Հայերէն Յիշատակարաններ

ԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ԴԻՈՆԻՍԵԱՅ ԱՐԻՈՊԱԳԱՑՒՈՅ

Երեւան 1309

 

Գրիչ` Ստեփաննոս

Վայր` Դարանաղեաց գաւառ, Աւագ վանք

 

Փառըք հաւրն էականի…

Որ ետ անձինս իմ տկարի

Կարողութիւն իմ ըստ կարի,

Եւ ի յաւարտ այսմ տառի

Ետ ժամանել տէրն բարի:

Զի սայ է գանձ անդրժելի

Դիոնիսի սրբոյն մեծի,

Որ զամենայն իմաստ բանի

Սա ամբարեալ ի յինքն ունի…:

… Եւ իմ տեսեալ զայս տրփալի

Փափաք եղեալ ստորագրեցի,

Ի յիշատակ քաջ տելետի

Եւ իմաստուն Ղաբանոսի`

Հաւրըս մերոյ սրբազանի,

Որում անուամբ Ձայն յորջորջի

Անուանակցին համազուգի,

Սուրբ եւ մաքուր'ւ առաքինի,

Հոգոյն սրբոյ տուն եւ տեղի

Իմաստութեան բուն բարելի,

Աստուածաբան ներհմտալի,

Որ ի տուէ հանգիստ չունի

'Ւ ի գիշերի աննիրհելի`

Մտեալ ի յերկ եւ աշխատի

Յաստուածատունկ բուրաստանի

Հաւաքելով զծաղիկ ծայրի

Յերբնագունից ներգունակի,

Եւ կազմելով ռետին բարի

Առ ի յարբումն առողջալի.

Զոր տէր աստուածն ամենայնի

Պահէ անփորձ ամաւք ի լի,

Եւ յետ աստեացս այս զգալի`

Տա զհանգիստն յաւիտենի:

Այլ եւ եղբարցս ամենայնի,

Որ կան ի յայս լսարանի

Սայ յիշատակ ի մէնջ լիցի

Ձեզ յիշողաց զմեզ ի բարի,

Թէ դէպ լիցի կամ պատահի,

Որ հանդիպիք այսմ տառի`

Յիշէք զեղբայրքս այս նազելի,

Զոր յիշեսցուք այժմ ի կարգի:

Նախ զգլուխն ամենայնի,

Զոր յիշեցաք նախ կրկնակի,

Զքաջ րաբունին մեր բաղձալի,

Որ Ամլորդուն անուամբ կոչի

Եւ ընդ ամին հանգանակի`

Զտէր Յովանէս քաջ րաբունի,

Որ գաւառաւ Համշինացի,

Պետ եւ գլուխ, պարոնորդի.

Եւ զվարդապետն գովելի`

ԶԱստուածատուրն Ջերմացի,

Որ ջերմեռանդ սիրով վառի

Ի շինութիւն այս սուրբ ուխտի:

Զեպիսկոպոսս մեր արհի`

Զտէր Սարգիսն ցանկալի`

Վերադիտող Եզընկայի

Եւ Եկեղեացն գաւառի:

Եւ ընդ նմին համակարգի`

Զտէր Գրիգորս բաղձալի`

Ըզառաջնորդ սրբոյ ուխտի

Հաւրըն մեծի Լուսաւորչի:

Այլ եւ զհայրքըս մեր բարի

Զզերկու վարպետըս նազելի`

Զտէր Աբրահամ հեզ եւ բարի,

Զտէր Մարգարէն առաքինի:

Եւ զփակակալս առաքինի`

Ըզտէր Յակոբ քաջ եւ արի,

Որ ի տըւընջեան'ւ ի գիշերի

Կա անհանգիստ անլռելի:

Եւ զերկու հայրըս ծերունի

Հանգոյն մեծին Եղիայի`

Զտէր Առաքել Եզընկացի

Եւ զտէր Ներսէս Բաղիշեցի:

Այլ եւ զմանկունքս առագաստի

Սուրբ եւ մաքուրք եւ սխրալի

Ոմանք ի սպաս սրբոյ բանի

'Ւ այլք ի վարումն երաժշտի,

Զոր յիշեսցուք ի մի կարգի

Ի յառաջնոց մինչ ի վերջի.

Եւ ձանձրութիւն ձեզ մի լիցի,

Այլ հայցեցէք մասն բարի`

Նախ զԳրիգոր Կաֆայեցի`

Զսպասաւոր տեառն բանի,

Այլ եւ զծաղկող այս մատենի,

Տէրն տացէ իւր վարձ բարի:

Այլ եւ զեղբայրս իմ ցանկալի

Զտէր Կարապետ սիրող բանի

Ի Տիւրիկոյ քաղաքացի

Մեզ աւգտակար եւ կարելի:

Զմիւս եղբայրս այլ բաղձալի

Զտէր Յովանէս հոգով բարի,

Ի գաւառէս Դարանաղի`

Դարան եղեալ մեզ եւ տեղի:

Զտէր Մաթէոս Սեբաստացի`

Վարս ստացեալ երկնաւորի,

Աւգուտ եղբարց եւ սիրելի`

Կապող, կազմող այսմ տառի:

Այլ եւ զՆերսէսն Հաղբատացի,

ԶՆիկողայոսն Պոնտացի`

Թողեալք զտունսն հայրենի

Ըստ հրամանի տեառն Յիսուսի:

Այս աշակերտքն են ի կարգի

Ծարաւք ջրոյն կենաց տըւողի

Եղեալք յաղբերն իմանալի

Զոր արբուսցէ տէրն բարի:

Այլ եւ զհայրս անապատի

Սրբոյ ուղտիս հռչակելի`

Ըզտէր Յովսէփս, որ աշխատի

Ի Քրիստոսէ զվարձս ընդունի:

ԶԵզէկիէլն շնորհալի

Եւ զՅոհանէսըն ցանկալի,

ԸզԱւետիքն հեզահոգի`

Վարուք մաքուրք եւ գովելի,

Այլ եւ զՊետրոս Մարընդունի,

Եւ զՊաւղոս` նոր աղաւնի,

Եւ զԱնդրիէասն Պոնտացի,

Եւ զԽաչատուր Եզընկացի,

Զփոքրիկ Ներ[ս]էս Տիւրիկեցի,

Եւ զՅոհանէս նոյն գաւառի,

Զսարկաւագունքս հրաշալի`

ԸզՄկրտիչն եւ զԳորգն արի:

Այլ զգործաւորքն, որ կան աստի,

Եւ ըզտնտեսն ծերունի,

Զսարկաւագունքս ի մի կարգի,

Մինչ ի յետինքն յիշեալ լիցի,

Զորոց զանուանս գրեցի

Եւ զորըս գըրել ոչ կարացի:

Եւ դուք, որ գայք զմեր կնի

Գրեսջիք ի գիրն կենդանի,

Որք որ յիշէք զմեզ ի բարի

Եւ որք չյիշէք փութանակի`

Յիշեալ լիջիք ի յատենի

Ամենասուրբ թագաւորի:

Ի սոցանէ, որ թուեցի

Ոմանք արեւք են եւ արփի,

Ոմանք լուսինք, պարք աստեղի,

Աստղըն քան զաստղըն է աւելի,

Ոմանք խոյանք քաջախոյի

Եւ այլք ոչխարք մաքուր հաւտի,

Ոմանք գառինք են ցանկալի

Կան ի գաւիթըս Քրիստոսի:

Այլ եւ ծաղկունք են հրաշալի`

Ոմանք շուշան անապատի

Եւ այլք ծաղիկ բուրաստանի,

Իբրեւ ըզջահ անշիջելի

Կան գումարեալ ի լապտերի,

Ծագեն զլոյս ամենայնի

Ի տուընջեան'ւ ի գիշերի,

Իբրեւ զակունքն են ի կարգի,

Որ ի վակաս պատմուճանի

Եւ գաւազանն Ահարոնի,

Ծաղկեալ սիրովըն Քրիստոսի:

Իբրեւ զաղբիւրք են տենչալի,

Իբրեւ զպարտէզըս ջրալի,

Իբրեւ զայգի են պտղալի,

Տան ըզպտուղ միշտ ի ժամի:

Այլ ամենայն բարեաւք ի լի

Բարգաւաճեալ են ի յոգի

Իբրեւ զգանձն ագարակի

Ծածկեալ ունին զվարըս բարի:

Փոքր ի շատէ զայս գըրեցի

Ձեզ աւրինակ, որ զմեր կնի,

Այլ ի պատճառ յիշատակի

Ձեզ յիշողաց` մասըն բարի:

Զմիւս եղբայրըս հրաշալի,

Զոր ի վերոյ զանց արարի`

Զտէր Գրիգոր Մաւըռկացի

Յիշման առէք զսա արժանի:

Այլ եւ զյետնեալս յամենայնի,

Որ ախտացեալ եմ ի յոգի

ԶՍտեփանոսս անարժանի

Մեղաւք լցեալ եւ եղկելի,

Յիշման առէք զիս արժանի`

Մանկունք լուսոյ առագաստի,

Զձեզ աղաչեմ ես ի յոգի

Ինձ ողորմած լերուք ձրի.

Զեղբաւրորդիս իմ սիրելի,

Որ Յոհանէս անուն կոչի,

Նոր ընծայեալ տեառն Յիսուսի`

Յիշման առէք զիս արժանի`

Այլ եւ զհայրն իմ ասորի,

Որ ուղղափառ գործով բարի

Զփոխեալն ի տէրն ամէնի`

Կաւրէլ անուամբըն յորջորջի,

Զոր նայ եղեւ պատճառ բարի

Այս ուղղափառ սուրբ կրաւնի,

Ետ զիս յուսումն այս ցանկալի,

Ձեր աղաւթիւք տէրն ողորմի:

Այլ եւ զմայրն իմ հայազգի,

Եւ զեղբայրս բարաւք բարի,

Եւ զամենայն արեանառի`

Յիշեալ լիցին ի ձէնջ բարի:

Այլ զուսուցիչն իմ ի կարգի

Ի յառաջին այբուբենի,

Մինչ ի վերջինն, որ վախճանի`

Յիշեալ լիցին յաւրն ատենի:

Այլ եւ բոլոր ազգըս բարի

Քրիստոնէից ուղղափառի,

Որ երախտիք առ մեզ ունի

'Ւ որք որ չունին` թող յիշեսցի:

Եւ որք աւրհնեն զմեզ` աւրհնեսցի

'Ւ որք որ չաւրհնեն` թող աւրհնեսցի,

Ամենեցուն մասն բարի

Ի Քրիստոսէ պարգեւեսցի:

Աւրհնեալ է հայրն, աւրհնեալ որդի,

Աւրհնեալ հոգին սուրբ եւ բարի ի յէակացս ամենայնի

Միշտ աւրհնութիւն անլռելի:

Արդ, գրեցաւ սա ձեռամբ անարժանիս` ստրուկ տրուպ հիքիս եւ թըշուառիս, զոր ի վերոյ ասացաք, ի սուրբ ուխտս ի  յԱւաք վանքս, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Կարապետիս եւ սուրբ Առաքելոցն եւ այլ բազմահաւաք սուրբ Նշանացս, առ ոտս սուրբ եւ հրաշալի վարդապետիս, ի յիշատակ վարդապետիս եւ մեր թշուառ անձինս. ի թուականիս ՋԺԳ. (1464), յունիս ամիս ԺԴ. (14), ի յաւր հինգշաբաթի, ի դառն եւ ի դժար ժամանակի, զաւր անաւրէն ազգս տաճկաց զաւրացեալ կան ի վերայ քրիստոնէից եւ պահեն ի հալածանս: Այլ եւ չար դարձան քան զգազան   եւ ծարաւիք են քրիստոնէից արեան  եւ նոր ի նորոյ չար յայտնեն քրիստոնէից, զի զխարաճն Դ. (4) ֆլորի արարին, եւ կապուտ արկին ի գլուխ քրիստոնէից, եւ զմեռեալն ի քաշ տան տանել, եւ այլ չարիք բազում խոկան եւ խրոխտան ի վերա քրիստոնէից, զոր տէր աստուած զաւարտն ի բարին առնէ:

Այլ եւ բազում արհաւիրք եղեն ի մերում ժամանակիս, զի առաւ  Ստըմպաւլ քաղաք եւ ի սուր սուսերի մաշեցաւ բնակիչքն նորա, եւ գերի վարեցաւ անթիւ, եւ անհամար նշխար սրբոցն առ ոտս անաւրինաց կոխան եղեւ, եւ եկեղեցիքն` անաւրինաց եղեն բնակութիւն, եւ այլ բազում արհաւիրք եղեն, որ ո: վ կարէ ընդ գրով արկանել:

Եւ յետ Ժ. (10) ամաց, աւելի կամ պակաս, առաւ Պոնտոս, որ է  Տրապիզոն, եւ այնչափովն վնաս ի նոյն գործեցաւ, զի բաժանէին զորդիսն եւ զդստերս ի մարց եւ ի հարց, եւ զեղբայր յեղբարց, եւ աղիողորմ էր լացն եւ աղաղակն, զոր ոչ կարեմ ընդ գրով արկանել, եւ զեկեղեցեացն եւ զսրբութեանցն զվնասն որ եղեն ո՜վ կարէ թուել:

Այլ յառաջ քան զայս Ժ. (10) ամաւ գերեաց գաւառս Դարանաղեաց, որ է Կամախ, որ ով կարէ պատմել զաւէրն եւ զպակասն, որ եղեն քրիստոնէից եւ վանորէից եւ սրբութեանցն: Այլ եւ յետ սորին Ե. (5) ամաւ եկաւ ահագին շարժ եւ աւերեաց զբոլոր մայրաքաղաքն  զԵզընկայ, եւ երկոտասան հազար այր եւ ընդ կին ի ներքոյ հողին մնացին:

Եւ այլ բազում աւէրք եւ վնասք, որ եղեն ի Վրացտուն ի յարեւելք եւ ի բոլոր գաւառս ով կարէ պատմել կամ ընդ գրով արկանել: Այլ այս գրեցաւ ձեզ ի խրատ եւ ի յաւգուտ, զի վասն մեղաց եղեն այս ամենայն, զոր տէր աստուած փրկեսցէ զձեզ ի յամենայն փորձութեանց, ամէն:

Եւ որ զմեզ յիշէք յիշեալ լինիք ի Քրիստոսէ աստուածոյ մերոյ, ամէն:

 

բ

 

Ո՜վ ընթերցողք սրբազան տառիս, աղաչեմ զձեզ ի սէրն Քրիստոսի, յիշեցէք ի Քրիստոս զերանեալ աստուածաբան արփիաւորիչս մեր` Ամլորդոյն անուամբն յորջորջեալ, որ բորբոքեալ կա սիրովն աստուածային, ի տուէ եւ ի գիշերի անհանգիստ երկամբք մտանէ ի բուրաստանս աստուածային, եւ ժողով է զռետինս քաղցրութեան, եւ տա ի յարբումն մերոց պասքեալ ոգոցս: Զոր զտրիտուրն ոչ առնու ի մէնջ` այլ յաստուծոյ, որ ամենառատն է ի տուրս բարեաց, առցէ միոյն հազարապատիկ ընդ սրբոց աստուածաբանիցն, ամէն:

Այլ եւ զհամշիրակ եղբայրքս մեր եւ զհոգեւոր հարքս, որ հաւաքեալ կան յայս լսարանիս ի վանքս Աւագ, ի գաւառս Դարանաղեաց, անձինք Լ. (30), արք պարկեշտք եւ գովելիք յիշեցէք ի Քրիստոս: Ընդ նոսին եւ զյետնեալս, յամենեցունց զանարժան գծողակս զՍտեփանոս եւ զեղբաւրորդին իմ զՅոհանէս Մալազիկն` մերայաւքն հանդերձ` յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

գ

 

Ո՜վ եղբայր, թուի թէ կարմիր գրին վերոյ ի մին մեկնիչն պակաս կայ, զտեղն ի բաց թողի, թէ աւրինակ հանդիպի` նա գրէ:

 

դ

 

Զերջանիկ րաբունապետս մեր զՅովանէս, եւ զմեղօք գծողակս զՍտեփանոս, եւ զհամօրէն եղբարքս աղաչեմ յիշել ի տէր:

 

ե

 

Երազ տեսի յոյժ սարսական,

Որ նեղութեան է սա նշան.

Տէր իմ Յիսուս, լե'ր օգնական,

Պահեա' հոգով ի փորձութեան,

Թէպէտ մարմնով լինիմ արժան:

 

զ

 

Ո՜հ, որ ցաւի մէջքս եւ ատամունքս, մանաւանդ թէ բոլոր անձս, եւ յոյս միայն զաստուած ունիմ:

 

է

 

Զմեղաւք թաւալեալ գերիս,

Թուլացեալս ի սէր աշխարհիս,

Թաղծեալ աղաչեմ ըստ իս`

Թափուր մի թողուր դու զիս.

Յորժամ հանդիպիս գրիս

Եւ այս անարուեստ ծրիս`

Մին բերան յիշէ զգերիս,

Եւ հան զիմ փափաք սրտիս.

Զի դու յիշեալ լիցիս,

Ի տեառնէ, զոր միշտ պաղատիս:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ИВ АН В-86, (նաեւ ՀԱ, 1892, էջ 115-116)

 

Գրիչ` Ստեփաննոս Չմըշկածակցի

Վայր` Եկեղեաց գաւառ, Աւագ վանք

 

Եւ արդ, ես յետնեալս եւ անարգս ի կարգաւորաց եւ համբակս ի ծանօթս բանից, մեղօք մեռեալս, ոգով եղկելիս եւ թշուռականս Ստեփաննոս Չմըշկածակցի փափաքանօք զսա գրեցի, թէպէտ գիրս է սխալ եւ անարուեստ, որպէս եւ ձեզ իսկ երեւի, յիշատակ անձինս իմոյ բազմամեղի եւ համայն ցեղիցն մերոց եւ ամենայն զարմի: Այլ եւ երջանիկ րաբունապետին մերոյ  Յովանէս քաջ հռետորի, եւ այլ ամենայն եղբարցս, որ կան այսմ համալսարանի: Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա ընթեռնլով, կամ գրելով, կամ հարեւանցի տեսանելով, սրտի մտաւք զմեզ մերայովն յիշելով, եւ ձեզ ձերայոցն լիցի մասն եւ բաժին հոգով ի յարարչէն` զհազարապատիկն ընդունելով:

 

Զի ես չունիմ մասն բարի,

Որ յետ իմոյ յիշատակի,

Այլ զայս սակաւ գիրս որ ծրեցի`

Ինձ յիշատակ ձեզ մատ[ո]ւցի:

Եւ կայ այլոց յայս գիրքս գրած,

Որում անունն չէր գրած,

Նաեւ գրեսցի ի գիր կենաց

Եւ յիշեսցին ի ձէնջ բարեաց:

Եւ եղեւ զրաւ սորա ի թվ. ՋԺԳ. (1464), ի յունիս ամսոյ ի Ժ. (10), ի վանքս Աւագ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Առաքելոցն, ի փառս արարչին, ամէն:

 

բ

 

Յոյժ անհմուտ եւ անտեղի,

Քան զկարս ի վեր ես ձեռնարկի,

Զի չեմ գիտակ այսմ արհեստի,

Այլ յոյժ փափաքն եւ իղձ սրտիս`

Յաւժարեցոյց զիս ի գործիս:

Զոր տէր աստուած նայի ի յիս

Եւ ի յաւարտ հանցէ զգերիս:

 

գ

 

Վայ անիրաւ մարդոյն հազար,

Թէ որպիսի կամօք են չար,

Հանց բան խօսին, որ անյարմար,

Իւրեանց կորուստ է եւ խաւար:

 

դ

 

Զմեղօք գերիս,

ԶՍտեփանոս եղկելիս,

Յիշէ եղբայր, որ սէր ունիս,

Ի յաստուծոյ թող դու օրհնիս:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 3759

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Հայոց-Թառ

 

… Արդ, այսքան եւ այսու ամենայնիւ լցեալ ի բարի յարմատոց յառաջ եկեալ սուրբ վարդապետն Դանիէլ եկն ի սուրբ ուխտս  Հայոց-Թառ եւ միաբան եղեւ սուրբ Ամենափրկչիս եւ այլ սրբութեանցս: Եւ մեծաւ յուսով եւ փափաքմամբ սիրով ձեռն էարկ զսուրբ եւ երկնանման եւ փառաւոր կաթուղիկէ եկեղեցիս. եւ վերստին կրկին զարդարեաց եւ սալեց եւ նորոգեաց||

… Արդ, եւ ես` անարժան եւ սուտանուն աբեղայ Ստեփաննոս, որ ի վաղ ժամանակաց կայր բնական գութ եւ սէր եւ եղբայրութիւն, որ եւ մի վարպետի աշակերտեալ էինք ի տղայութենէ հասակից եւ ի պնակիտս, եւ սա խնդրեաց զսուրբ տառս եւ զգանձս աստուածային. եւ ես` անարժանս` հարկեցայ եւ գրեցի զսուրբ գիրքս` զգանձս աստուածային վասն սիրոյ նորա տկար անձամբ իմով ի դառն եւ ի դժուար ժամանակի, որ ի մեղացն եկն ի վերայ մեր ի յանաւրինաց եւ յայլակրաւնից եւ ի չար բռնաւորաց. ի խանութեան Ջահանշահին` որդոյ Ուսուֆին, որ մտաւ ի Խորասան, եւ Է. (7) տարի զաշխարհս սահուն եւ երերուն պահեաց` ի հարկապահանջութիւն, ի տառապանս եւ ի չարչարանս, այնպէս եւ հայր զորդիս ուրանային. ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, որ նորոգեաց զսուրբ  Էջմիածինն, եւ բազում եւ մեծաւ ջանիւ զարդարեաց եւ նորոգեաց եւ հաստատեաց զհաւատս քրիստոնէութեան եւ պայծառացոյց եւ լուսաւորեաց զսուրբ զեկեղեցիս, զի սա է մայր ամենայն եկեղեցեաց եւ դաւանութիւն ուղղափառ հաւատոց, ի թվիս Հայոց ՋԺԳ. (1464), ի սուրբ յաթոռս Ամենափրկչիս, ի սուրբ ուխտս Հայոց-Թառս: Գրեցաւ սուրբ տառս ձեռամբ Ստեփանոս անարժան աբեղայի, ի սէր Դանիէլ վարդապետի: Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք զստացող սորայ զվարդապետն, եւ զծնաւղսն իւր` զհայրն տէր  Կարապետ քահանայ եւ զմայրն զՀամաւոր, եւ զտէր Ներսէս աբեղա, եւ զեղբայրսն զՌստակէս, զՎրդանէս, զՅուսիկ, եւ զԳրիգորէս, եւ զՍահակ, զԴանիէլ, եւ զամենայն արեանառու մերձաւորսն, եւ զիս` զփծուն գրիչս եւ զծնօղսն մեր յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, աղաչեմ … եւ զմիեղէն սուրբ եղբարքս` զմիաբանքս սուրբ Ամենափրկիչս` զտէր Սարգիս փակակալ, զտէր Յակոբ, զտէր  Մաթէոս, եւ զսիրասնունդ որդիքս մեր եւ հոգելից աշակերտքս` կուսակրաւն սուրբ քահանայքս, զկազմաւղ սորա զտէր Յով[անէս] եւ զտէր Յոհաննէս, որ բազում երախտիք ունինք սիրով եւ հնազանդութեամբ, զտէր Անդոն, զտէր Աւետիք, զտէր Դաւիք, զտէր  Ղազար, զտէր Ղուկաս, զտէր Մանուէլ, զտէր Աբրահամ, եւ զամենայն առհասարակ` զմեծ եւ զփոքր, եւ զերախտաւոր հայրն իմ զփոխեցեալն առ Քրիստոս, որ բազում աշխատութեամբ զթուխտըս կոկեաց վասն յիշելոյ աղաւթից. աստուած ողորմի իւրեն եւ մաւրն իմոյ  Էմինին, որ բազում չարչարանաւք յուսով եւ սիրով եւ անչափ տառապանաւք ծառայեաց ինձ, Քրիստոս աստուած միոյն հարիւրապատիկ հատուցանէ իւրենն եւ ընդ կանանցն իւղաբերիցն դասակից եւ պսակ[ակ]ից առնէ, եւ ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոց ողորմեսցի Քրիստոս աստու ած, ամէն, եղիցի:

Աղաչեմ զձեզ եղբարք, որ անձանձիր եւ անխափան զյիշատակս սուրբ գրոցս կատարէք ճրագալուցին կամ Յովհաննու տաւնին, Ամբիծք շարական, Աստուած անեղ եւ Աւետարան կարդան, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասցէք եւ խնամով պահէք եւ ջուղտ մեզարով ի ձէթէ եւ ի տինէ պատրաստ պահէ[ք]:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Վենետիկ 187, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Եղիվարդ

 

Արդ, ես վերջինս ի բանասիրաց Սիմէոն վարդապետ շրջեցայ ի բազում տեղիս եւ ի գրեանս եւ ժողովեցի զբանք սուրբ լուսապայծառ Մաշտոցիս, նախ վասն ստուգութեան եւ ճշմարիտ օրինակի, երկրորդ վասն կարօտութեան եւ պիտանութեան սորա մեզ` ի կեանս եւ ի մահուն, երրորդ վասն լուսաւորութեան եւ օգտութեան նորոգ մանկանց եկեղեցոյ, չորրորդ վասն յիշատակութեան մեզ յետ մահու առաջի անմահ թագաւորին եւ բարեխաւս առ աստուած, հինգերորդ, զի ամենայն շնորհաց սորա որով արժանաւորին մարդիկ մասնակցեսցէ զմեզ Քրիստոս` յոյսն սրբոց իւրոց:

Արդ, գրեցաւ սա ի գաւառիս Արարադեա, ի գեղաքաղաքիս Եղիվարդ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Յակոբիս, եւ նշխարաց սուրբ կուսանաց, եւ կենսունակ լուսատու սուրբ Նշանիս, յառաջնորդութեան տեղւոյս տէր  Մանուէլի արհեպիսկոպոսի, որդի պարոն Աւագի եւ թոռ պարոն Ազիզբեկին, որ կամակից եւ ձեռնտու եղեւ, զաւրինակս շնորհեաց, փոխարէն ի Քրիստոսէ առցէ եւ ի սրբոց նորա:

Գրեցաւ ձեռամբ անարհեստ եւ փծուն գրչի Մաթէոսի, ի թուականութեան մեր ՋԺԳ. (1464), ի կաթուղիկոսութեան տէր Զաքարին, ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնին Վաղարշապատու:

Արդ, ցանկացող եղեւ այսմ սուրբ գրոցս` Մաշտոցիս Սամուէլ մահդասիս, եւ ետ գրել իմոյ տկարութեանս յիշատակ իւր, եւ բարի ծնօղաց իւրոց` հաւրն Վարհամշկան եւ մաւրն Աւսխաթունին, եւ կենակցին  Փաշկան, եւ զաւակաց իւրեանց, եւ շատ գրեանս գրել էրետ եւ շնորհեաց եկեղեցւոյ: Եւ զՄաշտոցս զայս ետ ի դուռն սուրբ Կարապետ, տէր Ստեփան, տէր Մկրտիչ, տէր Յովհաննէս, տէր Գաբրիէլ, տէր Մելքիսեդ, եւ տէր Գալուստ, Կարապետ, եւ Խաչատուր, եւ  Սարգիս, որ կամակից էր սուրբ գրոցս լաւ շաղաւաթով պահէք…:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 2549

 

Ի թվականիս Հայոց ՋԺԳ. (1464) ապրիլ ամսոյ ԻԲ. (22) եղեւ վերափոխումն տէր Ներսէս եպիսկոպոսին Անկուրիոյ, էր սա յերկրէն Ղրիմոյ, աշակերտ Սարգիս վարդապետի, որ [որպէս] արեգակն փայլեր յերկրին Հ[ռ]ոմանց, բազումք երկրորդ տէր Ներսէս կոչէին. էր աղքատասէր, ճգնազգեստ, ըստ տեառն բանին` զինչս իւր ձրի առնուր եւ ձրի տայր, ի բաղանիս ոչ մտանէր, ամենեւին ի կին մարդ չհայէր եւ շնորհաւք սուրբ հոգոյն անդադար քարոզէր Հայոց եւ Ֆռանկ աց, Հոռոմոց, եւ բազումք ի մեծամեծաց Տաճկաց լսէին զբանն կենաց եւ հաւատաին ի Քրիստոս:

Իսկ անաւրէն արքայն Տաճկաց ժողովեաց զքրիստոնէից մանկունսն եւ եբեր Ըստըմպօլ. իսկ եպիսկոպոսն եկեալ ի հետ մանկանցն եւ եբեր զթուղթ ազատութեան Հայոց, իսկ անօրէն արքայն ոչինչ համերեցաւ զթուղթն: Բայց զԱնկուրիոյ քրիստոնէքն շնորհեց նմա. եւ յետ. Զ. (6) տարոյ տարան զծնաւղք մանկանց ի Ըստըմպօլ եւ գնացեալ սրբոյն զհետ նոցա ի Ղալաթան. ոչ իւր վիճակին միայն, այլ ամենայն քրիստոնէից էր սուրբ եպիսկոպոս տէր Ներսէս. ԽԵ. (45) ամաց գերեզման եղեւ ի Ղալաթան, փոխեցաւ բարի մահուամբ ի Քրիստոս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 218-219, Բաղէշ` ս. Գէորգ եկեղեցի

 

Գրիչ` Յակոբ (Նետրարենց)

Վայր` Արծկէ

 

… Եւ ես` անպիտանս յամենայնի Յակոբ գծող մարդս եղկելի տեսի զփափաքն Գուլշատին… [եւ գրեցի] ի քաղաքիս  Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարի մօրս լուսոյ Աստուածածնի, եւ սուրբ Ստեփաննոսի Նախավկայի, եւ մերոյս մենաստանի` սքանչելագործ սուրբ Նշանի, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի Աղթամարցւոյ, ի ղանութեան Ջհանշայի` [որդւոյ] Ղարայ-Ուսուֆի, եւ ի թուականիս մերում ՋԺԳ. (1464):

Արդ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս զԳուլշատ-Խաթուն, եւ զծնողսն իւր` զՍիրունն եւ զԴովլաթն, եւ զեղբայրսն իւր զՇահըրմանն եւ զՄկըրտիչն…:

Յիշեսջիք ի յերկնաբացիկ յաղօթս ձեր զախմար գրիչս Յակոբ, եւ զծնողսն իմ` զՆերսէս քահանայն` զփոխեցեալն առ Քրիստոս, եւ զԽաթուն-Մէլիք, եւ զեղբայրն իմ` զշնորհալից քահանայն Ղազար, եւ զամուսին իմ  զՄեհրուբանն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Եւ դարձեալ, յիշեցէք զՄինաս եպիսկոպոսն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս եւ զԱստուածատուրն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Եղվարդ

 

Վայր` Արծկէ

 

… Գրեցաւ սա ի քաղաքն Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Ստեփաննոսի նախավկայի ի կաթողիկոսութեան Վաղարշայպատու տեառն Ըռըստակիսի եւ յաշխարհակալութիւն Ջահանշահի, որ գնաց ի վերայ  Բաղդատայ եւ մռնչաց իբրեւ զառիւծ…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ., 219, Վան` Տիրամայր եկեղեցի

 

Գրիչ` Յոհաննէս

Վայր` Արծկէ

 

… Եւ ես` անպիտանս յամենայնի` մեղուցեալ գրիչս Յոհաննէս ձեռնարկեալ գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի քաղաքիս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս եւ սուրբ Ստեփաննոսի, ի հայրապետութեան տեառն  Զաքարիայի, եւ ի թագաւորութեան թաղթին Ջհանշայի, ի թուականիս Հայոց ՋԺԳ. (1464) ամին:

[Յիշեցէք] ստացողի սորա տէր Մարտիրոսին եւ ծնողաց իւրոց տէր Յոհաննէսին եւ Հռիփսիմին…: Գրիչս` Յովհաննէս յիշման արժանի արարէք, եւ զծնողսն իմ` զՅակոբ քահանայ եւ զՍալչուկ-Խաթուն, այլ եւ  զՅակոբ` որդեակն իմ, որ աշխատեցաւ ընդ իս ի գրել սուրբ Աւետարանիս:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 3481

 

ա

Գրիչ` Ղազար

Վայր` Տարբերունոյ երկիր, Արգելան մենաստան

 

Զյետինս ի գրչաց եւ զառաջինս ի մեղաւորաց, զանարժանս ի կարգաւորաց զՂազար սուտանուն կրաւնաւորս, եւ զքարտեսիս կոկողս զքըւերորդիս իմ  ըզՄիքայէլ սարկաւագս աղաչեմ յիշել ի տէր միով տէր ողորմայիւ եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

բ

Յիշատակարանի գրիչ` Ազարիա

 

… Արդ, գրեցաւ սա ի յերկիրս Տարբերունոյ, ի սուրբ մենաստանիս, որ կոչի Արգելան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Վարդապետի գ երեզմանիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Վարդապետի գերեզմանիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Սեղանիս, զոր է աւծեալ սուրբ վարդապետն տէր Յուսկան որդին, եւ այլ սրբութեանցս, որ աստ կան հաւաքեալ. ի կաթողիկոսութեանն տէր Զաքարիայի, որ նստեալ է ի Վաղարշապատ քաղաքի, եւ ի թագաւորութեանն Ջհանշային, որ բազում զաւրաւք պաշարեաց զքաղաքն Բաբելոն:

Արդ, գրեցաւ սա ի յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս Յովանէսի եւ Մկըրտիչ մեծ րաբունապետի: Գրեցաւ սա ի թուականիս մերոյ ՋԺԳ. (1464), ձեռամբ բարեմիտ եւ հեզահոգի Ղազար կրաւնաւորի, որ ոչ ժամանեաց ի յաւարտ Շարակնոցիս, այլ տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ ի Քրիստոս: Արդ, խնդրող եղեւ սմա սրբասէր եւ հեզահոգի կրաւնաւորն Վարդան` հայր վանացն Մեծոփա հրաշափառ ուխտին, ի յառաջնորդութեանն քաջ րաբունապետին  Ստեփանոսի, որ հայրախնամ սիրով խնամս   տանին ի վերայ միաբան եղբարցն,  յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Ղազարին եւ մաւրն Մարեմին, եւ եղբարցն Մուսեխին եւ Առաքելին, որ փոխեցեալ է ի Քրիստոս, եւ  Յակոբին. ի վայելումն Յովանէս կրաւնաւորի, եղբաւրորդոյն իւրոյ, որ ոչ ետես եւ ոչ վայելեաց զԵրգարանս, այլ ի յազդմանէ չարին նահատակեցաւ ի սուրբ ուխտն Մեծոփայ, ի տեղին, որ կոչի Ովիտ, ի ձեռաց անաւրինաց, տղայ եւ վայելուչ հասակաւ, եւ զքեռորդին իւր  զՍտեփանոս կրաւնաւորն:

Արդ, աղաչեմ զձեզ հայրք եւ եղբարք, յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զքաջայաղթ փիլիսոփայն զՎարդան կրաւնաւորն` զստացող սորա, եւ զբարի նահատակն  զՅովաննէս հոգեւոր որդին իւր, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք Վարդան կրաւնաւորին, եւ ծնաւղաց նորին` Ղազարին եւ  Մարեմին, եւ եղբարցն, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նոցին` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն. եւ աստուած զձեզ յիշէ միւսանգամ գալուստն, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ սուրբ հայրք եւ եղբարք` զսուտանուն երէց զԱզարիա, որ զՇարակնոցս  խազեցի եւ զսակաւ յիշատակարանս գրեցի, եւ զՄկրտիչ կրաւնաւորն, եւ զծաղկող վարպետն զՄինաս կրաւնաւորն, եւ զՅակոբ կրաւնաւորն, որք աշխատեցան ի տուն տալ խազին [յիշեցէք] եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած յիշողաց եւ լսողացդ ողորմեսցի, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 8453

 

Գրիչ` Անտոն

Վայր` Մալէզկերոյ վանք

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ տառս որ կոչի Մաշտոց, ի թվականութեանս Հայոց ՋԺԳ. (1464), ի դառն եւ ի չար եւ ի վշտաշատ ժամանակի, որով նեղիմք անաւրինաց եւ անիրաւ պահաիճողաց, ի հայրապետութեան տեառն Ոհանիսի Աղվանից կաթողիկոսի եւ եպիսկոպոսութեան տեղոյս տէր Գրիգորիսի եւ տէր Սարգըսի, ձեռամբ տրուպ եւ զետնեալ [յ] ամենայն կրաւնաւորաց եւ կարգաւորաց, որ զանունս քահանայութեան ունիմ եւ գործս քահանայութեան ըսկի չունիմ` Անտոնի:

Արդ, գրեցաւ ի վանքս Մալէզկերոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի խնդրո եւ ի արդեանց ումեմն սրբասէր եւ հաւատարիմ կնոչ միոյ` Մէհրիշատին, որ ըստացաւ զսա ի հալալ ընչից յիշատակ իւր եւ ի

Քրիստոս փոխեցեալ եղբաւր իւրում` Էտկարին, որ տղայ հասակաւ գնաց ի Քրիստոս, ի վայելումն անձին սրբասէր եւ հեզահոգի Ովանէս նորաբոխբոջ սարկաւագի, եւ ծնաւղաց իւրոյ` հաւրն իւր Սարգիս աղին եւ մաւրն իւր  Նուկպարին, եւ եղբարձ իւր Թայիփշին եւ Շալուին, Հասանին եւ Մկըրտչին եւ ի Քրիստոս փոխեցելոյն Քէրիմշային, զի աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ, աղաչեմ յիշել` ասելով ի խորոց սրտէ, թէ տէր աստուած ողորմեա նոցա…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7332

 

ա

Գրիչ` Մաթէոս Շրվանեցի

Վայր` Երկիրս Այլախ, ի գեղս Խորտթանց

 

… Արդ, աղաչեմ զսրբասէր ընթերցողսդ, որք կարդայք կամ աւրինակէք զաստուածային քնարս զսուրբ Աւետարանս զպատուական եւ սրբասէր քահանայ զՄելիքսէթ ստացող եւ զխնդրող աստուածաին կտակիս յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքուր աղաւթս ձեր, [եւ] զհայրն իւր զԵղիայ, եւ   զմայրն իւր Գուլփաշա, եւ զեղբարքն իւր Յովաննէս եւ Յոհաննէս, Ազարիայ, Շահնատարն, Անանիայ, Սահարբէկ եւ զամենայն յազգատոհմն իւր, զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս եւ ի սուրբ աղաւթս ձեր, եւ աստուած-ողորմի արձակեցէք ի վերայ նոցայ, եւ աստուած զձեզ յիշէ իւր արքաութեամբն, ամէն:

Այլ եւ Եղ[ի]այ ելեալ ի խնդիր աստուածաին տառիս եւ եկն առ մեզ մեծ յուսով եւ ջերմեռանդ փափաքանաւք… եւ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս ի վաելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն իւրոյ Եաղուբին եւ մաւրն իւրոյ  Բաղտատին, Թաճիկին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց եւ ազգականաց իւրոց:

Եւ արդ, ես` յետին կարգաւորաց եւ առաջինս մեղաւորաց, անպիտան եւ անարհեստ գրչաւորաց, մեղսամակարթ սուտանուն քահանայ, որ անուամբ քահանայ եւ գործովք ոչ, այլ մոլորեալ ի գործովս աշխարիս  Մաթէոս Շրվանեցի գրեցի զԱւետարանս ի վաելուչ եւ գեղեցիկ երկիրս Այլախ կոչի, ի գեղս Խորտթանց, ընդ հովանեաւ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, ի արհիական պետութեանն տէր Գրիգորի, եւ մերոյ արհեպիսկոպոսին տէր Ստեփաննոսին, եւ րաբունապետին Շմաւոնի` աթոռակ ալ Թադէի առաքելոյն, ի ղանութեանն Ջհանշայի, ի թվիսն ՋԺԳ. (1464), արեգ ամսոյ ի հինկն եղեւ կատարումն Աւետարանիս: Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ ընթերձողք սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զՄաթէոս գրիչս եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի:

Այլ եւ անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ խոշորութեան գրիս, որ գիր չեմ հանել ոչ շար գիր (՞), եւ աստուած զձեր մեղքն ոչ յիշէ, ամէն:

Այլ եւ յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զԱբրահամ էրէցն, որ զաւրինակն մեզ շնորհեաց. ընդիր, պատուական աւրինակ. եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

բ

Ծաղկող եւ կազմող` Ղազար

 

Բարի աղաւթիւք ձերովք յիշեցէք զՂազար քահանայ` զնկարող եւ զկազմող սուրբ Աւետարանիս եւ զծնողսն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 463, Մ. Տ. Մ.

 

Գնող` Գրիգոր

Վայր` Կոկռկայ գիւղ

 

Եւ զԳրիգոր երէցս, որ գնեցի զԳանձտետրս ի հալալ վաստակոց իմոց եւ եդի յիշատակ ի գեղս Կոկռկայ, ի դուռն սուրբ Թորոսու եւ սուրբ Գէորգեայ, յիշատակ հոգւոյ իմոյ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմոյ Մարգարէի եւ մաւրն իմոյ  Խաթուն-Մէլիքի: Որք կարդայք կամ աւրինակէք թողութիւն հայցեցէք ինձ` Գրիգոր երիցուս եւ ծնողաց իմոց, եւ աստուած զձեր մեղացն թողութիւն շնորհեսցէ, ամէն եւ եղիցի:

Գրեցաւ ի թվ. Հայոց ՋԺԳ. (1464): Յայսմ ամի եկաւ Ամթայ սուլտանն Հասանն ԻՌ. (20. 000) հեծելազաւրաւք եւ աւերեաց զԿեսարիոյ զերկիրն, եւ սաստիկ աւար էառ զթուրքմանն: Եւ Քրիստոս աստուած  Կոնկռայս պահեայ ի նմանէ եւ ի նորա չար մտացն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Պ. Նաթանեան, Արտօսր Հայաստանի, 151-152, Փիրղ. Նօտ. 218, Սրուանձտեանց, Թորոս Աղբար, Բ, 341-342, Խարբերդ քաղաք

 

Գրիչ` Ստեփաննոս

Վայր` Խորձենոյ գաւառ, Խլպաշի վանք

 

… Յայսմ հայկազեան թուրաբերութեանս տումարի, յորում էր թիւ համարոյ թուականին թորգոմեան տոհմին ՋԺԳ. (1464) աւարտագործեալ եղեւ սուրբ եւ կենսատու Աւետարանս… ի վարժումն եւ ի մխիթարութիւն աւրիորդաց նորա, եւ ի պարծանս հանուրց հաւատացելոց, եւ ի փառս անմահ թագաւորին այսպէս գրեցին:

Զոր իմ անարժանի եւ անպիտան եւ սուտանուն Ստեփաննոս եպիսկոպոսիս, որ զաւրինակս գովելի եւ անսխալ վկայեալ ի բազմաց, եւ ցանկացող եղէ որպէս պատուական մարգարտի, եւ գրեցի զսա իմ անիմաստ եւ տկար մտաւքս ի գաւառիս Խորձենոյ, ի վանս որ կոչի  Խլպաշի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս զմեղապարտ գծողսն զՍտեփան եպիսկոպոսն եւ զծնաւղսն իմ յիշեսցիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, զԴաւիթ, զՆերսէսն, զՔարամն, զԼատիւն, զՅովանէսն, զՊետրոսն, զՏաւնականն,  զՏաւնապետն եւ զՄեծպարոնն, որ ստացան զսա ի հալալ արդեանց իւրեանց…:

Յիշեսջիք եւ զմարմառի տուողն զՓիլիպպոսն, որ զթուղթն ի վերայ կոկեցի…

Աստանոր աւարտեցաւ քրիստոսահիմն եւ առաքելախաւս, մարգարտաշար, հոգիաբուխ Աւետարանս: Գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՋԺԳ. (1464), ձեռամբ եւ անարհեստ եւ վատթար գրչի Ստեփաննոս եպիսկոպոսի, ի գաւառիս Խորձենոյ, ի վանս  Խլպաշի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետի եւ ի բազմահաւաք սուրբ կրաւնաւորացս` տէր Յովաննէսին, տէր Նիկողոսին, տէր Կիրակոսին, տէր Մելքիսեթին, տէր Յովանիսին, տէր Մաղաքիային, տէր Սիմաւոնին, տէր Դաւթին, տէր Աստուածատուրին, տէր Կարապետին նորաբողբոջ հասակին, եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ զհանգուցեալ… Աւնոփրիոսն, եւ զգործակալքս սոցա` զԹորոսն, զԴաւիթն, զՅակոբն:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս եւ լսէք զձայն նորա` երեք ողորմիս տուք Մեծապարոնին եւ Պետրոսին եւ ազգականացն, ամէն:

Ձեռս երթայ` գիրս մնայ, երբ կարդաս` զանարժան գրիչս յիշեա:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 216, սիւն. 529-532, Վանի սուրբ Յակոբ եկեղեցի 39

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

Փառք… ուստի եւ տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ ոմն պատուական եւ հաւատարիմ Պաւղոս մահդասի ի վաղուց հետէ ցանկացաւ այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս (Յիշեցէք) եւ զհաւատարիմ մահդասին  զՊաւղոս, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն` զհայրն Ստեփանոս, եւ զմայրն զԳոհար, եւ զեղբարքն` զԹումա քահանայ, եւ զԱստուածատուրն, զՇամամ, եւ զդստերքն` զԳոհար եւ զԱզիզ, եւ զկին իւր  զԱւագ, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սա ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայ Աղթամարեցոյ եւ ի թագաւորութեան Ջըհանշա ղանին:

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ ես մեղաւք զառածեալ գծողս Ստեփանոս` կրկին յիշման արժանի առնել զիս, եւ ծնաւղսն իմ` զհայրն Թումայ քահանայ եւ զմայրն զՈսկի, եւ զքոյրքն զԳոհար եւ  զԲաղդատ, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն իմ` զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն…:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զԴաւիթ հեզահոգի կրաւնաւորն եւ զայլ միաբան եղբարքս` զմեծ եւ զփոքր, որ կամակից եղեն գրելոյ Աւետարանիս:

Տէր աստուած… ողորմեա Պետրոս կրաւնաւորին` հոգեւոր հաւրն մերոյ, որ բազում մեղր է տուեր, եւ քաղցր տեսոյ քո արժանի արայ:

Արդ, ես յետնեալս ի կարգաւորաց եւ անարժանս ի յարժանաւորաց, անիմաստս ի յիմաստնոց, անգէտս ի գիտնականաց եւ անարուեստս ի յարուեստաւորաց` Ստեփանոս մեղսամած գծողս աղաչեմ կրկին յիշման արժանի առնել զհաւրեղբայրն իմ`  Պաւղոս մահտասին, որ ետ ինձ գրել զԱւետարանս, եւ զկողակիցն իւր զԱւագ, եւ զորդիքն զԹումայ սարկաւագ, որ երիտասարդական տիօք փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող մեզ սուգ անմխիթար, եւ զԱստուածատուր, եւ զհայրն իմ Թումայ քահանայ, եւ զմայրն իմ  զՈսկի, եւ զքոյրքն` զՋոհար եւ զԲաղտատ, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն` զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն մեր, եւ սխալանաց եւ խոշորութեան գրիս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս բոլոր սրտիւ` զառաջ ասացեալն զորդի Պաւղոս մահդասուն` զԹումայ սարկաւագն…: Լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, եւ ողորմածն աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն: Ընդ նոսին եւ զԹումայ` Վարդազատու որդի` զՅինենից ռէսն, եւ զեղբարքն… Զաքարէն եւ զՄխիթարն եւ զՇապուխ յիշեցէք ի տէր աստուած, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի տէր, ամէն:

Միածին որդի, որ մարմնացար ի սուրբ կուսէն եւ ծագեցար լոյս խաւարելոյս, ծագեա' զլոյս քո ի հոգի հոգեւոր մաւրն մերոյ` Խաթունին եւ որդոյն  Դարմանին, որ ի մանկութեան հասակի փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող մաւրն իւրոյ սուգ անմխիթար: …Յաւր միւսանգամ գալստեան քո` յարութեան քո արժանի արայ զՄարտիրոս զորդի Սիոն քահանային, եւ զկենակիցն զԲաղդատ, եւ զորդին զՍիան, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5515

 

Գնող` Յովանէս

 

Ի թըւականիս Հայոց ՋԺԳ. (1464). տէր Զաքարայ կաթողիկոսն էառ զԷջմիածինն եւ Բ. (2) տարի ի տեղն նըստաւ եւ դեղակուր եղեւ ի նոցանէ, եւ սրբութիւն սուրբ խաչիս եւ աւետարաներս եւ գրեանքս ի յանաւրինաց ձեռն մատնեցաւ: Եւ ես Յովանէս մաղթասի թափեցի զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ, եւ ծնաղացն իմոց Դաւթին եւ Արուս-Խաթունի, եւ կենակցին իմոյ Խութլու-Մելիք մաղդասուն, եւ ծնաւղաց նոցին`  Պաւղոսին եւ Սանդխտին, եւ զաւակաց նոցին Սիմէոնին եւ այլոցն ամենեցուն, առհասարակ, հանգուցելոցն առ Քրիստոս, եւ լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք Յովանէս մաղթասուն եւ  Խութլու-Խաթունին, եւ ձեզ լսողացդ եւ աստուած-ողորմի ասողացդ ողորմի Քրիստոս յիւր միւսանգամ գալուստն, ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ն. Ջուղա 407, Ս. Տ. Ա. Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Ատոմ

Վայր` Շատւան գիւղ

 

Այս է վաստակ մատանց եղկելի տարտամ եւ մեղսամած եղեգնագծի Ատոմի:

… Զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս աստուածային եւ պայծառ լուսով սրբասնեալ եւ մաքրամիտ եւ պատուական քահանայն  Կարապետ եւ մեծ փափագմամբ եւ ջերմեռանդ սրտիւ ցանկացող եղեւ սուրբ տառիս, եւ ի խնդիր ելեալ այս համբարեալ գանձիս եւ լուսափայլ եւ անգին մարգարտիս` անուշահոտ մանուշակիս եւ վարդափթիթ բուրաստանիս, եւ ետ գծագրել զսա ի հալալ է յարդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` հօրն խօջայ Ստեփանոսին, եւ մօրն Ջանմէլէքին, եւ կենակցին իւրոյ Շարմէլէքին, եւ եղբօրն Աւետիսին, եւ զաւակացն Յովանիսին, եւ սարկաւագ  Հերապետին, որ տարաժամ եւ դառն մահուամբ էլ յաշխարհէս, եւ այլ ամենայն ազգականացն նոցա եւ արեան մերձաւորացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն:

Եւ արդ, ես` Կարապետ քահանայ` անարժան ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ, սիրող եղէ այս սուրբ տառիս եւ ետու գծագրել զսա ի վերծանութիւն սքանչելեաց ամենայն արեամբ ներկեալ սուրբ մարտիրոսացն…:

Արդ, ես Կարապետ սոսկանուն քահանայ անարժան ծառայ ծառայիցդ աստուծոյ, յոյժ փափագմամբ եւ ջերմ սիրով ետու գծագրել զսուրբ գիրքս զայս եւ դարձեալ ետու զսա ընծայ եւ նըւէր ի դուռն ամէնաւրհնեալ սուրբ Աստուածածնին, որ կայ կառուցեալ ի կողմն  Ոստան քաղաքին, որ կոչի Նոր-քաղաք, առ ափն ծովուն Ախթամարայ: Որով վայելեսցին զսա հըրճւանօք մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, եւ յիշեսցին յերկնագնաց եւ յաստուածամատոյց յաղօթն իւրեանց զիս` զանարժան զԿարապետ սոսկանուն քահանայս, եւ զծնօղսն իմ զխօջայ  Ստեփանոսն եւ զՋանմէլէքն, եւ զպապն իմ զԱւետիսն, եւ զեղբայր պապուն զտէր Յովանեսն, եւ զՀերապետ սարկաւագն, որ դառն մահուամբ փոխեցաւ յաշխարհէս, եւ սուգ անմխիթար եթող ծնողիս, եւ զհօրքոյրն իմ զԽութլու-Մէլէք, եւ զքոյրն իմ զԴիլշատ, եւ զմուրուն  զՄէլէք-Խաթուն, եւ զհարսներն զԷլթախաթուն եւ զԽոնձայ, եւ զզաւակսն իմ զԴիլշատ, զՋանմէլէք, զՍուլտան եւ զԽոնձայ:

Եւ արդ, ես անպտուղս ի բարեաց, մեղաւորս յարդարոց, եւ անկատարս ի կատարելոց, մեղանչականս յանմեղաց, եւ անկարգս ի կարգաւորաց, անյիշելիս ի գրչաց եւ անարհեստս յարուեստաւորաց, տգէտս ի գիտնականաց, բազմամեղ եւ անարժան, մեղսամած սոսկանուն քահանայ  Ատոմ, որ զձեւ ունիմ քահանայի եւ գործոյն թափուր եւ ունայն գտանիմ, տեսի զսէր եւ զփափագ սորա, զոր ունէր առ հոգեւորսն եւ իմով իսկ տկարութեամբս յանձն առի եւ ամենակարող զօրութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսուրբ գիրքս զայս մեղսամած մատամբ իմով: Բազում եւ մեծ աշխատութեամբ հասուցի զսա յաւարտումն ի յանւանի գեօղս ի  Շատւան, որ է գլուխ երկրին Ըռըշտօնեաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Գէորգեայ զօրավարիս, եւ սուրբ Ոսկեանց քահանայիցս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, որ յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ ի նորընծայ հայրապետիս մերոյ տեառն  Ստեփանոսի, եւ ի թուականի Հայոց ի յիննհարիւր եւ ի ԺԳ. ամի (1464), ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորժամ կամք ընդ հարկի եւ ընդ ծառայութեան ազգին նետողաց:

Նա եւ զծնօղսն իմ զԹումայ քահանայ եւ զՍիֆաթ-Մէլէք, եւ զերախտաւոր պապն իմ զԱստուածատուր քահանայն, եւ զմիւս վարպետն իմ` զառաքինի աբեղայն զՅոհանէս  Սանահնեցին, որ ուսոյց մեզ զարհեստս գրչութեանս, եւ զայլ ամենայն ազգատոհմքն մեր` զկենդանիս եւ զննջեցեալսն, եւ զայնոսիկ, որք երախտաւորք եղեն մեզ ի պէտս հոգւոյ եւ մարմնոյ: Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զյառաջին քահանայք քաղաքիս` զհանգուցեալսն` զերկոսեան տէր  Յովանէսն` զամոլքն, եւ զդասապետքն` զտէր Պօղոսն եւ զտէր Աւետիսն, զերկու տէր Յովանէսքն, եւ զերկու տէր Ստեփանոսքն` զհոգեւոր հարքն մեր յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւս առաւել զհոգեւոր եղբարսն իմ զտէր Ստեփանոսն եւ զտէր  Յովանէսն Բուլղանդարն, զտէր Կարապետ մահդասին եւ զտէր Կարապետ Բաղէշցին. դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զայժմու քահանայքս` զհոգեւոր որդիքս մեր զտէր Ստեփանոսն, որ միջնորդ եւ կամակից եղեւ գրոցս, եւ զտէր Յովանէսն, եւ զտէր  Սարգիսն, եւ զսարկաւագունսն ամենայն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ առհասարակ ժողովրդեանդ ողորմեսցի Քրիստոս, ամէն…:

 

ՄԱՇՏՈՑ ԵՒ ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Բոդլեան գրատուն,   Մատենադարան, Անհատական արխիւներ, թղթ. 119

 

Գրիչ` Երեմիա

Վայր` Կեղի քաղաք

 

ա

 

… Արդ, աւարտեցաւ սուրբ տառս այս ի թվականութեան հայոց ՋԺԳ. (1464), ի հայրապետութեան տէր Ստեփանոսի, ի պարոնութեան Սքանտարիս: Եւ արդ, ստացաւ զսա յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց:

Արդ, որք հանդիպիք սմա գրելով կամ կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զվերո ասացեալն եւ զիս` զմեղաւոր գրիչս զԵրեմիա կրաւնաւորս, եւ զծնողս իմ եւ զշա|| յիշեսջիք ի մաքրափ[այ]լ յաղաւթս ձ[ե] ր, որ զբազումս աշխա[տեց]ան զհետ իմ: Եւ աստուած ձեզ` յիշողացտ եւ մեզ` յիշելոցս առհասարակ ողորմեսցի:

Արդ, ստացաւ սա ի հալալ արդեանց իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց:

 

բ

 

Գրեցաւ սուրբ Մաշտոցս այս ի քաղաքս Կեղի, ընդ հովանեաւ սրբոյն Սարգիս զաւրավարին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսին, եւ այլ սրբոցն, որ աստ կան հաւաքեալ:

 

գ

 

Ջուր, ա՜ւխ, կաթ մի ջուր:

 

դ

 

Զարագս ի չարին եւ զծոյլս ի բարին` զԵրեմիա գրչակս յիշեսջիք միով տէր ողորմաիւ, եւ ծնողաց իմոց, եւ ասացողի սորին, եւ նոյնդ ձեզ պարգեւեսցի, ամէն:

 

ե

 

Միտքս մեռեալ ի մէջ սրտիս

Սիրտս նեխեալ ի մէջ փորիս,

Զհոգիս մեռեալ ի մէջ մարմնոյս,

Յարոյ շնորհաւք քո տէր Յիսուս:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6798

 

Գրիչ` Երեմիա

Վայր` Կեղո քաղաք

 

… Գրեցաւ սուրբ  գիրքս, որ կոչի Գանձատետր, ասացեալ է ի հոգելից վարդապետացն ի խրախութիւն մանկանց եկեղեցոյ, ձեռամբ Երեմիա սարկաւագի, ի Կեղո քաղաքս, ի թաղս որ կոչի Բարձր մահալա, ի դուռս սրբոց վկաիցն սուրբ Սարգսի զաւրավարի եւ որդոյ նորա Մարտիրոսի, եւ Գէորգա զաւրավարի, եւ սուրբ Յակոբա, եւ սուրբ Աստուածածնին, որոյ շնորհիւն եղեւ սկիզբն գրոցս, որ յամենայն ժամ զաւրացուցանէ զտկար եւ զտրտում բնութիւնս իմ, ապաւինելով յիր զաւրութիւնն եւ ի բարեխաւսու թիւնն, ամէն:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք զստացողս սորա զ…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2816

 

ա

Գնող` Տիրացու

Վայր` Ախլցխա

 

Կամաւ անեղին աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին ես Տիրացու էրէցս գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, կենակցին իմոյ Մարիամին,  զաւակաց իմոց` դեռաբոյս եւ նորաբողբոջ պատանոյն Յոհանէս սարկաւաքին եւ Գալստին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց եւ երախտաւորաց:

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ դասք սուրբ քահանայից, որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով կամ աւրինակելով, զմեզ եւ զմեր ննջեցեալսն ի սուրբ յաղաւթս ձեր յիշեցէք եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Արդ ես կրսերս յորդիս եկեղեցոյ, պարտկանս բիւր քանքարաց Տիրացու աւաքէրէցս յԱխլցխոյ, ետու զսուրբ Աւետարանս եւ զարծաթի սկին իմ յիշատակ ի սուրբ Գրիգոր եկեղեցին, յիշատակ անջինջ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` պապին իմոյ  Տիրացու քահանային, եւ հաւրն իմոյ Յոհանէս քահանային, եւ եղբարցն իմ Գալըստին, Աստուածատրին եւ Քրիստոսատուրին, եւ զաւակին իմոյ Մխիթարչին, որ էր դպիր եւ երկոտասան ամաց փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող մեզ սուք անմխիթար:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ ք[ահանայք], զմեզ եւ զմեր [նն]ջեցեալսն ի [սուրբ] յաղաւթս ձ[եր յիշ]եցէք, եւ աստուած զ[ձեզ] յիշէ, ամէն:

Մի ոք յանդգնեսցի եւ յափշտակել ջանայ զմեր հոգոյ յիշատակս ի սուրբ եկեղեցոյս, եւ եթէ ոք յանդգնի եւ գողանայ կամ ծախէ` ընդ անլուծանելի կապանաւք նմասցէ եւ մեր մեղացս տիրանայ: Իսկ պահպանողքն եւ խնամատարքն աւրհնին յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց նորայ, ամէն:

Եդաւ յիշատակս ՋԺԳ. (1464) թվին Հայոց:

 

բ

Կազմող` Գրիգոր

 

Եւս առաւել… զկաւշկար Քարիմատինն, եւ զկենակիցն իւր զՄսրմէլիքն, եւ զծնաւղսն իւր` զհայրն Կիրակոս եւ զմայրն իւր Նարին-Խաթունն, եւ զամենայն արեան մերձա ւորսն իւր, որ ետ վերստին նորոգել զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրոց, զոր եդեալ էր զսուրբ Աւետարանս Տիրացու աւագերէցն ի սուրբ Գրիգոր եկեղեցին: Որ ոք որ լիակատար սրտիւ ասէ զտէր ողորմին, նա ողորմի նմայ Քրիստոս ի յաւուրն դատաստանի:

Զկազմող Գրիգոր էրէցս` զՂարալի որդի, յիշել աղաչեմ ի տէր, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3701

Գրիչ` Մաղագիայ

Վայր` Էրէրան վանք

 

… Արդ, գրեցաւ նամակս աստուածաին եւ արարչին խաւսեցեալ կտակ եւ բանին կենաց հրամաեալ բանս` սուրբ Աւետարանս աստուածաբան եւ աստուածախաւս, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԺԳ. (1464), ի վանքս Էրէրան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գէորգա զաւրավարի, ի թագաւորութիւնն Ջահանշային, ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի, ըստ խնդրոյ եւ փափաքանաց հաւատարիմ եւ ուղղափառ պատուական Մուրատ մուղտասի, եւ կենակցին իւրոյ Դիլշատին, որ է մահդասի…:

… Արդ, ո՜վ մանգունք սուրբ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք այսմ հոգիունակ տառի կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի սուրբ եւ երկնաթռիչ յաղաւթս ձեր Մուրատ մուղտասին, հաւր անուն Տողտող, եւ մաւր`  Աղրա-Մալիք, եւ իմ եղբաւրն է Աւէտ, եւ քուր իմ Յազիզ, եւ իմ պառաւին հաւրն անուն Զաք, մաւր անուն Մանիշակ եւ հանգուցեալ ի Քրիստոս…:

Յիշեսջիք զխաւարեալս հոգով եւ զաղքատս ի բարեաց գործոց զփծուն եւ զտխմար եւ զյետին գրիչ զՄաղագիայ սուտանուն կրաւնաւոր… ընդ նմին… զծնաւղսն իմ, եւ զազգականս, եւ զեղբարս, եւ զվարպետն իմ զտէր Յոհանէս, եւ զգրիս ուսուցիչն իմ զտէր  Մատթէոս, եւ զամենայն երախտաւորսն մինչեւ ի մին հաց` յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, համար 214, սիւն. 991-902

 

Գրիչ` Նիկոլաս

Վայր` Գաղատիա

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեանս, որ է Մաշտոց, ի մայրաքաղաքս Գաղատիա, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ի թուականութեանն Հայոց ի ՋԺԳ. (1464), ի հայրապետութեան տեառն  Գրիգորի կաթողիկոսի եւ արհիեպիսկոպոսութեան տեառն Ներսէսի:

Բայց որ ստացաւ զգիրքս աստուածային պարոն Ալէքսանոսն ի հալալ արդեանցն ի յիշատակ իւր, եւ կողակցին իրոյ, եւ ծնողացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով` յիշման արժանի առնէք զպարոն Ալէքսանոսն, որ եդ յիշատակ զգիրքս ի սուրբ Կարապետ եկեղեցինն: Եւ զգծող գրոյս զնիկոլաոս աբեղայս յիշեսջիք ընդ նմին` հայր մեր որ յերկինս ասելով, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Աղբար», Բ., էջ 463, Չնքուշի Սիրահայեաց ս. Աստուածածնի վանք

 

Գրիչ` Անանիա

Վայր` Հռոմկլայ, Խալիֆի գիւղ

 

[Գրեալ] ի թվին մեր ՋԺԳ. (1464), ի հայրապետութեան տէր Կարապետին եւ ի թագաւորութեան… պարոն Չաքամ-պակին: Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի մայրաքաղաքս հռչակաւոր ի Հռովմկլայս, ի գիւղս  Խալիֆի յորջորջեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգեայ եւ սուրբ Թէոդորոսի զինաւորաց… ձեռամբ Անանիա կրաւնաւորի…:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ, ՆԵՐՍԻՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

Երուսաղէմ 332, Ն. Պողարեան, Մայր ցուցակ, Գ., էջ 222

 

Ո՜վ աստուածայսէր աննման սուրբ կարդացող` Սարգիս Ջաջռիս որդիս յաղաւթս քո յիշէ վասն աստուծոյ, աստուած քեզ յիր ողորմութիւն. գրեցի թվիս ՋԺԳ. (1464):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմի», էջ 266

 

Գրիչ` Մարտիրոս Հիզանցի

Վայր` Երուսաղէմ

 

… Փափաքաւղ եղեալ եղկելիս… եւ անարուեստ գրիչս Մարտիրոս, յետինս ի կարգաւորաց եւ առաջինս յանցաւորաց գաղափարեցի զսա ինձ գանձ անկողոպտելի, ըստ կարի իմում զարդարեցի ամենայն գունովք, ի ժամանակս վերջինս ի թիւս չափոյ… ՋԺԳ. (1464) ամի աբեթական տումարի տոհմիս, ի սուրբ եւ աստուածակոխ քաղաքս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Յակոբայ դամբարանի, որդւոյն Զիբեթայ առաքելոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 219-220, Վան` Տիրամայր եկեղեցի

 

Գրիչ` Մկրտիչ

 

… Եւ արդ, ի յայսմ թուաբերութեանս Հայկական տումարիս ՋԺԳ. (1464), ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակի գրեցաւ Աւետարանս ձեռամբ Մկրտչի, ի խնդրոյ Պետրոս քահանայի: