Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԱՇՏՈՑ

Մ. Աթոռ 104, «Էջմիածին», 1960 թ., Մայիս, էջ 57-58

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Արճէշ

 

ա

 

  Փառք … որ ետ կարողութիւն սխալամիտ եւ մատնադէտ եւ մեղսամած գրչի Յովանէս անարժան քահանայի յանկ հանեալ զաստուածախաւս կտակարանս աւժընդակութեամբ սուրբ Աստուածածնին` ամէնաւրհնեալ եւ գերագով կուսին Մարիամու: Զնա բարեխօս առ միածինն եւ աստուածն իմ Յիաուա Քրիստոս, աւարտեցաւ սուրբ տառս, որ այժմ Մաշտոց կոչի բոլոր, յամի ՋԼԵ. (1486) թուի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, ի յԱրճէշ քաղաքիս, ի հայրապետութեան տեառն տէր Սարգսի, եւ ի թագաւորութեան Յաղուպ ղանին, եւ յեպիսկոպոսութեան երկրիս տէր Յովանիսի եւ տէր Կարապետի եւ Գրիգոր վարդապետի: Ծաղկեցուսցէ զնոսա տէր աստուած ի վերայ ծաղկեալ գաւազանաց եւ յետ ազդեացս ելանելոյ սուրբ վարդապետացն դասակից եւ պսակակից արասցէ, ամէն: Որ եղեւ լրումն եւ կատարումն աստուածապատում սուրբ Մաշթոցիս ձեռամբ սուտանուն Յովանիսի աշխարհի իրիցու:

Եւ արդ, ո՜վ պատուական քահանայք եւ աստուածասէր ժողովուրդք, յիշեցէք ի Քրիստոս զստացօղ սուրբ գրոցս զուսթա Սարուղաւջն, եւ զծնողսն || զԱստուածատուր, եւ զեղբայրն իւր զՏիրատուրն եւ Մեծատուրն, եւ զմեծ պապն զՍարուն, եւ զկողակիցն իւր զԽէրմէլիքն:

Եւ դարձեալ աստուած-ողորմի ասացէք Սարուղաւջին, եւ ծնողացն` հաւրն Աստուածատրուն եւ մօրն Ուսթիանին, եւ եղբօրն Սարուղաւջին, եւ որդին Խալիֆին, ամէն:

Եւ դարձեալ կրկին յիշեցէք ի Քրիստոս Սարուղօջն, եւ զքուերքն իւր զՍոլթան-Խաթունն, եւ զՍայիպ-Սօլթանն, եւ զՂամար-Խաթունն, եւ զԹաթար-Խաթունն, եւ զՔիջի-Խաթունն, որ փոխեցեալ են առ Քրիստոս, եւ զպարոն Գորքն, եւ զմայրն իւր զՈւսթիանէն, եւ զծնաւղսն նորին զՅովաննէսն, ամէն:

Եւ դարձեալ աստուած-ողորմի ասէք պարոն Գորգուն եւ ծնաւղացն նորին, ամէն: Եւ դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Գորքն, եւ զամուսինն իւր զՓաշա-Խաթունն, եւ զծաղկեալ որդիքն իւր Գաւզալղաւջն, Շահ-Մեծատուրն, եւ զդստերքն իւր Պզտի-Խաթունն եւ Մուլքին, եի գնացելոցն առ աստուած` Մուլքի-բեկուն եւ զԽալիֆէն, եւ զամուսինն իւր զԹաթար-Խաթունն, եւ զդուստրն իւր զՇախ-Փարիխանն եւ Տուրիխանն:

 

բ

 

  Այլ եւ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ եղբայրք, որ սիրով կարդայք եւ կարդալ տայք, նա զվարձս ի Քրիստոսէ առնու[ք] եւ զգրոց շնորհս: Քանզի սա է լուսերանգ եւ վարդափթիթ եւ ծաղկաւէտ բուրաստան. սա է փարթամութիւն եւ անառիկ մեծութիւն. սա է պայծառութիւն սուրբ եկեղեցոյ. սա է հաց կենաց եւ ջուր անմահութեան. սա է գաւազան կաղաց եւ ճրագ կուրաց. սա է մեծութիւն աղքատաց եւ հանգիստ տառապելոց. սա է կերակրիչ քաղցելոց եւ լցուցիչ կարաւտելոց. սաէ բժիշկ հոգոց եւ խրախութիւն մարմնոց:

Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ լի բերանով աստուած-ողորմի ասցէք նալբանդ պարոն Գորգուն, եւ իւր ծնաւղացն, եւ հօրեղբաւրորդուն Ստեփանոս քահանային եւ եղբօրն Աւդլմուսեխին եւ Խամաւշին եւ Գուլչինարին, ամէն:

Եւ արդ ես` յետինս ի քահանայից եւ անմիտս ի գիրս գրչութեան Յովաննէս սուտանուն քահանայ զիմ անարժան երեսս ի գետին դնելով աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ քահանայք եւ ժողովուրդք, աստուած-ողորմի ասել ինձ անարժանիս, || եւ իմ ծնաւղացն` հօրն իմոյ Աստուածատրուն եւ մաւրն իմոյ Գուլիխասին, եւ երախտաւոր ուսուցչին իմոյ տէր Յովհաննիսին, եւ ծնաւղացն նորին Մանգասարին:

 

գ

 

  Տէր աստուած Յիսուս Քրիստոս ողորմեա ստացողի սուրբ գրոցս նալբանդ Սաուղաւջին եւ իւր ծնաւղացն, եւ անարժան Յովաննէս գրչի եւ իմ ծնաւղացն, եւ ձեր կարդացաւղացդ եւ լըսաւղացդ, առհասարակ, ամէն, եղիցի, եղից[ի]:

 

ԾԱԾԿԱԳԻՐ

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ ԵՒ ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 8452

 

Թաթէոս աբեղայ

 

Ինն հարուր թվին, երեսուն եւ հինգ ամին (1486)

Եղաւ խիստ ողորմն բան Թաւրէզ` խուճա Միրաքին:

Մեծի հիգշա[բ]թի աւուրն նա գնաց ի ժամատեղին:

Վարդապետն քարոզէր` նա ականջ դնէր քարոզին:

Դարձաւ, խոստովանեցաւ ու ասաց զուր անցանք նորին,

  Ի իններորդ ժամին, որ կեր||աւ զհաց պատուիրանին.

  Վարդապետն նստաւ աթոռ նմանակ մեծի Յիսուսին,

Նայ լուաց զձեռն, զոտն` զինչ Յիսուս իւր աշակերտին:

Մեծի ուրբաթի աւուրն նայ գնաց ի մէջ փողոցին,

Դուռն եբաց դուքանին, չէր գիտել թե չար կու խորհին:

Եկին դուռն դուքանին, թէ իման բեր մեր մեծուորին,

Նայ պատասխան յայն արար` հաւատամ զ[Յ]իսուս կենդանին:

Այն պեղ[ծ]ն էառ զսուրն ու էհատ զգլուխ խուճին

Այլ նմանակ Հերովդի, որ էհատ զգլուխ Մկրտչին:

Ձայն նհնչեցաւ քաղաքին, թէ Միւրաքն ըսպանեցին,

Հայցգուն բառանչուն եղաւ նմանակ զինչ Նիննուէ քաղաքին:

  Խապարն ինկ||արին տարան, թէ ղազէ քրիստոնէին,

Նայ դուռն փատշահին գնաց ու ասաց զուրանց նորին:

Եղբայրն իւր Սաւար անուն պատերազմեցաւ հետ նոցին,

Այլ նմանակ զինչ բերեմ եբ հագնուն զրեհն ի կռուին:

Փատշահն հրաման արար պարունացն, որ դուռն կային,

Գնացէք բռնեցէք այն պեղծն, կապեցէք ձեռն յետեւին:

Բերին դուռն փատշահին, նայ էհարց զարուն Միրաքին,

Նոցա պատասխան չտուին, պապանձեաց լեզուն բերանին,

Նայ դժարեցաւ սրտին, էառ քար էզարկ բերանին,

Հրաման դահիճին արար, եկին զգլուխ հատին:

Բարի անուն է Միրաք, որ ամէն աշխարհ գովէին,

Հայցգուն հոեւոր էր նայ, չէր բերել մայրն հողածին:

Եկին մարմին բարձին ու տարան իւր դարպասին,

Իւրեն այն պարուն որդիքն` պար առեալ սեւաւք սուք արին:

Մեծի աւաք շաբաթին, որ զատիկ էր Հայոց ազգին,

Պատուով թաղեցին զնա վարդապետն ու իրիցանին:

Եդին ի գերեզմանին զնշ[խ]ար խուճայ Միրաքին,

Հայցգուն անոշ հոտ բուրաց, ուղաբեր կանայք որ բերին:

Մէկ տուն Դուդոշին ասեմ, որ եբեր խապար Միրաքին.

Աստուած իւր մուրատն տայ, զինչ խորհուրդ ունի իւր սրտին:

Ես սուտանուն աբեղայ Թաթէոս գովքս ասի խուճին,

Ամենքն հայր մեր ասէք, յիշեցէք զ[Յ]իսուս կենդանին:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պատմւոթեան հայոց), էջ 343, Մշոյ ս. Կարապետ

 

Գրիչ` Մովսէս

 

Կատարեցաւ աւագն Միրաք ի թուականիս մերում ՋԼԵ. (1486) ամի, ի սոյն ամի, որ ես` Մովսէս գրիչս, զգրքիս օրինակն սկսայ եւ ստուգիւ քննեցի զպատմութիւն սորա եւ գրեցի առ ի լինելոյ մեզ մասն ողորմութեան ի նահատակութենէ սորա:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 1, «Էջմիածին», 1950թ., մայիս-յունիս, էջ 81-82

 

Գրիչ` Յովսէփ

Վայր` Ագուլեաց վանք

 

  Փառք … որ ետ կարողութիւն տկար ոգոյ եւ մեղսասէր եւ ախմար անձին Յովսեփի լոկ անուամբ աբեղայի հասնել յաւարտ այսմ Գանձարանի յամի ՋԼԵ. (1483) թուականի մերումս տումարի: Որ գրեցաւ ի վանքս Ագուլեաց, ընդ հովանեաւ ամէնաւրհնեալ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Թումայ առաքելոյս, առ ոտս երջանիկ եւ փառաւոր հաւրս հայրապետիս մերոյ տէր Ազարիին, աստուած ընդ երկայն աւուրս պահէ, ամէն, այլ եւ զմիաբանքս վանաց` զտէր Բարսէղ հայրագլուխ եղբայրն իմ եւ դասավար վանացս, զտէր Հայրապետն` ամենայն բանի հոգսատար, զտէր Շմաւոնն` հայրպետ վանացս, զտէր Անանիայ` քաջ գրագիր եւ կազմող, զտէր Յովանէս եւ զիւր աշակերտն Փիլիպոս սաղմոսերգողքն. զտէր Թադէոս Դեխայն, որ անուշահամ գնով զմեզ ճաշակեաց, զտէր Յակոբն` երախտաւոր վանացս, զտէր Դանիէլ փակակալն: Քրիստոս աստուած զսոսայ ի խորին ծերութիւն հասուցէ, որ շատ աւգնականութեամբ սպասաւորեսցին մեզ եւ կերակրեցին ամենայն բարութեամբ: Եւ զայլ աշխատաւորք վանացս` զտնտես Պապն, զմուքերի Աբրահամն եւ զայլսն, աստուած նոցա աշխատանացն վարձս հատուցանէ, ամէն:

Զստացող Գանձարանիս զՏիրանանց, որ ստացաւ զսա յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն. զհայ[ր]ն իւր Վարդան, եւ զմայրն իւր Ղադամ, եւ զեղբայրն իւր Վարդան, եւ զքուրն իւր Ըսթէ, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն` Սախաթան, եւ զՍէվլի,   զՈխաթուն, զՓիրաթան, զԱղաջան, զԱմիրջան, զՍաֆար, զԴմսխաւջայ, զԱխեջան, Քահնափուշ, Ամնադին, զԱյնալ, Ասուգան, Փերիխան, Թուրուանդայ…

Եւ զիս` զբազմամեղ եւ զանարհեստ գրիչս զՅովսէփ յիշել աղաչեմ, որ շատ եւ բազում աշխատեցայ ի գրելն սրբոյ: Բայց սխալանաց եւ խոշորութեան սորա անմեղադիր լերուք, վասն զի կար մեր այս է: Այլ եւ զդպիրքս զՈւլուբաբէն, զՄկրտիչն, որ զթուղթն կոկեցին յիշել աղաչեմ: Զտէր Ներսէս կոյսակրաւն աբեղայն, որ շատ աշխատեցաւ, ընդ նմին եւ զԽաւնդվալին, որ զստակն ապասպարեց յիշել աղաչեմ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7776

 

Գրիչ` Ալէքսանոս

Վայր` Արքաի վանք

 

ա

 

Ես` տէր Ալէքսանոս եպիսկոպոսս գրեցի զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ եւ իմ ծնողացն, հաւրն իմո Յովսէփ քահանային, եւ մաւրն իմոյ Ազիզ-Մէլիքին, եւ եղբարցն իմոյ Մարտիրոսին եւ Մաթէոսին, եւ քիւրն իմ` Ուստիանա ապաշխարողին, որ փ||ոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զկենդանիսն` Եղիսաբեթն եւ Վառվառն, զՀռումսիմէն, եւ զհարսներն Անա-խաթուն, զՄարիանն, եւ զաւակ նոցա զԿարապետն` հանգուցեալն ի Քրիստոս, զդեռաբուսն զԴանիէլն, եւ զդուստրն Ոսկանց, Գաիանց, եւ զԽուտաբախշ, եւ զՄաղաքիա: Եւ հաւրեղբայրն մեր` զՄանուկն, եւ զկողակիցն իւր Խոնդ-Խաթուն, ԶզՄանուելն, զՄուսէսն, որդից իւրեանց, այլ ազգականաց` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա…

Քրիստոս աստուած, զտէր Ալէքսանոս, եւ զեղբայր իւր զՏիրաւաք աբեղէն, իւրեանց ծնաւղաւքն ի արքաութիւն ժողովեա եւ ասա` Ծառայ բարի եւ հաւա[տա]րիմ, մուտ ուրախութիւն տեառն քո:

  Դարձեալ երես անկեալ աղաչեմ զդասս || սրբազան քահանիցդ. եւ որժամ կարդաք կամ օրինակէք իշեցէք ի սուրբ յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զվերոասացեալսն եւ դուք յիշեալ լիջիք աստուծոյ, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի վանքս Արքաի եւ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի թագաւորութեանս Եաղուբ պեկին, ի կաթողիկոսութիւնն տէր Շմաւոնին, ի թվականիս Հայոց ՋԼԵ. (1486), ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Եւ զսպասաւորն մեր Խերիկ ապաշխարողն իշեցէք ի Քրիստոս, ամէն:

Զկազմող սուրբ Աւետարանիս` զմեղօք ոգի Դաւիթս յիշե-Մէլիքն, յիշողքն տիշեալ լիցի[ն] տեառն յաստուծոյ, ամէն:

 

բ

 

  Ո՜վ հանդիպողք, որ հանդիպէք յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զպարոն Սահիբն, որ զԱւետարանս արծաթի երետ. յէտի յիշողքն` զԱթայ-Մէլիքն, յիշողքն յիշեալ լիցի[ն] տեառնէ յԱստուծոյ, ամէն:

 

գ

 

Աստուած ողորմի Վախախին, սր երետ արծաթն, պատուեցաւ սուրբ Աւետարանս:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Վենետիկ 1523

 

Վայր` Թանատեանց վանք

Գրեալ ի վանս Թանատեաց, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփանոսի եւ սրբոյն Կարապետի: Ստացող տէր Յակոբ քահանայ, որդի Գալուստ քահանայի եւ Կոզալաղի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պատմութեան Հայոց), էջ 336, Եւդոկիոյ ս. Երրորդութիւն եկեղեցի

 

Նուիրատուք` Իգնատիոս եւ Ստեփաննոս

 

Շնորհօքն աստուծոյ եւ սուրբ Ստեփաննոսին եւ Եղեգեց տանուտերացն մեք` Իգնատիոս ու Ստեփանոս համեղբարս, տուաք զմեր հօր` տէր Մատթեոսի ձեռագրած Գանձատետրս ի ձեռն տէր Եղիշայ արհիեպիսկոպոսին, որ դնէ ի սուրբ ուխտն ի Նորավանս, անջինջ յիշատակ մեզ եւ ծնողաց մերոց եւ առաջին նախնեացն, եւ նա խոստացաւ ի ձեռն խարազն ճգնաւոր միաբանացն, որ ժողովին ի սուրբ ուխտն եւ զմեզ ի ժամ աղօթիցն յիշեն եւ աստուած-ողորմի ասեն եւ պատարագեն. եթէ ոք մերոց կամ յօտարաց հանել ջանայ ի դրանէ աւագ սուրբ Նշանին` անէծս կրեսցէ:

Եւ յորժամ ընծայեցաք էր թիւ. Հայոց ՋԼԵ. (1486):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5187

 

Գրիչ` Նիկողայոս

Վայր` Արծկէի Սքանչելագործ վանք

 

ա

 

… [Գրեցաւ] ի թուայբերութեան հայկազան տաւմարիս ՋԼԵ. (1486) ամին, յանառիկ եւ ի տիրախնամ Արծկէ վանս Սքանչելագործ զաւրայվարիս, եւ հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ եւ ի նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, զի կեղեն զազգս քրիստոնէից: Զոր տեսեապ զայս սուրբ գանձս աստուածայխօս եւ զլուսափայլ եւ զպատուական մարգար||իտս, եւ ցանկացաւ այս հոգեկեցոյց սուրբ Աւետարանիս աստուածասէր եւ հաւատարիմ տանուտէրն զՂարիպշէն եւ զորդին իւր զՓալիկ, որ տարաժամ մահւամբ մարտիրոսեցաւ առ Քրիստոս մեծ տաւնի` աւաք զատկի, յօր կիրակի…  

Այսպես է զՓալիկ, եւ զծնօղն իւր զՂարիպշէն, եւ զմայրն իւր Շնա խորն || ի յոլովութենէ մեղացն իւր վարկեալ եւ ի հղճէ մտացն հարեալ եւ ի սպառնալեաց անշէջ գեհենոյն տոչորեալ` զաստուածախաւս կտակս զայս արար ճարակ փրկութեան հոգոյն իւրոյ` ի յան[ն]երելի գեհենոյ եւ պաշար երկնաձիգ ճանապարհին…

Յիշեցէք ի Քրիստոս զՂարիպշէն, եւ զկեն||ակիցն իւր Շնախորն, եւ որդոց իւրեանց` Փալկէն, որ մարտիրոսացաւ առ Քրիստոս, եւ միուս դեռաբոյս որդոյն Մխիթարին, եւ քւեր Խումարին, եւ հանգուցելոցն առ Քրիստոս զԱղուպշէն, եւ զՍադաղէն, եւ զՄլխամն, եւ Դարման եւ Ովանէս, եւ զքոյրն Նուրիխաթուն, եւ Շախփաշէն, եւ Գուլչիչաք, եւ միուս Շախփաշէն:

Ես` Նիկողայոս եպիսկոպոսս, տեսի զսէր եւ զփափաք հաւատարիմ տանուտրոչն Ղարիպշին… եւ գծագրեցի մեղսամած մտամբս աստուածախօս Աւետարան ի լաւ եւ յընդիր աւրինակէ…

… Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստաս զՈստանայ քահանաքս` զպատուական փիլիսոփան տէր Ատոմ, եւ զորդին իւր Ստեփանոս, զԹադէոս   քահանայ, զԿարապետ քահանայ, զտէր Մէլքէսէթ աւաքէրէց, զտէր Մե[ս]րոփ, զտէր Ատոմ Վարդպետեց, զտէր Աւետիս, զտէր Առաքել, զտէր Գրիգոր, զտէր Մկրտիչ, զտէր Յովանէս, զտէր Ներսէս, զտէր Աստուածատուր, զտէր Ղազար: Այլ եւ աղաջեմք սպասաւորք սուրբ Նախայվկայ սուրբ Ստեփանոսիդ, որ լաւ խնամ տանիք ի վերայ սուրբ Աւետարանիս եւ հանապազ ընդհեռնուք եւ աստուած-ողորմի ասեն աշխատաւորաց, ամէն:

Եւ արդ, ես` Ղարիպշէս, եւ կենակից իմ Շնոխորն ստացաք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ վաստակոց մերոց` յիշատակ հոգոց մեր[ոց. եւ տո]ւաք զսա ի սուրբ Ստեփանոս Նախավկայն Ոստան քաղաքի, որով զուարճասցին սովաւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյն, եւ ոչ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Ստեփանոսին, ոչ ծախելով եւ ոչ գրաւելով, ոչ մերոց եւ ոչ յաւտարաց:

 

բ

 

  Ես` Նիկողոս ծոյլ 'ւ անարժան,

Որ ի մեղաց մէզ կու ծփամ,

Աստուծ ողորմին ասցէք անխափան,

Վասն իմ մեղացն թողութեան:

Յիշողաց մեղքն ջնջի,

Ընդ նահապետասցն դասեցի,

Եւ ի Քրիստոսէ փառաւորի, ամէն:

 

գ

  Զմեռեալ հոգով Նիկողայոս գրիչս, եւ զխղճամահ Աղուպշէն, եւ զմայրն իմ Թուրվանդայ յիշէ ի Քրիստոս աստուած, յիշողացտ ողորմի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5201

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Արճէշ

 

Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ սրբասէր եւ ընդրեալ, աստուածասէր եւ հոգեպաշտ հոգեւոր մաւրն Զարմանդուխտին, որ ստացավ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր…

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի քաղաք Արճէշ, ի դուռն Ծիրանաւոր սուրբ Աստուածածին, ի հայրապետութեան տեառն տէր Սարգսի, եւ ի թըւին Հայոց ՋԼԵ. (1486), ձեռամբ անարժան եւ սուտանուն գրչի Ատեփանոսի: Եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ || կարի մերում, զոր պարգեւեալ մեզ մարդասէր հոգին` բազում աշխատանաւք եւ ցաւագին տրտում անձամբ գրեցի անարժան ձեռամբ իմովք, ի ստոյգ եւ յընդիր աւրինակէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Իրան, Փերիա գաւառ, Ադիջան գիւղ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Բարսէղ

Վայր` Ասպիսնակ գիւղ

 

Աւարտեցաւ ի թվին ՋԼԵ. (1486), ի գաւառի Քաջբերունոյ, որ կոչի Արճէշ, ի գեաւղս Ասպիսնակ, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոսի Նախավկայի եւ սուրբ Երից մանկանց վկայիցն: Այլ եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Բարսէղ մեղսամակարդ գրչի, ի խնդրոյ Յովհաննէս քահանայի… որոյ ցանկացող եղեալ … տանուտէր Դովլաթիար` ստացաւ ի վայելումն որդւոյն իւրում` սրբասէր տէր Յովհաննէսի, եւ յիշատակ մեծ պապին պարոն Մէրհանին, եւ կողակցին իւրոյ Թուրվանդայ-Խաթունի, եւ զաւակացն նորին Դովլաթեարին եւ Շահրիեարին եւ Սաղդաթեարին, Դովլաթեարի ամենօրհնեալ եւ ծաղկեալ զաւակացն` տէր Յովհաննիսին, եւ Խուեարին, եւ Գուլիարին, եւ դստերն Խուբնիկարին եւ Շահնիարին, եւ զիւր օրհնեալ զաւակսն զՄուրադն եւ զԵզդանբախշն, եւ դստերքն զՄէրիշէն եւ Գուլամփաշէն, եւ զկողակիցն զՄաղթուշէն, եւ զմիւս եղբայրն զՍաղդաթեարն, եւ զկողակիցն Նորին-Խաթունն…

Արդ, ես գրիչս Բարսէղ քահանայ. յիշեցէք զիս, եւ ծնողսն իմ` Մկրտչին եւ Մելիք-Խաթունին, եւ կողակցին Մրվաթ-Խաթունին, եւ դեռաբոյս զաւակին իմ Վրթանէս, եւ դստերն իմ Մէլէքսին եւ Գուլփաշին, եւ զուսուցիչն իմ տէր Ազարէն…   

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 537, ՄՏՄ եւ ՄՏԱ

 

Գրիչ` Մխիթար

Վայր` Սըղգայ

… Գրեցաւ սա ձեռամբ անիմաստ եւ անպիտան Մխիթար քահանայիս` թըմրեալս ծուլութեամբ ի տիղմս մեղաց … Եւ գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Փրկչին ի գեաւղն Սըղգայ: Զոր տեսեալ զսորա փարթամ վայելչութիւնս բարեպաշտ եւ աստուածասէր կրաւնաւորն տէր Յովհաննէս, եւ ստացաւ զսուրբ Գանձարանս ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց` հօրն Յովհաննիսի եւ մօրն Շնորհաւորին, եւ պապուն Մխիթար, եւ միւս պապուն Մկրտիչ քահանային, եւ որդոյ նորա Թադէոս քահանային…

Արդ, գրեցաւ Գաձարանս ի թվականիս Հայոց ի ՋԼԵ. (1486), յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Վարագայ տէր Յովհաննէս արհեպիսկոպոսին` սրբազան եւ հեզահոգի, որ զդասս կրօնաւորաց սիրով կու յարմարէ, եւ աշխատաւորացս վերակացու լինի…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ե. Լալաեանց, Ցուցակ Վասպուրականի 205, սիւն 503-504, Մոկաց Ամենափրկչի վանք 17

 

Գրիչ` Յովհանէս

Վայր` Հիզան

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ` ոմն ի լուսածնեալ զարմից սրբոյ Սիոնի տէր Յովհաննէս եպիսկոպոս, զոր ի վաղուց հետէ ցանկար այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս, եւ ետ գրել յիշատակ իւրոյ, եւ ծնօղացն իւրոց … եղբօր` Թումին եւ Տիրատրուն, եւ քւերն` Մընին, եւ եղբօրնորդոյն` Բարսեղ քահանային, յորոյ անուն է Աւետարանս, եւ մօրն Խոցին, եւ եղբօրն Սիրու[ն]ին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն սոցա եւ զերախտաւորսն, որք յիշատակ ունի[ն]…

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ի ՋԼԵ. (1486), ի քաղաքս որ կոչի Հիզան, ձեռամբ անարժան փծուն գրչիս Յովհաննէս սուտանուն քահանայի, ի հայրապետութեան հայկազեան սեռի [Էջ]միածնի տեառն Սարգսի, եւ մերոյ կաթողիկոսի Աղթամարայ Ստեփաննոսի: Տէր աստուած, պ[ահեա] անսասան զաթոռ հայրապետութեան եւ գթագաւորութեան մերոյ ազգին:

Այլ եւ գրեցաւ սուրբ Աւետերանս ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Սարգսի զաւրաւարին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսին, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Գէորգեայ, որ է հեռի, ձեռամբ Յովանէս սուտանուն քահանայի եւ ախմար գրչի…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5361

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Հիզան

 

  … Ոմն աստուածասէր եւ բարէմիտ, անուն կոչեալ Անտոն քահանայ… ետ գրել գսա յիշատակ հոգոյ, եւ ծնողացն` Խոսրովին եւ Ազըզին, եւ ջոջմամուն` Սանդուխտին, եւ հօր ծնողացն, ի մեծ թուիս եւ մերո կաթողիկոսութեան Աղթամարայ տէր Ստեփանոսի, զոր տէր աստուածն Իսրայէլի պահեսցէ անսասան զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական մերոյ ազգին:

  Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետերանս ի քա||ղաքս, որ կոչի Հիզան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարի եւ որդոյ նորա Մարտիրոսին, եւ սուրբ Գէորգեայ, որ է սակաւ մի հեռի…

Արդ, աղազեմ զձեզ, ո՜վ սրբասէր մանկունք Սիոնի, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զիս` զանարժան գրիչս` զՄկրտիչ քահանայ, եւ զծնաւղսն իմ զՍուլտանշէն եւ Թուրվարդէն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն, եւ զվարպետն իմ Յովանէս քահանայն, եւ զայնոսիկ, որ ի վերայ մեր աշխատանք եւ երախտիք ունին…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ, 65, «Էջմիածին», 1944 թ. I, էջ 36-37, 1957 թ. IX-X, էջ 81-82

 

Գրիչ` Մովսէս

Վայր` Բաբերթ, Անոց անապատ

 

  … Յիշեսջիք զստացող եւ զգծագրող սուրբ Աւետարանիս զբազմա մեղս եւ զանարժան զՄովսէս աբեղայս, եւ զհայրն իմ զՍտեփանոս, եւ զմայրն իմ զԵղիսաբեթն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր, նաեւ ուսուցիչն իմ` զտէր Կիրակոս եպիսկոպոսն, եւ զամենայն երախտաւորսն մեր…

Բայց գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԼԵ. (1486), ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, ձերամբ մեղսայմած եւ անիմաստ գրչի Մովսէս աբեղայի, ի գաւառս որ այժմ ասի Բաբերթ, ի յանապատն որ կոչի Անլոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ Յովհաննու Կարապետին, ի յառաջնորդութեան վանացս տէր Մեղետուն աբեղայի, որ ծերացեալ անձամբ սպասաւորէր մեզ ի գրել սուրբ Աւետարանիս, աստուած զիւր հոգին եւ բարի ծնաւղացն հոգին անմահական հացովն կերակրէ: Յիշեսջիք եւ զՋոհար տնտեսն, որ բազում աշխատութեամբ սպասաւորէր վանացս, աստուած զիւր հոգին լուսաւորէ:

Այլ եւ յերես անկեալ աղաչեմ զհանդիպողսն խոշորութեան եւ սխալանաց ան[մեղադիր լինել||

 

ՀՄԱՅԻԼ

Երեւան, հմայիլ 108

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աւագ վանք

 

Փառք … գրեցաւ սուրբ Կիպրիանոսս, որ է մատեան, ձեռամբ Գրիգորի անարժանի, ի [թուա]կանիս մեր հայկազեան Ջ. եւ ԼԵ. թիւ յաւելեան (1486), ի յանապատս պատուական, որ Աւագ վանք կոչի անուամբ, ի դուռս երկնանման սուրբ տաճարացս, որ յանուն սուրբ Աստուածածնին, եւ || հայրապետին եւ սուրբ առաքելոցն կառուցեալ կան:

Որ եւ սոցին բարեխաւսութեամբն

աղաչեմ զաստուածն բան,

հօր եւ հոգովն միաբան,

զի սրբոց անուանքն, որ աստ գրեցան,

եւ նոցին [բա]նքն աղաւթական,

եւ Քրիստոսի || լիցի միշտ պահապան,

յորոց անուն գիրըս գրեցան,

որքան յաշխարհս է նա կենդան,

եւ յետ մահու ի հող տապան

եւ աներեկ աւրն յապագան`

արքայութեան առնէ արժան, ամեն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՄՏՄ, Մ. Բարխուդարեանց, Արցախ, էջ 296-297

 

Գրիչ` Աթանաս

Վայր` Աւծոպոյ վանք

 

Եւ արդ, ես` անարժան գրիչս Աթանաս` զծոյլս ի բարեաց, որ անարժան ձեռաւքս գրեցի զսուրբ Աւետարանս, ի թուականիս Հայոց ՋԼԵ. (1486), ի սուրբ ուխտս Աւծոպոյ, ի դուռն սուրբ Աստուածածնի, յիշատակ Գասպարին, եւ ծնողաց իւրոց, եւ որդւոցն Պաղտասարին, Գրիգորին, Մելքումին, Հըրապետին, Պաղին, եւ դստերացն` Մարիանին, Մարգարտին, Զիֆիխանին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Դարձեալ յիշեցէք Գասպարն` կենակիցն Պաղին, միւս որդին տէր Սիմէոնն` վայելող սուրբ Աւետարանիս, եւ կենակցին Սանդուխտն, որ ի Քրիստոս է հանգուցեալ, միւս կենակիցն` Թաման, եւ որդիքն Շահնազարըն, տէր Յովհաննէսն, Պալասանն, դուստրն Մարիան, հարսներն Նազլուխանն, Գուլաւդարն, Խանումն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Լայդենի համալսարան, Ֆ. Մակլեր, Ցուց. 15 էջ 32-35

 

Գրիչ` Յովանէս Երզընկեցի

Վայր` Կեսարիա, Գրիգոր Նիւսացւոյ անապատ

 

ա

 

  Գրեցաւ եւ ծաղկեցաւ եւ ոսքով զարդարեցաւ աստուածաբուխ սուրբ Աւետարանս Քրիստոսի ձեռամբ բազմամեղ եւ փծուն, անիմաստ եւ յանցաւոր գրչի Յովանիսի Երզընկեցւոյ, ի թվականս Հայսց ի յինն հարյուր ԼԵ. (1486), ի գաւառս Կեսարիա Կապադովկացւոյ, ի հռչակաւոր անապատիս սրբոյն Գրիգորի Նիւսացոյն, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփաննոսի Ուլնեցւոյն, եւ սրբոյն Մեկեռիոսի զինաւորին || եւ այլ բազմահ[ա]ւաք սրբութեանցս, ի յեպիսկոպոսութեան այսմ նահանգիս տէր Կիրակոսի սրբասնեալ արքեպիսկոպոսի եւ տէր Անդրէասի։

Ի այսմ դառն եւ համբարի ժամանակիս ցանկացող եղեալ աստուածային սուրբ Աւետարանիս ի բարի յարմատոց ծնեալ եւ աստուածային աւրհնութեամբ սնեալ պարոն Խտըրշան, եւ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր, եւ կողակցին իւրոյ Խաթուն-Փաշային, եւ մեծ պապուն իւր Փանիկին, եւ Սառային, եւ որդոցն իւր Եմինին, եւ կողակցին իւր Պաղպատին, եւ որդւոյն իւր Ամիր-Սարգսին, եւ դստերն Մթխալին, եւ քըւերցն Խունտի-Փաշային եւ Խաս-Աննային, եւ հաւրեղբարցն Նիկաւլին եւ Ամիրին, Պուլէ եւ մղտեսի Մելիքշին, եւ դստերն Մարթային, եւ մաւրն հաւրն Աստուածատուրին, եւ իւր կողակցին Խութանին, եւ Խտրշին, աներոջն մղտեսի   Մանուկին, եւ Խթայ-Փաշային, || եւ Խտրշին փեսային` Ուլուպակին: Եւ եդիւ յիշատակ անջնջելի ի դուռն սուրբ Աստուածածնին, որ կարդան հանապազ եւ յիշեն եւ աստուած ողորմի ասեն: Քահանայք եւ սարկաւագունք, խնամով պահեցէք եւ դաստառակաւ բռնեցէք, զի եւ դուք առնուցուք վարձս ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ:

Դարձեալ լսեցէք քահանայք եւ ժողովուրդք, որ չունի ոք իշխանութիւն ոչ յիմոց, եւ ոչ յաւտարաց հանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ ուրբ Աստուածածնիս, եւ թէ ոք հանել ջանայ` ինքն իւրայովքն ելցէ յարքայութենէն եւ մասն եւ բաժին զՅուդայի եւ զխաչահանուացն ընկալցի: Եւ խնամքով պահաւղքն աւրհնին յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց նորա, ամմէն:

Յիշեսջիք ի Քրիստոս զուսուցիչքն իմ զՍամուէլ եւ Պետրոս կուսակրաւն աբեղայքն, որ բազում աշխատութեամբ սնուցին եւ ուսուցին զմեզ. հատուսցէ նոցա տէր աստուած զերկնից ար||քայութիւնն եւ զանտրտում ուրախութիւնն, ամմէն։

Դարձեալ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զեղբաւր դուստրն իմ զԳոհարն, որ ի մագաղաթին շինելն շատ աշխատեցաւ, ողորմի աստուած իւր հոգւոյն, ամմէն:

 

  բ

 

Պարուպետիցդ սուրբ հարց մեր եւ եղբարց հողս եւ մոխիրս Յովհանէս յանցաւորս` գրող սորա եւ ծաղկող, պաղատիմ ձիշել զմեզ մերայնովքն ի Քրիստոս եւ աստուած զձեզ յիշեսցէ, ամէն:

 

գ

 

Զդատապարտ ծառայից ծառայս զՅովանէս յանցաւոր. եղկելի, տարտամ եւ փցուն գրիչս յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8933

 

Հետ. ստացող` Աբրահամ

 

  Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ ընթերցողք եւ լսողք, սերտ սրտիւ աստուած ողորմի ասացէք Աբրահամուն եւ իւր տղայոց, որ յետոյ զյիշատակարանս գրել ետ: Լի բերանով աստուած ողորմի ասացէք Դավիթ քահանային եւ ծնօղացն եւ եղբարցն, ամէն, եւ որ աստուած-ողորմին ասէ` աստուած իւր ողորմէ, ամէն:

Թ. վ. ՋԼԵ. (1486):

Զվերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զԱբրահամ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած ողորմի ասացէք: Յետոյ զԱւետարանն գողացան եւ տարան Աւետարանն իւրն: Եւ ինքն գնեաց ի ԿԴ. (64) թանկայ, աւլ մոլնք(՞) ոչ մերոց եւ ոչ յաւտարաց դաւի առնէ մասն զՈւդային ճաշակէ:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ ՄԱՏԹԵՈՍԻ ՆԵՐՍԻՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

Երուսաղէմ 283, Ն. Պողարեան, Ցուցակ, Գ., էջ 110-112

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

ա

 

… Վասն որոյ վստահացեալ ի սա եւ փափաք եղեալ սմա, զոր ես տառապեալս գրեցի տկար անձամբս եւ անարհեստ գրչիւս, եւ զոր գրել տուի Թորոս քահանային եւ զնորա գրեալն սրբագրեցի եւ գլխագրեցի ըստ իմում կարողութեան:

Երջանիկ րաբունապետին իմոյ եւ սրբազան հաւրս բարերարի, որ Ամլորդուն անուամբն վերակոչի Գ. Զ. Յ. Ճ. Դ. Չ. Մ., եւ նորին տրուպ աշակերտիս Ս. Ի. Ս. Ո. Ն. Ա. Փ. Ե. Տ. Ս., այլեւ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնաւղացն մերոց, եւ ամենայն երախտաւորացն մերոց, որ ըստ հոգոյ եւ ըստ մարմնոյ, եւ ամենայն սրբազան եղբարցս եւ հոգեւոր որդեկացս, որ կան ի սուրբ անապատս ի յԱւագ վանքս, ընդ հովանեաւ սուրբ տիրամաւր Աստուածածնին, սուրբ Առաքելոցն եւ սուրբ Կարապետին, այլեւ միաբանից սուրբ ուխտին, որ կան ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին, ի մեծամեծաց մինչեւ զփոքունս…

Գրեցաւ ի թվիս ՋԼԵ. (1486), ի Քրիստոսի աստուծոյն մերոյ

 

բ

 

Ո՜վ ընթերցող այսմ տառի,

Յոժամ կարդաս կամ բան աւգտիս,

Յայնժամ յիշեա զեղկելիս`

Ստեփանոս մեղաւք գերիս:

Այլ եւ խընամ տար դու գրիս,

Մաքուր պատէ, թող դու աւրհնիս,

Ճենճոտ յեռամդ մի աստ հպիս,

Թէ կատարեալ սէր դու ունիս:

Մի հանց բանար քան զչափն ի վեր,

Որ մաղթելով քնդրեմ, ո՜վ տէր.

Յերակ խնամ տար իմ ընկեր,

Առ մեզ արա դու եղբաւր սէր:

Զիմ աղաչանքս դու լսէ.

Որ պաղատիմ` ի միտ պահէ,

Զմեզ ի յաղաւթըս քո յիշէ,

Եւ դու աւրհնիս ի Քրիստոսէ:

 

գ

 

  Տէր բարերար Յիսուս Քրիստոս, զԹորոսիկ սարկաւագիկս պահեա խաղաղութեամբ, եւ տուր շնորհս սմա, զի առողջ կենօք ժամանեսցէ ի յաւարտ եւ ի կատարումն գրոցս: Եւ զիս զանարժան ծառաս քո զՍտեփաննոս պիտակաբար սպասաւոր բանի` ընկեալ որպէս զանառակ որդին, եւ տուր ինձ լումաս ի քո առատ պարգեւացդ, եւ հան մասն եւ բաժին ընդ սիրելեաց քոց, եւ ամենայն երախտաւորաց մերոց զփափագս լցոյ, ամէն:

 

դ

 

  Ո՜վ պատուական եւ ցանկալի եղբայրք, որք հանդիպիք այս հոգեբուղխ բուրաստանիս եւ լուսազարդ սուրբ կտակիս, աւգտիք ինչ ի սմանէ եւ մխիթարիք` յիշեցէք սրտի մտաւք զանարժան գրիչս` զՍտեփաննոս պիտականուն բանի սպասաւորս եւ զամենայն երախտաւորսն մեր, մանաւանդ զսրբազան եւ զերջանիկ րաբունապետն մեր Յովաննէս: Եւ աստուած զձեզ յիշէ ի բարին, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 122 (323), Բ. Սարգիսեան, Ցուցակ, հտ. Ա, 537

 

Հետ. ստացող` Հռիփսիմէ

 

ա

 

  Ես Հռիփսիմէս, որ գնեցի սուրբ Աւետարանս ի Մարտիրոս իրիցէն Ե. (5) ֆլորի, առ յիշատակ, եւ է իմ հաւրն խզէլաւղլան Պետրոսին եւ ամենայն արեան մերձաւորաց. դրի յիշատակ ի դուռն սուրբ Սարգսին, որ յիշէ զմեզ իւր սուրբ աղաւթքն` աստուած յիշէ զինքն իւր արքայութիւնն:

 

բ

 

Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Հռիփսիմէ մաւրն, եւ հօրն իւրոյ Պետրոսի, եւ Մովսէսին եւ Մատթէոսին, ի թուին Հայոց ՋԼԵ. ու Ե. (1486):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2864

 

Ծաղկող` Շմաւոն

 

ա

 

Վայ ինձ մեղաւորիս,

Որ չէնք կատարող ի հրամանիս,

Որ գիտէ եւ իմանայ`

Ոչ պահէ զհրամանս որ իս,

Քրիստոս աստուած ողորմեա քու աղքատիս,

Որ լրբեցաք ի սուտ ծաղկիս,

Չէինք արժան զայս գործելոյ,

Ճշմարիտ 'ւ սուրբ Աւստարանիս,

Դու աւգնական լեր ղարիպիս,

Հոգիս փթեալ ի մեջ մարմնիս,

Քրիստոս աստուած ողորմեա աբեղայիս

Շմաւոն անարժանիս:

Քրիստոս աստուած ողորմեսցես

Թոխցես զանցանս Նաթել տատիս,

Իւր ծնաւղաւքն քո արքայութեանդ արժանաւոր կոչես: 

 

բ

 

  Քրիստոս աստուած, քո սուրբ արքայութեան արժան արայ զՆաթել տատի հոգին, որ բազում ծառայեաց զմեզ ի ծերութեան իւրոյ` խոնարհ   սրտիւ եւ հեզ հոգով:

  Թվան. ՋԼԵ. (1486):

Աստուած թողու զՆաթել տատին մեղքն, Քրիստոս զիւր դատաստանն քաղցր առնէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տիրայր, Ցուցակ Օքսֆորդի Բոդլեան գրատան, Ms. Arm. E 40, Մատենադարան, «Անհատական արխիւներ», թղթ. 122, էջ 1729-30

 

  Յորժամ աւարտեցաւ սուրբ յԱւետարանս թուական ՋԼԵ. (1486) էր:

Զստացաւղ սորա զՆահապետ քահանայս յիշեցէք եղբայրք, եւ զիս զեղկելիս, եւ հայրն իմ եւ մայրն իմ, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: