Հայերէն Յիշատակարաններ

ՏՕՆԱԿԱՆ

Երեւան 996

 

Հեղինակ` գրիչ Ոհաննէ Թմոքուեցի

Վայր` Երկիրս Արարատեան, ի գեղս Սերկեւիլի

 

ա

Արդ, ի թուաբերութեանս Հայկազեան տաւմարի ՊՂԱ (1442), եւ կենարարին փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ՌՆԽԴ (1444),  եւ յելանելոյն Ադամայ ի դը\\րախտէն ՑՈԽԲ (6642), կատարեցաւ տեսիլ Սահակա հայրապետին` առն աստուծոյ, որ տեսաւ սեղան չորեքկուսի ամբանման եւ խաչ լուսեղէն ի վերայ կանգնեալ, եւ սկ[ո՞ւտ]եղ արծաթի ի վերայ սեղանոյն եւ մագաղաթ թզաչափ` ի վերայ Է (7) տողն ոսկի, յառաջքն գիր եւ մէջն եղծեալ եւ ջնջեալ, եւ տող մի ոսկի եւ կէս կարմիր` վերջքն գրեալ: Է (7) ոսկի տողն Լուսաւորիչն է, մինչեւ ի Սահակ` առ ոտն աստուծոյ, եւ մէջն, որ եղծեալ էր եւ ջնջեալ եւ աթոռն ծովագոյն սառնանման սեւ կտաւով ծածկեալ` ի Սահակա մինչեւ ի մեզ կաթողիկոսք եւ եպիսկոպոսք, որ նստան եղծեալք եւ ջընջեալք ի բարութենէն կենաց, զի արծաթով նստան եւ անիծիւք եւ նզովիւք զաշխարհս լցին: Այս էր սեւ կտաւն, որ տարածեալ էր ի վերայ ազգիս:

Այժմ բարձաւ անէծքն սուրբ Լուսաւորչի աղաւթիւքն, որ էր թուխ կտաւն եղծեալ եւ ջնջեալ, նորոգեցաւ աթոռ Լուսաւորչին վերստին, հին էանց եւ եղեւ ամենայն ինչ նոր, հին անէծքն էր եւ նորս` աւրհնութիւն ի ձեռն սուրբ հարանց, որ ժողովեցան յարեւելից եւ յարեւմտից, ի հարաւոյ եւ ի հիւսիսոյ ի Վարդգէս` ի Նոր քաղաքս Վաղարշապատ` ի սուրբ Էջմիածինս, որ է մայր ամենայն եկեղեցեաց եւ ծնաւղ եւ լուսատու Հայոց ազգիս: Որ ի բազում ժամանակաց անտես արարել էին զնա եւ ինքեանք ի յաստուծոյ անտեսացեալք էին, զի խնամք ողորմութեանն աստուծոյ [վերա]ցեալ էր ի յազգէս, որպէս ասաց աստուած` Մի մնասցէ հոգի իմ ի դոսա, վասն թողլոյ դոցա զտուն իմ: Իսկ այժմ շարժեալ ի գութ ողորմութեան արարիչն աստուած եւ ողորմեցաւ տառապեալ ազգիս Հայոց, եւ ժողովեաց բազում իմաստունս եւ առաքինիս` բանիբուն վարդապետք, եւ  ուղղափառ եպիսկոպոսք, եւ խարազ\\նազգեստ կրաւնաւորք, եւ ողջախոհ քահանայք, եւ սրբասէր ազտիք եւ ժողովուրդք, որ ընդրեցին տեսլեամբ եւ կամաւք ամենասուրբ երրորդութեանն` զհեզն, զխոնարհն, զիմաստասէրն, որ ունէր զտեսականն եւ զգործնական առաքինութիւնն, ըստ Պղատոնի իմաստասէր կոչեմ ոչ զոգնագէտս եւ զայն, որ կարող գոյն բազում ինչ ի բերան առնուլ, այլ զայն, որ անբիծ եւ անաղտ վարս ստացեալ ունին, որպէս հայր[ապետ]ս մեր` հոգեւոր տէր Կ[ի]ւրակոս կաթողիկոսս, որ յիւր ժամանակն ոչ միս է կերել, եւ ոչ գին[ի] խմել, եւ ոչ սուտ ասել, եւ ոչ երդումն կերել, ոչ նզովք եւ անէծք ի բերանն է ելել: ԽԷ (47) տարի է, որ յանապատի է եւ սուրբ կենդանաթաղ Խոր-Վիրապին սպաս[աւ]որել:

Զսա ընդրեաց հոգին սուրբ գլուխ, առաջնորդ, հովիւ, վերատեսուչ եւ պատրիարգ ազգիս հայկազնոյ, սա է տող ոսկին, որ ի վերջք մագաղաթին գըրեալ էր: Աստանաւր կատարեցաւ մարգարէութիւն առն աստուծոյ Սահակայ:

Եւ իսոյն ժամանակի եղեւ կոտորումն անմեղ քրիստոնէիցն Սամշուիլդոյ, որ նահատակեցան վասն Քրիստոսի եւ են մարտիրոսք, վասն զի շարժեցան ի սատանայէ ազգն Սկիւթացւոց Ջահանշահ միրզէն եւ առ ընդ ինքեան զբազմութիւն լեգէոն զաւրացն, եւ նստաւ ի վերա բերդին Դ (4) ամիս, եւ ի նեղութիւն էարկ զնոսա, զի բազումք մեռան ի վշտաց: Եւ անաւրէնքն երդուեցան յաստուած կենդանի, թէ առնել չենք ձեզ վնաս: Եւ նոքա վստահացեալք ի սուտ երդումն նոցա` բացին զդուռն բերդին, եւ անաւրէնքն դիմեցին ի ներքս եւ սուր ի վերայ եդեալ կոտորեցին անխնայաբար` աւելի քան Վ (3000): Եւ զողբումն եւ զաղիողորմ եւ զկսկիծ դառնութեան ոչ կարեմ ընդ գրով արկանել, զի զոմանս սրով խո[ղ]խողեցին, զոմանս  քա\\րկոծեցին, զոմանս բրաւք ջարդեցին, զոմանց զգլուխն հատին եւ Գ (3) մնիրա շինեցին: Անդ էր տեսանել զահագին լալումն եւ զկոծն ի վերայ սիրելեացն. զի լայր մայր զորդին, եւ քոյր զեղբայրն, եւ հարսն զփեսայն, եւ ոչ ուստեք էր մխիթարութիւն նոցա, ոչ յաստուծոյ եւ ոչ ի մարդկանէ:

Եւ էր թիւ գերելոցն աւելի քան Ք (9000), որ բաժանեցին ի վերայ իւրեանց: Անդ էր տեսանել զաղէտ ծնողաց եւ զաւակաց, զի բաժանէին զմայր ի յորդոյ եւ զորդի ի մաւրէ, եւ զեղբայր յեղբաւրէ, եւ զհարսն ի փեսայէ, եւ զփեսայ ի հարսնէ, եւ զմատաղ տղայքն յափշտակէին անողորմաբար ի սաւր գրկացն եւ արկանէին ի գետ, եւ մարքն աղեխարշեալք լալով գնացին ի գերութիւն: Զոմանս ի նոցանէ յարեւելս տարան` ի Խորասան, զոմանս յարեւմուտս` ի Հռոմաստան, զոմանս ի հարաւ` ի յԱրաբստան, զոմանս հիւսիս` ի Լակըստան, որպէս զհին Իսրաէղ ի Դ (4) կողմ աշխարհիս ցրուեցին:

Բաժանեցան հայր ի յորդոյ եւ դուստր ի մաւրէ, եւ զսիրելի ի սիրելեաց, եւ բարեկամք ի բարեկամաց, եւ գնացին անդարձ յերկիր Տաճկաց: Եւ լային եկեղեցիք Հայաստանեայց ըստ Երեմիայի Եղկեսացւոյ, որ ասէր` Գնացէք, գնացէք, եւ ես մնացի աւերակ, ձեզ ասեմ, ձեզ ասեմ անցաւորք ճանապարհի, տեսէք զաղէտս իմ կսկծանաց եւ ողբացէք զիս, զի ամայի եւ անապատ մնացի յո[րդւ]ոց իմոց:

Բայց չէ պարտ յուսահատիլ ի յաստուծոյ, այլ հաւատով խընդրել ի նմանէ, զի դարձ արասցէ գերելեաց, որպէս զհին Իսրաէլին, բարեխաւսութեամբ ամենայն սրբոց, ամէն: 

Եւ ի յայս դառն եւ ի \\ նուրբ եւ ի նեղ եւ ի սուզական ժամանակիսայր մի բարեպաշտաւն, աղաւթասէր եւ ողորմած, աստուածասէր եւ քրիստոսադաւան եւ ուղղափառ, այր հսկայազաւր ի մրցմունս պատերազմաց, դիւցազնական ի յազատաց եւ պայազատ ի յիշխանաց, ի յազանց եւ ի տոհմէ ազքանազեան սեռից պարոն Շալուէ, որդի մեծի իշխանին` աստուածասէր պարոն Սարգսին եւ թոռն պարոն Բուղլխին. եւ սա հմուտ գոլով հմտութեանց եւ ներհմտութեանց, արհեստից եւ մակացութեանց եւ հնա[գի]ր պատմութեանց` նորոց եւ հնոց, եւ ուսեալ զբանն, որ ասէ` Երանի որ ունի զաւակ ի Սիովն եւ ընդանի յԵրուսաղէմ, եւ դարձեալ, թէ` Լաւ է անզաւակութիւն հանդերձ քաջութեան, զի անմահութիւն յիշատակ նորա, զի յաստուծոյ եւ ի մարդկանէ ճանաչի, եւ դարձեալ, թէ` Են մարդիկ որոց գործքն յայտնի են եւ յառաջագոյն երթան ի դատաստան, եւ են որոց զկնի երթան` գիրքն է եւ ամենայն սպասք եկեղեցւոյն:

Զայս տեսեալ եւ իմացեալ հաւատարիմ ծառայս աստուծոյ պարոն Շալուէս, ցանկացող եղեւ լուսափայլեալ եւ մեծապառ տաւնականիս, ի հաստատութիւն կաթուղիկէ եկեղեցւոյ: Սա բուրաստան աստուածային եւ դրախտ աստուածատունկ, յորում ծաղիկքն բանականք սպիտակափայլ, կարմրանըշան, ծիրանագեղ, դեղնանկար, կանաչազարդ վայելչութեամբս ըստ զանազան առաքինութեանցն ցուցեալ. սա [եկ]եղեցոյ զարդ եւ փառք պարծանաց, հայրապետաց խնդութիւն, թագաւորաց պարծանք, քահանայից հրճուումն, սա գանձ եւ մարգարիտ մեծագին՜ Ստացաւ զսա փափագանաւք եւ ի հալալ եւ ի քրտնաջան վաստակոց իրոց եւ  ետ գրել զսա, զի լիցի բարեխաւս յաւուրն դատաստանի եւ ա\\նաչառ ատենին բարեխաւս եւ անջինջ յաւիտենական յիշատակ պարոն Բուղլախին, հաւր պարոն Սարգսին, եւ մաւրն պարոն Թամսին, եւ եղբաւրն պարոն Գրիգորին, որ ի ծրագրել սորա խակակոտորել յաշխարհըս եւ եթող սուգ եւ տրտմութիւն բազում եղբաւր իւրոյ, զոր տէր աստուած իմ հանգուսցէ զնա ի գոգն Աբրահամու եւ ինքն անցեալ պաշտեսցէ, եւ միւս եղբաւրն պարոն Փանուէլին, եւ քերցն Սիթ-Խաթունին եւ Թենեկին, եւ ամուսնոյ իւրոյ պարոն Դովլաթ-Խաթունին, եւ միւս այլ կենդանի կենաց կցորդի իւրոյ պարոն Գուլփաշին, եւ նորաբողբոջ դեռաբուսիկ զաւակի սոցա` պարոն Դաւթին, զի տէր աստուած պահեսցէ զսա անփորձ եւ անսասան մինչեւ ի խորին ծերութիւնն, ամէն:

Արդ, որ հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով կամ ունկնդրութեամբ` յիշեցէք ի մաքրափայլ եւ յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալսդ առհասարակ: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր Յովանէս եպիսկոպոս` մականուն Ոսկիափոր, որ է ուսուցիչ մեր այսմ գործոց:

Արդ, ծրագրեցաւ սա յերկիրս Արարատեան, ի գեւղս, որ կոչի Սերկեւիլի, ընդ հովանեաւ սրբոյ Յովանիսիս եւ այլ սրբութեանցս, ի հայրապետութեան եւ իշխանութեան տէր Գաբրիէլի` արի եւ քաջ կրաւնաւորի, եւ ի խանութեան Ջահանշահին, եւ ի թագաւորութեանն Վրաց Վախթանկին, եւ յիշխանութեան տեղոյս պարոն Ալիբէկին, եւ պարոն Շալուին` տեառն գրոյս, եւ պարոն Վաչ[ուտի՞]ն, եւ պարոն Քրթին, [եւ պարոն Սա՞]րգս[ի]ն: Դարձեալ, աղաչեմ վասն սիրոյն Քրիստոսի յիշել ի տէր զայս գեղիս զկրաւնաւորքս եւ զքահանայքս` զտէր Խաչատուր կրաւնաւորն` խրատիչ եւ ուսուցիչ սոցա, վասն զի եաւթանասնամեայ \\ անձամբ հեծեծանաւք գնացեալ յԵրուսաղէմ, յերկըրպագութիւն սուրբ ոտնատեղեացն եւ ի տեսութիւն գերեզմանին Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, վասն թողութեան մեղաց եւ ծնողաց իւրոց: Եւ ի դարձ նորա առել է զքարտէզսս եւ բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք հասոյց առ մեզ, զի եղիցի յիշատակ նորա ի սմա անջինջ յաւիտենական, եւ ծնողաց իւրոց, կենդանեաց եւ ննջեցելոց իւ[րոց]:

Աղաչեմ կրկին յիշել զտէր Մանուէլ քահանայ, զՈհանէս կրաւնաւոր` սպասաւորք սուրբ ուխտիս: Կրկին աղաչեմ վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յուսոյ արքայութեանն յիշել ի տէր զտէր Յակոբ կրաւնաւոր` զփակակալ [սուրբ] Յովանիսիս, զեղբայրն իւր զԻշխան, եւ զմայր սոցա զՆարին, եւ զհարսն սոցա զԳուլփաշայ եւ զաւակսն սոցա պահեսցէ Քրիստոս աստուած մինչեւ ի խորին ծերութիւնն, ամէն, որ բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք սպասաւորէին մեզ ի ծրագրել սորայ, զոր տէր իմ Յիսուս հատուսցէ վարձս աստ եւ ի հանդերձեալն: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զգեղի տանուտէրքս` զՄովսէսն, զՎիրապիկն, զԽերադինն, զխաւջա Մկրտիչն, զհանգուցեալ Սարգիսն, հանդերձ կանամբք եւ զաւակաւք սոցա, եւ զայլ քրիստոնեայքս, որ յառ ոտս հաւաքեալ կան պարոն Շալուին` զայր եւ զկին, զծեր եւ   զտղա, զմեծ եւ զփոքր` աւրհնեսցէ Քրիստոս աստուած այն աւրհնութեամբն, որ ոչ անցանէ …: 

Այլեւ աւրհնեսցէ Քրիստոս զԹանսուխն եւ Գուլ-Մելիքն, զի բազում աշխատեցան յերթեւեկութիւն եւ ի կերակրել զմեզ:

Կրկնապատիկ եւ բիւրապատիկ աւրհնեսցէ Քրիստոս աստուած, ամենայն սրբոցս բարեխաւսութեամբ, որ աստ կան հաւաքեալ, զբարեպաշտ եւ զհաւատարիմ ե զամենայն աւրհնութեանց արժանաւոր զիշխանաց իշխանն զպարոն Շալուէն. թշնամիք սորա ընդ մի ճանապարհ գայցեն եւ հազարսն փախիցեն, սուրք նոցա մտցեն ի սիր[տս] նոցա եւ աղեղունք նոցա փշրեսցին, ատելիք եւ չարախաւսք սորա ընդ անդունդսն բեւեռեսցին` մինչեւ դարձցին եւ զղջասցին, զի բազում անգամ աշխատեցաւ ի վերայ մեզ` ի տան, ի \ \ \րել, ի հարկել \ \ \ նեղանալ եւ կերակրել \ \ \կէ եւ ուրախացուցանել: Աստուած զպարոն Շալուէն ընդ հարիւրաւորսն դասեսցէ եւ ինքն անցեալ պաշտեսցէ, ամէն:

Եւ ես անարժանս եւ անարհեստս` ախմարս ի բարեաց եւ լրացեալս յամենայն չարեաց սուտանուն Ոհաննէս միայնակեաց, ի գաւառէն Վրացտանայ, ի յամուրն դղեակէն Թմոքոյ, ըստ իմում անարժանութեանս գծագրեցի զսայ, զի լիցի մասն մեր ի սմա: Եւ որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զիս` զանարժանս եւ զանարհեստս, եւ զծնողսն մեր, եւ զերախտաւորսն …: 

\ \ \ անմեղադիր լերուք խոշորութեան գը\\րիտ եւ սղալանաց սորա, ծաղկիդ եւ կազմիդ, զի կար մեր այդ չափ էր: Եւ ինքն` մարդասէրն աստուած թողութիւն շնորհեսցէ յանցանաց եւ սղալանաց ձերոց եւ արժանի արասցէ զձեզ եւ զմեզ անմահ կենացն եւ երկնից արքայութեանն, ամէն:

 

բ

 

… Եւ զՅակոբ կրաւանաւորն` սպասաւոր այսմ գործոյս յիշեա ի քում յարքայութիւնդ, ամէն:

 

գ

 

… Եւ զՅակոբ սպասաւորս եւ զՅոհանէս` հողս եւ մոխիրս աղաչեմ յիշել վասն սիրոյն Քրիստոսի, մի մեղադրել խոշորութեան սորա, զի ժամանակս ձմեռնային է եւ ես պանդուխտ ի յաւտար գաւառի, եւ աստուած զձեզ յիշէ:

 

դ

 

… Եւ սղալանաց եւ պակասութեան սորա անմեղադնր լեր, վասն զի աւրինակս կտրատած է եւ ես զայս չափս կարացի յիրար ածել: Վա՜յ, յանագաւրուն եւ յանիմաստ մարդոց ձեռաց:

 

ե

 

… Ստացող սուրբ կտակիս զպարոն Շալուէն եւ զբարեպաշտ ծնողսն իւր, եւ զեղբայրն Գրիգոր յիշեսջիք յաղօթս եւ զՅովսէփ` զիւր ճորտն եւ զՈհանէս գրիչս աղաչեմ:

 

զ

 

… Ընդ նմին եւ զԹանսուխն եւ զդերձակ Գաւրգասալն եւ զծնողսն սոցա, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ա. Դաւրիժեցի, Պատմութիւն, 1884, էջ 322

 

Գրիչ Կարապետ

Վայր` Վան

 

Աւարտեցաւ սուրբ գիրքս Յայսմաւուրացս յամի ՊՂԱ թուականութեանս Հայոց (1442), ձեռամբ յոգնամեղ գրչի Կարապետ երիցու, ի խնդրոյ մահդեսի Մխիթարայ: Եւ գրեցաւ սուրբ գիրքս ի քաղաքս Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոցս Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկայի, եւ Սահակայ հայրապետի. ի կաթողիկոսութեան տեառն Կիրակոսի: Որ ի յայսմ ամի եղեւ ժողով եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց, ի մայրաքաղաքն ի Վաղարշապատ, որոց էր գլուխ մեծ րաբունապետն Թովմայ եւ Յովհաննէս վարդապետն. եւ եդին զտէր Կիրակոսն յԷջմիածին` կաթողիկոս ամենայն Հայոց, եւ նոր նորոգեցաւ աթոռ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի ըստ տեսլեանն մեծին Ներսէսի հայրապետին եւ Սահակայ Պարթեւին, եւ մերոյս առաջնորդի սուրբ ուխտին Վարագայ Յովհաննէս եպիսկոպոսին. ի թագաւորութեանն Ջհանշահի, որ ի յայսմ ամի էառ զանառիկ բերդն զԸռել եւ զՋուլամերկ:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 939

 

Գրիչ Գալուստ

Վայր` Աղջոց վանք

 

… Աւարտեցաւ աստուածախաւս մարգարէական եւ առաքելական հոգիաբուխս այս տառ ի թուաբերութեան հայկազնեայս տումարի ՊՂԱ (1442), ի հայրա[պետութեան] Հայոց տեառն Կիրակոսի եւ յաշխարհակալութեան ըստ ներելոյն աստուծոյ արիւնարբու գազանին Ջհանշահին, զոր իբրեւ էառ զիշխանութիւնն եւ նստաւ յաթոռ առաջին աշխարհաշէ եւ բարէմիտ ղանորէիցն` սկսաւ սայ աւերել եւ տապալել զբազում քաղաքս եւ զգաւառս, եւ ամայի եւ անմարդաբնակ առնել:

Եւ ոչ ոք կարէ զչարութիւն սորա ընդ գրով արկանել, առաւել եւս զոր արար ընդ աշխարհն Վրաց, ընդ քաղաքին Շամշուլտոյ, զի խաբէութեամբ առ զնա եւ զամենեսեան ի սուր սուսերի մաշեաց, զի ըստ մարգարէին, որ ասէ` Ոչ ոքէր, որ թաղէր զնոսա, այսպէս եւ սոքա: Անթիւք եւ անհամարք` քահանայք, եւ աշխարհականք, եւ զկանայս նոցա, եւ զմանկունս ցրուեցին ընդ ամենայն աշխարհ: Եւ ո՞վ կարէ զաղէտ տարակուսանացս լեզուաւ պատմել, զոր եղեւ ի սոյն ամի ընդ ազգիս Հայոց: Եւ ի սմին դառն եւ նեղ ժամանակի գրեցաւ գիրքս այս ի գաւառիս Արարադեան, ի ձորս Քեղոյ, ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կաթողիկէիս, եւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս եւ Թրի սուրբ նշանիս եւ Արամունից սուրբ խաչիս, եւ Թեւատ սուրբ Գրիգորիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ: Եւ է գրեալ սա ձեռամբ յոգնամեղի անարհեստ եւ փցուն գրչի սուտանուն կրաւնաւորի անուամբ [Գալուստ կոչեցելոյ \ \ \

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երեւան 769

 

Հեղինակ` գրիչ Գալուստ

Վայր` Աղջոց վանք

 

… Արդ, յանկ ելեալ կատարեցաւ տառս, որ կոչի Տետր ձեռամբ յոգնամեղի եւ յոյժ մեղապարտի Գալստի` անուամբ միայն աբեղայի`  սուտանուն կրաւնաւորի, ի դառն եւ յանբարի ժամանակի, ի թը\\վիսն ՊՂԱ (1442), ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս, եւ Թրի սուրբ Նշանիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, յիշատակ մեզ` Մխիթարի եւ Գալստի, եւ ծնաւղացն` հանգուցելոցն եւ կենդանեացն: Եւ որք հանդիպիք տեսանելով յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 128, Բաղէշ, Ամրդօլու վանք

 

Գրիչ Յոհաննէս

Վայր` Խիզան, Գամաղիէլի վանք

 

… Անարհեստ գրիչս [Յոհաննէս վարդապետ] յանձն առի տկար անձամբ … բազում եւ մեծ աշխատանօք հասուցի զսա յաւարտումն յաստուածաբանակ վանքս, որ Գամաղիէլ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոյս Գամաղիէլի, ի թուականութեանս Հայոց ՊՂԱ (1442), ի հայրապետութեան տեառն տէր Կիրակոսի, որ յայսմ ամի նորոգեցաւ սուրբ Էջմիածինն, եւ տէր Կիրակոս հայրապետ ձեռնադրեցաւ, եւ ի մեր քուրդ ամիրիս` Ամիր-Դայուդիս:

Դարձեալ, Յոհաննէս վարդապետս աղաչեմ զսրբութիւնդ ձեր … յիշեսջիք զիս` զգծագրողս սորա, եւ զծնողսն իմ զՎարդան եւ զԴիլշատն, զհանգուցեալ եղբարքն իմ` զքաղցրիկ Յոհաննէս եւ զտարաժամ Խէրապետն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ. 129, Մուշ, Առաքելոց վանք

 

Գրիչ Յովհաննէս

Վայր` Արծկէ

 

Օրհնութիւն … որ ետ կարողութիւն … գրչի Յովհաննէս քահանայի հասանել յաւարտ յայսմ աստուածաշունչ կտակիս, յամի … ՊՂԱ (1442): Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Արծկէ, հանդէպ սրբարար ծովուս, որ մանր ձկունք ելանեն, ընդ հովանեաւ ամենամաքուր սուրբ Աստուածածնի կաթուղիկէիս: Ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի ընդհանուր Հայոց կաթուղիկոսի, որ է արժանաժառանգ մեծ աթոռոյ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին` ի տեղի իջման միածին բանին աստուծոյ: Վասն զի զաջ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին գողացան ի Սսոյ, եւ բերեալ եդին յիւր սեպհական աթոռին, եւ այս ի խնամոցն աստուծոյ: Եւ մերոյս նահանգի (առաջնորդութեան) Ստեփաննոս արքեպիսկոպոսի` հօրեղբօրս իմոյ:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ. 128, Ռշտունիք, Կապուտկողայ ս. Յակոբի վանք

 

Գրիչ Թումայ

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` ունայնս Թումայ սուտանուն կրօնաւորս … գրեցի զսա … ի կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս,   ի թուկանութեանս Հայոց ՊՂԱ (1442): Այլ եւ զմեծ փիլիսոփայն զՄինասենց Թումայն, որ զառաջն նա գրեաց, եւ զնորին ծնողքն [յիշեցէք]:

 

ՍԱՂՄՈՍ

Փիրղ. Նօտ. 129, ի Սեպուհ լեառն, ի վանս Լուսաւորչի

 

Գրիչ Յովհաննէս

Վայր` Ի լեառն Սեպուհ

 

… Իսկ ես … փծուն գրիչս Յովհաննէս …:

Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՊՂԱ (1442), ի մէջ երկուց գաւառաց` Եկեղեաց եւ Դարանաղեաց, յերկնահանկէտ եւ յաստուածաբնակ լեառս Սեպուհ, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչիս մերոյ Գրիգորի, եւ սուրբ Փրկչիս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ Մանեայ կուսին սուրբ գերեզմանիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբութեանց: Եւ եդի զսա յիշատակ ինձ եւ ծնողացն իմոց … ի դուռն բազմերախտ հօրն մերոյ սուրբ Լուսաւորչիս Գրիգորի, մերձ յայրն Մանեայ: Ի յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս տէր Բարսեղ եպիսկոպոսի, եւ զմիաբան եղբայրութիւն սուրբ ուխտիս` զՅովհաննէս աբեղայն` զփակակալն, եւ Թորոս աբեղայն` զօրինակիս շնորհողն, եւ զՄարտիրոս աբեղայն` զծաղկողն, եւ զԱբրահամ աբեղայն` զդասավայրն, եւ զԱւետիք աբեղայն, եւ զՄեղիտոն աբեղայն, եւ զայլ միաբան սուրբ ուխտիս յիշեցէք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 18, Մ. Տ. Ա. եւ Ս. Տ. Ա., Ալիշան, Հայկարան

 

Գրիչ Ոնոփրիոս

Վայր` Կեղի, Խլպաշի վանք

 

…Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս յերկիրն Խորձիւն, որ կոչի Կեղի, ի վանս, որ կոչի Խլպաշի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետին եւ այլ սրբոցն, որաստ կան, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան սուտանուն կրաւնաւորի Ոնոփրիոսի: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեսջիք եւ զառաջնորդ վանացս զՄելիքսէթ հայրապետ [եւ զՊետրոս հայրապետ] եւ զպատուելի քահանայքն, որ աստ կան` զՅովանէս քահանայ, եւ զԿիրակոս քահանայ, եւ զՎարդան քահանայ, եւ զՍտեփանոս քահանայ, եւ զԱստուածատուր քահանայ, եւ զՄելիքսէթ ճգնաւորն, եւ զԴանիէլ սարկաւագն, որ սպասաւորէ վանացս եւ մեզ, նաեւ զհոգեսէր խաթունն զՈւղուր-Մէլիքն, եւ զծնողսն իւր` զհայրն իւր զՇահամիրն, եւ զմաւրն   իւր զԿիրաԽաթունն, եւ զեղբարն իւր Վֆախ (՞), եւ զառն իւր զպարոն զԱդիպէկն, եւ զաստուածատուր զաւակն իւրեանց զպարոն Սարթախն, եւ զխոճա Ֆարուխշան եւ զԿուլամիրն, եւ զհաւրեղբայր սոցայ զԱմիրպէկն, զոր ետուն գրել սուրբ աւետարանս եւ եդին յիշատակ ի դուռս սուրբ Աստուածածնին, եւ սրբոյն Ստեփանոսի նախավկային, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանին …:

Դարձեալ … յիշեսջիք զեղկելի գրչակս զՈնոփրիոսս, եւ զծնողսն իմ, եւ զհոգեւոր հայրն իմ Յոհանէս քահանայ, եւ որ ի վերա մեր երախտիք ունի, եւ զթղթին կոկողն, եւ զմարմառին տուողն, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուականիս ՊՂԱ (1442). խոշորութեան եւ սխալանաց մի մեղադրէք, աղաչեմ զձեզ, զի այս էր կար մեր …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 46, Ս. Տ. Ա. եւ Մ. Տ. Մ.

 

Հեղինակ` գրիչ Ոնոփրիոս

Վայր` Կեղի, Խլպաշի վանք

 

… Եւ ես՝ անարժանս Ոնոփրիոսս սուտանուն կրաւնաւորս անարհեստ գրչակս գրեցի սուրբ աւետարանս ի գաւառիս Խորձիւն, որ կոչի Կեղի, ի վանքս Խլպաշի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետին եւ այլ սրբոցս, որ աստ կան: Աղաչեմ զամենեսեան յիշեսջիք եւ զառաջնորդ վանացս զՄելքիսէթ հայրապետ [եւ զՊետրոս հայրապետն], եւ զալեաւք պատուեալ ծերունիս մեր զՈհանէս քահանայ, եւ զԿիրակոս քահանայ, եւ զՎարդան քահանայ, եւ Ստեփաննոս քահանայ, եւ զԱստուածատուր քահանայ, զՄելքիսէթ ճգնաւորն, եւ զԴանիէլ սարկաւագն, որ յայսմ ամի սպասաւոր էր վանացս եւ մեզ: Նաեւ զքրիստոսադաւան քրիստոնէն զՃաշ-Մէլիքն, որ ստացաւ զսուրբ աւետարանս յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն իւրոյ Գրիգորին եւ մաւրն իւրոյ Ճինաս-Մելիքին, եւ հանգուցեալ առն իւրում Մլքին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց: Եւ ետ զսա հոգոյ որդոյ իւրոյ` նորաբողբոջ քահանային Աստուածատրին …: Յիշեսջիք զՃաշն, զի յոյժ աղաւթասէր էր եւ երթայր աւր մի ի ժամ եւ կատարէր զսովորական աղաւթս, թէ` Երանի այնոցիկ, որ ունի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանեակ նորա յԵրուսաղէմ: Եւ ասէր Ճաշն ի մտի իւրում` ոչ ունիմ որդի, եւ   ոչ ունիմ դուստր, եւ ոչ եղբայր եւ ոչ հայր, եւ փոխանակ ուստերաց եւ դըստերաց արար սուրբ աւետարանս իւր հոգեւոր որդի …: Յիշեսջիք եւ զիս` զեղկելի գրիչս զՈնոփրիոսս եւ զծնողսն իմ, եւ մի մեղադրէք խոշորութեան եւ սղալանաց, զի թէպէտ անարհեստ էի եւ անմիտ, բայց զոր յաւրինակ գտաք` զայն գրեցաք …: Գրեցաւ աւետարանս ի թուականութեան Հայոց ՊՃՂԱ (1442):

Ձեռս երթայ եւ այս գիրս մնայ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7870

 

Գնող Անդրիաս

 

… Արդ, ես մեղուցեալ ծառայս աստուծոյ Հանէսի թոռս Անդրիասս գնեցի զսուրբ աւետարանս ի հալալ վաստակոց իմոց` յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց` պապին Հանէսին, եւ հանկանն իմ Մուշանին, հաւր իմ Մկրտչին եւ հաւրեղբաւրն Տատուրին, եւ մաւրն իմ ԱրուսԽաթունին, եւ եղբաւր իմ Ասլան-Բէկին եւ Ակոբին, որ տղաաւք փոխեցաւ առ ի Քրիստոս` ամաց իբրեւ ԻԶ (26)ից եւ քուրն իւր Խութլու-Խաթունն, եւ հաւրն իւրո Սարգսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց:

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդէք կամ աւրինակէք` զմեզ եւ զմեր ննջեցեալսն ի սուրբ յաղաւթս ձեր յիշեցէք: Եւ աստուածն ամենեցուն ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, առհասարակ ի սոսկալի յատենին, ամէն, թվ. ՊՂԱ (1442):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 481, Մ. Տ. Մ. եւ Ս. Տ. Ա.

 

Գնող Կարապետ Սալիթաղցի

 

ա

 

Յիշեցէք ի Քրիստոս զսրբազան կրաւնաւորն զՍիմէովն` զմիջնորդ աւետարան[ի]ս եւ զծնողսն իւր, ամէն:

Զֆրա Կարապետ Սալիթաղցի,

Որ զաւետարանս զայս գնեցի,

Յիշատակ ինձ արարի,

Յիշման արարէք արժանի,

Եւ զծնողքն իմ զբարի,

Որ Մամքան եւ Ցնցիկ կոչին:

 

բ

 

Վաճառող պարոն Բէկտողմիշ

Վայր`

 

Յանուն աստուծոյ ես պարոն Բէկտողմիշս, հանդերձ իմ եղբօրացովս, եւ տէր Յոբ եպիսկոպոս ծախեցի սուրբ աւետարանս ֆրա Կարապետին ՅԻ (320) դ[ա]հ[եկա]ն, մեծ շնահաւր առնեմ:

Ես տէր Յովանէս եպիսկոպոս վկայ եմ, ես ֆրա Ֆրանկշէս վկայ եմ եւ ծախող, ես ֆրա Օրբէլս վկայ եմ, ես ֆրա Յօսէփ վարդապետս վկայ եմ, ես ֆրա Մաթէոսս վկայ եմ, ես ֆրա Յովհանէս վկայ եմ:

 

ՄԻՍԱԼ

Bibl. National 106 (Suppl. arm. 71)

ՀԱ 1938, սիւն. 75, «Սիսական», էջ 390

 

Նորոգող Դոմինիկոս Շահապօնեցի

 

Պատուական վարդապետ ֆրա Յովսէփ` վերախնամող կարգիս միաբանողաց, ընկալ զսակաւ աշխատօղ եւ զկրտսեր կատարող գրոցս զֆրա Դոմինիկոս զանարժանս Շահապօնեցիս, եւ յիշեայ զ[իս] ի քո սուրբ աղօթսդ, եւ աստուած զքեզ յիշէ եւ զքո ննջեցեալսն ի յարքայութիւնն երկնից, ամէն: Ի թու. մարդեղութեան տեառն ՌՆԽԲ (1442) նորոգեցաւ Միսալս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 38, Ս. Տ. Ա. եւ Մ. Տ. Մ.

 

… Աստուածաշունչ աւետարանս … անկեալ էր գերութիւն. նայ պր. Ամիր Կաֆացի գնեց զինքն իւր արդար ընչաւք ու պատարագեց յաւժար կամաւ ի վայելումն հաճատկատար Աստուածածնիս: Իր յիշատակ է, եւ իւր ծընաւղացն, եւ իր պսակաւոր կողակցուն` Դուխտար-Մելիքին, յաւիտենից յիշատակ իւրեանց ծնողացն: Սուրբ քահանայք, յորժամ ընդերնուք ձեր մաքրափայլ աղաւթքտ յիշէք պր. Ամիրին ծընաւղքն` զհայրն Ֆրանկշայ եւ մաւրն անուն Խթա-Մելիքն յիշէք, եւ դուքյիշեալ լինիք սոսկալի ատենի:

Գրեցաւ աստուածայշունչ աւետարանս թվ. ՊՂԱ (1442):

Ռ. Է. [Ր]. Դ. Մ. Թ. որ գրեց: [ Աւ(ե)տիք ]

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 7446

 

Հետ ստացող Ազիզպէյ

Վայր` Ղրի՞մ

 

Ի թվականի Հայոց ազգի

Աբեթական սերեալ տոհմի

Ի ՊՂԱ (1442), ամսեանն ԺԱ (11) ապրիլի

Ստացա զգիրքս այս պանծալի,

Որ տարէգիրք սայ անուանի …:

Ի յիշատակ անջնջելի

Ինձ` անարժան Ազիզպէի,

Որ Չիրքինեաց վերակոչի,

Եւ Գրիգորի բազմամեղի,

Որ Մխիթրեանց վերակոչի …:

 

ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Երեւան 5199

 

Հետ. ստացող Գրիգոր

 

Զվերջին ստացողք գրոցս զԳրիգոր աբեղայ եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ զՏիրատուր կուսակրաւն աբեղայն յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Թւիս ՊՂԱ (1442):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 358

 

… Եւ արդ, ես կրտսերս յորդիս եկեղեցոյ եւ անպիտանս ի քահանայս \ \ \ անիմաստ եւ ախմար գրիչ, եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին գրեցի անարժան ձեռաւք իմովք ի յ[ը]նտիր եւ ստոյգ աւրինակէ, ի մեծ թուիս, ի յեղանական շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից յերկիր հայելով, ըստ արարչութեանն չափեալ` յԱդամայ մինչեւ ցայսր ամք ՑՊԿԷ (6867), իսկ ի Հայոց թուականիս ՊՂԱ (1442) \ \ \

 

ԽԱԶԳԻՐՔ

Վիեննա 1022, Հ. Ոսկեան, Ցուցակ, էջ 612

 

  Զստացող մատեանիս եւ զվերստին նորոգողս աղաչեմ յիշել ի տէր ծնողօվք իմովք, եւ աստուած յիշողացդ ողորմեսցի, ամէն: Ի թուին ՊՂԱ. (1442), յունիսի ԺԱ. (11):