Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ա. Սիւրմէեան, Ցուցակ Հալեպի, Ա, 30, էջ 68

 

Գրիչ` Բարսէղ

 

ա

 

…Այլ եւ գրեցաւ սա ձեռամբ յոգնամեղ եւ փըցուն գրչի Բարսէղ սուտանուն քահանայի, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, ի թագաւորութեանն Աղուպին, զի շատ փորձութիւն եւ նեղութիւն եւ վիշտ հասոյց քրիստոնեայ ազգին եւ եկեղեցականացն կարգաւորաց, զի զկարգաւորք, եւ զհայեղեն միսն խափանեց, եւ զմեռեալն ի ցած ասաց տանուլ, եւ զժամ զարնուլն խափանեց, եւ եկեղեցիք քակացին ի հընմանէ, եւ քրիստոնէից աւրենքն հանգարեց, եւ շատ դառնութիւն արար ի վերայ քրիստոնէիցս. զոր հայցեմք ի բարերարէն աստուծոյ եւ ի տիրամայր Աստուածածին, զի որպէս զՅուլիանոս սատակեցոյց ի ձեռն Մեռկիւռիոսի զօրավարին, նոյնպէս եւ սա սատակեցուսցէ տէր աստուած եւ բարձցցէ ի միջի մերում եւ սատակեցուսցէ զնա աներեւութ նետովն իւրով, եւ ազատեսցէ զքրիստոնեայքն ի ձեռաց նորա, ամէն:

Արդ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ գաղափար առնելով, ուղիւ սրտիւ եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք հաւատարիմ եւ աստուածասէր քահանային Աւետիքի, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց եւ յարդար վաստակոց իւրոց, եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ բարի ծնօղաց իւրոց` հօրն Ումեկ քահանային եւ մօրն Մինային, եւ ամուսնոյն իւրոյ Այմելիքին, եւ ծաղկեալ որդոյն իւրեանց` նորընծայ քահանային Մէլքիսէդին, որ խնամէ զսուրբ Աւետարանս եւ վայլէ խաղաղութեամբ, այլ եւ եղբարցն տէր Մելքիսէթին, Սիմէոնին եւ Սոսթենէսին, եւ հարսներուն` Ջօհարին, Խանմելիքին եւ Դուխտարին, եւ զաւակաց նոցին Ալէքսանոսին եւ ||

 

բ

 

  Դարձեալ, կրկին անգամ աստուած-ողորմի ասացէք Աւետիք քահանային, եւ եղբարցն Վարդանին եւ Յոհանին եւ Պողոսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս, ամէն:

  Եւ արդ, ես Աւետիս քահանայս առի զսուրբ Աւետարանս ի Զաքարայ երիցուն, յիշատակ հոգոյ իմոյ եւ ի վայելումն որդոյ իմոյ Մելքիսէդ քահանային եւ Ալէքսանոս, եւ զսա իւրեանց յիշատակ պահէ եւ || ոնց իւրեանց զաւակացն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մայր աթոռ 146, «Էջմիածին», 1961 թ. էջ 61-62

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Թանահատի վանք

 

… Արդ, աւրհնեալ ես եւ բարեբանեալ աեմանասուրբ երրորդութիւն յամենայն սրբոց եւ արժանաւորաց բերանովք, որ ետուր կարողութիւն տկար եւ անարժան անձիս գծագրել անարժան ձեռաւք եւ անմաքուր մտաւք զըաստուածածին քո գիծ տառիս աստուածախաւս սուրբ Աիետարանիս…

Վասն որոյ ցանկացող եղեալք աստուածաշունչ սուրբ Աւետարանիս … յուսալով ի բան մարգարէին, որ ասէ` Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանի ի վերին Երուսաղէմ, եւ ի բան տեառն, որ ասէ` Գանձեցէք ձեզ գանձ յերկնիս, ուր ոչ գող մերձենալ եւ ոչ ցէց եւ ուտիչ ապականէ: Ըստ յասմ լուսոյ եւ պայմանի պատուական արքս այսոսիկ հանդերձ հարազատովքն` Փիրզատ աղէն, եւ կենակիցն իւր Մարիամն, եւ միւս կողակիցն Տաւլաթն, եւ որդիքն իւր Աղամիրն, Էվատն, Բարսէղ քահանայն, Ղաւնջէն եւ այլքն առհասարակ մեծ եւ փոքր խնդրեցին յինէն փափագանաւք գրել զսուրբ Աւետարանս ի դառն եւ վշտաշատ ժամանակիս, զոր նեղիմք յանիրաւ պահանջողաց:

Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս ի թվականիս հայկ||ազեան տումարիս ՋԼԹ. (1490). ի ղանութեան Աղուպ-պէկին որդոյ Հասան-բէկին, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Սարգսի ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնին եւ յեպիսկոպոսութեան մերում նահանկիս տէր Յոհանիսի եւ տէր Ստեփանոսի, ի յերկնահանգէտ եւ գերահռչակ սուրբ ուխտիս Թանահատի վանից, ընդ հովանեաւ մաւրս լուսոյ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ սուրբ Ստեփանոսիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբութեանս որ աստ կան, եւ սոցին սպասաւորացս` տէր Կարապետին, տէր Մելքիսէթին, տէր Ստեփանոսին եւ Ստեփանոսի գծագրաւղի, եւ գեղոյ քահանայից` տէր Եղիշի, տէր Հայրապետի, տէր Անտոնի, նայ եւ իմոցն ամենայնի` հաւրն իմոյ Հասանի եւ մաւրն Դաւնտիչի, եւեղբաւրս` Մելիք-Ասաթի, եւ որդոցն իւրոց, զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ, ամէն:

Եւ զայս ամենայն մերձաւորսն` զկենդանիս եւ զննջեցեալսն, յիշ||ել աղաչեմ, այլ եւ զստացող սուրբ Աւետարանիս` զվերոյգրեալսն, զի ողորմած աստուած թողցէ զյանցնս նոցա` զկամա եւ զակամա, զմահացուն եւ զներելին, ցաւղն ողորմութեան ցաւղեսցէ յոսկերս ննջեցելոց նոցա եւ բուսուսցէ յաւրն վերջին, ամէն…

Դարձեալ յիշեցէք զտէր Անանիէն, եւ զկողակիցն իւր Մարճանն, զորդին իւր Մանուէլ, զեղբայրն իւր Ազարիէն, Մարկոսն, դուստրն իւր Մարգարիտն, Եղիսաբեթ, զՄանուէլն, եւ զկողակիցն իւր Կահվարհն, տէր   Կոստանդն, եղբարն զԱղապէկն, Սարգիսն, || Սարուխան, դուստրն իւր Շահում-աղէն, Խանաղէն, Խանսոլթան, Ազարիէն, եւ որդին իւր Հախոմ, որդին իւր Պալին, Ամիրն, դուստրն իւր Խոսրովն, տէր Կոստատն, եւ կողակիցն իւր Խանին, որդին Անանիա սարկաւագն, եղբարն Սարուխանն, քիւր իւր Տաւլաթ-Խանում, Սաբիրաղէն, Սալվարն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Սմբատեանց, «Նկարագիր Շամախոյ», էջ 241, Մ. Բարխուտարեանց, «Աղուանից երկիր», էջ 182

 

Գրիչ` Արիստակէս

Վայր` Սանահին

 

Ի թուականիս Հայոց ՋԼԹ. (1490), ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, որով նեղիմք յանօրինաց: Գրեցաւ Աւետարանս ձեռամբ ումեմն Արիստակէս վարդապետի, ի վանս Սանահնի, յառաջնորդութեան Բարսէղ եպիսկոպոսի:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Л. М. Меликсет - Беков, Рукопись шаракана XV века, открытая в Одессе (Тифлис, 1913)

 

Գրիչ` Աբրահամ

Վայր` Վերի-Նորավանք

 

ա

 

Արդ, եղեւ աւարտ գրչութեան սորա ի թվականիս Հայոց տումարի ՋԼԹ. (1490), ի վանս որ կոչի Վերի-Նորավանս, ի սուրբ մենաստանս` ի դուռս սուրբ Սիովնիս եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գրիգորիս եւ այլ սրբութեանցս եւ սուրբ նշանացս եւ սուրբ աջոյս եւ դամբարանաց սուրբ վարժապետացս, ի յերկիրս որ է Վայոց ձոր կոչեցեալ, ի խանութեան տաճկաց Յաղուբ սուլթանին եւ ի հայրապետութեան Վաղարշապատու տեառն Սարգսի, եւ յարհեպիսկոպոսութեան մերոյ նահանգի տէր Եղիշէի` յազգէ Բուլթէլանց… Գրեցաւ սա ձեռամբ Աբրահամու … Աղաչեմ յիշել ի սուրբ աղօթս ձեր զվերոյգրեալս ի սմա` ըզտէր Զաքարէն եւ զտէր Անանիան, զի սա եղեւ առաջնորդ ի գրչութեան գրոցս, նայ եւ զիս` զանարժան Աբրահամ գրիչ` հանդերձ ծնողօք եւ վարդապետօք… եւ մեղաց թողութիւն խնդրեսջիք ստացողին եւ գրողին, եւ տէր աստուած ձեզ պարգեւեսցէ զիւր արքայութիւնն, ամէն եւ եղիցի:

 

  բ

 

Զտէր Անանիայ աբեղայն, եւ զփոքրիկ մալազն` զդեռաբոյս աբեղայն զտէր Զաքարէն, եւ զիս զանարժան Աբրահամ գրիչ յիշեա, եւ ասայ միշտ տէր ողորմեայ մեզ եւ նոցա, թվիս ՋԼԹ. (1490):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4099

 

Գրիչ` Եղիայ

Վայր` Քաշաթաղ գաւառ, Խոզանավար գիւղ

 

… Եւ Եղիայ անուն եւ բազմամեղ եւ մեղսայմակար եւ փծուն ղրղցս, որ էառ զթուխտս սորայ ի հալալ արդեանց իւրոց եւ գրեաց զսուրբ յԱւետարանս յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց` || հաւրն իւրոյ Շապանին եւ մաւրն իւրոյ Նիկարին, եւ պապին իւրո Սալթանին, եւ մամին իւրո Սիրամարգին, եւ եղբարցն իւրոց Դատիանին եւ Սաւալանին եւ Սուլթան[ին], եւ քուերաց իւրոց, եւ իւր դստերոյն Շահզատին, ամէն…

Արդ, գրեցաւ սուրբ յԱւետարանս ի թվականիս ՋԼԹ. (1490), ի գաւառս Քաշթացուց, ի գեղոյս որ կոչի Խոզանավար, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփենոսի Նախավկայիս եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս որ աստ կան հաւաքեալ ի հայրապետութեան տեառն Սարկսի ի յաշխարհակալութեանն Եաղուպի, որ տիրեաց բազում աշխարհի եւ իւրովի կամաւք մինչեւ ի Խուասան տիրեալ:

Լսողք աղաչանաց ծրողի սորայ Եղիայի, որ հանապազ ի ծոց եկեղեցոյ պահէք եւ կարդայք զսուրբ յԱւետարանս եւաստուածողորմի ասէք իւր հոգոյն, եւաստուած զձեզ յիշէ իւր արքայութեան, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ղ. Ալիշան, «Հայկարան», ՄՏՄ

 

Գրիչ` Առաքել աբեղա

Վայր` Ապահունիք վանք

 

… Ի վանքս որ կոչի Ապահունիք, ի դուռս սուրբ Աստուածածնի եւ ի սուրբ Նիկողայոս հայրապետիս եւ սուրբ Յակոբայ եւ սուրբ առաջնորդն զԹորոս հայրապետս, զՍարգիս վարդապետն եւ զայլ եղբայրքն` զԽաչատուրն եւ զԳրիգորն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5134

 

Գրիչ` Մարգարայ

Վայր` Աղբակու երկիր, Երընկանի գիւղ

 

… Արդ, զայս ամենայն տեսեալ եւ իմացեալ ոմանք` պատուականք եւ գովելիք հարազատ եղբայրքս` մեծ եւ իմաստուն տանուտէրն Արապշայ, եւ եղբայրք նորա` Յոհանէս քահանայ, Յակոբ եւ Սուլտանշայ, եւ ցանգացան այսմ աստուածախաւս Աւետարանիս յիշատակ հոգոյ իւրեանց, եւ ծնաւղացն իւրոյ` հաւրն Ստեփանոսին եւ մաւրն Սաղդաթին, եւ այլ ամենայն ազգականացն…

Արդ, գրեցաւ սա ի յերկիրս Աղխբակու, ի գեաւղս որ կոչի Երընկանի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, ի թուականիս Հայոց ի յՋ. Եւ ԼԹ. (1490) ամին, ի յառաջնորդութիւն սուրբ աթոռոյն Բարդուղիմէոսի առաքելոյն տէր Յովանէս արքեպիսկոպոսի եւ Ղազար կուսակրօն փիլիոփայի, ձեռամբ անիմաստ եւ մեղսաթաւալ Մարգարայ անարհեստ գրչի:

… Մանաւանդ երկու այրի կանանցն Խաբիպին եւ Աննային, որ պատճառ եղեն սուրբ Աւետարանիս եւ աւգնական եղեւ ի գին սորա, վարձահատոյց լիցի նոցա Քրիստոս…

Դարձեալ … յիշման արժանի առնէք զանարժան եւ զանպիտան ծառայն աստծոյ զՄարգարայ գծող սորայ եւ իմ ծնօղացն` Մկրտիչ քահանայի եւ Շնօհորի, եւ եղբօրն Յովանես քահանայի, եւ քւերն Նշխունի, եւ վարդապետացն` Զաքարիայ վարդապետին եւ Վարդան կազմողին եւ այլ ամենայն երախտաւորացն մերոյ` կենդանեաց եւ || հանգուցելոց, ամէն:

… Աւա՜ղ զժամանակի սուտ քահանայքս, որ եմք իբրեւ զաշխարհական, եւ աշխարհականքն` իբրեւ զչեղեալսն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3857

 

Գրիչ` Ազարիա

Վայր` Բարդողիմէոսի վանք

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ բարեմիտ եւ հեզահոգի եւ հաւատարիմ տանուտէրն Դաւիթ մղդասին, զոր մեծափափագ հաւատով եւ յուսով ցանկացաւ այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս եւ ետ գրել զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողսն իւրոց Թումաշայ մղդասուն եւ Բաղդատ-Խաթունն, եւ կենակցին իւրոյ Թանմէլիքին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին, ամէն:

|| ձե]ռամբ ան[իմաստ] եւ տխմար գրչի Ազարիայ սուտանուն երիցու, որ զանունս ունիմ եւ զգործս ոչ, ի կարգ քահանայութեան հրաւիրեցայ եւ գործով ուրացեալ գտայ:

  Եւ իմ` անընդունակ գոր[ով] յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին աստուծոյ || պանդխտութեամբ եւ դատապարտութեամբ անձինս, զոր վասն ծովացեալ մեղաց մերոց ժամանէ ինձ ազգի ազգի պատուհաս:

Ի մեծ թուիս հայկազեան ՋԼԹ. (1490), ի կաթողիկոսութեան Վաղարշապատու ամենայն Հայոց տեառն Սարգսի եւ Գրիգոր րաբունապետի, ի գաւառիս որ կոչի Աղբակ, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ յաթոռս Բարդողիմէոսի եւ Հազապետի (՞): Եւ այժմ յաջորդեալ ունի զսուրբ աթոռս պանծալի եւ հեզահոգի արհեպիսկոպոսն տէր Յովաննէս եւ մեծ րաբունին Մովսէս:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զհեզահոգի եւ զբարեմիտ տանուտէրն զԴաւիթ մղդասի դարբինն…

|| Յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր զմեղապարտ գծողս զԱզարիա` մեղաւք տառապեալ ոգիս եւ զծնօղսն իմ եւ զուսուցիչն զԿարապետ քահանայն, որ նահատակեցաւ ի յԱրճէշ, քաղաքի, եւ զմայրն իմ զՍար[դա]թ, եւ զամենայն երախտաւորքն մեր, [որ]ք խրատ տալով, կերակրելով, լուանալով եւ թափելով խնամս տանի ի վերայ մեր, եւ զսրբասէր եւ կուսակրօն կրօնաւորն զտէր Յոհանէս` զփակակալ սուրբ Բարդողիմէոսի տաճարիս, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթիս. եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց տացէ ձեզ զառատ ողորմութիւնն իւր, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6495

 

Գրիչ` Յովանէս Արճիշէցի

Վայր` Արճէշ

 

ա

 

… Գրեցաւ սուրբ Գանձարանս` աստուածային սուրբ կըտակըս, ուրախութիւնս մանկանց եկեղեցո եւ տօնասէր ժողովրդոց` ի քաղաքիս Արճէշ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ կըմբեթայարկ բազում տաճարացս, ի դուռ սուրբ կաթողիկէ Աստուածածնիս, ի թուականութեանըս Հայոց ՋԼԹ. (1490) ամին, ի խընդրոյ սրբամիտ աստուածասէր եւ հեզեհոգի կրաւնաւորի տէր Սարգսի, որ եռափափագ սրտիւ եւ հաստատուն յուսով ստացաւ զանառիկ մեծութիւնս եւ զփարթամ հարըստութիւնս, զուրախութիւնս մանկանց եկեղեցոյ զսուրբ Գանձարանս յիշատակ բարի իւրն, եւ բարեպաշտ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն Արապշէն եւ մաւրն Չինարին, եւ հաւրեղբաւրն Ֆառուխշին, եւ եղբաւրն` գնացելոյն առ աստուած` Ատոմին, եւ կենդանի եղբաւրն Մուրատին, եւ ամենայն երախտաւորացն իւրոց եւ ազգականացն:

Վասն որոյ ամենեքեան ուղիղ սրտիւ եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ստացօղի սուրբ գրոցս` իմաստուն եւ հանճարեղ կրաւնաւորին տէր Սարգսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին, եւ երախտաւորաց նորին, եւ տէր աստուած, որ առատն է ի տուրըս բարեաց` ձեզ ամենեցուն տացէ զիւր առատ ողորմութիւնն եւ զանըսպառ ուրախութիւնն եւ զերկնից արքայութիւնն, ամէն:

Դարձեալ, կրկին յիշեցէք առ աստուած զստացաւղ սուրբ գրոցս զտէր Սարգիս աբեղայն, որ ստացաւ զսուրբ Գանձարանս եւ ետ նուէր, ընծայ եւ պատարագ ի դուռն Ուռընկարու սուրբ Նշանիս, ի վայելումն առաջնորդի սուրբ ուխտիս քաջ րաբունոյն Գրիգոր վարդապետի, եւ միաբան սուրբ եղբարցն` տէր Յովանէս քաջ փ[ի]լիսոփայի, եւ տէր Ստեփանոս հերպետին, եւ տէր Խաչատրուն, եւ տէր Վարվանին, եւ տէր Մկրտչին, եւ տէր Աստուածատըրուն, եւ նորընծա քահանային Ներսիսին: Եւ դարձեալ աստուած-ողորմի ասացէք Մոկացի տէր Ստեփանոսին, որ զսակաւ աւրինակն շնորհեաց, եւ տէր Խաչատրուն` գրոց աշակերտին, եւ այլ ամենայն մտաբանից սուրբ ուխտս, որոց տէր աստուած վայելել տացէ եւ յետ աստեացս ելանելոյ զերկնից արքայութիւն պարգեւեսցէ, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ի յընտիր աւրինակաց, զի Գ. (3) աւրինակ եղաք եւ զմիոյ պակասութիւնն ի յերիցն կատարեցաք ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, յորում գնաց Սուլէման-բէկն բազում զաւրաւք ի վերայ բերդին Ամեդոյ: Յայսմ ամի ես անարժանս Յովանէս սուտանուն քահանայս Արճիշէցի գրեցի զսուրբ Գանձարանս, վասն որոյ աղաչեմ զձեր սըրբութիւնդ աստուած-ողորմի ասել անարժանիս Յովանիսիս եւ իմ ծընաւղացն` Աստուածատրուն, եւ Գուլիխանին, եւ հօրեղբաւրն իմոյ տէր Միքայէլ կրաւնաւորին, եւ Յովանէս վարդապետին, որ երախտիք ունին ի վերայ իմ:

Արդ, գրեցաւ սա ի հայրապետութեան տեառն տէր Սարգսի, եւ յաթոռակալութեան տաճկաց Եաղուպ ղանին:

Եղբարք, խոշորութեան եւ սխալանաց գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:

Դարձեալ, աղաչեմ ըզսրբութիւնդ ձեր, ո՜վ պատուական դասք քահանայից եւ մանկունք Սիոնի սուրբ եկեղեցոյ, ինձ` անարժանիս Յովանիսի եւ իմոցն ամենայնի, նա եւ ուսուցին իմոյ տէր Յովանիսին, եւ ծնօղացն նորին` Մանկասարին աստուած-ողորմի ասել, եւ Քրիստոս աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց յեզ եւ մեզ, առհասարակ, ողորմեսցի յիւր միւսանկամ գալըստեանն, ամէն:

 

բ

 

Յիշատակարան եւ գովեստ վարդապետացն

 

Ի յախտաժէտ ըստեանց ճնշեալ,

Սպիտակ գինիս այս նոր յայտնեալ`

Տէր Մըխիթար ի հոգս անկեալ,

Պտուղ-պտուղ զայս հաւաքեալ:

Ոգեալ ընդ շարըս բանին

Մեծ Խաչատուր Կեչառեցին,

Այլ եւ քննաւղ խորոց խորին

Տէր Մկըրտիչն սքանչելին.

Գէորգէոս մեծ րաբունին,

Տէր Մանւելն ընդ Մաթէին,

Տէր Առաքել Բաղիշեցին,

Եւ Յովաննէս Թըլգուրանցին,

Բոլոր լուսին մեջ գիշերին`

Ծերենց Գրիգոր Խըլաթեցին,

Դաւիթ յարմար` ընդ Յոհանին,

Եւ Ռստակէս Հիզանեցին,

Տէր Ստեփանոս` հըզաւր արին,

Եւ տէր Յակոբ Արծկեցին:

Ըզմեղեդիսն ներբողին,

Զոր եւ աստէն շարեալ հիւսին`

Երգեաց Ներսէսըն Շնորհալին,

Եւ սուրբ Գրիգոր Նարեկացին,

Սըրիկ Կոստանդ` քաջն եւ արին.

Ի Ատոմ էրէց Ոստանեցին,

Եւ մեծ Գրիգոր Տաթեւացին,

Եւ երգ Աւագ վարդապետին

Քաղցր եւ անուշ, լաւ մեղեդին

Եւ այլքն, որ չեն ի սոյն թւին

Եւ չճանաչեմք զանունս նոցին,

Որ կան գըրեալ յանջինջ գըրին

Եւ յանըսպառ յաւիտենին:

Արդ, [ըզպ]տուղ շըթանց սոցին,

Ըզվաղահասն եւ զվերջին`

Աստուածային շնորհաց տեղին

Գրիգոր Ծերենց հեզահոգին

Զ[եռա]մբ իւրով միատեղին,

|| ի մի գումար յեռին,

|| ի բացեա ձգեալ լինին,

Եւ քաղցրահամ ճաշակ կազմին:

Յեկեղեցոյ կիւլըն կախւին

Ի դիենալ մանկանց նորին:

Հայցեցէք ինձ մասն ի բաժին

Գըծողիս զբանս ի քարտիսին,

Այլ եւ զգանձս ստացողին

Տէր Սարգսի կրաւնաւորին,

Ի իւր ծընաւղացն ամենայնին

Լիով ասել զտէր-ողորմին:

 

ՏՕՆԱԿԱՆ

Ղ. Ալիշան, «Հայկարան»

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Խլաթ-Մատնէվանք

 

Աւարտեցաւ ոսկիափոր Տաւնականս ի մայրաքաղաքս Խլաթ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Մատնէվանից սուրբ Աստուածածնի ԺԱ. (11) խորանաց եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարի, յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Վարդան սրբասնեալ արհեպիսկոպոսին, ձեռամբ… Յակոբ գրչի, ի խնդրոյ մահտեսի Աստուածատուր կրաւնաւորի, յիշատակ … ծնողաց Ջանիբեկին եւ Գոհար-Մէլիքին, եւ մեծ եւ երախտաւոր մօրն Տովլաթին, եւ եղբարցն Խաչատուրին եւ Խտրշին, եւ մեծ պապանցն Կարապետին եւ Դոմային, եւ հաւրեղբարցն` Ատոմին, եւ Մկրտչին, Գուռջիբէկին, եւ Սիւնչին, եւ Շաղուբաթին, … յամի Ջ. եւ ԼԹ. (1490) … ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի … եւ ի բռնակալութեան Թաւրիզոյ թախտի Աղուպ-բեկի` որդոյ Ուզուն-Հասանի… Յիշեցէք զքաջ րաբունին` զէրեսփոխան եւ զիշխեցող միջագետաց … վարդապետըն զտէր Աւետիք… եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ զտէր Յովաննէս վանից հայր, եւ զմիւս տէր Յովաննէս, եւ զտէր Գրիգոր, զտէր Ստեփանոս, զտէր Թումա, եւ զտէր Ստեփանոս, եւ զՍիմեոն, քանզի ստացաւ զսա… Աստուածատուր քահանայ…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7585

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

  … Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց աուտանուն աբեղայ Հայրապետ` … կատարեցի զսա մեղսամած մտամբ իմով յաստուածապահ կըզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Սարգիս գաւրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ ի թըւականիս մերում ի ՋԼԹ. (1490)…

Բազում աշխատանօք գծագրեցի զսա ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ` կենաւք տառապանօք, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս, յորում կամք ընդ հարկի անօրինաց:

Արդ, … յիշեսջիք յերկնագնաց յաղօթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ սուրբ Աւետարանիս զստացողս Դովլաթ-Խաթուն, եւ զծնաւղաց իւր` Շաքար եւ զԽուն-Մելէք, եւ հաւրն Ստեփանոսին, եւ մօրն Փաշա-Մելէքին, եւ քըւերն Սուլթան-Մելէքին, եւ քեռուն Թումին, եւ հաւրեղբօրն Աստուածատրուն, եւ որդոյն Սարգսին եւ Մուրադին, Գրիգորին եւ Շահըստանին, եւ Միրաշին, որ միջնորդ եղեւ սուրբ Աիետարանին, Մկրտչին, եւ ուր որոյն Յովանիսին, եւ մօրն Դէկիշին, եւ Ստեփանոսին, եւ զայլ ամենայն ազգատոհմն նոցին` զկենդանին եւ զհանգուցեալսն, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք || Դովլաթ-Խաթունին …

Ընդ նոսին եւ զանպիտան Հայրապետ մեղաւք գծողս յիշեցէք յաղաւթս ձեր, որ զձեւ ունիմ կրաւնաւորի եւ ի գործոց թափուր եւ ունայն, եւ զծնաւղս իմ զԽաչատուր եւ զՈսկիտիկին, եւ զեղբարն իմ զՅովանէս, եւ զկենակիցն իւր զՇարմելիք, եւ զեղբաւրորդին իմ զԿարապետ քահանայն, որ ծաղկեց զսուրբ Աւետարանս, եւ զերախտաւոր քեռին իմ Մինասենց Թումայն, եւ զծնաւղսն իւր, զամենայն արեան մերձաւորաքն մեր…

Եւ արդ, ես Դովլաթ-Խաթունս տուի զսուրբ Աւետարանս ի Հոգոց վանից սուրբ Աստուածածնի դուռնս, եւ մի ոք իշխասցէ հեռացու[ցա]նել ||

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 4870

 

Նորոգող` Յովաննէս

 

  Եւ արդ, դարձեալ ի ՋԼԹ. (1490)թվիս Հայոց, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայ նորընծայ կաթողիկոսի, երջանիկ ոմն եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ, սրբասէր եւ հեզահոգի եպիսկոպոսն տէր Յովաննէս` տեղապահ եւ յաջորդ եւ ժառանգորդ նոյն տէր Թումայ եպիսկոպոսի Խցերուն` ստացաւղի գրոցս, ետես զսուրբ գիրքս զայս, զի էր կապն հանգարեալ եւ թուլացեալ. եւ ետ վերստին նորոգել զսա… 

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Ե. Լալայեանց, Ցուցակ Վասպուրականի 538։

 

Գրիչ` Դաւիթ

Վայր` Մոկք, Գինականց գիւղ

 

… Արդ, ցանկացաւղ եղեւ այս մարգարտաշար սուրբ գրոցս պատուական եւ աստուածասէր տանուտէրն Յովանէս հեաքն…

Աւարտեցաւ սուրբ գիրքս ի յերկիրս Մոկաց, ի գեղին Գինականց, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանին եւ սուրբ Գէորգեայ զաւրայվարին, ձեռամբ անարժան բազմամեղ Դեւիթ գըրչի … ի հայրապետութեան տեառն տէր Ստեփանոսին եւ փոխանորդ նորին տըղա տէր Զաքարին. որ յայսմ ամի աւրինեցին` ի թվականիս Հայոց ՋԼԹ. (1490)…

Արդ, աղաչեմ զձեզ յիշեցէք զանպիտան զրիչս սուտանուն Դաւիթ… եւ ծնօղսն իմ ըստ մարմնոյ զՄարտիրոս մօղդասին եւ զմայրն իմ զՄինէն, եւ զեղբարք իմ զՄարօն, զԴերօն, զՍարգիսն, եւ զԳրիգորն` զփոխեցեալքն ի Քրիստոս, եւ զմիւս եղբարս, եւ զկենակիցն իւր, եւ զաւակն իւրեանց զԱռաքելն եւ զԳրիգորն, ամէն:

Դարձեալ աղաչ[եմ] զսրբութիւնդ ձեր յիշեսջիք յերկնաբացիկ յաղօթըս ձեր զմեղաւոր գծողս, եւ զծնօղս իմ, զհայրն իմ զտէր Ստեփանոս կաթողիկոսն, որ յայս տարի փոխեցաւ ի Քրիստոս…, եւ զվարպետն իմ զտէր Ներսէս եպիսկոպոսն, եւ զայլ երախտաւորն մեր, որ շատ եւ որ սակաւ…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա, 500, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Մոկք, Բռնաշէն գիւղ

 

  Արդ, կատարեցաւ աստուածախաւս եւ տիեզերայքարոզ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան, անիմաստ գրչի Առաքելի, ի խնդրոյ Դաւլաթի եւ Հաթուն-Մելիքին…Եւ ետ գրել զսայ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ ետու ի դուռն սուրբ Ստեփաննոսի Ոստան քաղաքիս, ի վայելումն մանկանց եկեղեցւոյ: Դարձեալ յիշեցէք զքաղաքի քահանայքն տէր Մելքսէթ աւագերէց, տէր Կարապետ, տէր Թադէոս  տէր Առաքել մուղդասի, տէր Մեսրոպ, տէր Աւետիս, տէր Գրիգոր, տէր Բարսէղ, տէր Թումէն, տէր Մկրտիչ, տէր Ատոմ, տէր Յովաննէս, տէր Ստեփանոս, տէր Ներսէս, տէր Ղազար, սարկաւագն Յովանէս, զոր տէր աստուած բարով վայելել տայ:

Եւ արդ ես` ունայնս ի բարեաց գործոց Առաքել քահանայ, ըստ տկարութեանս գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի յերկիրս Մոգկացս, ի գեաւղ, որ կոչի Բռնաշէն, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Կարապետին, եւ սուրբ Գէորգայ զօրաւարին: Ի թուականութեան Հայոց ՋԼԹ. (1490), ի հայրապետութեան Աղթամարայ տէր Զաքարին, ի թագաւորութիւն Հայոց` Քրիստոս է անմահ թագաւոր, որ տէրն է երկնից եւ երկրի…

Եւ արդ, ես Դաւլաթս ետու գրել սուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգո իմո, զի եղիցի ինձ զաւակ յայսմ աշխարհի… Եւ դարձեալ աղաչեմ ձեզ զամենայնդ` յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զիս` զբազմամեղս անարժան սուտանուն գրիչս Առաքել քահանայ, եւ զհայրն իմ, որ փախեալ է առ Քրիստոս, եւ զմայր իմ Շարման, եւ զեղբարքն իմ` Յովանէս քահանայ եւ զՄովսէս քահանայ եւ զՄկրտիչ, ամէն, եւ զկողակից իմ Մռջան, եւ զաւակք մեր` զՎարդան եւ Ստեփանոս եւ Սարգիս, եւ ամենայն արեան մերձաւորսն…

Յիշեցէք ի Քրիստոս զուսթա Խաչատուր եւ զկողակից իւր Ազիզ, որ կամակից եղեւ սուրբ Աւետարանիս, … զԹումայ, որ մարտիրոսացաւ [ի] Խիզան:

… Դարձեալ յիշեցէք զքաղաքի տանուտէրս խուջա Եզտիբաղշիս, պարոն Գըրքն, զԱստուածատուր, եւ զկողակից իւր Թաթար-Հաթուն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ե. Լալաեանց, Ցուցակ Վասպուրականի 210, սիւն. 515-516

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Մոկաց երկիր, Բռնաշէն գիւղ

 

…Արդ, գրեցաւ եւ կատարեցաւ աստուածախաւս եւ լուսապայծառ եւ բարեվայելուչ եւ բարեխօս աշխարհի, հիւանդացն բժիշկ եւ քաւիչ մեղուցելոցս սուրբ Աւետարանս այս ձեռամբ անարժան եւ տխմար եւ անարուեստ գրչի Առաքել քահանայի, զոր ի վաղուց հետէ ցանկայր այսմ սուրբ եւ աստուածախաւս Աւետարանիս… Յիշեցէք եւ զիս` բազմամեղս, ունայն ի բարեաց Առաքել քահանայ, [որ] ըստ տկարութեանս գրեցի սուրբ Աւետարանս ի յերկիր Մոգկաց, ի գեաւղն որ կոչի Բռնաշէն, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ Գէորգեայ զաւրավարին, ի թվականութեան Հայոց ՋԼԹ. (1490):

Եւ արդ ես` Սահակ կրօնաւորս, ետու սուրբ Աւետարանս ի սուրբ Նշանիս Ալանայ, ի յիշատակ հոգւոյ իմոյ… Սուրբ խաչին, տաւնի Յայտնութեան եւ Աւագ զատկին` զյիշատակարանս կարդաք:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 5978

 

Վայր` Յերկիրս Մոկաց, Շատահ քաղաք

 

  Փառք … [որ] ետ կարողութիւն տկար անձիս աւարտ առնել սուրբ Մաշտոցիս, ի վայելումն Յոհանէս քահանայիս, եւ յիշատակ հոգոց ննջեցելոցն, եւ իւր ծնաւղացն հօրն` Յովաննիսին եւ մաւրն Մուղալին, եւ հօրեղբօրն Սուլտանշին, եւ կնոջն Մարգա[ր]տին, եւ եղբարցն խուջայ Ասպայանշին, եւ Թովմայբէկին, եւ Կարապետ պըղընձգործին, եւ իւր կնոջն Սուլտանին, եւ իւր ծնաւղացն եւ ամենայն արեան մեաձաւորոցն, ամէն:

  Արդ, գրեցաւ Մաշտոցս [քահանայա՞թ]աղ ի յերկիրս Մոկաց, ի քաղաքս որ Շատահ ասի, ի թըւականիս հայկազեան սեռի ՋԼԹ. (1490) ամիս, ի դառնացեալ ժամանակիս, որ խիստ նեղացեր է ազգ քրիստոնեաց ազգիս:

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ զդասդ քահա[նա]յիցդ եւ որք տեսանելով եւ կամ աւրինակելով` յիշեցէք զստացող գրոցս զՅովաննէս քահանայն եւ զիւրք ամենայն, եւ զեղկելի գրիչս եւ զյիմսն ամենայն, ամէն, եւ աստուած յիշողացդ ողորմեսցի, ամէն:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Ե. Լալայեանց, Ցուցակ Վասպուրականի 713, Լիմ

 

Գրիչ` Պարսամ

Վայր` Մաշկագտակ գիւղ

 

Արդ, ի վերջին դարին եւ երեկոյացեալ ժամանակիս երեւեալ ոմն աստուածասէր եւ հաւատարիմ, աստուածային տրաւքն բարգաւաճեալ Վարդան կրաւնաւորն եւ հարազատ եղբայրն իւր Աստուածատուր … զի ետուն գծագրել զսա յիշատակ անջինջ հոգոց իւրեանց եկ ծնողաց իւրեանց Յակոբին եւ Խաթունին || մարդասիրոյն եւ այլ ամենայն մերձաւորացն իւրեանց` կենդանեաց [եւ հանգուցելոց]…

Եւ արդ, անարժան սոսկանուն Պարսամ սարկաւագ … կատարեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով, բազում եւ մեծ աշխատութեամբ հասուցի սուրբ Աւետարանիս եւ սուրբ Գէորգ զօրավարիս, ի հայրապետութեան նորընծայ փոքր տեառն Զագարիայի, եւ ի փաթշահութեան Թաւրիզու թախտին Աղուբէկի եւ իշխանութեան Սուլիման-բէկի, ի թվականութեանս Հայոց ԹՃ. եւ ԼԹ. (1490), ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում կամք ընդ հարկի եւ ընդ ծառայութեան ազգին նետողաց, վասն որոյ բարեխաւսութեամբ սուրբ եւ փառաւորեալ Աստուածածնին Մարիամու եւ աղաչանաւք ամենայն ընտրելոց սրբոց Քրիստոս աստուած, որ տէրն է փառաց եւ տուող ||

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 6333 (Յ. Բարաղամեան, Ցուցակ Վասպուրականի), 267, Լիմ

 

Գրիչ` Պարսամ

Վայր` Մաշկագտակ գիւղ

 

Եւ արդ, ես պիղծս ի սրբոց, տգէտս ի գիտնոց սոսկական Պարսամ սարկաւագս տեսի զսէր եւ զփափագ աստուածասէր եւ սրբակեաց Վարդան կրօնաւորին, կարողութեամբ աստուծոյ յանգ հանեալ կատարեցի զսուրբ տառս եւ աստուածային կտակս յաստուածապահ գեօղս որ Մաշկագտակ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարիս, ի հայրապետութեան նորընծայ փոքր տէր Զաքարիայի, եւ ի փաթշահութեան … Թաւրիզոյ թախթին Աղուպ-բէկին, եւ յիշխանութեան Սուլէման-բէկի, ի թվականութեան Հայոց ՋԼԹ. (1490), ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, որում կամք ընդ հարկի ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5240

 

Նորոգող` Սարգիս երէց

Վայր` Մաշկագտակ գիւղ

 

… Արդ, նորոգեցաւ սուրբ Աւետարանս ի վերջին ժամանակիս, ի թվականիս Հայոց ՋԼԹ. (1490): Աստուած աւրհնէ զՄաշկագտակայ տանուտէրք, զըռէս Ա[ս]պահանշէն, Գուրջիբէկն, զԱտոմն, զԽուդաբախշն, զՎարդան[ն], զՄխիթարն, զամենք առհասարակ` զմեծ եւ փոքր, որ ետուն նորոգել զսուրբ Աւետարանս: Արարիչն աստուած միոյն հարիւրապատիկ եւ հազարապատիկ աստ եւ ի հանդեր[ձ]եալն պարգեւեսցէ զձեզ եւ ձեր ննջե||ցելոցա, ամէն։ Յիշեցէք յաղօթս ձեր զՍարգիս երէցս, եւ աստուած զձեզ յիշի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ե. Լալայեան, Ցուցակ Վասպուրականի 209, սիւն. 513-516, (Մոկսի Քաղաքի թաղի Երեք խորան եկ. 10)

 

Գրիչ` Յովաննէս

 

ա

 

… Քրիստոս աստուած, որ եկիր ի Բիթայնիայ եւ յարուցեր զՂազարոս չորեքաւրեայ ի մեռելաց` յարոյ ի քո միւսանգամ գալստեան զուարթերես եւ պայծառ լուսով զհոգին Գրիգորին, Շախիստանի, եւ խոջա Ջաւզուն, եւ կնոջ իւր Հաթունշին, ամէն… Եւ այլ պահեսցէ Քրիստոս աստուած եւ աւրհնեսցէ զխոջա Ջաւզն, եւ զորդին իւր Դովլաթ զամենայն աւրհնութեամբ աւրհնէ, որ աւրհնեաց զՄովսէսն, զԱբրահամն, զՍահակն, եւ զՅակոբն եւ զերկոտասան որդիքն այն: Աւրհնէ տէր աստուած զխոջա Ջաւզն, եւ զկին իւր Հաթունշին, եւ զաւակն իւր Դուլաթին, եւ զկին իւր` Փարոշան, մինչեւ ի խորին ծերութիւն, ամէն: «Բացաղն արքայութեան երկնից բացցէ զդուռն ողորմութեան Գրիգորին, եւ կնոջ Շախըստանին, եւ զօակացն իւր Անտոնին, ամէն:

Եւ այլ եւ ինձ` սուտանուն մեղաւոր գրչիս Յոհաննէս աբեղայիս, եւ ծնաւղացն իմոց, եւ վարդապետին իմոյ Իսրայէլի` լի բերանով աստուածողորմի ասացէք սոցա, ամէն:

Թվականիս ՋԼԹ. (1490)… 

 

բ

 

Ես Յովհանէս եւ որդիս իմ Դովլաթս գրել տուինք զսուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգոց մերոց, եւ ծնաւղաց մերոց` հաւրն Գրիգորին եւ մաւրն Շախստանին, եւ եղբօրն Անտոնին, եւ ետուք ի դուռն սուրբ Աստուածածնին Անջողոց, յիշատակ հոգոց մերոց: Եւ ոչ ոք կարէ հեռացուցանել ի դրանէ սուրբ Աստուածածնին, ոչ ի մերոց եւ ոչ յաւտարաց, ոչ ի քահանայից եւ ոչ ի սարկաւագից, այլ անջինջ մնայ ի դուռն Աստուածածնին: Եւ որ լի բերանով ասէ աստուած-ողորմին` միոյն հազար իւրն ողորմեսցի, ամէն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4766

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Տարաւնոյ գաւառ Եղըրդոտ մենաստան

 

… Գրեցաւ աստուածախօս եւ աւետաբեր սուրբ Աւետարանսն թվիս Հայոց ՋԼԹ. (1490), ձեռամբ անարժան եւ մեղսաթաւալ դրչի Ստեփանոսի, ի գաւառս Տարաւնոյ, յերկնահանգէտ սուրբ ուխտս եւ ի հրեշտակացոց մենաստանիս սուրբ Յովաննէս` Եղըրդոտ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ || սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Յովաննու Մկըրտչին, եւ սուրբ Ստեփանոսի Նախավկայի, եւ սուրբ Գրիգոր մեր Լուսաւորչին, եւ աւրհնաբուղ[խ] սուրբ իւղոյս, ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, յորմէ արդարութիւն նուազեալ եւ անաիրաւութիւն յամենայն կողմանց զաւրացեալ:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի խնդրոյ պատուական առն [խոճա Ամնատին, եւ Աստուածատուրին, եւ Խաթուն-Մէլէքին, եւ զՇահզատային, եւ խոճա Ֆխրատինին, եւ Մէլէքսէդ երիցուն, եւ Զաքարային, եւ Եսէին, եւ Թամտնին, եւ Ապտլազինին, եւ Մարտիրոսին, եւ Սահտատին, ամէն]:

Ո՜վ դասք լուսերամ քահանայից եւ ընթերցող[ք] սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի Քրիստոս զփծուն գրիչս զՍտեփանոսս, խոշորութեան եւ սղալանացըս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս է: Աղաչեմ զձեզ, որ միոյ ողորմու արժանի առնէ զանարժանս զՍտեփանոսս, զհայրն իմ զՅովաննէս, եւ զմայրն իմ զՀիրիգայ: Ընդ նմին յիշեցէք ի Քրիստոս զաշակերտն մեր` զտէր Աստուածատուրն, եւ զտէր Գրիգոր նորընծայն, զԻշխանն, Սարկաւագն եւ զԹաթարն, եւ զապաշխարողն զՀռիփսիմէն, որ շատ ի հետ մեզ կու աշխատին: Քրիստոս աստուած առնէ իւրեանց փոխարէն:

  Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զուսուցիչն մեր զՆերսէս վարդապետն, որ շատ ի հետ մեզ աշխատեր է, Քրիստոս աստուած ողորմի նըմա…

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երուսաղէմ 1738

 

Գրիչ` Գրիգոր Տարաւնացի

Վայր` Երզնկա, Կայիփոսի վանք

 

… Գրեցաւ եղնակաւոր տառս որ կոչի Մանրուսումն եւ Տօնացոյցս ձեռամբ Գրիգորիս Տարսաւնացւոյ ի վանուցն Ամլորդոյն… ի գաւառս Եկեղեաց, որ ասի Երզնկայ, ի դրունս սուրբ Յակոբին, որ Կայիփոս վանք կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Յակոբայ եւ սուրբ Աստուածածնի եւ սրբոյն Գէորգա, ի թվականութեան հայկազեան տումարի ՋԼԹ. (1490), ի վայելումն անձիս իմոյ, զոր տէր աստուած վայելել տացէ ընդ երւայն աւուրս…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ախալցխայի Փոքր-Թամաջ գիւղ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Մէլքիսէթ

Վայր` Ուխտիք քաղաք

 

… [Ցանկացաւ սուրբ Աւետարանիս] աստուածասէր քահանայն Սարգիս, եւ ետ գաղափարել զսա յիշատակ իւր եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, ի ժամանակս վերջինս, թվ. Հայոց ՋԼԹ. (1490). ի գաւառս Տաոց, ի քաղաքս Ուխտից, առ դրան սուրբ Կարապետիս եւ այլ սրբոց, որ աստ կան հաւաքեալ… [Յիշատակ] տէր Սարգսին, եւ հաւրն Դաւթին, եւ մաւրն Խէր-Խաթունի, եւ եղբարձն, եւ հարսներացն, եւ փցուն գրչիս եւ սուտանուն իրիցուս Մէլքիսէթիս…

 

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Բրիտ. թանգ. or. 3712. Ֆ. Կոնիբեր, Ցուցակ, էջ 317

 

Կազմող` Մարտիրոս

 

  Ո՜վ սուրբ ընդերձողք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զՄարտիրոս աբեղաս, որ ոսկով եւ կազմով զարդարեցի զ[ս]ա, ընդ նմին եւ զպարոն Ամիրտովլաթ բժիշկն, որ արդար ընչիւք զարդ[ար]ել ետ զսա թվ. ՋԼԹ. (1490):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8135

 

Գրիչ` Ալեգսանոս

Վայր` Խորոտկայ վանք

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՋԼԹ. (1490), ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, ի ղանութեան Յաղուպ-բէկին, գրեցաւ ձեռամբ անարժան, հէք, ֆանաք, վտիտ եւ անարհեստ գծողի Ալեգսանոս աբեղայի…

Արդ, եղեւ գրչութեան այս աստուածաշունչ սուրբ Աւետարանիս ի յերկնահանգէտ եւ գերահռչակ սուրբ ուխտիս Խորոտկայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Յակոբին, եւ սուրբ Նշանիս, եւ այլ սըրբոցս որ աստ կան: Որ բազմաժամանակեա անմարդայբնակ լեալ եւ խախտեալ հիմանց սորա, եւ [յ]ետո` սրբամիտ եւ աստուածասէր մեծազգի` տեսեալ զսուրբ ուխտս այսպիսի խախտեալ, խանտաղատեալ սորա, վասն որոյ ջերմեռանդ || սիրով եւ եռայփափաք տենչմամբ Աւան աղէն նորոգեաց զսուրբ ուխտս եւ շատ ախքատութեամբ կատարեաց, աստուած զիւր հոգին անձեռագործ խորան դասէ. ի առաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Ղուկասին, որ է սրբամիտ եւ հեզահոգի եւ խոնարհ եղբայրասիրութեան, ի հայրապետութեան տէր Ղազարին, եւ փակակալութեան տէր Սիմէոնին, եւ տնտեսութեան Շանշին:

Արդ, ցանկացող եղեւ այսմ աստուածաշունչ սուրբ Աիետարանիս բարեմիտ կինս այս` Խոնքար… Ոչ ունելով զաւակ զսա ստացաւ [յ]իշատակ իւր, եւ առն իւրոյ Ղարիպշա աղին, եւ ծնողացն իւրոց` հաւրն իւր   Էտիլշին եւ մաւրն Մամա-Տետին, եւ եղբարցն` || Երանշին, Փարվանշին, Ղարակաւզին, Ճահանշին եւ Տրտատին, եւ քվերացն Ուլուխաթունին եւ Նարին-Խաթունին, եղբաւրորդեանցն Ճահանշին, Ամիր-Սուլթանին, եւ Մալիք-Սուլթանին, Ղասումշին, եւ Մասուտշին, Ռաստամին, եւ Խաւշղատամին, եւ Միրզին, եւ մեծ տէտին իւրոյ Թուխթէն, եւ որդոյն իւրո Ճամբաշին, փեսերոյն` տէր Ստեփանոսին, եւ Միրզա աղին, եւ քվերոդեացն իւրոյ տէր Բարսեղին, եւ Յոսէփին, եւ Պաշարաթին, եւ Հերոսին:

Ընդ որս եւ ես երես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք տեսութեան սորա, սխալութեան եւ խոշորութեան գրոցս թողութիւն շնորհեցէք. զանարժան գրիչս, հանդերձ ծնաւղօքն իմ, յաղոթս յիշեցէք եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Սմբատեանց, «Երնջակ», էջ 254-258

 

Գրիչ` Ազարիա

Վայր` Արաշ գիւղոքողոք

 

ա

 

… Բայց գրեցաւ լուսազարդեալ Աւետարանս ի լուսակրական ժամանակի սկզբանց արարչութեանց մինչեւ առ մեզ ՑՈԶ. (6606), ի կենարարին գալուստենէն ՌՃՁԳ. (1183), իսկ ի Խօսրովայ[ի]ն պարսից սկսեալ մերս թիւ ՋԼԹ. (1490): Գրեցաւ ի գեղաքաղաքս յԱրաշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հադիպիք աստուածաշունչ եւ աստուածաբարբառ սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ տեսնելով յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, զհեզահոգի եւ զաստուածասէր զխոջա Ղուպարն, որ յոյժ սիրով եւ փափագանաւք գրել երետ զսուրբ Աւետարանս, ձեռամբ անարժան եւ ախմար գրչի Ազարիա, աւախ՜ եւ եղո՜ւկ է ինձ, յիշատակ իւր, … եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Եզդանբաղշին եւ մաւրն Սարայ-Մէլիքին, եւ հարազատ եղբաւրն` պատուական քահանային տէր Ներսէսին, եւ զաւակաց իւրոց` Էզդանբաղշին եւ Մուրատդաշին եւ դեռաբուսին Աբրահամին, եւ դստերացն Մարթա-Խաթունին, եւ Թաւրէզ-Խաթունին եւ Խաթուն-Մամին, եւ կողակիցն իւր Նարին-Խաթունին, եւ ամենայն արեան մերձեւորաց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց: Յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զխոջա Ղոպաթն, եւ զեղբայրն իւր զԹումէն, որ փոխեցեալ է առ Քրիստոս, եւ զդուստրն իւր զՄամայ-Դէդէն:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զանարժան գրիչս զԱզարիայ սարկաւագս, ո՜վ սուրբ կարդացողք, սխալանացն եւ քերանացն թողութիւն արարէք, զի ղարիպ էի եւ միտքս մոլար է. յիշեցէք եւ զծնաւղսն իմ զԱմիր-Ազիզն եւ զՆարին-Խաթուն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ` զկենդանիս եւ զննջեցեալ, եւ զհոգեւոր մայրն իմ զԹաբառաքն, որ մարական գթով կուրախացնէ զմեզ:

 

բ

 

Աւա՜խ գծողս, որ խիստ դառն եմ ի սատանայէ, եւ ի ղարիպութիւնս մոլորալ եմ: Ո՜վ սուրբ կարդացողք, թողութիւն արէք սղալանաց եւ խոշորութեան գրիս, զի կար մեր այս չափ էր:

 

գ

 

Թ'ապա մ' լինի, որ ազատ բաձրանամ հասնեմ յիմ երամ:

Աւա՜խ եղուկ զղարիպիս, զի մոլորեալ եմ ըստ արժանեացս:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 7594

 

Գրիչ` Իգնատիոս

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տկար եւ տարտամս անձին Իգնատիոսի հասանել յաւարտ այսմ աստուածաշունչ Գանձարանիս … ի թվականիս Հայոց ՋԼԹ. (1490), ի կարողութեանն տէր Սարգսի ամենայն Հայոց:

 

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Ղ. Ալիշան, «Հայկարան»

 

Կազմող` Կիրակոս

 

Սրբազան րաբունապետս Յովհաննէս զպարոնազն Համշինեցի, որ ստացաւ զսուրբ Աստուածաշունչ … եւ զիս … Կիրակոս եպիսկոպոս` զկազմող սմին յիշեսջիք, ի տէր ի թվ. Հայոց ՋԼԹ, (1490):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 987

 

Ստացող` Աւագ

 

  Զվերջին ստացօղ սուրբ Աւետարանիս զԱւագ եւ ծնաւղս իմ զՇնահաւոր եւ Թղթիկն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս. որ ես Աւագս ի հալալ ընչից իմոց ստացայ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ, եւ ծնօղաց իմոց, եւ ի վայելումն դեռաբոյս պատանեկին` եղբօրորդուն իմոյ Սարգսին, զոր տէր աստուած վայելել տացէ ընդ երկայն աւուրս: Աղուբ շայն գերի կու տանէր, ես` Աւագս թափեցի: