդնաշարժ սրտիւ, ետու ծրագրել զկենսաբեր սուրբ աւետարանս, եւ ըստ կարի զարդարել յարծաթ եւ յոսկի, ի հալալ արդեանց եւ ի խոնջաքիրտն եր կանց աշխատանաց: Եւ ետու զսա ի դուռն գերահրաշ եւ երկնանման Կաթուղիկէիս ` սուրբ Խաչիս Աղթամարա, յիշատակ անջնջելի եւ կտակ անդառնալի մեզ` երկուց եղբարցս` Թումա եպիսկոպոսի եւ Ստեփաննոս կրօնաւորի, եւ ծնօղաց մերոց եւ հօրեղբօրորդւոցն` Մկրտչին եւ Աւետսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց եւ երախտաւորաց: Նաեւ լերդահատոր համշիրակ եղբարց մերոց, որ են սպասաւոր սուրբ եկեղեցոյս` Զաքարիա եւ Կարապետ, Կոստանդ եւ Աւետիս, Աստուածատուր եւ Մկրտիչ, Յոհաննէս եւ Պետրոս, Ստեփաննոս եւ Յոհաննէս, Գրիգոր եւ Մխիթար, Ստեփաննոսեանքն եւ Կիրակոս, Ստեփաննոս եւ Սարգիս, եւ Մկրտիչ միակեաց, եւ Արեւ, || որ հանապազ
      
       աղօթեն բազկատարած մաղթանօք զփրկութիւն ամենայն աշխարհի...:
      
       Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ խաչիս յափշտակելով, կամ գողանալով, կամ ծախելով, կամ գրաւելով , դատի ի Քրիստոսէ թէ յանդգնի եւ արասցէ անիրաւութիւն, եւ մասն զՅուդային առցէ եւ զայլ խաչահանուացն: Իսկ առաջնորդք եւ փակակալք եւ դասավար, որ զաղաչանս մեր կա տարեն` կատարեսցի խնդրուածք նոցա առաջի Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յերիս յաւիտեանս` ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն, աստուած ի վերայ ամենայնի , ամէն:
      
       Ի թվկն. ՊԼԹ. (1390) վայելչացաւ, ի փառս Քրիստոսի:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 4938
      
       Գրիչ ` Ծերուն
      
       վայր ` Ոստան
      
       ա
      
       ... Գրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ՊԼԹ. (1390), ի քաղաքիս Ոստան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սրբոյն Ստեփանոսի
      
       նախավկային, ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի, ձեռամբ ամենամեղ եւ անիմաստ եւ վայ եւ եղուկ գրչի Ծերունի: Արդ, ցանկացող եղեալ այսմ աստուածային եւ սուրբ կտակիս երջանիկ եւ պատուական հայրն Յոհաննէս` առաջնորդ վանաց սրբոյն Վարդանայ, որ կոչի Ապազվանք, քանզի յոյժ փափագմամբ ետ գրել զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց` Յովանիսի եւ Թարքանի, եւ սնուցչին իւրոյ Խութլուի...:
      
       ... Դարձեալ կրկին աղաչեմ զամենեսեան, յիշեսջիք ի Քրիստոս զերջանիկ եւ զսրբասնունդ փիլիսոփայն զԹումա, որ զաւրինակն շնորհեաց, պարգեւեսցէ նմա տէր աստուած զերկնից արքայութիւնն իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ Քրիստոսի աստուծոյ փառք յաւիտեանս յաւիտենից , ամէն:
      
       բ
      
       Տէր աստուած վայելել տացէ զսա Յոհաննէս վանից հաւրն ընդ երկայն աւուրս, եւ յետոյ` անջինջ յիշատակ պահեսցէ զսա հոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց: Եւ զիս` զմեղուցեալ ծաղկողս եւ զգծողս` զԾերուն, յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ [յիշէ]:
      
       Նուիրատու ` Յոհաննէս
      
       գ
      
       Ես` Յոհաննէս, առաջնորդ անապատիս Ապազվանից, ետու զՆարեկացիս սուրբ եկեղեցւոյս, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղացն իմոց , եւ ամենայն արեան մերձաւորացն...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4941
      
       Գրիչ ` Զաքարայ
      
       վայր ` Աղթամար
      
       ա
      
       ... Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանի, ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի, եւ ի թուին Հայոց ՊԼԹ. (1390), ձեռամբ Զաքարայ սուտանուն կր[աւնաւորի ], անիմաստ եւ ախմար գրչի...:
      
       ... Որք պատահիք սմա տեսութեամբ եւ ընթերցմամբ, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացողք սորա` զպարոն Թաղաչարն, եւ զծնողքն իւր` զՄարտիրոս եւ զՄարգարիտ, եւ զեղբայրն` զԹաւաքալ, եւ զազգն ամե-
      
       նայն առհասարակ` զկենդանիք եւ զհանգուցեալքն, եւ զկենակիցն զԽութլումէլիք, եւ զնորին ծնողքն` զԱմիր եւ զՇնոհուոր տիկին, եւ զեղբարքն` զՍտեփանոս եւ զՄկրտիչ, եւ զազգն ամենայն առհասարակ: Եւ զսրբասէր եւ զպատուական քահանայն զՅովաննէս փիլիսոփայն, որ յայսմ ամի տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ առ Քրիստոս, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ զերախտաւոր հոգեւոր քոյրն մեր զԱննա հաւատվոր, ընդ նոսին եւ զանպիտան գրիչ Զաքարայ, եւ զծնողքն իմ` զՄկրտիչ քահանայ եւ զԹանկխաթուն, եւ զեղբարքն մեր`
      
       զԿարապետ քահանայ եւ զՅովաննէս, որ աշխատեցաւ ի կոկել || թղթիս: Եւ զուսուցիչն մեր զԿարապետ կր[աւնաւոր ]` զհանգուցեալն ի Քրիստոս...:
      
       ԶՍարգիս քահանայն, որ կապելոյն աւգնեաց եւ աշխատեցաւ, յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած ողորմի ասացէք ծնաւղաց նորա:
      
       բ
      
       ... Այրն աստուածայսէր Թաղաչարն ... ետ գրել զաւետարանս ի
      
       հալալ գոյից իւրոց, եւ ետ զսա սարի սուրբ || Գորգին եւ սուրբ Աստուածածնին` անջինջ յիշատակ իւրն եւ ծնաւղացն: Իսկ առաջնորդք սուրբ ուխտին տան ի տարին Դ. (4) օր ժամ Թաղաչարին, նաեւ կենակցին իւրոյ, քանզի շինեաց ջաղաց եւ զայն եւս ետ սուրբ ուխտիս...:
      
       Նուիրատու ` Թաղաչա՞ր
      
       գ
      
       Այլ շնորհեցի զսա ժրաջան քաջ աշխատողաց եւ ծնաւղք կենաց բանին, զաւրէն մեղուաց շրջելով ի դերբուկս խրթնահայեաց աստուածաշունչ գրոց բերելով զքաղցրահամ գիտութիւն ի բջիչս բանաւոր մտաց քաղցր ոգւոց, մեծն ի պըւէտից, վարժավարժիցն պետն` վարդապետին Սարգիս, եւ ճգնազգեացն վարդապետ Յոհանէս, եւ Թումայ վարդապետ, եւ զՅովանէս վարդապետ: Եւ հեզահոգի հայրն վանաց,
      
       որ եւ անուն || Պսակ յորջորջի, եւ զայլ միանձունս եւ զկրաւնաւորս սուրբ ուխտիս...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 284
      
       Նուիրատու ` Ըսպիլ
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       Ի թվականութեանս Հայոց ՊԼԹ. (1390), եւ ի կաթողիկոսութեանն տեառն Թէոդորոսի, եւ յեպիսկոպոսութեանս Երուսաղէմի տէր Գրիգորիոսի
      
       Մըսրցոյ, || բերաւ աստուածազարդ եւ չորեքծագեան եդեմաբուխ քառավտակ եւ աստուածախաւս սուրբ աւետարանս ի Տարսուսոյ
      
       ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ: Զոր եբեր հաւատարիմ աղախինն Քրիստոսի Ըսպիլ իրիցկինն, եւ եդ ի սուրբ Յակոբ, առ ի յիշատակ իւր, եւ առն իւրում Գրիգոր քահանայի, եւ զաւակին իւրեանց Յոհանիսի, նայ եւ առաջին ստացողին Սմպատայ, եւ կողակցին իւրոյ Տիրանցին: Վասն որոյ, առ ոտս անկեալ երկրամած դիմօք, ես` մեղուցեալ Ըսպիլս, եւ աղաչեմ զերամս եպիսկոպոսաց, եւ զքահանաից, եւ զսարկաւագաց, այլ եւ զամենայն լսողաց դասս, որք վայելէք ի քաղցրաճաշակ յեդեմայտունկ վտակաց քառառաջեայ ||| անց կենդանական աստուածախաւս [աւ]ետարան բանիցս, առ ոտս անկեալ աղաչեմ , յիշեսջիք
      
       զիս` զմեղուցեալ ||Ըսպիլ, եւ զԳրիգոր էրէցն իմ, եւ զաւակն մեր զՅոհանէս, ընդ նմին եւ զառաջին ստացող սորայ զՍմպատ, եւ զկողակիցն իւր զՏիրանցն յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, եւ աստուած զ[յ]իշողդ յիշէ , ամէն:
      
       Եւ եթէ ոք զսուրբ աւետարանս բռնաբար իշխանութեամբ կամ գողութեամբ, վասն իւր ագահ բարոցն, հանցէ ի սուրբ քաղաքէս Երուսաղէմի, իւր առանձին ստանալով կամ ազգականի շնորհելով, ինքն Քրիստոս լիցի նմայ դատախազ յիւր մեծ եւ ի սոսկալի ատենին, եւ եթէ ոք զ[յ ] իշատակս եղծանել կամեսցի ի սուրբ աւետարանէս` նոյնպէս դատեսցի ի Քրիստոսէ , ամէն:
      
       Ստեփանոս մեղաւորս գրեցի զսակաւ յիշատակս, աղաչեմ յիշել ի տէր:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 2090
      
       Գրիչ ` Վարդան
      
       վայր` Մօտ առ մայրաքաղաքն Սուլղաթ
      
       ... Որում ցանկացաւղ եղեալ Ենովք միայնակեացն եւ ետ գրել զսա, զի ետես զանհամար ազգս անաւրէնութեանց եւ ախտից` զորս սա թուէ առ մեզ բազմապատկաբար կատարեալ...:
      
       ... Եւ զձեզ աղաչեմ, որք պատահէք զինչ աւրինակաւ եւ իցէ, յիշել աղաւթիւք զԵնովք միակեացն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն : Յիշեսջիք զԳրիգոր քահանայ եւ զՄխիթար, որ զթուղթն շնորհեցին, յիշեսջիք զԱւետիս միակեցն, որ ի գինն աւգնական եղեւ, յիշեցէք զառաջնորդ սուրբ ուխտիս` զՅովաննէս միակեցն, որ զմեզ ժողովեց, եւ ի կերակուր եւ յամենայն գործս ձեռնտու եղեւ մեզ: Յիշեցէք զԾերն եւ զՄովսէս կրաւն[աւոր ], որ մեզ պանդխտակից եղան եւ խիստ երախտաւոր են, յիշեցէք զպատուելի քահանայ եւ զիմաստուն` զՍտեփանոս, որ մեզ կարեկից եղեւ եւ զաւրինակն շնորհեաց: Ընդ նոսին եւ զեղկելի գրչակս` զՎարդան սարկ[աւագ ], զտարտամս ի բարի եւ զգաստս ի չ արիս, զբանական լուսով թերիս եւ զխաւարաւ բնաւին
      
       ի լիս, զմոլորեալս յանապատիս, || զպանդխտացեալս յաւտար երկրիս, յիշեցէք յաղաւթս, հանդերձ ծնողիւք մերովք եւ ամենայն արեան
      
       մերձաւորաւք, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք ի նոյն բարի աւրհնելոյն յամենայնի , ամէն:
      
       Արդ, գրեցաւ սա ի թվ. Հայոց ՊԼԹ. (1390), տրէ ԺԶ. (16) եւ նոյեմբեր ԻԴ. (24), յաշխարհիս Հոնաց, մաւտ առ մայրաքաղաքն Սուլղաթ կոչեցեալ, ի սուրբ մենաստանս, որ կոչի Հայր Յովանիսի, առ դուրս տաճար[ի ] տիրամաւրն եւ այլ սրբոց, ի հայրապետութեանն Թէոդորոսի եւ յեպի[սկոպոսութեան ] աշխարհիս այս տէր Ստեփանոսի: Կրկին աղաչեմ զամենեսին, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք սրտի մտաւք զԵնովք միա[յնակեցն ] եւ զծնաւղսն իւր, եւ զանարհեստ գրիչս եւ զծնաւղսն իմ, եւ խոշորութեանն եւ սխալանացն մի մեղադրէք, զի կար մեր այսքան էր, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս , ամէն: