ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

25.
ԶԱՔԱՐԻԱ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՂԹԱՄԱՐՑԻ
† ՊԽԲ=1393 յունիս 25 դշ.

Զսրբազան հայրապետն մեր զտէր Զաքարիա տեսեալ նախաչարն սատանայ, որ մարդասպանն է ի սկզբանէ եւ հակառակ ճշմարտութեան, զի վառեալ էր ի սէրն աստուածային եւ եդեալ յաշտանակն հաւատոյ ջահն պայծառ եւ լուսատու, ուստի փայլէր ի պատրոյգսն եօթն զճառագայթս նշուլից աստուածպաշտութեան իւրոյ, այսինքն զեօթն առաքինութիւն անձինն. նախ` զի կատարեալ էր ուղղափառ հաւատովն. երկրորդ` զի հաստատուն էր յուսովն առ կեանսն հանդերձեալ յաւիտենին. երրորդ` այլ եւ ջերմեռանդ անթերի սիրովն` զոր ունէր առ Աստուած եւ առ մարդիկք. իսկ եւ զարդարեալ էր խոհեմութեամբն, եւ հանդիսացեալ արիութեամբն. ողջախոհ էր ցանկութեամբն, եւ զուգակշիռ արդարութեամբն: Այսպիսի եօթնեակ լուսաւորութեամբ լուցեալ էր զճրագունս վիմին աշտանակի, ըստ իւրում համանուն մարգարէին աստուածաբանութեան:

Զայսպիսի պայծառ ջահս շիջուցանել կամեցաւ սատանայ: Վասն որոյ ըստ բնածին չար բարուցն, զոր ունէր մախանս ընդ օրինացս ճշմարտութեան, յարոյց փորձանս քահանայապետին Աստուծոյ` զդատաւոր քաղաքին Ոստանայ` զայր ոմն չարաբարոյ եւ ժանդ, ազգաւ պարսիկ, որ եկեալ առ կաթողիկոսն մթերեալ չարութեամբն` զոր ունէր ի սրտին, եւ պատճառանօք իմն կամէր պիղծն յայտնել զչարութիւն իւր ասելով. «Ա'ռ քեզ զմախաղն իմ յաւանդ պահեստի»:

Եւ Տէրն հեզաբար տուեալ պատասխանի եւ ասաց. «Տուն իմ չէ պատշաճաւոր տեղի պահեստի, մօ'լնայ ա'յլ տեղ տեսցես յանկաւոր պահեստից քոց»:

Յայնժամ սկսաւ պիղծն այն եւ ժանդն բարկութեամբ հայհոյել զնա, եւ ձգեալ զձեռն իւր ի հարկանել: Իսկ տէր Զաքարիայն կցեալ զձեռն իւր ի վերայ կրծից իւրոց, եւ յապտակել պղծոյն զծնօտ սրբոյն, ասէր. «Քա'ւ լիցի քեզ. մօ'լնայ, առնել իրս անպատեհս: Անպատեհ է քեզ հարկանել զիս առանց պատճառանաց վնասու»:

Զայն տեսեալ ոմանց եւ ձայն տուեալ միմեանց եւ առժամայն կուտեցան անդ բազմութիւնք արանց եւ կանանց. զոր տեսեալ անօրինին եւ սաստկացաւ ի բարկութիւնն. ձեռս յօձիսն ձգեալ` պատառեաց զպատմուճանն իւր, եւ փետէր զմօրուսն, մինչ զի արիւնաշաղախ լինէր պիղծ երես նորա: Եւ այնպիսի ձեւով ել արտաքս յԱղթամարայ, եւ գնացեալ յՈստան` առաջի ամիրային ի բաղանիսն, չարախօսեաց զքրիստոնէիցն Աղթամարայ եւ զկաթուղիկոսէն:

Իսկ տէր Զաքարիայն ոչինչ գիտելով խիղճ զանձնէ, վասն որոյ փութացաւ եւ նա գնալ առաջի ամիրային ի բաղանիսն: Եւ ի չարախօսելն Դանիշմանին զկաթուղիկոսէն, ասէ ամիրայն թէ` «Ուրացի'ր զՔրիստոս եւ դարձիր յօրէնս մեր. եւ ես շնորհեմ քեզ զվնասդ»:

Ասէ հայրապետն. «Ինձ մի' լիցի ուրանալ զՔրիստոս Աստուածն իմ. այլ հաւատամ զնա արարիչ ամենայն արարածոց, էակից Հօր համազօրի եւ փառակից Հոգւոյն ճշմարտի»:

Զոր լուեալ անօրինացն, եւս առաւել ի բարկութիւն բրդեցան, եւ որպէս շունք կատաղիք արեան ծարաւիք կրճտեցին զատամունս իւրեանց ի վերայ սրբոյն: Եւ անդ ի բաղանիսն հարին զսուրբն ի սնակուշտն սրով. եւ հանին արտաքս ի բաղանեացն ի քարշ, եւ հարին քարիւ զգլուխն. եւ մերկացուցեալ զնա, եդին չուան ի պարանոցն, եւ քարշեցին ընդ փողոցս քաղաքին. եւ բազմութիւն ամբոխին զհետ երթային, եւ հարկանէին զնա քարիւ եւ փայտիւ եւ սրով: Եւ նա ի քարշելն եւ ի հարկանելն` մինչդեռ օրհնութիւնն ի բերանն էր, աւանդեաց զհոգին իւր առ Աստուած` բարի խոստովանութեամբ, ըստ գրոյն որ ասէ. «Հոգիք արդարոց ի ձեռին Աստուծոյ են»:

Եւ իբրեւ չարութիւն նոցա ի գլուխ ել եւ յամօթ եղեւ սատանայ, զի ոչ եհաս ըղձիցն զոր ունէր, այլ իւր չարութեամբն պատարագ բոլորապտուղ ընծայեաց զհայրապետն մեր: Եւ այնպէս տարեալ ի քարշ` ընկեցին արտաքոյ քաղաքին եւ կամէին այրել զսուրբ մարմինն. զոր ոչ ետ թոյլ ամիրապետ Ազդնին, այլ հրաման ետ բառնալ զնա քրիստոնէիցն եւ թաղել պատուով, որպէս եւ կամեսցին: Զոր եւ արարին իսկ:

Եւ ի խուռն քարանցն հարկանելոյ` գագաթն վերացեալ էր ի գլխոյն եւ ուղեղն ցնդեալ, մինչ զի նշմարանք երեսացն ոչ երեւէին:

Այս եղեւ ի թուականիս Հայոց ՊԽԲ ամին` յունիս ամսոյ ի ԻԵ, յաւուր չորեքշաբաթի եւ ի մեհեկի ԺԵ հանդիպեցաւ:

Իսկ քրիստոնեայքն` որ ի քարկոծման ժամուն ղօղեալ եւ թագուցեալ էին, հրամանաւ ամիրային յառաջ եկին եւ բարձեալ զտէրն` տարան յԱղթամար եւ պատուով թաղեցին զնա ըստ արժանեացն, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

ԳԱՆՁ
ՏԵԱՌՆ ԶԱՔԱՐԻԱՅ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻ ԱՂԹԱՄԱՐԱՅ
Ասացեալ ի Գրիգոր վարդապետէ.

 

Գըթացեալ քոյին,

Արքայդ երկնային,

Եւ առեր մարմին,

Զմարդիկս երկրային

Առնել երկնային,

Գեր քան զառաջին.

Յետ կատարածին

Այսըմ խորհըրդին

Տնօրինականին:

 

Րաբունն երկնային,

Աստուած Սուրբ Հոգին,

Իջեր ի ստորին:

Առաքեալքն առին

Զճըշմարիտ հոգին,

Եւ յաշխարհս ելին

Քարոզ քո բանին,

Աւետարանին,

Ըզհամբաւ բարին:

 

Իսկ որք լըսեցին

Կենաց քարոզին,

Քեզ հաւատացին:

Հաւատք ծաղկեցին

Յոլորտս աշխարհին,

Յընդհանուրս ազին:

Հազարք հազարին

Եւ բիւրք բիւրային

Քեզ վիճակեցին:

Որք վըկայեցին

Եւ զարինս հեղին`

Վասն անուան քոյին:

Ընդ որս եւ արին

Արհի պանծալին`

Յաւուրս վերջին

Արբեալ ըզհոգին,

Հետեւեալ նոցին,

Սըրբոցն առաջին:

Մաղթանօք նոցին ըղձալի

Զմերս ընկալցիս պատարագ:

 

Գանձ սիրոյ քոյին

Գանձեալ ի յոգին

Գերագով տիրին,

Բաղձալի վեհին,

Սուրբ դիտապետին,

Կաթուղիկոսին

Տէր Զաքարիին,

Մեծ պատրիարգին,

Որ յԱղթամարին:

Բորբոքմամբ չարին

Փորձ հասեալ նըմին

Յայլասեռ րամին,

Զոր սիրով քոյին

Ջերմացեալ նորին,

Վանեալ ըզնոսին

Ի մէջ հանդիսին

Բազմութեան ռամին,

Որ պատեալ էին,

Դաւանէր զՈրդին,

ԶՔրիստոս կենդանին,

Գոլ Հօր միածին.

Փառակից նոցին

Զճշմարիտ Հոգին

Մի աստուածութիւն:

Մաղթանօք նոցին ըղձալի

Զմերս ընկալցիս պատարագ:

 

Որ յաւուրս յետին,

Ի դարըս վերջին,

Ժամանակ նեռին,

Փըրկութեան քոյին

Անցեալ համարին,

Ամաց հազարին,

Րամեալ ընդ նըմին

Չորս հարիւր թըւին,

Եօթն պակաս ամին,

Յամսեան մեհեկին,

Տասնուհինգ օրին,

Չորեքշաբաթին,

Զմեր հովիւ բարին

Նահատակեցին.

Վասն անուան քոյին

Սաստիկ գանեցին,

Յերեսըն թըքին,

Եւ անարգեցին,

Սըրով խոցեցին,

Վիրաւորեցին,

Քարկոծ արարին,

Խորտակեալ հարին,

Ջարդեալ մանրեցին,

Ըզգըլուխ նորին.

Ուրախ էր յոգին,

Տարեալ ի յանձին

Զչարչարանս ուժգին`

Վասն անուան քոյին,

՚Ւ անանց պըսակին,

Որ գանձեալ պահին:

Յիշէ. եւ եւս առաւ …

 

Րամից բարերար,

Սուրբ կոյս տիրամայր,

Սուրբ Հոգւոյն տաճար,

Աշտանակ գոհար,

Աշխարհիս խաւար

Լոյս եւ լուսարար,

Սեղան սըրբարար

Հացին կենարար,

Միջնորդ հաշտարար,

Մաղթանօք յարմար

Ի քեզ զինահար

Մեր կամակատար,

Որ դու մեզ համար

Հայցես անդադար

ՅՈրդւոյդ բարերար.

Հայցման քո յարմար

Ըզսուրբն ընկալար,

Զտէրն որ յԱղթամար,

Մեզ միջնորդաբար

Եւ խաղաղարար

Յուզմանց չարաչար

Մատիր սիրաբար,

Ընդ մեզ մայրաբար.

Եւ կըցորդաբար

Տալ մեզ մըխիթար

Զհոգին կենարար,

Եւ ազատարար.

Պահել զմեզ անչար

Եւ անպատահար`

Շատ ամօք յերկար:

Ողորմ…. ¹