Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Տեղն անյայտ, Մ. Տ. Մ.

 

Նորոգող` Յոհանէս

Վայր` Սանահին

 

… Արդ ի յոգունց նազելի գերամաքուր եւ սրբասէր այրն հոգելից, որ ի տիս համբակաց սնեալ եւ վարժեալ առ ոտս երջանիկ րաբունեաց, մինչեւ ի հասակ ծերութեան կրթեալ ի մամուլս աստուածաշունչ գրոց եւ յերկիւղն աստուծոյ վարդապետն Ստեփանոս, յԱրարադեան գաւառէ, ի յականաւոր եւ յանմատոյց դղեկէն Անբերդւոյ, բնակեալ յանապատի նորին որ կոչի Աղաւնւոյ այր, առաքինասէր վարուք: Եւ անտի ուշ եդեալ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, եւ նաւեալ ի Պոնտոս, եւ հռչակաւորն ի Կոստանդնուպաւլիս, ի մեծն յԱսիայ եւ յԱտտալիայ, ի Կիպրոս եւ զԱղեքսանդրիայ, ի յԵգիպտոս, եւ ի վայրաբնակ անապատաւոր սուրբ հարսն, որ ի նմա: Եւ դիմեալ գայ յԵրու սաղէմ` յերկրպագութիւն աստուածընկալ սուրբ գերեզմանին Քրիստոսի եւ ամենայն տնաւրինականացն, որ ի նմա եւ որ զնովաւ: Եւ անտի հասեալ յառաքելական յաթոռն Հայւոց ի մայրաքաղաքն Սիս, ի յողջոյն սուրբ կաթուղիկոսին Հայւոց տեառն  Պաւղոսի, ի յերկրպագութիւն շնորհաբաշխ աջւոյն մեր սուրբ լուսաւորչին Գրիգորի: Ապա ի խոյզ եւ ի խնդիր եղեալ վասն յիշատակի ստացական աստուածաշունչ գրոց, հանդիպի սուրբ Աւետարանիս. եւ տեսանէ խախտեալ ի կազմէ եւ պակասեալ ի կարգէ, ստանա զսա ի հալալ ընչից իւրոց եւ բերէ յաշխարհս մեր, եւ հասանէ ի գերահռչակ ուխտս, որ կոչի Սանահին: Եւ ետ կրկին նորոգել ձեռամբ մեղապարտ Յոհանիսի, զպակասն գրել եւ զթերին լնուլ եւ կազմել, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց…:

Արդ, ես` անարժանս ի կարգաւորաց Յոհանէս` փակակալ եւ սպասաւոր սուրբ Աստուածածնիս Սանահնու, որ ի յայն ժամանակէն մինչեւ ի յայս ժամանակս, որ ծերացեալ եմ ու ի դուռն գերեզմանին հասեալ, վկայ եմ Աւետարանիս, որ հրամանաւ  Ստեփանոս վարդապետին զպակասութիւն Աւետարանիս գրել եմ ու կազմել: Միրանշէն ի մեր վանիցս, որ էր սան եւ յորդեգիր յաւազանէն. Վարդապետն ու Սարգիս աբեղայն թողին Աւետարանս մաւտ ի  Միրանշէն եւ ի սանամայրն իւրեանց, եւ ինքեանք գնացին յայլ եւ յայլ տեղիս` վախճանեցան…: Արդ, ես` Միրանշէս` ծառայ սուրբ Աստուածածնիս եւ իմ մայրն Ոսկեհատ ընծայեցաք զսուրբ Աւետարանս սուրբ Աստուածածնիս եւ իւր միաբանիցս, զի եւ մեզ եղիցի մասն յիշատակի ի փր կութիւն հոգւոց մերոց եւ թողութիւն մեղաց, եւ պապուն իմոյ Կիրակոսի, եւ հաւրն իմոյ Դաւթին…: Եւ էր թուականս Հայոց ՋԹ. (1460):

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 8188

 

Հետ. Ստացող` Սիմէոն

Վայր` Բջնի

 

… Գրեցաւ յիշատա[կա]րան եղանակաւոր տառիս, որ կոչի Գանձարան, ի թվականիս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի` ի Վաղարշապատ քաղաքի, եւ յեպիսկոպոսութեանն տէր  Ըռըստակիսի, եւ ի ղանութեանն Ջհանշահի, որդւոյ Ուսուֆի, որ նա տիրեաց բազում գաւառի, եւ Սիմէոն քահանայ յարհիական յաթոռն Բջնոյ, [եւ առաջնորդութեան պարոն Սարգսին]. գնեցի զսուրբ Գանձարանս ի հալալ արդեանց իմոց, յիշատակ [ինձ] եւ ծնողաց իմոց, հաւրն իմոյ` եւ մաւրն իմոյ` Նրջիսին եւ ամ[ուս]նոյն` Շահանդուխտին եւ զաւակացն Սամուէլին եւ Ազիզբէկին, եւ զփոխեց[ելո՞ցն]: Եւ զհարազատ եղբ[աւր ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 195, Բաբերդ

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Աղջոց վանք

 

… Որում ցանկացող եղեւ աստուածասէր եւ հոգեւոր այրն Ստեփաննոս… որ ստացաւ ի հալալ գանձուց եւ յարդար վաստակոց իւրոց զսուրբ եւ զաստուածաշունչ Աւետարանս եւ ետ զսա ի գեղաքաղաքն  Գառնի, ի դուռն սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցւոյ, անջինջ յիշատակ իւրն եւ ամենայն արեանառու մերձաւորացն…:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութեան տեառն տէր Գրիգորի, ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնի, եւ ի ղանութեան Ջահանշահի` որդոյ Ուսուֆի, որ գնաց ի Հրէ երկու հարիւր հազար հեծելով. եւ եօթն տարի անդ կացեալ, եւ ի դուրս եկեալ բազում աւարաւ: Գրեալ ձառամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի  Վարդան աբեղայի, այլ խաբեբայ եւ ոչ աբեղայ, ի դառն եւ ի նեղութեան ժամանակի, որ երերուն եւ տատանեալ ազգս Հայոց ի ձեռն այլազգեաց անօրինաց եւ յանիրաւ պահանջողաց. ի վանքս  Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս, եւ հրաշափառ սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցւոյս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ ամենայն սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 6261

 

ա

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Արարատեան գաւառ, Ուրծ գիւղ

 

… Արդ, գրեցաւ ձեռամբ մեղապարտ եւ անիմաստ փծուն գրչի Խաչատուր բազմամեղ քահանայի, ի թվաբերութեանս հայկազեան տումարի Ջ. եւ Թ. (1460), ի գաւառս Արարադեան, ի գեաւղս  Ուրծ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի զարդարեալ ամենայն առաքինութեամբ եւ իմաստութեամբ` ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնի, եւ յաշխարհակալութեանն  Ջահանշահի, որ տիրեաց բազում աշխարհի եւ գաւառի` բռնութեամբ եւ իւրովի կամաւք, մինչեւ ի Խորասան, բազում աւար, ի տառապանս, ի սուր եւ ի գերութիւն մաշեաց: Ի խնդրոյ սրբասէր եւ իմաստուն կրաւնաւորի Մելքիսեթի, զի ստացաւ զսա առ ի վայելումն անձին եւ յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց Գուգորին եւ Սիրմին, եւ քըւերցն Թանկսուղին եւ  Թամիկին: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք պատահիք յիշեսջիք ջերմեռանդ սրտիւք եւ քաղցրագութ կամաւքս, անմոռաց մտաւք, եւ աստուածաշաշտ աղաւթիւք, եւ արտասուագոչ հայցմամաբ ի հեշտալուր եւ անոխակալ եւ անյիշաչար տեառնէն, զի ողորմեսցի եւ գթասցի եւ թողցէ զամենայն յանցանս նոցա, ամէն:

Այլ եւ աղաչեմ զձեզ յիշել ի սուրբ յաղաւթս ձեր զԽաչատուր անպիտան գրիչս եւ զծնաւղսն իմ` զհայրն իմ Յորդանան եւ զմայրն իմ  Աղութ: Եւ ինքն, որ ողորմածն է եւ առատ ի շնորհս պարգեւաց առհասարակ ողորմեսցի ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, ամէն:

 

բ

Ստացող` Մելքիսէթ

 

Դարձեալ, ես`  Մելքիսէթ սոսկ աբեղայս թափուրս յամենայնի կրկին անգամ պաղատիմ եւ յոգնաթախանձ հառաչմամբ աղաչանաւք արերսեմ զհանդիպողսդ այսմ սուրբ տառիս լսել աղաչանաց մերոց: Զի բազում տառապանաւք եւ չարչարանաւք աշխատեցայ ի շինումն սուրբ վանիցս Էրէրան, եւ յաւժարութեամբ ոգւոյ եւ միամտութեամբ սրտի շինեցի զժամատունս, եւ զկրկին գաւիթս, եւ զերկու տնտեստունս` ամառան եւ ձմեռան, եւ այլ բազում հոգա բարձութեամբ աշխատեցայ ի տուն եւ ի դուռն, ի յանդաստան եւ ի վախմըն. ըստ կարողութեան անձին մերում նորոգեցաք զվանքս եւ շնորհազարդ զարդարեցաք զեկեղեցիս սգեստիւք պատարագաց, նաեւ մանկամբք սուրբ Սիոնի, զոր տէր աստուած ի կամս իւր պահեսցէ, ամէն: Նայ եւ ի բազում ամաց փափա գեալ կայի վասն սուրբ տառիս այսորիկ, որ կոչի Այսմաւուրք: Եւ ետու ծրագրել զամենայն աւուր պատշաճ զտաւնից տէրունականաց նաեւ զպահոց եւ զուտեաց, եւ զամենայն   սուրբ եւ բազմաչարչար արեամբ ներկեալ  սրբոց առաքելոց, մարգարէից, վարդապետաց, հայրապետաց, մարտիրոսաց, ճգնաւորաց, կուսանաց, միանձանց եւ զամենայն սրբոց` երկնաւորաց եւ երկրաւորաց` առ ի բարեխաւսութիւն անձանց եւ ի փրկութիւն հոգոց մերոց: Եւ մատուցի զփափագելի աղերսս զայնոսիկ եւ ետու ընծայ սեփհական ի սուրբ վանքս  Էրէրան կոչեցեալ, ի դուռն սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գէորգիս, եւ այլ բազում սուրբ նշանացս եւ սրբոցս, որ աստ կան, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմոյ Գուգորին եւ մաւրն իմոյ Սիրմին, եւ վարպետին իմոյ տէր Սարգսին` մեր երախտաւորին, եղբաւրն իմոյ Տիրացուին, եւ քվերցն իմոց Թանկսուղին եւ Թամիկին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` կենդանեացն եւ մեռելոց:

Եւ յընթեռնուլն զգիրս ի պատշաճ աւուրն` ի բարեխաւս առ աստուած, առ ի փրկութիւն յուսողացս: Զգուշութեամբ պահեսցեն զգիրքս եւ զամենայն անաւթք եկեղեցոյս. եւ միոյն հազա րապատիկ յաստուծոյ առցեն զվարձս: Եւ ի յետ մեր, թէ ոք ի մերոց կամ յաւտարաց, ի կարգաւորաց, կամ յաշխարհականաց, կամ յիշխանաց հակառակի կամ հանել ջանայ զսուրբ տառս զայս ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գէորգիս նոցա ղանիմ եղիցին ամենայն սուրբքս, որ ի սմա յիշատակեալ են, եւ սուրբ աստուածածինն եւ որդին իւր միածին, եւ մասն եւ բաժին զխաչահանուացն առցեն: Եւ միամիտ ծառայողքն սուրբ եկեղեցոյս եւ հաւատարիմ պահողքն սուրբ գրոցս եւ ամենայն ընչից եկեղեցոյս` ողորմութիւն յաստուծոյ պարգեւես ցի նոցա ամենայն սրբոց բարեխաւսութեամբ, որ ի սուրբ տառս յիշատակեալ են, ամէն:

Այլ եւ հառաչմամաբ մաղթեմ զընթերցողսդ սուրբ տառիս, զի յամենայն ամի յաւարտման սուրբ գրոցս ըստ պատշաճի ասել անբիծք` Երանի որում թողութիւն եղեւ մեղաց, Աւետարան եւ Քրիստոս որդի աստուծոյ, եւ մեր մեղացն թողութիւն հայցել ի յաստուծոյ, ամէն…:

բա'''գմճ'' մծ''ճծ ծ''ճծե''զբր''|| արց

Ամէ՜ն, տէր աստուած օ[գնեա՞].

վշադպմբջիդէի րաա(ադգս):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 279

 

Գրիչ` Զաքարայ

Վայր` Հերմոնի վանք

 

… Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թուաբերութեանս Հայոց Ջ. հարիւր եւ Թ. (1460) ամի, ձեռամբ սուտանուն Զաքարի, ի թագաւորութեան Ջըհանշայիս, ի հայրապետութեան տէր Գրիգորի, ի սուրբ մենաստանս Հերմոնի վանք, ի առաջնորդութեան Սարգիս վարդապետի, ընդ հովանեաւ Լուսաւորչիս մերոյ, եւ սուրբ Յակովբիս` կենաց բար[ե] խաւսի, եւ սուրբ Ստեփանոսիս, եւ սուրբ Յովաննիսիս, եւ այլ սուրբ նշանացս, եւ նշխարացս սուրբ Հերմոն ճգնաւորի, եւ սուրբ վարդապետացս, որք աստ հանգուցեալ կան. առ Քրիստոս բարեխաւս ունիմք փրկել ի փորձութենէ սատանայի:

Այլ եւ ստացաւղ եղեալ սուրբ Աւետարանիս բարեսէր կինն վասն հոգւոյ իւրոյ եւ առն Մխիթա[րա]յ ժամկոչի, ի յալալ յընչից իւրոց ետ, եւ ետ զսա ի Մելքիսէթ քահանայն վասն իւրոյ յիշատակի աստ եւ ի հանդերձելումն:

Եւ աւետարանիս թու[ղ]թն Սամուէլին էր, վասն յիշատակի հոգւոյ նորա գրեցաք զսուրբ Աւետարանս. ով որ կարդայք կամ տեսանէք` աստուած ողորմի [աս]ացէք  Սամուէլ մահդասին, յիշատակ բարի առաջի աստուծոյ յետ աստի կենացս` յաւուրն համառաւտի ի տիեզերաժողով ատենին:

Արդ, որք ընթեռնուք եւ կամ աւրինակէք յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս, եւ զաշխատող սորա, եւ զհամշիրակ եղբարքս մեր: Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս զմեղուցեալ ոգի   գրիչ  Զաքարայ եւ զծնաւղսն իմ եւ թողութիւն մեղաց շնորհեցէք:

Եւ Քրիստոս աստուած ձեզ թողցէ զանցանս ձեր` զընթերցողացդ եւ զլսողացդ, ամէն:

Այլ եւ խոշորանաց եւ սղալանաց անմեղադիր լերուք վասն սղալութեան մտաց եւ տկարութեան մարմնոյս. շնարհաւք տեառն սկսաք եւ ողորմութեամբն նորին աւարտեցաք զամենայն ցանկն եւ զհամբարբառքն լիով անուամբն տեառն աստուծոյ մերոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6316

 

ա

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Եղեգեաց երկիր, Եղուձոր

 

… Կամաւ բարերարին աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցաւ համազաւր տառս աստուածային սուրբ ծաղկազարդ Աւետարանս ձեռամբ մեղապարտ եւ անպիտան գրչի Մաթէոս կոչեցեալ քահանայի, ի յերկիրս յԵղեգեց, ի գեղս  Եղուձոր, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ի թվականութիւնս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութիւն տեառն Գրիգորի, ի խանութիւն Ջհանշին:

Ո՜, դասք լուսերամից եւ առաջնորդք բանաւոր հաւտի, աղերսաւք աղաչեմ զձեզ, յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ ի մեղսաքաւիչ աղաւթս ձեր զգրողս սուրբ Աւետարանիս` զՄաթէոս Շրվանեցիս, եւ զհայրն իմ զՄարգարէ քահանայ, եւ զմայրն իմ Ազիզն, եւ յիշողքդ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս աստուած, ամէն:

Որք աստուածային սիրոյն փափագողք եղեն, նոյնպէս ի սէր սուրբ հոգոյն բորբոքեալ ցանկան ի տուէ եւ ի գիշերի, որ եւ ցանկացող եղեւ այս սուրբ Աւետարանիս երջանիկ եւ պատուական քահանայ տէր Զաքարայ, եւ ետ  գրել զսայ բազում փափա[գա]նաւք ի հալալ ընչից իւրոց յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, զի աստուած վայելել տացէ, ամէն:

 

բ

Ծաղկող` Յակոբ

 

… Ընդ նմին եւ զիս` զսակաւ աշխատողս զՅակոբս, որ անուամ[բ]ս միայն եմ աբեղա եւ ոչ գործով, զոր [ըստ] կարըի] իմում նկարեցի եւ կազմեցի` յիշեցէք ի մաքրայփայլ եւ ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր…:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 982

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Արծկէ քաղաք

 

… Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս եւ սուրբ Ստեփանոսի, ձեռամբ անարժան եւ մեղսամած գրչի Յովանէսի, ի թվականիս մերում Ջ. եւ Թ. (1460) ամի, ի թագաւորութեան  Ջհանշայի, որդւոյ Ղարայ-Ուսուֆի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, ընդհանիւր Հայոց կաթողիկոսի եւ պատրիարգ Վաղարշապատու Էջմիածնի` աթոռակալի սուրբ լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի, ի վշտաշատ ժամանակիս, յորում շարժեալ են ի վերայ քրիստոնէից անհնարին վիշտ եւ տառապանք յազգաց անաւրինաց` հարկապահանջութիւնք, եւ ես` անպիտան գծաւղս Յովանէս, տեսի զփափագ Ստեփանոս մուղդասուն, զոր ունէր հետ սուրբ գրոցս, սկիզբն արարի եւ շնորհաւքն Քրիստոսի աւարտեցի:

Եւ արդ, կրկին անգամ աղաչեմ յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող գրոցս զՍտեփանոս եւ զծնաւղսն իւր, եւ զհոգեւոր հայր իւր զտէր Թադէոս Կաֆացին, որ ի գնալն յԵրուսաղէմ  ի ծովու ընկըղմեցաւ: Եւ աղաչեմ յիշել ի տէր աստուած զանյաղթ նկարող սորա զտէր Մինաս սրբասնեալ կրօնաւորն` զքաղցրատեսն եւ զհեզահոգին, զողորմածն եւ զաղքատասերն եւ զամենայն առաքինութեամբ զարդարեալն, որ յար եւ նման Ազդէ կերպասագործին, որ եւ Դ. (4) տարի եղբայրական սիրով նախախնամեաց զմեզ ի յԱղթամար կղզիս: Եւ զիս զանպիտան գրիչս Յովանէս յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնօղսն իմ զՅակոբ քահանայն եւ  զՍալչուկ-Խաթուն, եւ զհարազատ եղբարքն իմ զԳրիգոր սրբասնեալ կրօնաւոր եւ զՅոհանէս եւ զՆէրսէս` լի շնորհաւք սարկաւագունք, որ տարաժամ կենաւք փոխեցան յաշխարհէս եւ սուգ անմխիթար թողին ծնօղաց մերոց: Այլ եւ զՅակոբ պատանեակն իմ, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթիս…:

Եւ արդ, ես` ունայնս եւ թափուրս յամենայն բարեմասնութեան եւ տարագրեալս յարդարութենէ, ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ սուտանուն Ղարիպշայ մաղդասի,

 

Որ զձեւ ունիմ միակեցի

Եւ ի գործոցն եմ խիստ հեռի,

Զսրբութիւնն ես ատեցի,

Զաղտեղութիւնըն սիրեցի, ի յաղօթից ես ծոյլ կացի

Եւ քնով մեղացն դանդաղեցի,

Զպահքն եւ զաղաւթքն ես ատեցի,

Զամէն զմարմինս պարարեցի,

Զպատուիրան տեառն չըպահեցի

Եւ յանօրէն գործի կացի,

Չարութեամբ տուն շինեցի

Տանէն աստուծոյ ի զատ կացի,

Մարմնովս ի չարն թաղծեալ էի

Եւ զհոգիս սեւացուցի,

Աւր մի չկացի ի պատւիրանի

Եւ ի չարն փոյթ էի,

Մեղա չասցի տեառն արա[ր]չի`

Ըզսատանի կամքն արի,

Անթիւ չարիս ես գործեցի,

Որ անհամար'ւ անասելի:

Ինձ վայ'ւ եղուկ հազար բերան,

Որ գործ բարի ես չունէի,

Ի՞նչ տի լինիմ յաներեկի,

Որ տէրն գայ ամենայնի.

Փողն գոչէ Գաբրիէլի

Եւ փտեալ մարմինքըն նորոգի,

Երթան, ժողւին կալն Ուռնայի,

Որ մին չմնայ ի յայլ տեղի:

Յայնժամ արդար կշիռ դընի,

Որ մին զմին ոչ կաշառի,

Տէրն բազմի ամբաւք յերկնի

Հանց, որ երկինք թափուր լինի:

Տէրն ձայնէ արդար հոգոցն`

Ե'կ բարեկամք եւ սիրելի,

Սրբոցն հրեղէն կառք պատրաստի

Եւ լուսեղէն թագ ի գըլխի,

Հրեշտակք ամէն ապշեալ մնան

Ընդ յարդարոց փառքն, որ տըւան:

Երանի արդար հոգոցն,

Որ արարչին են սիրական.

Մեք ի լուսոյ հրեշտակ ստեղծան

Այլ եւ ծառայ անւանեցան

Նոքա հողոյ դարձեալ ստեղծան,

Այլ եւ որդիք անւանեցան,

Նոցա երանի հազար բերան:

Որք ընթեռնուք ըզսա յարկի

Եւ ի յանկիւն սուրբ տաճարի`

Ասցէք միով տէր ողորմի,

Եթէ աստուած իւրն ողորմի

Եւ ծընաւղացն ամենայնի,

Որ են գնացեալ առ Քրիստոսի

Եւ կենդանեացն, որ են յերկրի,

Անփորձ մնան ի յաշխարհի:

Յերես անկեալ աղաչեմք զսրբութիւնդ ձեր, ո՜վ լուսերամ կուսից եւ քահանայից, որ անտես չառնէք զյիշատակս իմ, որ յամէն տարի զյիշատակարանս կարդաք եւ զամբիծքն ասէք, ու թէ չընեղանաք նայ ի տարին ինձ պատարագ մի առնէք…:

Եւ որք հանդիպիք այսմ լուսազարդ եւ վարդափթիթ բուրաստանիս կարդալով եւ կամ աւրինակելով լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք Ղարիպշայ, որ է  Ստեփանոս մաղդասուն, եւ բարիծնաւղացն, որպէս ծառայ բարի պտուղ բարի առնէ, եւ եղբարցն, եւ մօրքըւերն Գօհար-Մէլէքին եւ Նիգար-Փաշին, եւ Բ. (2) որդոցն` Փալօշին, որ յայսմ ամի փոխեցաւ նռ աստուած, եւ Զաքարին, որ Զ. (6) ամաւ յառաջ սպանաւ ի յընկերէ իւրմէ, որպէս զԱբել ի Կայենէ, եւ թողին զսուք անմխիթար ծերացեալ ծնօղին եւ մեզ` ազգայկանացս: Եւ դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զհարազատ եղբայրն իմ զԽըդըրշէն, եւ զկենակիցն իւր զԱզիզ-Մէլէք, եւ զդեռոբոյս որդիքն իւր`  զԱստուածատուր եւ զՅովանէս, եւ զդստերքն Գուլքան-Խաթուն եւ զՄամա-Խաթուն, եւ զփեսայն իմ զԱստուածատուր, եւ   զծաղկեալ որդին իւր զԽուդաբախշ, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք: Եւ աղաչեմ յիշել ի տէր զսանահայրն մեր  զԳոլով Կարապետն, եւ զկենակիցն իւր զԳօհար-Մէլիք, եւ զԲ. (2) զաւակ որդիքն` զՅովանէս եւ զՄլհամ յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, որ Դ. (4) տարի նախախնամեաց զմեզ յաստուածապահ կղզիս  Աղթամար: Եւ ինքն որ տէրն է բարեաց ձեզ` յիշողացդ ողորմեսցի եւ մեզ` յիշեցելոցս ի սմա, կրկին կենօք եւ Բ. (2) աշխարհօք, եւ դուք յիշեալ լիջիք յաւրհնութեան պահուն, ամէն:

 

ՈՍԿԵՓՈՐԻԿ

Մ. Աթոռ 68, «Էջմիածին», 1951 թ., սեպտեմբեր-հոկտեմբեր, էջ 83, 84

 

Գրիչ` Ատոմ

Վայր` Արծկէ

 

ա

 

Փառք… որ [ետ] կարողութիւն հասանել [յ]աւար[տ] գիծ Ոսկէփոր տառիս, ի քաղաքս որ կոչի Արծկէ, ըն[դ] հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ Պատերազմի սուրբ Նշանին, նա[խա]վկայ սուրբ Ստեփանոսին եւ ա [մենա]հրաշ սուրբ Սքանչելագործին, յառաջնորդութիւնն երջան[իկ կաթողիկոսին՞] Հայոց տէր Գրիգորի եւ Զաք[ա]րիայի, յաշխարհակալութ[իւն] եւ ի տիրութիւն թաղթին ի Ջըհ[ան]շա իմիրզին, ի խընդրոյ պատւական Ատոմ քահանային, եւ ծնո [ղ]ացն` Ստեփանոսին եւ Գաւհարին, եւ եղբարցն Յովանիսին եւ Սահակին, Ուսլումելիքին, եւ ծնողացն` Իկդիշին եւ Կիրակոսի[ն], եւ Յովսէփին… որ ետ մեծաւ փափագանաւք եւ տարփալի ցանկութեամբ գրել զսա յիշատակ իւր եւ ծնողաց [իւ] րոց: Եւ ես` ամենամեղ եւ սխալամիտ գծողս Ատոմ սո[ւտ անուն] քահանայ տեսի զփափագս [նորա, եւ] տկար անձամբ ի գրել սկ[սայ], եւ ըստ իմում կարի յանկ [հանի] եւ ի յաւարտ ածի շնորհաւք ո[ղոր]մութեան Քրիստոսի:

Եւ արդ, գրե[ցաւ] սա ձեռամբ նոյն ախմա[ր եւ փ]ծուն գրչի Ատոմի, Ջ. եւ Թ. թըւականիս [Հայոց] տոմարի (1460):

 

բ

 

… Յիշեցէք ի միտս բարիս… ստացող Ոսկեփոր տառիս [Ա]տոմ քահանայն, եւ զկողակիցն զՈւս[լո]ւն, եւ զորդին իւրեանց զԵղեւ ||, որ տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ ի Քրիստոս…:

Եւ արդ, ես` տրուպս ի կարգաւորաց եւ յետինս ի գրչաց անւամբս Ատոմ կոչիմ եւ թըմբրեալս ի մեղաց եւ անընդոստ մրափած, մեծաւ յաւժարութեամբ գրեցի զսա յիշատակ Ատոմ քահանային, եւ կողակցին Ուսլումելիքին, եւ ծնողացն Ստեփանոսին եւ  Գաւհարին, եւ զաւակացն Յովանիսին եւ Սահակին, եւ հաւրեղբարցն Կիրակոսին եւ Թորոսին, եւ որդոցն Մարտիրոսին եւ Մխիթար քահանային, եւ ծերունին մեծ մայրն` զՇնոհւորն, եւ զպապիկն` զՍուլտան:

Դարձեալ աղաչեմ յիշել ի տէր զեղբայրն իմ զՆերսէս եւ զՅակոբ, եւ զքուրն զԵղիսաբէդ, որ տարաժամ մահւամբ փոխեցեալ են ի Քրիստոս…:

Արդ, աղաչեմ զձեզ սուրբ մանկունք եկեղեցւոյ, յիշեցէք յաղաւթս ձեր զբազմամեղ եւ զփծուն գրիչս զԱտոմ, եւ զծնաւղսն իմ զՄկրտիչ եւ զԽալինար, եւ զհոգեւոր հայրն իմ զԿարապետ կրաւնաւորն, եւ զմահդասի Թումայ քահանայն, եւ զծնաւղսն նոցին` զԽաչատուր եւ զԱղբրաց, եւ զեղբայրսն իմ զՔարամ եւ զՏիրացու եւ զՄուսէս` փոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ զկողակիցն իմ զՇիրին, եւ զդեռաբոյս պատանեակն իմ զՅակոբ, եւ զԹուրւանդա քուրն իմ, եւ զուսուցողս եւ զխրատիչս մե[ր] յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով աստուած-ո[ղ]որմի ասացէք, եւ աստուած ձեզ ողորմ[ի] յաւուրն ահ[եղ դատաստանին||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա, 529, Ս. Տ. Ա. եւ Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Դանիէլ

Վայր` Արծկէ

 

Փառք… որոյ ցանկացող եղեալ բարեմիտ եւ ողջախոհ քահանէն Սարգիս եւ ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ… յիշատակ իւրն, եւ բարի ծնաւղաց իւրոց Յովանիսին եւ Մարիանին, եւ մեծ մաւրն  Թամարին, որ բազում առշատութեամբ սնոյց զնոսա, եւ քւերն Դոնդիշին: Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի Դանիէլ պիտակ անուն քահանայի, որ վեց գրիւ անունս կոչի` Դան առաջին եւ Լուն վերջի: Յամի Ջ. եւ Թ. (1460) թըւական[ի], ի պատրիարգութեան Վաղարշապատու տեառն Զաքարիայի, եւ ի հայրապետութեան մերոյս նահանգիս տէր Մինաս արհիեպիսկոպոսի, զոր աստուած պահէ անփորձ: Եւ ի ղանութեանն Ջըհանշահի` որդոյ Ղարա-Ուսուֆի, որում ամի ցանկացող եղեալ… քահանէն Սարգիս… յիշատակ ծնողաց իւրոց Յովանիսին եւ Մարիանին, եւ մօրն Թամարին, եւ քըւերն ապաշխարող Դոնդիշին, եւ զաւակացն Մանուէլին եւ  Դանիէլին…: Զմեղապարտ Դանիէլ գծողս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զորդի իմ զՄովսէս դպիր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4850

 

ա

Գրիչ` Միքայէլ

Վայր` Արծկէ

 

… Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարին, եւ նախավկայ սուրբ Ստեփանոսի, եւ Գէորգա զաւրավարին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ փծուն գրչի Միքայէլ սուտանու ն քահանայի, ի թուականութեանս Հայոց ի Ջ. եւ ինն (1460) ամի, ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի եւ յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս սքանչելագործի  Մինաս արքեպիսկոպոսի: Եւ որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակ դնելով յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս զՍտեփանոս միակեցն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն ազգականս իւր. եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք Ստեփանոսին, եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն:

Եւ զբազմամեղ գրիչս յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնաւղսն իմ զՅովանէս քահանայն, եւ զմայրն իմ զԱզիզ-Մէլիքն, եւ զքորքն իմ, եւ զերկու որդիսն իմ` զՅովանէսն եւ  զՅովհանէսն` փոխեցեալ ի Քրիստոս, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած զհոգեւոր հայր մեր եւ զուսուցիչն զՍտեփանոս վարդապետն եւ զեղբարսն իւր եւ զծնաւղսն իւր. եւ աստուած-ողորմի ասացէք նացա ամէնքդ:

Ես զԴանիէլ քահանայն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնօղսն իւր, եւ զեղբարսն իւր, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, որ զօրինակն շնորհեց, եւ զջաղցըպան Աղուպն յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած, որ զ թանաքի գղթորն կու տէր, որ մենք կու գրէաք. աստուած զիւր մեղքն թողու, ամէն:

Աստուած-ողորմի թղթի կոկողին ասացէք, որ աշխատեցաւ ու զթուղթն կոկեց:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զՄկրտիչ քահանայն, որ կամակից եղեաւ սուրբ Աւետարանիս եւ յորդորեց զմիակեցն Ստեփանոս, եւ աստուած ողորմի ասացէք նոցա:

 

բ

Ստացող` Ստեփանոս

 

Եւ արդ, ես ամենամեղ եւ յանցաւոր ծառայս աստուծոյ  Ստեփանոսս ետու գծագրել զսուրբ Աւետարանս ի խոնջացեալ քրտանց եւ ի հալալ արդեանց իմոց. եւ ետու զսա նըւէր եւ ընձայ Հաւատուորի եւ անապատին սուրբ Գէորգեա երկնանման տաճարիս, ի յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտին Մարուգէ ճգնաւ որին, որ շատ չարչարեցաւ եւ շինեաց զսուրբ ուխտս ի կորդէ եւ զսուրբ Գէորգ զաւրավարս. տացէ տէր աստուած զանձեռագործ խորանն եւ զերկնից արքայութիւնն իւրն, եւ ծնաւղացն իւրոց, եւ Ստեփանոս միակեցին, որ ստացաւղն է սուրբ Աւետարանիս, ամէն:

Եւ ես` Ստեփանոս ետու զսուրբ Աւետարանս Հաւատուորի վանաց դրան սուրբ Գէորգեա զաւրավարին, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, որ յայսմ ամի տիրեաց Էջմիածնին եւ Լուսաւորչի սուրբ աջոյն:

Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Աւետարանս ի սուրբ Գէորգեա դրանէն ծախելով կամ գրաւելով, գողանալով եւ կամ յափշտակելով: Եւ ով ոք յանդըգնի եւ հանէ եւ կամ զյիշատակարանս կտրէ` զաւձի անէծքն եւ զկայենին ժառանգէ եւ մասն եւ բաժին նորա ընդ Յուդայի եւ ընդ խաչահանուացն լիցի եւ ընդ սատանայի տանջի ի հուր գեհենին յաւր դատաստանին, ամէն եւ եղիցի:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զծաղկող սուրբ Աւետարանիս զՄուրատ սարկաւագ եւ զուսուցիչքն նորա եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալուստն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3494

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Բաղէշ

 

… Շնորհիւ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանս, որ է բանն աստուածային եւ ամենայն տնաւրէնութիւնն Քրիստոսի: Եւ իմով տկարացեալ անձամբս` բազմամեղ եւ սուտանուն քահանայ  Ստեփանոս ախմար գրիչ` յանկ եւ յաւարտ հանեալ զարդարեցի զսա գրով եւ ծաղկովն եւ կազմելով ի յայս դառն եւ ի չար ժամանակիս, զոր անաւրէն ազգքն Իսմայէլի զաւրացեալ են ի վերայ մեր, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, եւ բազում չարչարանաւք եւ նախատանաւք նեղեն զտառապեալ ազգս քրիստոնէից, զոր տէր աստուած հատուսցէ նոցա: Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ յեպիսկոպոսութիւն տէր Յովանիսի, ի քաղաքս Բաղէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի, եւ Գէորգեա զօրավարի,   եւ Ստեփաննոս նախավկայի: Ի խանութիւնն  Ջհանշա ամիրզին աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս…:

… Զոր տեսեալ զգանձս աստուածային, որ է բանն աստուծոյ եւ խորհուրդ մարդեղութեանն Քրիստոսի բարէպաշտ եւ հարկեւոր տանտիկինն Ըղթիարն. եւ ետ գրել զսա յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ եւ ամենայն ազգականաց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով, կամ տեսանելով, կամ աւրինակ դնելով` յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԸղթիարն, եւ լիակատար բերանով աստուած-ողորմի ասացէք Ըղթիարին, եւ ծնաւղաց նորին  Կիրակոսին մականուն Փոլի, եւ մաւրն Սուլտան-Մելէքին, եւ որդւոց նորին Եզդինբաղշին եւ Խուդաբաղշին եւ Աստուածատրուն, եւ կողակցին, Քարիմադին ոսկերչին եւ ամենայն արեան ազգականաց, որք են կենդանի եւ որք առ աստուած գնացին:

Դարձեալ, աղաչեմ զհանդիպողքդ, զի ուղիղ սրտիւ ի ժամ աղաւթից լի բերանով աստուած-ողորմի ասէք Ըղթիարին, զի ոչ թէ յաւելւածոյ ընչից իւրոց գնեաց  զԱւետարանս, այլ զկեանս իւր վաճառեաց, որպէս կինն այրի, որ գնեաց զՔրիստոս, լինել բարեխաւս ահեղ դատաստանին եւ յաւուր ոգէվարին, միթէ ողորմածն աստուած քաղցր ակեամբ հայի ի մեղապարտ ծառայս` յԸղթիարս:

Դարձեալ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեսջիք ի Քրիստոս զանարժան գրիչ զՍտեփանոս քահանայ եւ զմեր ծնողքն, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս աստուած, եւ անմեղադիր լինել սխալանաց, զի այս էր կար մեր, բայց ողորդաբանութիւնս ծածկէ զխոշորութիւն գրիս:

Գրեցաւ սա ի թվիս Հայոց ՋԹ. (1460), ի խանութիւն Ջհանշին, եւ ի հայրապետութիւն տէր Զաքարիայի Ախթամարցոյ, ի բարկութեան ժամանակիս, որ ի վեր քան զչափ նեղէին զքրիստոնեայսն:

Այլ եւ մնասցէ սա ի դուռն սուրբ Կիրակոսին եւ մի ոք իշխեսցէ գրաւել եւ ծախել կամ գողանալ, եւ որ յանդգնի եւ ծախէ` զպատիժ զՈւդային առցէ եւ զԿայենի, բայց կացցէ ընդ իշխանութեամբ քահանայից` անջինջ յիշատակ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5544

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս կրօնաւորաց` սուտանուն կրօնաւոր Ներսէս խաբեղայ… կատարեցի զսա մեղսամած մատամբս յաստուածաբնակ յաթոռս յԱղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ   սուրբ Խաչիս եւ սուրբ աջերոյս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, ի թովականիս Հայոց ՋՃ. եւ Թ. (1460): Զոր եւ իմ անընդունակ գոլով յարւեստ գրչութեան… գծագրեցի զսա ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ կենաւք տառապանաւք եւ բազում տրտմութեամբ, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում կամք ընդ հարկի անօրինաց:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, որք հանդիպիք սմա ընթերցմամբ կամ տեսութեամբ, յիշեսջիք յերկնագնաց յաղօթս ձեր զառաջի յիշեցեալսն [զստացողսն] սուրբ Աւետարանիս` զԹումէն, եւ զկողակիցն իւր  զՆշխուն, եւ զաւակն իւրեանց զՍարգիս, եւ զՅուսէփ, զԿարապետ, եւ զդուստրն Հալիմ, եւ զաւակն զՍտեփանոսն, եւ զՄարտիրոսն, եւ զեղբայր Թումին` զՅովանէս, եւ զկողակիցն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն նոցա, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ամէն:

Ընդ նոսին մեղաւորիս եւ ծնօղաց իմոց աստուած-ողորմի ասացէք` հաւրն իմոյ Գուռջիբէկին, եւ Էմնա-Խաթունին, եւ հարազատ եղբօրն իմոյ տէր Ստեփանոս սրբասնեալ կրօնաւորին, եւ ազգայնոցն մերոց ամենայնի` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն առ Քրիստոս…:

Աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զհոգեւոր մայրն իմ զՓայշայ-Խաթուն, եւ զծնօղսն իւր…: Եւ յիշել ի տէր զԷզդանբախշ սարկաւագն` զազգականն մեր` զկոկօղ թղթիս:

 

բ

 

Յերես անկեալ աղաչեմք զձեզ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զտէր Խէրապետ քահանայն եւ զծնաւղսն իւր, ամէն, եւ զփեսայն իւր զՍադաղէն, եւ զտէր  Յոհանէս կրաւնաւորն, որ կամակից եղան սուրբ Աւետարանիս` ընծայ ի դուռս սուրբ Վարդանայ, ձեռամբ Ստեփանոս եպիսկապոսին, եւ Թումայ եպիսկապոսին, եւ Կարապետ վարդապետին, եւ Թադէոս հէրպետին, եւ Ստեփանոս աբեղային, ըռէս Մուղբլին, եւ Թումային, եւ Միրիջանին` մեծի եւ փոքու, ամէն: Սոցայ վըկայութեամբ ետուն սուրբ Աւետարանս ընծայ սուրբ Վարդանայ: Եւ մի ոք յիշխեսցէ հեռձացուցանել զսայ ի դրանէ սուրբ Վարդանայ. ոյք յանդգնի` գրաւի կամ ծախի` նայ մասն զՅուդային առցէ եւ զխաչհանողացն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7627

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Աղթամար

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ ոմն ի լուսակրաւն զարմից բարի կին մի Խոնձա, եւ ետ գծագրել զսուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղացն իւրոց` Մկր[տ]չին եւ Ոսկի-Խաթունին, եւ կողակցին իւրոյ Յովանէսին, եւ որդոյն իւրոյ Բարիոքին, եւ դստերն իւրոյ Մամխաթունին, եւ հոգեւոր որդոյն իւրոյ Թաճդնին, եւ իւր զաւակացն Դէզաքին եւ Քուրդամիրին, եւ միւս որդոցն Յոհանէսին եւ  Մխիթարին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւո րաց իւրոց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն: Եւ ետ զսայ ընձայ եւ նուէր ի դուռն սուրբ Աստուածածնին  Արբերդու վանացն, յիշատակ անջնջելի եւ կտակ անդառնալի, որպէսզի հրճուեսցին սովաւ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասասցեն Խոնձին եւ ծնաւղաց նորին: Եւ արդ, մի ոք իշխեսցէ հեռ ացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս ծախելով կամ գրաւելով, ո'չ ի մերոց եւ ո'չ յաւտարաց: Եւ թէ ոք յանդգնի` զանէծքն զաւձին եւ զԿայէնին ժառանգեսցէ, եւ զմասն Յուդային եւ զայլ խաչահանուացն առցէ, ամէն:

Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կրաւնաւորաց սուտանուն Յակոբ, տեսի զսէր եւ զփափագ սորայ, զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ իմով իսկ տկարութեամբ յանձն առի եւ ամենակարող զաւրութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսայ մեղսամած մատամբս իմով յաստուածաբնակ կղզիս

յԱղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեանն տեառն Զաքարիայի, որ տիրեաց  Էջմիածնի սուրբ աթոռոյն, եւ սուրբ աջոյն Լուսաւորչին, եւ ամենայն ազգիս Հայոց: Զոր տէր աստուած պահեսցէ զսա անսասանելի մինչեւ ի խորին ծերութիւնն, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՋԹ. (1460), զոր եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղացն ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի իմում, զոր պարգեւեաց ինձ մարդասէր հոգին` բազում աշխատանաւք գծագրեցի զսա ի ստոյգ եւ ի յընտիր աւրինակէ, կենաւք տառապանօք:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, որք պատահիք սմա տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ` յիշեսջիք յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ Աւետարանիս զԽոնձէն, եւ զծնաւղքն զՄկրտիչն եւ զՈսկին, եւ զկողակիցն զՅովանէսն, եւ զորդին զԲարիոքն, որ դառն ցաւ եւ անբուժելի ախտ հանդիպաւ եւ ի յիսանէ   հեռացաւ, եւ ի տանէ եւ ի յընդանեաց բաժանեցաւ, եւ ի յաշխարհէս վայելմանց անողորմ երես դարձուցեր եւ ի յաւտար երկիր է մեռեր, եւ ինձ էնց սուգ ահեղ տուեր, որ կսկիծն ի սիրտս է հասեր եւ զիմ աչերս է լալոտ պահեր, գիշեր ու ցերեկ լացեր, եւ արեւ ի յիմ սիրտս չէ դիպեր, ոչ անձինս մխիթար գտեր եւ ոչ լեզուս յորդոր զրուցեր, զբան արարչին լսեր եւ անձինս ումեկ զսուրբ Աւետարանս ստացեր, եւ իմ զաւակին փոխան եմ եդեր…:

Յիշեցէք ի Քրիստոս զԲաղդասարենց զՀերապէտն, եւ զԲարիոքի կինն զԱլամշէն, զգդակարի որդին` զՅովանէսն, եւ զՄսրին, որ շատ երախտիք ունի ի վերայ Բարիոքին…:

Յիշեցէք ի Քրիստոս զսկէսրէրն, եւ զսկիսուրն իմ զՄրութն: Յիշեցէք ի Քրիստոս զԽալ-Խաթունն, եւ զծնօղքն իւր զՍարգիսն եւ զՄարգարիտն [եւ զկենակիցն իւր զՍարգիսն]…

Դարձեալ, կրկին անգամ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զանարժան գրիչս, եւ զծնօղքն իմ զՅովսէփ եւ զՓաշէն, եւ զեղբայրն իմ  զՍուքիասն, եւ զամենայն երախտաւորսն իմ` զհոգեւորսն եւ զմարմնաւորսն, եւ աստուած-ողորմի ասացէք սոցայ լի բերանով եւ բոլոր հաւատով, եւ ինքն աստուած ողորմի ձեզ, ամէն:

Յիշեցէք ի Քրիստոս զՇախպարոնն եւ զՈւսուֆն եւ աստուած ող[որմի ասացէք]:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր եւ զԿիրակոս վարդապետն, որ միջնորդ եղեւ սուրբ Աւետարանիս եւ ետ գծագրել զսա յիշատակ սոցա եւ իւրն, եւ ի վայելումն իւրն եւ իւր միաբանացն` սուրբ եւ ընդիր կրաւնաւորացն` տէր Կարապետին, եւ տէր Մկրտչին, եւ տէր  Խաչատրուն, եւ տէր Ներսէսին, եւ միւս տէր Մկր[տ]չին: Արդ, որք հանդիպիք սմա աստուած-ողորմի ասացէք սոցա, ամէն:

Աստուած աւրհնէ զԱղթ եւ զիւր տանուտրէքն զմեծ եւ զփոքր` զՎարդանն եւ զԵւադշէն, զԹաւաքալն եւ զՋանիբէկն, զՔաւչիկն եւ զԿիրակոսն, զՎարդան եւ զՍտեփանոսն,  զԲաղդասարն եւ զՍարգիս մաղդասին, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք, զի կամակից եղեն սուրբ Աւետարանիս…:

Եւ յայսմ ամի շինեցին զսուրբ Գէորգ եւ աշխատեցան, զոր տէր աստուած հատուսցէ վարձս ըստ վաստակոց իւրոց, ամէն:

Թվ. ՋԺ. (1461):

Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք, յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս զԲարիոյքն, որ զԱւետարանս ետուր Աղթայ սուրբ Աստուածածնին յիշատակ անջնջելի, եւ արդ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսայ ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս ծախելով կամ գրաւելով, ո'չ ի մերոց եւ ո'չ յաւտարաց, եթէ ոյք անտնգնի զանէծսն Յուդի առցէ եւ զայլ խաչահանուացս, ամէն:

Եւ արդ, անիծեալ եղիցի մարդն այն ի սուրբ Աւետարանէս, որ զսա ի Խոնծի կամացն հանէ, զի այլ մարդոյ մէկ մազ երախտիք չկա ի վերայ Աւետարանիս:

 

բ

 

ԶՄուրատ սարկօաքս, որ բազում աշխատեցօ ի վերայ ծաղկելոյս յիշեցէք ի Քրիստոս:

Զտէր Մինաս ուսուցիչըն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 5470

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Զոր տեսեալ զսորայս մեծութիւնն երջանիկ ոմն եւ աստուածաին ձրիւքն բարգաւաճեալ  Վարդան պատուական տանուտէրն, եւ ստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց իւրոց ի վաելումն անձին իւրոյ, եւ յետ աստի կենացն յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց:

Եւ արդ, ես` ամենամեղս եւ անարժանս ի մէջ [կա]րգաւորաց Մկրտիչ անպիտան եւ մեղուցեալ կրաւնաւոր, ըստ իմում տկարութեամբ յանձն առի եւ ամենայն կարող զաւրութեամբն Քրիստոսի կատարեցի մեղսա[մած ձեռա]մբ իմով յաստուածապահ եւ յանառ[իկ կղզիս] Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Գեղարդեանս, ի հայրապետութեան տեառն  Զաքարայի եւ ի թվականիս Հայոց ՋԹ. (1460):

Եւ արդ, աղաչեմ զդասս լուսերամիցդ, որ հանդիպիք սմա տեսութեամբ, կամ կարդալով, կամ աւրինակելով` յիշեցէք ի սուրբ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զՎարդան, եւ զծնաւղսն իւր` զհայրն զԹումէն եւ զՇնաւհւորն, եւ զեղբայրն զՍիմէւոն, եւ զորդին զԹումէն, եւ զեղբաւրորդիքն զՄարտիրոսն, եւ զՍարգիսն, եւ զՅովաննէս սարկաւագն, եւ զՍտեփաննոսն, եւ զքոյրն ըզՍառէն, եւ այլոցն ամենայնի:

Եւ ընդ յարժանաւորացն զանարժան գծողս զՄկրտիչ մաղթեմ յիշել ի սուրբ եւ յընդունակ յաղաւթս ձեր, եւ զծնաւղսն մեր եւ զեղբարքն մեր…:

 

բ

 

Դարձեալ աղաչեմ… յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԱղթայ տանուտէրքն եւ զամենայն ար[ե]այն մերձաւորք նոցա, ամէն, եղիցի:

 

գ

 

ԶՈվանէնս գառնարած, որ սրայխոխ մահուամբ աւանդեաց զհոգին առ աստուած, եւ զայլ ամենայն մերձաւորքն իւր  զԴովլաթն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած ողորմի ասացէք, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Պետ. Մատենադարան, Կաթողիկոսական դիւան, թղթ. հմր. 240, վավ. 130, հմմ. «Արցախ», էջ 139

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վան

 

Արդ, այսմ աստուածային եւ երկնապարգեւ տառիս եւ լուսափայլ մարգարտիս ցանկացան աստուածասէր եւ բարեպաշտ կանայք` Աղութ-Խաթունն եւ Շատիշէն, ետուն գրել զսա յիշատակ իւրեանցն եւ իւրեանց բարի ծնողացն. Աղութ-Խաթունի ծնողացն` հօրն Սարգսին եւ մօրն Ջանխաթունին, եւ եղբաւրն Նաւասարդին, Ասաթին, Ամիրդատին, Կիրակոսին, եւ քուերցն Մարեմին, Շարխաթունին եւ Բաղդատ-Խաթունին, եւ Շատիշի ծնողացն` հօրն Կարապետին եւ մօրն Շահրիմանին, եւ եղբօրն  Ջանիբէկին եւ քուէրն Խաթունշին, եւ որդոյն Ամիր-Ազիզին` փոխեցելոյն ի Քրիստոս, եւ միւս որդոյն Աւետիսին, եւ Շահրիմանին, եւ Գանջ-Խաթունին, եւ [սոցա՞] հօրն Սուլթանշին, եւ մեծ մօրն  Մամախաթունին եւ այլ ամենայն մերձաւորաց սոցին` կենդանեաց եւ ննջեցելոց…:

Արդ, յանկ եղեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան գրչի եւ սուտանուն երիցու Վարդանայ, որ զանուն ունիմ եւ զգործս չունիմ. ի քաղաքս որ կոչի  Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Վարդանայ զօրավարին, ի թուականութեանս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի եւ մերոց աթոռակալացն սուրբ ուխտիս Վարագայ` հեզահոգի եւ մաքրամիտ եպիսկոպոսացն Յակոբ ||

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 4263

 

Գրիչ` Իսրայէլ

Վայր` Մոկք, Փասայ գեղավանք

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն տկար ձեռինս եւ մեղապարտ Իսրայէլ գրչիս:

Արդ, գրեցաւ սա ի յերկիրս Մոկաց, ի գեղվանքս Փասա, ընդ հ[ով]անեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ Գրիգորի Լուսաւորչիս, եւ այլ սրբոցս որ աստ կան հաւաքեալ, ի թուականիս Հայոց ՋԹ. (1460):

 

բ

 

Վա՜յ ինձ` մեղապարտ գրչիս`

Իսրայէլ սուտ քահանայիս,

Ով դուք` կարդացողք գըրիս

Յիշեց[էք] ըզմեզ ի հողիս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7566

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Խիզան

 

Այլ եւ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Յովանէս քահանայի… ի մեծ թուիս ըստ արաչութեանցն չափեալ յելանելոյն Ադամայ ի դրախտէն ԵՌԴՃ. եւ ԻԲ. (5422) ամ, ըստ եւթանասնիցն, որում ոեք վարիմք, իսկ ըստ թուոյ խոսրովային յաբեթական տումարիս` ՋԹ. (1460), եւ էր մեծ շրջանին: Ի կաթողիկոսութեան Հայկազեան սեռի տեառն Զաքարիայի եւ տէր Գրիգորի, եւ ի թագաւորութեան այլասեռից` պարոն  Ջըհանշի, զոր տէր աստուածն Իսրայէլի պահեսցէ անսասան զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական մերոյ ազին:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի քաղաքիս որ կոչի Խազան, ընդ հովանեաւ սըրբուհոյ Աստուածածնի, եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարի, եւ սուրբ Յարութեանն, եւ սուրբ Գէորգայ, որ է հեռի: Ի վայելումն անձին Վարդան քահանային, եւ որդւոյ իւրոյ Ամիրբէկ նորաբողբոջ սարկաւագի, եւ կողակցին իւրոյ  Թաջմէլէքին, եւ եղբարցն Գրիգորուն, Աբրահամուն եւ Դաւթին, եւ քըւերցն Եղիսին եւ Զըմրութին, զոր տէր աստուած վայելել տացէ զսա սոցայ ընդ երկայն աւուրբք, ամէն…:

… Եւ կացցէ սայ ի դուռն սուրբ Գէորգեայ զաւրավարին եւ սուրբ գերեզմանին Բառնաբայ, ի գեաւղս որ կոչի Արամուս, եւ որ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ, վասն որոյ գրեսցին նոքա ի դպրութիւն կենաց յերկինս եւ առցեն զփոխարէնն ի Քրիստոսէ, ամէն:

Ընդ սոցին եւ զիս` զանարժան գրիչս զՅովանէս սուտանուն քահանայ, եւ զհայրն իմ զՄկրտիչ քահանայ, որ բազում աշխատութեամբ ուսոյց զիս, եւ զմայրն իմ զԽաթ-Մելէքն, եւ զհաւրեղբայրն իմ զԿարապետն, եւ զպապիկն իմ  զԶաքարիայ քահանայն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր առհասարակ յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ այնոցիկ, որ ի վերա մեր երախտիք ունին, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ եւ մեզ առհասարակ ողորմեսցի, ամէն:

Անմեղադիր լերուք խոշորութեան գրիս, զի կայր մեր այս էր:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Հ. Ոսկեան, Տարօն-Տուրուբերանի վանքերը, Վիեննա, 1953, էջ 118-119

 

Վայր` Եղրդուտ վանք (Մուշի մօտ)

 

Գրեցաւ Յայսմաւուրքս ի թվին Հայոց ՋԹ. (1460), ի մենաստանս սուրբ Յովաննէս Եղրդուտ կոչեցեալ… ի հայրապետութեան տէր Գրիգոր[ի], եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտին տէր Յովհաննէս արքեպիսկոպոսին, եւ ի բռնակալութեան աշխարհիս Հայոց չար Ջհանշահին` աշխարհակործան եւ աւերող ամենայն գաւառաց, եւ մեր ամիրային ամիր Շարաֆին:

Արդ ի սոցայ գրել շատ վիշտ եւ նեղութիւն կրեցաք, տարով հիւանդ կացաք: Եւ յետ նորա  Հասան-պէկն երեկ զդաշտս աւերեց եւ երեց: Եւ յետ այնոր Բ. ամսոց, աւելի կամ պակաս, մահ տարաժամ անկաւ, շատ որդի ի հաւրէ բաժանեց եւ դուստր ի մաւրէ, քուր յեղբաւրէ եւ կին ի յառնէ. ո՜վ կարէ պատմել զկսկիծ աղետից նոցա…:

Աղաչեմ յիշել ի տէր զմիաբանք սուրբ ուխտիս սուրբ Յովաննէսին` զհեզահոգի եւ զսրբասնեալ եպիսկոպոսն զտէր Ներսէս եւ զհոգւոր եղբայրն իւր զտէր Յովաննէսն:

 

ՍԱՂՄՈՍ

Երեւան 7787

 

Գրիչ` Մարտիրոս

Վայր` Ղրիմ

 

… Յազգեանազեանս մեծ տօմարին` Հայոց Մեծաց ի թուականին ինն հարիւր եւ ինն թվին (1460) աւարտ եղեւ այսմ տառի, առ դուրս երաշխաւոր Աստուածածնի մականուն խոճա Յազիզի, ի հայրապետութեան տեառն տէր Գրիգորի սուրբ Էջմիածնի, եւ եպիսկոպոսութեան տէր Մաղաքիաս արհիեպիսկոպոսի:

Արդ, ստացաւ զսայ Խաչատուրն հալալ ընչից իւրոց, յիշատակ իւր, եւ կենակցին Հռիփսիմէ, եւ զաւակացն` Լուստիկնայ, եւ Տիրացուին, եւ Շնոֆորին, եւ ծնողացն Սիմէոնին եւ Մարիանէ, Եղիզրայ եւ  Էմին-Մելիքին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Եւ եդ յիշատակ անջնջելի առ դուրս սուրբ Սիմէոնի Սալայճուխի: Ազատ է, ազատ է. ոչ ոք չունի իշխանութիւն գրաւելոյ կամ ծախելոյ, թէ ազգէ, թէ ի տակէ: Թէ ոք յանդըգնի եւ ձեռնամուխ լինի` նայ պատժի աստուծոյ, ամէն:

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան, ո՜վ սուրբ եղբարք, որք հանդիպիք այս սուրբ գրոցս յիշեսջիք միով ողորմիսիւ զվերոյգրեալսն, եւ զիս` զմեղապարտ գրիչս զՄարտիրոս, եւ զքեռն իմ զտէր Սահակ գրոց աշակերտն, եւ զբարակգործ պարոն  Էտիլպէյն, որ զթուղթն եբեր: Եւ ինքն, որ առատն է` մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմեսցի, ի վայելումն Երանոս քահանայի եւ Սարգիս քահանայի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 9485

 

Գրիչ` Նիկողայոս եպիսկոպոս

Վայր` Աղքերման

 

ա

 

Յայս հրաշափառ մեծի տաւնիս,

Քեզ երանի` որ հանդիպիս,

Լուսափըթիթ բուրաստանիս

Հոգիաբուխ սրբոյ տառիս,

Յորժամ ի ծունր խոնարհիս,

Սիրով հոգւոյ յաստուած հպիս,

Յայնժամ յիշեա դու զեղկելիս

Զայս անպիտան Աղքերմանցիս,

Զմեղաւք ծածկեալս ի մէջ տղմիս`

Նիկողայոս եպիսկոպոսիս,

Յինն հարիւր եւ ութ (1459) թվիս:

 

բ

 

… Որով եւ ես` ամենանուաստ անձն եւ տկար ոգի Նիկոլայոս եպիսկոպոս` յորդիս եկեղեցւոյ` մեծատենչ փափագմամբ գրեցի զսա թէպէտ փոքր դրաւք յարմարեցի, այլ զօրութիւն մեծի գոյ ի սմա եւ լիակատար` յուրախութիւն ընթերցողաց եւ ի քաւութիւն յանցանաց իմոց: Որով եւ դուք, բարի ընթերցողք, որք վայելէք զայս հոգեւոր գանձս ասացէք թէ` Տէր ողորմեա  Նիկոլաոս եպիսկոպոսին, որ զգիրքն գրեաց, զի եւ դուք գրեսջիք ի գիրն կենաց, ամէն:

Յիշեսջիք եւ ըզծնողսն մեր` զհայրն իմ զՍիմէոն էրէց, եւ զպապն իմ Ռստագէս էրէց, ամենայն ազգականաւք` զարմաւք եւ զաւակաւք եւ ասացէք աստուած-ողորմի:

Յիշեսջիք եւ զեղբարսն իմ զԲարթողիմէոս քահանայ, որ ի մարմնի բարւոք քաղաքավարեալ եւ զընթացսն նահատակութեամբ կատարեաց, ասացէք աստուած-ողորմի:

Յիշեսջիք եւ զայլ աշխատողսն` զՅակոբ աբեղան, որ զթուղթս կոկեց, զՅակոբ էրէց, որ զտողն քաշեց, զՍտեփաննոս աբեղան, որ ծաղկելուն ընկերեց եւ այլ ձեռնատուացն, եւ ասացէք աստուած-ողորմի: Յիշեսջիք զերկու եղբարսն` զՊետրոս եւ  զՊաւղոս` իւրեանց ընտանեաւք, որ կերակրաւք եւ ընբելեաւք սպասաւորեցին եւ ասացէք աստուած-ողորմի…:

 

Արդ, ես գործով կրսեր յետին

Եւ վերջացեալ առ ի բարին,

Ըզգիրքս ետու Աստուածածնին

Գեւղաքաղաքս որ Աս կոչին,

Նիկողայոս գրիչ սորին:

Եւ գրեցի բաղձմամբ սրտին,

Տարտամ գրչաւ ի քարտիսին

Եւ անտեղեակ ի քարտիսին

Անզարդ տպաւ է գեղ սորին

Եւ փոփոխմամբ ձեռաց գրչին:

Արդ, աղաչեմ զամենեսին

Ես որ մեղաւքս եմ ցաւագին`

Յիշել զծնողսն իմ բարին

Յաղօթելոյ ժամանակին,

ԶՍիմէոն հայրն իմ գովելին,

Որ վաղջանեաց զկեանս երկնային,

Նայ եւ զմայրն իմ պանծալին,

Զմեզ բարւոք սնուցողին:

Եւ զհարազատքն իմ երկոքին

Առհասարակ ի միասին`

Զնոր նահատակ Բարթողիմին,

Որ ի մարմնի էր անմարմին,

Եւ զգնացեալն ի մէնջ յերկին,

ԶՕնոփրիոսքն զերկոսին,

Որք ի ժողովն են երկնային,

Եւ հանգուցեալ առ Քրիստոսին

Զքեռորդին իմ բաղձալին`

ԶՅոհանէս կարթող չարին,

Որ է հմուտ նա յոյժ գըրին

Եւ կրաւնաւոր յաստիճանին:

Դարձեալ կրկին յաղերս բանին

Ես աղաչեմ զամենեսին

Յիշել զմերսն առ ի բարին

Ի յընթերցման ժամանակին:

Եւ որ զմեւք նենգել խորհին`

Մեղաց նոցա գիր ջնջեսցին,

Իսկ բարերարքն եւ սիրելին`

Հանդիպեսցին սիրոյ փրկչին,

Երախտաւորքն իմոյս անձին

Ի Քրիստոսէ առցեն զբարին

Ի ներկայիս եւ յապառնին,

Ի յանդերձեալն եւ յանթուելին.

Որոց եւ մեզ լիցի բաժին

Իյանվաղջեան տեառն բարին

Եւ որ զամէնն ասէ ի սմին`

Պարտիք մեղացն քաւեսցին:

Իսկ աւարտումն եղեւ սըմին

Առ ի կողմանս հիւսիւսային,

Յերկիր Ստեփան վոյվոտային

Եւ յԱխքերման քաղաք նորին:

Իսկ ի տումար մեծաց Հային`

Իննհարիւր ինն թվին,

Եւ ի յամսեանն յունվարի

Յերկուսն եղեւ աւարտ սորին…:

Արդ, այսմ աստուածային գանձիս… ցանգացաւ բարեպաշտ տանուտէրն եւ բարի արմատոց պըտուղն Կիւրեղն…: Եւ ստացաւ զսայ ի հալալ ընչից եւ յարդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողացն   իւրոյ` իւր պապուն  Նիկողայոս քահանային,  եւ իւր մամուն իրիցկնոջն, իւր հաւրն Աստուածատրին, եւ մաւրն Մուղալ-Խաթունին, իւր կողակցին Ազիզին, եւ ծնողաց իւրոց, եւ աստուածապարգեւ զաւակաց իւրոց Աստուածատրին, եւ Նիկողոսին, եւ Լուսիկին, եւ դստերն  Վառվառին, եւ այլ ամենայն զաւակաց նոցա: Ստացաւ զսայ յիշատակ անջինջ վերոյգրելոցդ եւ եդ ի սուրբ Աստուածածին եկեղեցիս ի յԱսիս-Պազարն: Եւ ոչ ոք իշխեսցէ տիրել սըմա կամ հանել ի սուրբ տաճարէս, որ ի  յԱսսէ, վասն զի սուրբ Աստուածածնին է. ո'չ ես, ո'չ իմ որդիքն` յո[ր]դոց որդիս, եւ ազգէ յազգ: Ազատ է գիրքս, ազատ է, ազատ է: Ես Կի ւրեղըս եւ այս իմ ղրէրս է: Ով որ հակառակի կամ տաւի անէ, թէ որդոց կամ թէ դստերաց, նա ելցէ ի յիշատակութենէ գրոյս, որ աստ գրեցաւ, եւ սուտ լիցի ի յամէն դատաստան:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 7449

 

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Ղրի՞մ

 

Եւ այլ յիշեսջիք Ստեփաննոս` զորդի Ծերուն քահանային, ի թվականիս Հայոց ՋԹ. (1460), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ արհիեպիսկոպոսութեանն տէր  Մաղաքիային, որ կուտամ զՃաշոցս սուրբ Թորոս յեկեղեցին յիշատակ անջնջելի, ազատ, ո'չ ոք չունի իշխանութիւն սուրբ գրոցս որ ի սուրբ Թորոսու հանէ, յաւիտեանս նա յիշատակ կենա մեզ եւ մեր ննջեցելոցն` պապուն իմոյ Եբրանոսին, եւ հաւրն իմոյ  Ծերուն քահանային, եւ մաւրն իմոյ Գարիանէ իրից[կնոջ], եւ ինձ Ստեփանոսիս, եւ կենակցին իմոյ Շիրինին, եւ զաւակացն իմոց Թագուհէ, եւ իրիցկնոջ Խաթունին: Ես Ստեփանոսս այս գիրքս իմ հրա մանքս էր մինչեւ ցայսաւր, հիմա այս աւուրս ի վեր` տէր եւ յիշատակ սուրբ Թորոս եկեղեցին է, ոչ ոք չունի իշխանութիւն գրաւելոյ կամ ծախելոյ, թէ յազգէ, թէ ի տակէ, թէ ի քահանայից. եւ թէ ոք յանդգնի եւ ձեռնամուխ լինի` նա պատժի աստուծոյ եւ ի սուրբ Թորոսէ, եւ ԳՃԺԸ (318) հայրապետաց անէծքն առնու, ամէն:

Վկայ Յովաննէս քահանայն եւ ընթերցաւղ սուրբ գրոցս, եւ այլ ի տանուտրացն վկայք` Մկրտիչն, պարոն Գորգն, Պաւղոսն, Յակովբն, Ղազարն. ձեռամբ Թորոս անիմաստ գրչի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Խնձորեսկ գիւղ, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

… Ձեռամբ Ստեփանոս քահանայի… գրեցաւ ի թվիս Հայոց ՋԹ. (1460), ի խանութեան Ջհանշին, եւ ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի Աղթամարեցւոյ… Այլ եւ մնասցէ սա ի դուռն Կիրակոսին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՀ հտ. Ա. 44, էջ 90

 

Եւ զբազմամեղ գրիչս եւ զծնաւղսն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ խոշորութեան եւ սղալանացս անմեղադիր լերուք, բայց զերկու գլուխ ու կէսն ես գրեցի եւ զայլն գրած էր. ի թվականութեանս Հայոց Ջ. եւ յիններորդի (1460):

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 3113

 

Գրիչ` Քրիստոսատուր

Վայր` Եզընկա

 

… Արդ եղեւ աւարտումն աստուածային տառիս, որ կոչի Մաշտոց ձեռամբ բազմամեղ եւ անպիտան գրչի Քրիստոսատուր էրէցու, ի թվ. ՋԹ. (1460): Գրեցօ ի գաւառս Եզընկայ, ի դրան սրբոյն Սարգսի զաւրավարի: Աղաչեմ զձեզ եղբարք, ով ոք հանդի[պիք] սմա տեսանելով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք զմեղուցեալ ծառայս:

 

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ԴԺՈՒԱՐԻՄԱՑ ԲԱՆԻՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 1210

 

Գրիչ` Նիկողայոս Աղքերմանցի

 

  Զսակաւ աշխատողս` զՆիկողայոս միայն անուամբ եպիսկոպոս զԱղքերմանցիս, զմեղսամակարդ բազմավէր հոգիս, եւ զսրբազան եպիսկոպոսն զտէր Մարտիրոսն, եւ զտէր Սահակ հեզահոգի կրօնաւորն` զգրոց վերծանողն, որ զաւրինակս խնդրեցին եւ մեզ ետուն գրել, նայ եւ զշնորհող օրինակիս զտէր Թորոս աթոռակալն յիշեսջիք ի սուրբ աղօթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, եւ աստուած [զձեզ յիշէ]:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 2011

 

Գրիչ` Կիրակոս

 

  Փառք… որ ետ կարողութիւն տկար ոգոյ եւ դեդեւեալ մատանց Կիրակոս սուտ քահանայիս հասանել յաւարտ Գանձարանիս յամի ՋԹ.   (1460) թվականիս Հայոց, յուլիս ամսոյ Լ. (30), յաւուր երեքշաբթի, ի շնդրոյ բարեմիտ եւ հարկեւոր տանուտրոջն Կարապետ կուրդինկարին:

Արդ, որ ոք կամեսցի խնդիր գիւտի մարգարտի ընթանալ մարմնականի կամ հոգեկանի, յանձին բարձեալ կրեցին զամենամն տաժանմունս, զի թերեւս հասանել կարիցին ի տենջանս փափագանացն, որում բաղձան:

Նոյնպէս եւ ի խնդիր ելեալ այսմ աստուածաշար մարգարտիս եւ եղանակաւոր տառիս ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վիեննա, 787, Հ. Ոսկեան, Ցուցակ, էջ 349

 

Գրիչ` Գալուստ վայր` Աղուց վանք

 

ա

 

  Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեան Հայոց ՋԹ.   (1460) ի հայրապետութեան Գրիգորոյ ի յաթոռն սուրբ Լուսաւորչին` ի սուրբ Էջմիածին, եւ ի խանութեան Ջահանշահի` որդոյ Ուսուֆին: Գրեալ ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Գալուստ աբեղայի, ի դառն եւ ի նեղութեան ժամանակի, ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոս նախատակիս, եւ հրաշափառ սուրբ Կաթողիկէիս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ ամենայն սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան: Ո՜վ ժիր մշակք Քրիստոսի եւ սպասաւորք Կաթողիկէ եկեղեցւոյ եւ արժանացեալք սուրբ մարմնոյ եւ արեան տեառն, որք ժառանգողք սուրբ Աւետարանիս` յիշեսջիք ըստ հոգւոյ հարազատ եղբաւրն մեր զտէր Մանուէլն, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց յիշատակ իւրոյ զսուրբ Աւետարանս, յիշատակ իւրեանց սուրբ աթոռոյն, եւ Վանստանայ սուրբ Աստուածածնին, նաեւ հօրն պարոն Միրզին, եւ մաւրն Խոնթին, եւ հաւրեղբաւրն Շրուանշին, եւ Ամիր-Եզդինին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց առհասարակ ողորմեսցի Քրիստոս աստուած եւ լսելի արասցէ զերանաւէտ զձայնն, եթէ Եկայք օրհնեալք հոր իմոյ, ժառանգեցէք զարքայութիւնն, ամէն: Նաեւ զմեղապարտ նկարաւղս զՍտեփանոս աբեղէս եւ զիմ փոքրս` զՅոհաննէս կազմող սորա արժանի արասցէ մասին աւրհնութեան, ամէն:

 

ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 6233 (Յ. Բարաղամեան, Ցուցակ Վասպուրականի) 374

 

ա

 

ՋԹ. (1453) գրեցաւ յօրինակէ Վարագցի Յովանէս աբեղայէ եւ աշակերտէ: Քրիստոս լուսաւորէ զիւր հոգին եւ զիւրն ամէն:

 

բ

 

Զմեղաւոր յՔ'' ցր'' ց'' չվ'' յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած մեր եւ ձեզ լիցի մասն:

Գր[եցաւ] ՋԹ. (1460):

 

գ

 

Գրեցաւ թվ. ՋԹ. (1460) մայիս ԺԶ. (16) եւ աւարտեցաւ ի ԺԱ. (11) տարի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9999

 

Գրիչ` Յովաննէս փակակալ վայր` Սանահին

 

… Արդ, ի յոքունց նազելի, գերամաքուր եւ սրբասէր այրն հոգելից, որ եւ ի տիս համբակաց սնեալ եւ վարժեալ առ ոտս երջանիկ րաբունաց. մինչեւ ի հասակ ծերութեան կրթեալ ի մամուլս աստուածաշունչ գրոց եւ յրկիւղն աստուծոյ` վարդապետն Ստեփաննոս յԱրարադեան գաւառէ, ի յականաւոր եւ յանմատոյց դըղէկէն Անբերդայ, բնակեալ յանապատի նորին, որ կոչի Աղաւնւոյ այր` առաքելասէր վարուք, եւ անտի ուշ եդեալ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, եւ նաւեալ ի Պոնտոս եւ հռչակաւորն ի Կոստանդնուպաւլիս, ի Մեծն յԱսիայ եւ յԱտտալիայ, ի Կիպրոս եւ յԱղեքսանդրիայ, ի յԵգիպտոս, եւ ի վայրենաբնակ անապատաւոր սուրբ հարսն, որ ի նմա: Եւ դիմեալ գայ յԵրուսաղէմ երկրպագութիւն աստուածընկալ սուրբ գերեզմանին Քրիստոսի եւ ամենայն տնաւրինականացն, որ ի նմա եւ որ զնովաւ: Եւ անտի հասեալ յառաքելական աթոռն Հայոց, ի մայրաքաղաքն Սիս, ի յողջոյն սուրբ կաթողիկոսին Հայոց տեառն Պաւղոսի, եւ երկրպագութիւն շնորհաբաշխ աջոյն մեր սուրբ Լուսաւորին Գրիգորի:

Ապա ի խոյզ եւ ի խնդիր եղեալ վասն յիշատակի ստացական աստուածաշունչ գրոց` հանդիպի սուրբ Աւետարանիս, եւ տեսանէ խախտեալ ի կազմէ եւ պակասեալ ի կապէ: Ըստանա զսա ի հալալ ընչից իւրոց, եւ բերէ յաշխարհս մեր, եւ հասանէ ի գերահռչակ ուխտս Սանահնին, եւ ետ կրկին նորոգել ձեռամբ մեղապարտ Յոհաննիսի, զպակասն գրել եւ զթերին լնուլ եւ կազմել, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնօղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ ի վայելս անձին եղբաւրորդոյ իւր, եւ ձեռնասուն աշակերտի Սարգիս աբեղայի: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ լուսաւորիք սովաւ, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերոյգրեալ տառիս զՍտեփանոս վարդապետ իւրայովքն ամենայնի, ասելով թէ Տէր աստուած ողորմեա նոցա: Ընդ նոսին եւ զվերջին աշխատող ի սմա զՅովաննէս անարժան եւ մեղաւոր յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն: Եւ ինքն, որ առատ է ի տուրս պարգեւաց` ձեզ յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմեսցի Քրիստոս աստուած. եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

Արդ, ես անարժան ի կարգաւորաց Յոհաննէս փակակալ եւ սպասաւոր սուրբ Աստուածածին Սանահնու, որ ի յայն ժամանակէն մինչեւ ի յայս ժամանակս, որ ծերացեալ եմ ու ի դուռն գերեզմանին հասեալ, վկա եմ Աւետարանիս, որ հրամանաւ Ստեփանոս վարդապետին զպակասութիւն Աւետարանիս գրել եմ ու կազմել: Միրանշէն ի մեր վանիցս, որ էր սան եւ յորդէգիր յաւազանէն վարդապետին ու Սարգիս աբեղային, թողին զԱւետարանս մաւտ ի Միրանշէն եւ ի սանամայրն իւրեանց, եւ իւրեանք գնացին յայլ տեղիս վախճանեցան, որոյ յիշատակ նոցա աւրհնութեամբ եղիցի, եւ գրեալ ի գիրն կենաց անջինջ յիշատակաւ:

Արդ, ես Միրանշէնս` ծառայ սուրբ Աստուածածնին, եւ իմ մայրս Ոսկեհատս, ընծայեցաք զսուրբ Աւետարանս եւ իւր միաբանից, զի եւ մեզ եղիցի մասն յիշատակի եւ փրկութիւն հոգւոց մերոց եւ ի թողուծիւն մեղաց, եւ պապուն իմոյ Կիրակէտրի, եւ հաւրն իմոյ Դաւթին: Վասն որոյ երես անկեալ առ[ո]տս սուրբ միաբանիցդ, զի արժանի լիջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Մի ոք յիշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս, եւ եթէ ոք յանդգնի` զվարձս Յուդայի ու Կայէնի առցէ, եւ կատարողքն աւրհնին յաստուածոյ: Եւ էր թուականս Հայոց ՋԹ. (1460):