Հայերէն Յիշատակարաններ

ՍԱՂՄՈՍ

Վ. Թորգոմեան, Ամիրդօվլաթայ Սաղմոսը, ՀԱ, 1895, էջ 246-249

 

Գրիչ` Մարտիրոս

Վայր` Ըստամպաւլ քաղաք

 

… Գրեալ ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան ծառայի Մարտիրոս աբեղայի, ի խնդրոյ հեզահօգի եւ պատուական իմաստասիրի, ճարտարհմուտ հին եւ նոր կտակարանի եւ աստեղաբաշխութեան արհեստի`  Ամիրտօվլաթ մեծ գիտնականի եւ արագ բժիշկի, որ այժմ գործով անունն երեւի, զի զտիւ եւ զգիշեր ոչ դադարի, միշտ ի գիտո ւթիւնս պարապի եւ անհաս բանի հասու լինի, քանզի անչափ է սէր սորա առ աստուած եւ առ գիրքս աստուածային, կամի որ զամենայն ընդիր եւ գեղեցիկ գրեանս առ ինքն ժողովէ: Յորոց մինն այս հոգէնուագ Սաղմոսս Դաւթայ, յարդարեալ եւ սրբագրեալ մեծ վարդապետին Հայոց  Յովհաննիսի մականուն Գառնեցի կոչեցեալ, յորոյ աղաւթքն օրհնութիւն միշտ եղիցի ի վերայ հաւատացելոց, մանաւանդ ի վերայ հայկազուն տոհմիս Արամեան:

Յորժամ գնաց մեծ խօնդքար սուլտան Մուհամատն ի վերայ Ուզուն-Հասանայ, եւ կոտորեաց զնա, արար փախստական, բռին զերծեալ գնաց ի Թավրէժ, եւ սա դարձաւ եմուտ ի Խախթեան գաւառ, ի քաղաքն  Բաբերթ կոչեցեալ` այրեաց աւերեաց, եւ գերի եբեր Ըստըմպօլ Սաղմոսարան մի` լաւ եւ ընդիր աւրինակ, հանդիպեցաւ Ամիրտովլաթ բժիշքս եւ ազատեաց զսուրբ գիրքս զայն ի գերութենէ: Այս եղեւ ի թվ. ՋԻԲ. (1473) ամին:

Դարձեալ, ի թուականիս հայոց ՋԻԸ. (1479) սուրկուն արար խօնտքարն զՂարամանին աշխարհին զՀայ ազգս. եւ զիս` զանպիտան հողս զՄարտիրոս հետ բերին ի Կոստանդնուպօլիս, առ ոտս սուրբ վարդապետին մերոյ տէր  Մաթէոսի Սեբաստացոյ եւ Աբրահամ վարդապետի Տրապիզոնեցոյ, որ եւ զսոքայ ալ խօնդքարն բերել էր վասն պատրիարգութեան համար, եւ սոքա ոչ առին յանձն, լաւ համարելով զմիայնակեցութիւն քան թէ փառք առնուլ ի մարդկանէ:

Դարձեալ, յիշեցուցանեմ զվերոյասացեալն զԱմիրտովլաթ բժիշկն, որ միշտ ցանկացող է եւ սիրող պատուական գրոց, վասն որոյ հարկ եդիր ինձ` փանաքի եւ անվարժ գրչի  Մարտիրոս աբեղայիս, եւ ես ոչ եթէ իբր զքաջ արուեստաւոր կամ հմուտ գրչութեան արհեստի յօժարեցայ զսա գրել, այլ կարի վտանգէի ի հարկէ եւ ի սիրոյ, զոր պատահեցոյց մեզ պարոն Ամիրտովլաթ բժիշկն, յանձն առի գրել մեծաւ աշխատութեամբ ի դառն եւ դժար ժամանակիս, եւ հասո յց աստուած աւարտ բանիս:

Աղաչեմ չի լնել մեղադիր սղալանաց եւ խաւշորութեան սորա, զի կար մեր այս էր, եւ այլ ոչ էի գրեալ, զի առաջինն այս էր, վասն ի հարկէ սիրողաց արկի ի սա ձեռն: Բայց ի ծաղկելն առաւել նեղացայ, որ չէի տեսեալ ի վարպետէ, այլ աւրինակ դնելով եւ զնիւթին գոյնն ոչ գիտելով, բազում աշխատութեամբ կատարեցի զսա:

Արդ, գրեցաւ սա ի թվ. ՋԻԹ. (1480), ի յամսեան յուլիս Ը. (8), մեծահամբաւ կայսերանիստ քաղաքս Ըստամպաւլ, ի դուռն Չարախաբան սուրբ Աստուածածնիս: Ո՜վ սուրբ ընթերձողք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր  զԱմիրտովլաթ բժիշկս, որ ստացաւ զսա յարդար յընչից իւրոց ի վայելումն բարի զաւակաց իւրոց, զոր տէր աստուածն ամենայնի վայելեալ տացէ եւ յետ աստեացս ելանելոյն ընդ սուրբ իմաստասիրացն դասակից եւ պսակակից արասցէ, ամէն: Այլ եւ յիշեցէք զմեր պարոն երեսփոխան  Աստուածատուրն եւ զկենակիցն իւր զԹաւուս-Խաթունն, որ շատ ծնօղութիւն կառնեն եւ յամէն աւր Բ. (2) անգամ Ե. (5) հոգւոյս կերակուր կու պատրաստեն, լսել տա աստուած զերանաւէտ ձայնն, թէ` Եկայք աւրհնեալք հօր իմոյ, ժառա[նգեցէք]…:

Դարձեալ, յիշեցէք յաղօթս ձեր զՍահակ սարկաւագն, որ բազում անկամ աշխատել է ի մագաղաթս բերելն, սուրբ Ստեփաննոսի նախասարկաւագին աղաւթիցն մասնակից արասցէ Քրիստոս:

Այլ երես անգեալ աղաչեմ զհանդիպողսդ սուրբ տառիս, ո՜վ սուրբ եւ ընտրեալ եղբայրք, յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զՄաթէոս վարդապետն, որ ուսուցիչ է մեզ եւ խրատիչ աստուածային սուրբ պատուիրա[նա] ց: Դարձեալ, յիշման արժանի արասջիք զմեր համշիրակ եղբայրքս` զՂազար աբեղայս, եւ զՍտեփաննոս մալազս, եւ զիս` զանպիտան գրիչս, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

Գնող` Կիրակոս վայր` Պուրսայ

 

Եւ յետոյ առի մեղաւոր Կիրակոս պարոն Ամիրտովլաթ բժըշկէն Ե. (5) ֆլորին, ի Պուրսայ քաղաքն, աստուած վայելել տացէ, ամէն…:

 

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ՄԻԽԱՅԻԼԻ ԱՍՈՐՒՈՅ ԵՒ ՍԱՄՈՒԷԼԻ ԱՆԵՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 343, Ն. Պողարեան, Մայր ցուցակ, Գ, էջ 250-251

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Կ. Պօլիս

 

… Շնորհիւ տեառն սկ[ս] ա եւ ողորմութիւն նորա յանկ հանեալ կատարեցի զԳաւազանագիրքս հայրապետաց եւ թագաւորաց, զոր ժողովեալ ի գրոց պատմագրաց հիւսեալ շարագրեաց, սկսեալ ի նախաստեղծէն Ադամայ մինչեւ յիւր ժամանակն երջանիկ կաթուղիկոսն Ասորոց Միխայէլ, զոր տեսեալ զսա մեծ եւ պատուական կաթուղիկոս տէր Կոստանդին յերկրորդ մասնէ Հայոց, ի դղեկէ Բարձրբերդէ, ընտրեալ ի հոգւոյն սրբոյ յաստիճան առաքելական, որ եւ բազում բաղձանաւք ի յասորոց թարգմանել ետ զսա ի հայս, յաւել ի գանձս մ եր, պիտանի եւ շահաւէտ բուրաստան լայն եւ երկայն իմաստիւք լցեալ, եւ կարճատաւտ բանիւք բաւանդակեալ: Ստուգիւ մեկնէ զպատմութիւն եւ զշարս իւրաքանչիւր գաւազանաց անտարակուսապէս:

Զոր տեսեալ զսա հետեւողն իմաստութեանց եւ սիրողն սուրբ գրոց մեծահաւատ թարքմանող բժիշկ Ամիրտովլաթ, եւ ետ զսա գրել ի վայելումն անձին իւրոյ եւ դեղուղէշ նորահաս զաւակին իւրոյ  Ամիրէտիլին, եւ յետ աստեացս յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, ամէն:

Արդ, գրեցաւ Պատմագիրքս այս ի թուականութեանս Հայոց ՋԻԹ. (1470), ի քաղաքիս ի Բիւզանդիայ, որ այժմ կոչի Կոստան[դ]ինուպաւլիս, ձեռամբ մեղապարտ եւ անարհեստ գրչի  Ներսէս սուտանուն քահանայի, ի թագաւորութեան սուլտան Մահմատին, ի նեղ եւ ի նուրբ ժամանակիս, զոր բազում մրրիկ հարուցանէր ի վերա քրիստոնէից եւ իւր ազգին, ի տեղէ ի տեղ փոխելով եւ հարկապահանջութեամբ եւ այլ վշտաւք:

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ, որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զթափուրս յամենայն բարեաց. իսկ եթէ սղալ, կամ խոշորագիր կամ անախորժ մտաց ձերոց գտցի ի սմա` անմեղադիր լերուք, զի ի մէջ դառնութեան գրեցի զսա, զի բռնութեամբ եւ ակամայ ի  յԱմասիու զմեզ բերին ի Կոստանդինուպաւլիս. եւ ես լալով եւ բազում հառաչանաւք գրեցի զսա. այլ եւ կար մեր այս է:

Եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոց առհասարակ ողորմեսցի Քրիստոս աստուածն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

 

ԱՌԱԿՍ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՆԱԼԻ ՄՏԱՑ ՄԱՐԴԿԱՆ

Երեւան 2001

 

Հեղինակ` Ատոմ

 

Թագաւոր մի էր ահեղ եւ զարմանալի եւ տէր ամենայն փառաց եւ պատւոյ, ունէր հեծելազօրս անթիւս եւ անհամարս, ունէր եւ ծառայս արծաթագինս բազում ի տան իւրում, էր նա տէր բազում քաղ[աք]աց, շատ թեմի եւ թումանի, եւ ունէր Գ. (3) խըզինայս` ներքին, միջին եւ վերին: Ներքին դուռն երկաթի, միջին դուռն արծաթի եւ վերին` ոսկի, լուսատու ակամբ զարդարեալ: Զինչ որ ներքին խազինայն էր, նա շատք ի ծառայիցն մուտ եւ ել արարեալ էին. եւ միջին խզինայն` ի բազմացն սակաւք էին մտեա լ եւ ելեալ, ապա ի վերինն անհնար էր ոք ի նա մտանել եւ գիտէլ թէ զինչ կայր ամբարեալ ի նմա, բայց ի թագաւորին: Եւ յետ ժամանակաց մին ի ծառայից թագաւորին, որ անարքն էր եւ տըգետն, ցանկացաւ մտանել ի ներքին խզինայն եւ գիտել թե որչափ գանձ կայ ի նմա, եւ աղաչեաց զառաջիկայք թագաւորին, եւ հրաման առին ի թագաւորէն վասն այն անիմաստ ծառային:

Երկու զանթարի դռնապան կայր թագաւորին, որ ի տեսլենէ նոցա զարհուրէր ամենայն կենդանի: Եւ յորժամ հրաման եղեւ ի թագաւորէն հրամայեցին առաջիկայք, թագաւորին, թէ ով անմիտ, դու միայն եթէ մտանես զի՞նչ կարես առնել: Ասէ ծառայն. ունիմ եղբայրս Բ., զնոքա բերեմ յաւգնութիւն ինձ: Եւ մտին Գ. եղբարքն ի խզինայ թագաւորին. խորհուրդ արարին եւ եդին կշեռք եւ կշռեցին զամենայն գանձն եւ սահմանեցին Ճ. (100) բեռն. Ղ. ու Ե. (95) բեռն` մէկ մէկ ԿԹ. (69) ղիտր եւ Ե. (5) բեռն` Հ. -Հ. (70-70) ղիտր: Եւ ապա դարձեալ գին արարին. այն բեռներն, որ ԿԹ. (69) զտրական էր ԻԵՌ. ու ԳՃ. ԺԷ. (25317) թանկի եւ կիսու էր. եւ այն որ Հ. -Հ. (70-70) էր` նա ԻԵՌ. եւ ԷՃ. եւ Ծ. (25750) թանկի էր: Եւ այն թանկէն` թագաւորական էր, որ մէկն Ե. (5) շահռօհի էր, եւ էր ամէն թանկայ ի Դ. (4) դէկան եւ ամէն դէկան Լ. (30) պլիկ. եւ այսքան առ այս:

Ո՜վ եղբայր տէր Յովաննէս, էնց գիտացիր, որ զինչ որ բեռինք են ղտրերն` յայտնի են. ապա ջանայ, որ զդեկանքն եւ զպլկներն ի համար բերես, եւ անարժան ծառ[այ]իս ձերոյ Ատոմիս աստուած ողորմի ասես, ամէն:

Գրեցաւ սակաւ գիրս Ջ. եւ ԻԹ. (1480) թըւին:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 2711

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վարագ

 

… Գրեցաւ սուրբ գիրքս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի  Կարապետ սուտանուն կրաւնաւորի դատապարտեալ եւ անարժան ծառայի ծառայիցն աստուծոյ: Եւ իմ գրելով զայս ի հզաւր եւ ի լուսաւոր բանից, ի գեղեցիկ եւ յանուշահոտ ծաղկանց եւ զանազան բանից սրբոց վարդապետաց եւ ի տաւնից տէ րունականաց եւ ի սրբոց պատմութեանց ի մի հաւաքեալ, որ կեանս տա կամայորդոր լսաւղացն: Զոր տկար անձամբ իմով շարագրեալ եղեւ ի դուռն հրաշափառ եւ ի գերահռչակ սուրբ կաթուղիկէ Է. (7) եկեղեցեացս եւ ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանիս   Վարագայ եւ Երկոտասան սիւն լուսոյ վերնայարկ անապատին, ի թուականիս մերոյ յՋ. եւ

ԻԹ. (1480), ի կաթողիկոսութեանն  տեառն Սարգսի, եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր  Առաքել հէրպէտի, եւ յաշխարհակալութեան նետողական ազգին, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս:

Եւ արդ` աղաչեմ… յիշեցէք ի սուրբ եւ յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ գրոցս զՅոհանէս եւ զԵղիսաբէթ` աստուած-ողորմի ասելով նոցա: Եւ վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յուսոյ արքայութեանն թողութիւն մեղաց խնդրեցէք յաստուծոյ Կարապետ քահանային, եւ Յոհանիսին եւ Եղիսաբէթին` ծնօղաց նորին, եւ եղբարցն Յովհանիսին եւ Գրիգորին, եւ կանանց Դովլաթին եւ  Ալամշային, եւ ուստերաց եւ դստերաց նոցա` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն, ամէն:

… Այլ եւ զսիրելի եղբարսդ մեր` զպատուական քահանայսդ եւ զհաւատարիմ ժողովուրդստ` զայր եւ զկին, զընթերցողսն եւ զլսաւղսն, եւ խնամով պահողաց գրոցս` շապկով, շորով կապել տալով, Քրիստոս աստուած… թողցէ զյանցանս նոցա…:

… Դարձեալ, յիշեցէք յաղաւթս եւ ի մաղթանս ձեր զառաջնորդ սուրբ ուխտիս Վարագայ զտէր Յովանէս երջանիկ եւ զհեզահոգի արհքեպիսկոպոսն մեր, զտէր  Առաքել հէրպետն` հոգաբարձու եւ սպասաւոր վանացս, եւ զայլ սիրելի եւ խնամածու եղբարքս մեր` զսրբազան դասս քահանայից կրաւնաւորական անձանց` զՍուքիասն, զՍտեփանոսն, զԱտոմն, զԿարապետն, զՍահակն, զԹումէն, զՄարտիրոսն, զԳրիգորն զեկեղեցպան Մաղաքիայն, զՄկրտիչն, զՆերսէսն, զԽաչատուրն, զՄովսէսն, զՄարգարէն, զՅովանէսն եւ զըսպասաւոր եւ զաշխատաւոր տնտես խալիֆայն, այլ եւ զամենեսեան առհասարակ` զմեծ եւ զփոքր, որ գրեցան եւ որք մնացին…:

Այլ եւ ես` Կարապետ գըծող տառիս, թէպէտ եւ ողորմութեամբ տեառն սկսա եւ շնորհիւ նորին կատարեցի, բայց կամակցութեամբ եղբարցս եղեւ, ի մարմնաւոր աշխատութեանց խնամարկէին զմեզ, հատուսցէ նոցա տէր   աստուած զվարձս բարեաց երախտեաց նոցա եւ ազատեսցէ յամենայն սխալանաց, ի պատրանաց սատանայի եւ յաւիտենական տանջանացն, ամէն:

Եւ դարձեալ, աղաչեմ զամենեսեան վասն սիրոյն Քրիստոսի յիշել յաղաւթս ձեր զամենայն երախտաւորսն իմ առ աստուած` զՆերսէս րաբունապետ, որ ժամանեալ է աստ ի զրաւել մատենիս, եւ զՅովանէս առաջնորդ Վերին անապատին, եւ զ Գրիգոր սպասաւոր բանի, եւ զՅովսէփ կրաւնաւոր, եւ զՇահկանց Ստեփանոս` զհանգուցեալն ի Քրիստոս, որ ձեռնտու եղեւ ի Ներքսագոյն անապատին, հատուցէ նմա տէր աստուած զվարձս իւր: Այլ եւ  զԿարապետ քահանայ կազմող գրոցս, եւ զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր երախտաւորսն մեր, եթէ արք եւ կամ կանայք, եւ զվարպետն իմ զԳրիգոր Բերկրեցին, եւ զհարազատ եղբայրն իւր զՄկրտիչ, որ է քաջ հը[ռետո՞ր], եւ զանարժան գըծողիկս…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 5581

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

… Աստանօր աւարտեցաւ գիրքս այս, որ է Մաշտոց, ձեռամբ անարհեստ եւ անիմաստ, սուտանուն եւ մեղաւոր Հայրապետ աբեղայի, ի կըղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Սարգիս զօրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Ստեփան կաթողիկոսիս, ի թագաւորութեան Աղուպ-բէկին, ի թուականիս մերոյ ի ԹՃ. եւ ԻԹ. (1480) ամին, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս: Վասն ծովացեալ մեղաց մերոց կամք ի ձեռն յանօր[ին]աց ի հարկապահանջութիւն: Յայսմ ժամանակիս ցանկացող եղեալ բարեպաշտ հաւատարիմ տանուտէրն Կարապետ, եւ ետ գծագրեալ զսուրբ գիրգքս ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ  իւրն, եւ ծնօղացն իւրոյ` հօրն Ծերունին եւ մաւրն Գուլմելէքին, եւ եղբարցն Յովհանիսին, եւ Խալիֆին, եւ Կարապետին, կենակցին իւրոյ  Ասա-Խաթունին, եւ զաւակաց նոցին պարոն Ղաւչին, եւ Թումային, եւ Ջանազըզին, եւ Խաւսրաւին, եւ դստերացն Խանում-Հաթունին եւ Բար-Հազըզին, եւ Յովանիսի կենակցին` Թաթար-Խաթունին, եւ դեռաբոյս զաւակին իւրոյ Մխիթարին, եւ Խալիֆի կենակցին` Սալչուկ-Խաթունին, եւ իւր տղայոցն, եւ այլ ազգականացն մերոց եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, կենդանեացն եւ հանգուցելոցն ողորմի տէր աստուած եւ թողցէ զյանցանս նոցա: Եւ լսել տայ ձեզ Քրիստոս զերանաւէտ բարբառն Կարապետին եւ իւր ծնօղացըն…:

Եւ դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զիս` զանարժանս ծառայս… զՀայրապետ աբեղայս` գծող տառիս, եւ ծնօղքն իմ եւ զերախտաւորքն…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 327-328, ի Կ. Պօլիս, առ մասնաւոր ոմն

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Աւագ վանք

 

… Արդ գրեցաւ Գանձարանս ի սուրբ անապատս որ կոչի Աւագ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Կարապետիս եւ սուրբ Առաքելոցս, ի թուին ՋԻԹ. (1480), առ ոտս Յովհաննէս րաբունապետին, ձեռամբ անար հեստ գրչի Առաքել սուտանուն աբեղայի…: Յիշեսջիք զսուրբ ուխտիս առաջնորդն` զտէր Յովհաննէս եպիսկոպոսն, եւ զգրոց աշակերտներն, եւ զայլ միաբանք սուրբ ուխտիս` զաբեղայքն եւ զսարկաւագունքն եւ զգործաւորքն ի սուրբ աղօթս ձեր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 327, ի վանս Տէր Յուսկան որդւոյ

 

Գրիչ` Երեմիա

Վայր` Կեղի

 

Բայց գրեցաւ ձեռամբ Երեմիա սուտանուն սարկաւագի, ի քաղաքս Կեղի, ի դուռն սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Յակովբին, եւ սուրբ Սարգսին, եւ այլ ամենայն սրբոց, որ աստ կան. ի թուին ՋԻԹ. (1480):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վրաստանի Կենտրոնական պատմական արխիւ ֆոնդ 233, հմր. 584

 

Վաճառող` Գրիգոր

Վայր` Վրաստան

 

Ես` տէր Գրիգորս, եւ իմ եղբայր Ալադադս, եւ մեր որդիքս ծախեցաք սուրբ Աւետարանս վերայ Ճավի որդացդ` Վարձիգուլիդ, եւ ձեր ախբրացդ` Սիմէոնիդ, Ամիրգուլիդ,  Ղարիպշիդ եւ ձեր որդացդ. առաք զգինն անպակաս: Ոչ ով դավի չունի, ոչ հակառակ: Մեր սրտի առատութեամբ ծախեցաք: Այսոր վկայ է Մաթէոս եպիսկոպոս, տէր Անտոն, տէր Զաքարէ, տէր Գրիգոր, տէր Բարսեղ, Մլհամն, Շապանն:

Ես` Ճավի որդիքս` Վարձիգուլս, Սիմէոն, Ամիրգուլս, Ղարիպշէս, Ծղարաւէլս գնեցաք սուրբ Աւետարանս յիշատակ մեզ, եւ ծնողաց մերոց` հաւր մերոյ Ճաւին, մեր մաւրն Թա[նկ]-Խաթունին, մեր որդոցն` Ովանէսին, Հերապետին, Ջանուն, Խոցադեղին, Քարիմադինին, Միտիչին, Գրիգորին, Լաւմիսգուլին, Գուլիսգուլին:

Ով որ կարդէք կամ աւրինակէք յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Գրեցաւ ի թվաբերութեանս Հայոց ՋԻԹ. (1480), հոռի ԻԵ. (25):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Աղբաղ» Ա., էջ 231, Տիվրիկի ս. Աստուածածին եկեղեցի

 

Գրիչ` Զաւրվար

Վայր` Տիւրիկ քաղաք

 

… Արդ, ես նուաստ Զօրավար երէցս զմտաւ ածի զայս ամենայն եւ գրեցի սուրբ Աւետարանս ողորմութեամբն աստուծոյ` յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց Ստեփանոս քահանային եւ Նար-Մէլիքին, եւ կենակցին իմոյ  Մեհրի-Մելիքին, եւ հոգեւոր մօրն մերոյ մղտեսի Մինային, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ի վայելումն դեռաբոյս զաւակին իմոյ Յովհաննէս սարկաւագին…:

Որ է յիշատակ տէր Ներսէս եպիսկոպոսին, եւ գրեցաւ ի թուականութեանս Հայոց ՋԻԹ. (1480), ի քաղաքիս Տիւրիկոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի տաճարիս: Արդ, աղաչեմք զձեզ, ո՜վ մանկունք նոր Սիովնի, որք հանդիպիք այս սուրբ եւ աւետաքարոզ Աւետարանիս, կարդայք եւ աւկտիք եւ աւրինակէք ի սմանէ, յիշեցէք սրտի մտաւք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զԶաւրվար գրիչս եւ զվարպետն իմ զտէր Գրիգոր Չաղրոցն, այլ եւ յիշեսջիք զբազմերախտաւորն ի վերայ մեր զվարպետ  Սամուէլն, այլ եւ յիշեսջիք զհոգեւորն մեր ծնաւղ, որ երետ զխորներուն եւ զտնաւրինականացն զինչ որ խարճ եղաւ…, այլ եւ յիշեսջիք զպարոն Մելքիսեդն, որ զաւրինակն շնորհեց, այլ եւ յիշեսջիք, որ մեզ աւգնական է յամենայն պէտս հոգեւոր եւ մարմնաւոր:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՂՈՒԿԱՍՈՒ, ԻԳՆԱՏԻՈՍԻ

Երուսաղէմ 352, Ն. Պողարեան, Մայր ցուցակ, Գ., էջ 269

 

Հետ. կազմող` Գրիգոր Արճիշեցի

 

Յիմար Գրիգորս Արճիշեցի,

Կոխան ամէն վարդապետի,

Ինն հարիւր թվականի,

'Ւ ի քսան ինն աւելորդի,

Ի սուրբ Երուսաղէմս եկի,

Երեք տարի ի տեղս կացի:

ԶԱւետարանս Քրիստոսի,

Զգլուխս որ Ղուկաս անուանի,

Որ է մեկնեալ Իգնատիոսի

Աստուածաբան հեռետորի,

Բաներ ունի յոյժ պիտանի,

Քաղցրայհամ քան զխորիսխ մեղւի,

Ըստ իմ տկարութեանս կարի

Բանիկ-բանիկ դաս ասացի

Աւգնականութեամբն Յիսուսի:

Ի սուրբ Գէորգ սկիզ[բ]ն արի

Ի Նոր կիրակէն վճարեցի:

Կապն էր հնացեալ` նոր կազմեցի,

Հոգեւոր եղբայրն մեր բարի

Քաջ վարդապետն Եսայի,

Որ է ամէն շնորհաւք իլի,

Հմուտ ամենայն արհեստի,

Ի կապելն այս սուրբ կտակի

Խրատատու եղեւ մեզի:

Որք հանդիպիք այսմ տառի

Ընթերցմամբ կամ աւրինակի,

Միշտ յիշեցէք զմեզ յաղաւթի,

Ասէք մեզ աստուած-ողորմի.

Նայ, որ առատն է ի տուրս բարի

Ձեզ ու մեզ հաւասար ողորմի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7742

 

Ի թվիս ՋԻԹ. (1480). Եւ այլ յիշատակ է սուրբ Աւետարանս կրկին տէր Աստուածատրին, եւ իւր իրիցակնոչն, եւ անտրանիկ, գեղեցիկ սարկաւագ որդոյ տէր  Պապին, որ մահտարաժամով ի Քրիստոս փոխեցաւ, եւ միւս փոքր որդոցն, տէր Ավետիքին, եւ դստերացն Քուլաֆ-Խաթունին, իւր մամուն Ազիզ-Մելիքին, մաւրքրոչն Ուլու-Խաթունին: Թէ քահանա, թէ ժողովուրդ հրամանք չունենա զայս սուրբ Աւետարանս սուրբ Աստուա ծածնէս գրաւէ կամ ծախէ կամ այլ տեղ տա. թէ որ ձեռանամուխ լինա` նա անիծած լինա սուրբ Յարութենէս` որդոցէ որդիք, եւ այլ անէծք եւ պատիժ կրէ Յուդայի եւ խաչահանուաց : Եւ ով որ փառաւոր պահէ, նայ Քրիստոս զինքն զիւր տեսութեան եւ սուրբ արքայութեան արժանասցէ, որդոցէ որդիք: Եւ այլ ով քահանա կամ կրաւ[նաւ] որք, որք հանդիպիք, որք բանայք ու կարդա յք, նա աստուած ձեզ թողութիւն շնորհէ, եւ յիշատակացս ձեր աղաւթիւքդ թողութիւն խնդրեցէք, ողջ լերուք ի տէր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տ. Պալեան. Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց ի Թուրքիա, հտ. ա, տետր Ա, Կ. Պօլիս, 1892, էջ 11 Կեսարիայի ս. Սարգսի վանք հմր. 2

 

Գրիչ` Ստեփաննոս եպիսկոպոս

 

… Սմին` այս աստուածաւանդ սուրբ Աւետարանիս ցանկացա ես` նուաստ ծառայս աստուծոյ փցուն եւ անարհեստ գրիչս  Ստեփաննոս եպիսկոպոս: Իսկ յաւժարութիւն սրտիս եւ կարողութիւն եւ մարդասիրութիւնն աստուծոյ, որ յամենայնի կարող է եւ անյուսից յոյս է եւ անաւգնականից աւգնական, որ ոչ անտես առնէ զյուսացեալս յինքն. ի շնորհս նորա ապաւի նեալ սկսա, եւ նա ետ կարողութիւն հասանել յաւարտ սորա:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԻԹ. (1480): Վասն որո աղաչեմ զսուրբ դասք քահանայից, առհասարակ զհանդիպողսդ, … յիշեսջիք զտէր Ստեփաննոս եպիսկոպոսն, որ բազում աշխատութեամբ գրեց զսուրբ Աւետա րանս յիշատակ  Գրիգորիս` աւագ սարգաւագիս, յիշատակ իւր եւ արեան մերձաւորացն, յիշատակ դրի ի սուրբ երեք Մանկունքս: Ով զայս Աւետարանս ծախէ կամ գրաւի դնէ` զմասն խաչահանողացն առցէ եւ զպատիճն Յուդայի: Ով զայս յիշատակս քերէ կամ կեղեւէ` Յուդայի եւ Կայենի մասնակից լինի:

 

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԵՒ ՏՕՆԱՑՈՅՑ

ՍՑՎ հտ. Ա, 113, էջ 193

 

Գրեցաւ սայ ի թվականիս Հայոց ՋԻԹ. (1480), ի խնդրոյ պատուական եւ սուրբ կրաւնաւորի Յոհանիսի, որ մականուն Ճաւլա կոչի, ի վայելումն մանկանց եկեղեցոյ եւ յիշատակ իւր եւ իւրայոցն. աղաչեմ, որքան առնուք ի ձեռս ձեր ընթեռնելով եւ կամ ուսանելով յիշեցէք առ Քրիստոս զտէր Յովանէսն եւ զծնողսն իւր…:

Աղաչեմ եւ գրչիս անմեղադիր լեր, զի բանն մի հետ մէկի կու գար եւ գրելն կու ձանձրանայի, բայց աւրհնութիւնն յաստուծոյ է, նմա փառք յա[ւիտեանս]: