Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 474, Ս. Տ. Ա., Մ. Տ. Մ.

 

ա

Գրիչ

Վայր` Եղիվարդ

 

… Արդ, եղեւ սկիզբն եւ աւարտ գրչութեան սորա ի գեղաքաղաքն Եղիվարդ, ի կաթողիկոսութեան տեառն Գրիգորի, ի թվ. Հայոց ՋԺԵ. (1466), ի ղանութեան  Ջհանշային: Զոր ցանկացող եղեալ յայս հոգիաբուխ սուրբ Աւետարանիս ոմն քրիստոսասէր քահանա Մաթէոս անուն, բազում ջանիւք եւ աշխատութեամբ ծախեալ զամենայն ինչս իւր եւ գնեալ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգո իւրոյ, եւ ամուսնոյ իւրոյ  Սերովդիային, եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն Սարգսի եւ մաւրն Խոնձի, եւ եղբաւրն Յովաննիսի, եւ զաւակաց իւրոց, եւ հաւրեղբօրն Հազարաբէկին, եւ յարեանառու մերձաւորաց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց…:

 

բ

նկարող` Ազարիայ

վայր` յերկիրս Գանձակայ

 

Դարձեալ… յիշեցէք… զնկարող սորա` զանարժան Ազարիայս, որ անուամբս կրաւնաւոր ձեւանամ եւ գործովս մեկուսացեալ կամ, քանզի եղեւ նկարակերտութիւն սորա ի յերկիրս Գանձակայ, ի յաթոռս  Գառնակերի, ի դուռն Ծաղկոցի սուրբ Աստուածածնիս եւ յայլ սրբութեանցս, ի կաթողիկոսութիւն տեառն տէր Յովհաննիսի, առ տեղոյս աթոռակալութեան տէր Ծերունի արքեպիսկոպոսի ընդ երկայն արասցէ անսասան ի պարծանս մեր, ամէն եւ եղիցի, եղիցի:

Ընդ նմին յիշեցէք ի Քրիստոս զաշակերտն մեր զՄելքիսէթ կուսակրաւն աբեղայն, եւ զՍիմոն մահդասին, եւ զտնտես Կիրակոսն, որ բազում սպասաւորութիւն արար, եւ միաբանք սուրբ եկեղեցոյս, եւ զծնաւղս մեր` զհայրն իմ Բարսեղ քահանայն եւ զմայրն իմ զԽոնտքարն, որք ի Քրիստոս փոխեցան:

Այլ եւ աղաչեմ զամենեսեան, զի բազում աշխատութիւնս ծաղիկ աւարտեցաւ ՋԺԶ. (1467) թվականի: || պարոնն Գանձակայ, եւ յայսմ ամի թագաւորն վրաց Կաւ[ր]կի ձեռս ի  Ղաւրղաւրոյ քաջոյն եւ թագաւորեցաւ Բաքրատ, զոր տէր աստուած զաւրացուսցէ զաւրաւն իւրով եւ զյաղթութիւն ի վերայ թշնամեաց արասցէ, եւ ինքն թագաւորեսցէ. եղիցի անուն տեառն աւրհնեալ, որ բարին է` տէրն զայն առաջնորդէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3992 գրիչ` Ստեփաննոս Եպիսկոպոս

 

Վայր` Գանձակի գաւառ, Լեղանի սուրբ Աստուածածին

 

ա

 

Եւ արդ սկիզբն եղեւ գործառնութեանս այսմիկ նախախնամութեամբ սուրբ հոգւոյն յաստուածապահ գաւառիս Գանձակայ, ընդ հովանեաւ Լեղանի սուրբ Աստուածածնիս եւ արհիական յաթոռիս. եւ առաջնորդութեան իմոյ Ստեփաննոս յեպիսկոպոս իս սուրբ ուխտիս, եւ կաթողիկոսութեան տեառն Յոհանիսի, եւ թագաւորութեանն վրաց Գաւրկի, եւ ղանութեան Ջահանշահի:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ դաս երամից, որք հանդիպիք տեսութեամբ կամ կարդալով` յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զհայրն իմ Ղարաման, եւ մայրն Ուլուս, եւ եղբարսն պարոն Պէկպուղէն, Հատիր-Մէլիք, Թամուր-Պուղա,  Ղարէն, եւ դեռայբուս եղբաւրորդին Պարիեգ դպիրն, եւ զքոյրն իմ զՍարաւդիէն, որ վասն հոգոյն ծաղկել ետ եւ կապել, եւ զմիւս քէերքն` զԱւղուլն եւ Խաթուն:

 

բ

 

Բարեխաւսութեամբ սուրբ աւետարանչիս Մատթէոսի Քրիստոս աստուած ողորմեա ստացաւղի սորայ Սահակ միայնակեցի եւ հաւր նորա Աբրահամու, եւ մեղապարտ գծողի սորա Ստեփանոս աբեղայի, եւ հաւրն իմոյ  Ղարամանի, եւ եղբարց սորա ողորմեա Քրիստոս աստուած:

 

գ

 

Բարեխաւսութեամբ սուրբ աւետարանչացս չորեցունց ողորմեա Քրիստոս աստուած սուրբ գրոցս ստացաւղի Սահակ միայնակեցի, որ ջերմեռանդ սիրով եւ յոյժ փափաքմամբ ստացաւ զսա, եւ ինձ` բազմամեղ գրչի:

 

դ

 

Բարեխաւսութեամբ սուրբ աւետարանչացս ողորմեա Քրիստոս աստուած բազմամեղ գծողի սորայ Ստեփանոս մեռեալ ոգի միայն անուամբ եպիսկոպոսի եւ ստացողի`  Սահակ ծերի անյիշատակի: Աղաչեմ յիշել ի տէր միով տէր-ողորմիւ, ո՜վ հանդիպողք սուրբ գրոցս, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի տեառնէ:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երուսաղէմ 1784

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Աղուանք, Գիւլստան գիւղ

 

… Ի թվին ՋԺԵ. (1466), ի լաւ եւ ընտիր աւրինակէ, ձեռամբ… Յակոբ գրչի, ի գիւղս որ կոչի Գիւլստան, որ է Վարդուդ, ի հայրապետութեան տեառն Թովմայի Աղուանից կաթողիկոսի, ի խնդրոյ Բարիոգ կրաւնաւորի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ե. Լալայեան, Ջաւախք, Ազգ. Հանդ., Բ. 1897, էջ 287-288

 

Գրիչ` Յովսէփ

Վայր` Ականց գիւղաքաղաք

 

Յետինն ի գրչաց եւ անարժանն արուեստաւորաց սուտանուն քահանան, յերկիրս Քաջբերունեաց, ի գիւղաքաղաքս  Ականց կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ գեղեցկաշէն տաճարիս Թադէոսի առաքելի, սուրբ Յակովբի հայրապետի, եւ սուրբ Սարգսի զօրավարի, եւ Ծիրանաւոր սուրբ Աստուածածնի, ի յառաջնորդութեան երկրիս եւ մերս գաւառի ուղղափառ քաջ եւ արի րաբունապետի Յովհաննէս վարդապետի եւ տէր  Յովհանէս եպիսկոպոսի, ի հայրապետութեան Հայոց տէր Ըռստակէսի, ի թուին Հայոց ՋԺԵ. (1466) ամին, եւ ի խանութեան Ջհանշային, որ այս երկու ամ է զԲաբելոն ի յոտի արար ի վերայ խանին, եւ նմա ոչինչ կարացան առնել:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 425

 

Գրիչ` Ատոմ

Վայր` Արծկէ

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն սխալամիտ եւ տկար ոգոյ Ատոմի հասանել յաւարտ Գանձարանիս, յամի ՋԺԵ. (1466) թըւականիս, ի խնդրոյ բարէմիտ  Յովանիսին, զոր ըստացաւ զԳանձարանս ի հալալ վաստակոց իւրոյ յիշատակ իւրն, եւ ծնողացն իւրոց Գորգուն, եւ կողակցին իւրոյ Խոնդքարին, եւ զաւակաց իւրոց պարոն Գորգուն եւ Ամիրբէկին, եւս առաւել Սոճենց Ստեփանոս քահանային, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ի քաղաքս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ պատերազմի սուրբ Նշանին եւ նախավկայ սուրբ Ստեփանոսին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Ատոմ սուտանուն քահանայի, որ մեծաւ աշխատութեամբ գրեցի զսա յիշատակ հոգւոյ խոջայ Յովանիսին, եւ կենակցին իւրոյ  Խոնդքարին, եւ որդոցն` պարոն Գորգուն եւ Ամիրբէկին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն…:

… Դարձեալ, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել ի տէր զմեղուցեալ գծողս զԱտոմ քահանայ, եւ զծնաւղսն իմ զՄկրտիչ եւ զԽալինար, եւ զպատանեակն իմ զՅակոբ, եւ զուսուցիչն իմ զԿարապետ կրօնաւոր, եւ  զԹումա մահդասի, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն:

 

բ

 

Ո՜վ եղբարք, անմեղադիր լերուք, զի աւրս ցուրտ է:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փրղ. Նօտ. 225-226, Արճէշ` Արծուաբեր Աստուածածնի (Սուխարայ) վանք

 

Գրիչ` Ատոմ

Վայր` Արծկէ

 

… Եւ ես` անպիտանս յամենայնի մեղուցեալ գրիչս Ատոմ… ձեռնարկեալ գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի քաղաքս Արծկէ, ընդ հովանեաւ ամենամաքուր սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, եւ սուրբ Ստեփաննոսի նա խավկայիս, եւ ամենազօր սուրբ Նշանիս պատերազմի, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի ընդհանուր Հայոց կաթուղիկոսի, իսկ յաշխարհակալութեան Ջհանշայի` որդւոյ Ղարայ-Ուսուֆին, ի թուականիս մերում ՋԺԵ. (1466) ամի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 5376

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Աղթամար

 

… Արդ, այսմ գաղափարութեան ցանկացաւղ եղեւ հաւատարիմ եւ իմաստուն աստուածասէր քահանէն Յովանէս, եւ ստացաւ զսա ի հալեալ արդեանց իւրոց յիշատակ հոգոյ իւրոյ, հաւրն Դամուրին, եւ մօրն Ամբարին, եւ կենակցին  Մարեմին, եւ եղբօրն Սիրունին, եւ հօրեղբաւրն Ստեփանոսին, եւ կենակցին Մարգըրտին, Սադաղին, կենակցին Դովլաթին, Աւետիսին, Հաս-Հաթունին, տէր Կարապետին եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն…:

Եւ արդ, ես… անյիշելիս ի գըրչաց Մըկըրտիչ… գծագրեցի զսա մեղսամած մատեամբ իմով, մեծաւ աշխատութեամբ, յաստուածախնամ կըղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ հըռչակաւոր եւ երկնանման կումբէթայարկ սուրբ Խաչի տաճարիս, եւ ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, եւ ի թուականութեան հակազան տաւմարիս ՋԺԵ. (1466)…:

… Դարձեալ, աղաչեմ… յիշման արժանի առնէք զանարժանութիւնս իմ, նաեւ զծնաւղքն իմ զԹումա եւ զՇահլըմբաթ, եւ զեղբարքն իմ զԽաչատուր եւ զՍախմադին եւ զԱզատբէկ, եւ զքուրքն իմ զՍալի-Փաշէն ու  զՀաթու-Փաշէն, եւ ըզհաւրեղբարքն իմ, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն…:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ. 225, Աղթամար

 

Գրիչ` Իսրայէլ

Վայր` Մոկաց երկիր, Փասավանք գիւղ

 

Արդ, գրեցաւ սա… յերկիրս Մոկաց, ի գեղս որ Փասավանք կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գրիգորիս եւ սուրբ Կարապետիս, ձեռամբ մեղաւոր Իսրայէլ գրչիս… եւ ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԺԵ. (1466) ամին, ի ղանութիւն Ջհանշին, եւ ի հայրապետութիւն նորընծայ տէր Ստեփաննոսին Աղթամարայ… բարեխօս լերուք առ Քրիստոս, որ պահէ զդասս քահանայից սուրբ ուխտիս Առբերդոյ վանիցս` զԽաչատուր ստացող տառիս, եւ զերախտաւոր վարպետն զտէր Մկրտիչն, եւ զտէր Կարապետն, եւ զտէր Մարտիրոսն, եւ զրաբունապետն զԿիրակոս վարդապետն, եւ զՆերսէս հերպետն, եւ զՍտեփաննոս ճգնաւորն, եւ զՅովանէսն` Բելւեցին, եւ զՅովաննէս Աղթեցին, եւ զտէր Աւետիսն, եւ զտէր Մարտիրոսն, եւ  զԱստուածատուր սարկաւագն, եւ զՊօղոս մաճակալն, եւ զտնտես զՍտեփաննոսն, եւ զջաղացպան Մարտիրոսն, եւ զՄկրտիչ հովիւն, ամէն:

Արդ, անկեալ յերես աղաչեմ զդասս քահանայիցդ, որ կայք ի սպասաւորութիւն Առբերդոյ վանից սուրբ Աստուածածնիս, եւ  Առբերդոյ տանուտրայք եւ տանտիկնայք, զձեր աղն ու հացն, որ ի գրել գրոցս կերաք` մեզ հալալ արարէք, եւ խոշորութեան գրոցս անմեղադիր կալաք, զի կար մեր այս է:

 

ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Փիրղ. Նօտ. 226, Նարեկա վանք

 

Գրիչ` Յովհաննէս

Վայր` Մոկաց գաւառ, Դաշտ գիւղ

 

… Կատարեցի ես` անարժանս եւ մեղօք զառածեալս Յովհաննէս անուն… զկտակ մաղթանաց ամենագով սուրբ եւ հանճարեղ մեծանուն  Գրիգորի Նարեկացւոյ… որում ցանկացող եղեալ Յոհաննէս քահանայն…: Բայց գրեցաւ ի թուականիս Հայոց ՋԺԵ. (1466), ի գաւառիս Մոկաց, ի գեղս որ Դաշտ կոչի, ընդ հովանեաւ Անջողաց սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Յակոբ հայրապետիս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4123

 

Գրիչ` Մխիթար

Վայր` Մոկաց գաւառ, Բռնաշէն գիւղ

 

[Աւարտեցաւ]… ի մեծ թուիս յեղանակ շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ երկնից յերկիր հայելով, ըստ արարչութեանցն չափեալ` յելանելոյն Ադամայ ի դրախտէն մինչեւ ցայսր ամք ՑՊԽԱ. (6841), իսկ ի Հայոց թուականիս ՋԺԵ. (1466), ի յերկիրս Մոկաց, ի գեաւղս որ կոչի Բռնաշէն, ընդ հովանեաւն աստուծոյ, ի հայրապետութեան տեառն տէր Ստեփանոսի եւ պարոն Սմբատայ, ի թագաւորութիւնս Հայոց` ի յանմահ թագաւորնին, որ տէր է երկնից   եւ յաշխարհէս խիստ մահրամ եղաւ եւ յաստուծոյ փառաւորեցաւ. եւ յիւր դատմանէն եւ դառն աշխատանացն ետ գրել զսուրբ աստուածախաւս Աւետարանս յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողացն, եւ եղբաւրն  Յովսէփին, որ մեռաւ ի ղարիպութիւն` կարաւտաց[ա]ծ յիւր սիրելեացն…:

Դարձեալ, սրտայհառաչ ձայնիւ եւ արտասուալի դիմաւքս աղաչեմ զլուսայպայծառ եւ սրբայսնունդ մանգունքդ սուրբ եկեղեցոյ` քահանայք եւ ընթերցողք, որք հանդիպիք այս շնորհալից Աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակ դնելով եւ ինձ` մեղայպարտ գրչիս  Մխիթարիս աստուած-ողորմի ասացէք լի բերան, եւ ծնողացն մերոց Յոհանէս քահանային, եւ մաւր Մարթային, եւ զաւակն մերոց` Յովանէս սարկաւագին, եւ Առաքել սարկաւագին, եւ Մկր[տ]չին, եւ Կարապետին, եւ Սարգսիս, եւ  Ստեփանոս սարկաւագին, որ փոխեցաւ առ աստուած, եւ Ասեթին:

Եւս առաւել յիշեցէք զմեղաւոր գրիչ, եւ զկողակիցն մեր զեղբայրն իմ զԳրիգոր քահանայն, եւ զաւակս իւր զԿարապետ սարկաւագ, եւ զՀալիֆայ սարկաւագն, եւ զմեծ պապերքն իմ զԱստուածատուր քահանայ եւ  զԳրիգոր քահանայն, եւ զհաւրեղբարքն իմ զՍտեփանոս քահանայ, եւ զորդին իւր զԳրիգոր քահանայ, եւ զՄկրտիչ քահանայ, զԱռաքել քահանայ, զԹումայ քահանայ, զվարպետն իմ զԱտոմ քահանայ, եւ զԹումայ քահանայ, եւ զամենայն արեան մերձաւորքս մեր,  զՅովանէս եւ զԿարապետն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 226, Բերկրի, Յուսկան որդու վանք

 

Գրիչ` իսրայէլ

Վայր` Մոկաց երկիր, Փասավանք գիւղ

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի յարքունական երկիրս Մոկաց, ի գեղ անապատիս որ  Փասավանք կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ այլ սրբոցս, որ աստ հանգուցեալ կան, ի թուականիս Հայոց ՋԺԵ. (1466) ամին, ի հայրապետութեան նորընծայ կաթուղիկոսի տէր Ստեփաննոսի եւ թագաւորին  Սմբատայ, ձեռամբ մեղաւոր եւ անարժան գրչի Իսրայէլ սուտանուն ի կարգաւորաց… եւ զերախտաւոր վարպետք մեր զՄարգարայ Կոռեցին եւ զՎարդան մահտասին, որ մականուն Մաքի կոչի` լի բերանով ասացէք աստուած-ողորմի…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 227, Մշոյ ս. Յովհաննու վանք

 

Գրիչ` Ստեփաննոս

Վայր` Եղրդոտ վանք

 

… Գրեցաւ Գանձատետրս ի թվիս Հայոց ՋԺԵ. (1466), ընդ հովանեաւ սուրբ Յովհանիսին, եւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկային Եղըրդոտ կոչեցեալ, ձեռամբ Ստեփաննոս գրչի, յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Յովանէս հերպետի եւ տէր Յովհաննէս եպիսկոպոսին, նաեւ այլ միաբանից` մեծի եւ փոքու:

Այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, քանզի յայսմ ամի քակեցին զբերդն Մշոյ եւ շատ չարիք արարին: Եւ Ջհանշէն զՊաղդատն էառ եւ երկու ամ ի խսար պահեց:

 

ՃԱՇՈՑ

«Թորոս Աղբար», Բ., էջ 479, Չնքուշի Սիրահայեաց ս. Աստուածածնի վանք

 

Գրիչք` Յակոբ եւ Պաւղոս

Վայր` Խարբերդ

 

… Գրեալ ի թվ. ՋԺԵ. (1466), ձեռամբ Բ. (2) գրչաց` Յակոբ քահանայի եւ Պաւղոս սարկաւագի, ի Խարբերդ քաղաքի, ի թաղն Սինամուտ, ի կաթողիկոսութեան տեառն Սարգսի եւ յեպիսկոպոսութեան տեառն Յոհաննիսի, եւ ի ամիրայութեան Հասան-խանի, ի խնդրոյ տէր Յոհ[աննէս] եպիսկոպոսի, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին… ի յիշատակ իւր ծնողացն` Լիպարտին եւ  Մանանային…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 55, «Էջմիածին» 1951 թ. ապրիլ-յունիս, էջ 88

 

Սամուէլ Նաղաշ

Վայր` Երզնկա

 

Արդ, գրեցաւ եղանակաւոր տառս, որ կոչի Գանձատե[տ]րն ի մայրաքաղաքիս Եզընկա, ի գաւառս Եկեղեաց, ի յանապատս որ կոչի Կապոսի… ի հայրապետութեան տէր Սարգիս արքեպիսկոպոսի, ի թվին ՋԺԵ. (1466), մայիս ամսո Ի. (20)…:

Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ, յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զքաղցրաձայն փիլիսոփայն զտէր Մարգարէն, նաեւ զմիւս վարդապետն զտէր Երեմիայն` զալեաւք ծերացեալն եւ զառաքինութեամբ զարդ[ար]եալն, նաեւ զգրոց աշակեր[տ]քն զտէր  Յովանէսն, զտէր Մաղաքիայն, զտէր Մարտիրոսն, եւ զտէր Աւետիս սուրբ կրաւնաւորն, զտէր Աստուածատուրն:

Դարձեալ, յիշեցէք զնորաբողբոճ կուսակրաւն կրաւնաւորքս` զտէր Աբրահամն, զտէր Պետրոսն, զտէր Աստուածատուրն, զտէր Սարգիսն, եւ զտնտեսն զԿիրակոսն…:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զանպիտան եւ զփց[ուն Սա]մուէլ Նաղաշն եւ զպապ[ն ||, զմայրն իմ զԳոհարն, եւ զՄկրտիչն…:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշեցէք զհաւրեղբայրն զտէր Մանւէլն եւ զհաւրաքուրն իմ զՄանխարն (՞) եւ զՅուղիտան եւ զՄարգարիտն: Անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ խոշորութեան գրոյս, աղաչեմ, աղաչեմ:

 

ՃԱՇՈՑ

ՍՑՀ հտ. Ա. 135, էջ 234-236

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Անաւարզա

 

ա

 

… [Յիշեցէք] զստացող սորա Մաթէոս քահանայն, որ ստացաւ զաստուածաշունչ կտակարանքս ի հալալ վաստակոց իւրոց, վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգոյ, եւ ծնողացն իւրոց Ստեփանոս քահանային, եւ մաւրն իւր  Մարգարտին, եւ աստուածատուր որդոցն իւրոց Եսայի սարկաւագին, որ բազում աշխատութեամբ զթուղթն կոկեաց, եւ Մարուգէին, եւ մաւրն իւրեանց Ջուհարին, եւ մեծ պապուն Աբէլին, եւ պապուն Աբրահամին…:

Արդ, եղեւ սկիզբն գրոյս եւ աւարտումն ի թուականութեանս Հայոց ՋԺԵ. (1466), ձեռամբ Հայրապետ եպիսկոպոսի, ի յամուրս  Անաւարզա, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ այլ սուրբ Նշանացս որ աստ կան, ի կաթուղիկոսութեան տէր Ստեփանոսի Շաւղրցոյ, վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան` զհանդիպողքդ այսմ մատենիս, որ ուրախու||

 

բ

 

Աւհնեալ է աստուած յամենայն ժամ, որ յանկ եհան զմատեանս աստուածային, որ կոչի Ճաշոյ գիրք, որ սկիզբն արարաք փետրուար ԺԷ. (17), եւ աւարտեցաւ հոկտեմբեր ԺԸ. (18). ապա ամիս մի հիւանդ կեցա:

 

գ

 

Զաշակերտս քո` զՎարդան դպիրս յիշեայ, ո'վ սուրբ հայր Հայրապետ, որ ի խաչէն գրես:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Քէսուպ գիւղ Անտիոքայ, «Սիոն» թերթ, հտ. Ա, էջ 99, Մ. Տ. Մ.

 

Գրեցաւ ի յաշխարհս Շամիա, ի յերկիրս Սակունեաց, ի վանս սուրբ Աստուածածնի, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգայ, դէմ յանդիման գեղջն յԱրամու, թվ. Հայոց ՋԺԵ. (1466), Թումա եպիսկոպոս,  Սիմէոն քահանայ Մանգեանց եկեղեցւոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7631

 

Գնող` Յովաննէս

Վայր` Ղրիմ

 

ա

 

… Ի թվականութեանս Հայոց ՋԺԵ. (1466)-ին, ի հայրապետութեանն տեառն Ըռըստակէսի, եւ արհիեպիսկոպոսութեան տէր Մաղաքիաս սրբասնեալ հայրապետի ամենայն հիւսիւսական կողմանց:

Արդ, ի յայսմ ժամանակի ցանկացող եղեւ աստուածային հրամանիս եւ անկողոպտելի գանձիս պարոն Յովաննէս բարեպաշտ եւ աստուածասէր տանուտէրն, եւ գնեաց զսա ի հալալ արդեանց իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց պարոն Մանուկին եւ  Շիրին-Մէլիքին, եւ կենակցին իւրոյ Աննայ-Խաթունին, եւ զաւակաց իւրոց Խաչերեսին, Զապլու-Խաթունին եւ Եղիսաբեթ-Խաթունին, որ տարաժամ մահուամբ եւ տղա հասակաւ առ Քրիստոս փոխեցան: Այլ եւ քվերն իւրոյ` փոխեցելոյն ի Քրիստոս  Ասլի-Մէլիք իրիցկնոջն, այլ եւ զկենդանիքն եւ զազգատոհմսն իւր` զեղբայրն իւր զպարոն Կարապետն, եւ զքւերորդին իւր զՅովաննէս քահանայն, զի յոյժ յորդորեաց զքեռին իւր զպարոն Յովանէսն, որ գնեաց զսուրբ Աւետարանս, եւ եդ յիշատակ ի սուրբ Նիկաւլայոս եկեղեցին…:

 

բ

 

Ես Յովաննէս` որդի պարոն Մանուկին, գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի Յովաննէս իրիցուէ, որ է որդի Յակոբ քահանային սուրբ Քառասնիցն` ՌԲՃ. (1200) սպ[իտակ], միջնորդութեամբ Գրի գոր քահանային, վկայութեամբ ճոն Գրիգորին եւ Վարդերեսին եւ խազազ Սովնչպէկին, յիշատակ մեզ եւ մեր ննջեցելոցն, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 8373

 

Գրիչ` Յոհաննէս

Վայր` Կաֆայ

 

… Արդ, գրեցաւ տառս եղանակաւոր` գանձս եւ քարոզս աստուածայայտութեան եւ տաւնից տէրունականաց, ծնընդեան եւ յարութեան, խ աչի եւ եկեղեցոյ, գալըստեան եւ ողոգոմենից, պահոց եւ մարտիրոսաց, առաքելոց եւ մարգարէից եւ ամենայն սրբոց համայնից ի թուակա[նութեանս] Հայոց ՋԺԵ. (1466), ի յետին եւ ի դառն ժամանակիս, ի մայրաքաղաքս ի  Կաֆայս, առ ոտս սրբոյն Մինասայ, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ արհիեպիսկոպոսութեան տէր Մաղաքիաս սրբասնեալ հայրապետի եւ տէր Յովաննէս եպիսկոպոսի, ձեռամբ նուաստ եւ անպիտան գրչի Յոհաննէս աբեղի, ի խնդրո Յովանէս քահանայի, ի վայելումն   եկեղեցւոյն:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան որք  հանդիպիք այս տառիս քաղցրանուագ Գանձարանիս յիշեսցջիք ի տէր զՅովաննէս պատուելի քահանայն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զաշխատողս ի սմա, եւ զսուրբ եկեղեցոյս զժողովուրդքն, եւ զծնաւղսն իւրեանց, նայ եւ զիս զանպիտան գրիչս, եւ զծնաւղսն մեր: Եւ որք յիշեն եւ ողորմի ասեն նա ինքն, որ ողորմած աստուած է` ողորմի իւրեանց հոգուն, ամէն: Եւ վասն խոշորութեան եւ սխալանաց գրիս չի մեղադրելոյ, զի հոգ աշխարհիս եւ զբաղումն կենցաղոյս տեգերեալ երերէ զմեզ:

Այլ եւ յիշողք եւ ոչ մեղադրողք յիշեալ լիցին Յիսուսէ եւ ի Քրիստոսէ, ամէն:

 

ԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ՄԱՐԱԹԱՑՒՈՅ

«Միաբանք եւ այլեցուք Երուսաղէմի», էջ 247-248

 

Գրիչ` Մանուէլ

Վայր` Երուսաղէմ

 

Արդ, գրեցաւ սա ի սուրբ եւ յաստուածակոխ քաղաքս  Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սուրբ հրեշտակապետացս Գաբրիէլի եւ Միքայէլի եւ ամենայն երկնաւոր զաւրացն, որ է տեղիք չարչարանաց փրկչին, ուր զառաջինն ապտակեցաւ, եւ ետուն Աննա քահանայապետին: Այլ եւ աստ էջ Քրիստոս եկնաւոր զաւրաւքն ի փոխումն Տիրամաւրն, եւ վասն այն ասի սուրբ հրեշտակապետք:

Աստ գրեցաւ սա ի թվիս Հայոց ՋԺԵ. (1466), ձեռամբ մեղսաթաւալ եւ տխմար գծողիս` անպիտան Մանուէլի, ի խնդրոյ Աբրահամ քահանայի` հաւր վ անից սուրբ Յովհաննու Մկրտչին Լեռնակողմանն, ի պատճառս աղաւթից եւ ի մխիթարութիւն հոգեւոր ի յաղաւթել ի սուրբ տնաւրինականքս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

«Թորոս Աղբար», Ա. էջ 231-232, Բ. էջ 337-38

 

Գրիչ` Հէրապետ

 

… Աւարտեցաւ սուրբ տառս, որ այժմ Մաշթոց կոչի բոլոր ի յամի ՋԺԵ… (1466), ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս եւ սուրբ Գէորգեայ զաւրավարին ի եւ յեպիսկոպոսութեան այս նահանգի տէր  Ստեփաննոս վարդապետի եւ տէր Յովհաննէս եպիսկոպոսի` ծաղկեցուսցէ զնոսա տէր աստուած ի վերայ ծաղկեալ գաւազանի իւրեանց: Եղեւ լրումն սուրբ Մաշտոցիս ձեռամբ սուտանուն քահանայի Հէրապետի: Յիշեցէք զստացող գրոցս զբարեպաշտ եւ զերկիւղած կինն  Սալչուկ-Խաթունն ի բարի արմատոյն շառաւեղ… յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց նորին Ստեփաննոսին, Գուլիզարին, եւ ջոջ պապուն Ծերուն աղին, եւ մամուն Հէրմէլիքին…: Յիշեցէք զՍալչուկ-Խաթունն, եւ զայրն իւր զՋանիբէկն, եւ զզաւակսն իւրեանց զպարոն  Գորգն, Մուսէհն, Շամշատինն, Մկրտիչն, Բուսէրն, Նուբարն, Ալղուն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն… զխաւջայ Մալհամն, եւ զծնողսն իւր` զՆիկողոսն եւ զՓիրուզբախդն, եւ կողակիցն իւր զԲէկիխաթունն, եւ զդեռաբոյս զաւակն իւրեանց  զԴարմանն…:

Կրկին յիշեցէք ի Քրիստոս զՍալչուկ-Խաթունն, որ կանգնաւ եկեղեցւոյ գլխոյն շխնելոյ, ՃԾ. (150) թանկայ ուսթին ու քարին ետուր, ու նոր նորոգեցին…: Եւ զՋանիբէկն յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած, եւ զծնողսն իւր զՄարգարէն եւ  զԹանգ-Խաթունն…:

Յիշեցէք զՍալչուկ-Խաթունն, եւ քուերս իւր զՀամօշն, զՍադաղէն, եւ զՋուլբարն, զփեսէն զԽաչատուրն, եւ զայլ քուերսն զԲէկին, զԱյմելիքն… զՀէրմէլիքն…:

Եւ արդ, ես` յետինս քահանայից եւ անիմաստ ի գիրս գրչութեան Հէրապետս… զիմ անարժան երեսս ձեզ ի գետին դնելով աղաչեմ… յիշեցէք զծնողսն իմ զՅովանէսն եւ զՍուլդան-Մէլիքն, եւ զզաւակն իմ զնորընծայ Յովանէսն…: Եւ զԳուլմէլիքն` զԲուսէրի տան մարդն յիշեցէք ի Քրիստոս, որ ի գիրքս ի տես երեկ, եւ աստուած-ողորմի ասացէք:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ԲՑՎ, 391

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

Ո՜վ եղբարք, յորժամ եղանակս յարգէք զսուտանուն զՍտեփանոսն յիշեցէք, եւ զծնաւղսն իմ տէր Յովհաննէսն, եւ զմայրն իմ զՄարգարիտն, եւ զեղբայրն իմ զտէր Յովհաննէսն…: Գրեցօ եղանակս ձեռամբ սուտանուն քահանայիս  զՍտեփանոսի, ի գիւղն որ կոչի ||, ի դուռն սուրբ Վարդանայ եւ սուրբ Գէորգայ զաւրավարին, ի թվականիս Հայոց ԹՃԺԵ. (1466):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7742

 

Ի թվ. ՋԺԵ. (1466) եղեւ ժառանկ այս սուրբ Աւետարանս Յարութեան եկեղեցոյն, ի յիշատակ տէր Ովանէս քահանային, եւ իւր որդոյն Մարտիրոս քահանային, եւ իւր որդոյն Սարգսին, եւ իւր եղ[բ]աւրն տէր  Ստեփանոսին, եւ իւրեանց փեսին տէր Գալուստին, եւ իւր որդուն տէր Դան[ի]էլ կրաւնաւորին, եւ միւս որդուն պր. Գորքին, Մարտիրոս[ին], իրիցկնոչն Ոսկէտիկինին եւ այլ իրիցկնոչն` Եղսաբեթին, Մարիանէին, Մուսէսին, եւ իւր որդուն  Աստուածատուր քահանային, եւ իւր իրիցկնոչն Զէրիֆին, եւ իւր զաւակացն Աննայ-Խաթունին եւ Տովլաթ-Խաթունին` կարճահասակին:

Զայս Աւետարանս կու տայ տէր Աստուածատուրն ժառանկ սուրբ Արութեանն, որ ոչ ոք հրաման ունենայ, որ ծախէ կամ գրաւէ, ով որ ձեռնամուխ լինայ այս բանիս նայ ի դատողէն դատեսցի սոսկալի բեմին, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Օքսֆորդ, Բոդլեան գրատուն, Ms. Arm. F. 2 (Մատենադարան, Անհատական արխիւներ, թղթ. 122, էջ 1755)

 

Նորոգող` Յովսէփ

 

Արդ, վերստին նորոգեցաւ Շարա[կանս] ձեռամբ Յովսէփ եպիսկոպոսի, [թվ. ] ՋԺԵ. (1466): Ով կարդայք ի սուրբ յաղ[աւթս]ն ձեր յիշեցէք, եւ աստուած յիշողացտ [ողորմես] ցի իւր սուրբ արքայութեան, ամէն: