ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

43.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԱՐՕՆՈՅ
† ՋԺԲ=1463 ապրիլ 19 գշ.

Էր սուրբ եպիսկոպոսն Յոհաննէս ի տղայութենէ սնեալ եւ վարժեալ ի վանս սուրբ Կարապետին, ի գաւառին Տարօնոյ, կրթեալ ի վարս պարկեշտութեան` կրօնաւորական ժուժկալութեամբ: Եւ հասեալ ի չափ հասակի, արժանացաւ ձեռնադրիլ յաթոռ եպիսկոպոսութեան նոյն աստուածարեալ տեղւոյն Իննակնեան, որ է աթոռ սրբոյն Յովհաննու Կարապետին` ձեռնադրողին Քրիստոսի, ըստ տեսչութեան Հոգոյն Աստուծոյ: Որ եւ առաքելաբար հովուէր զժողովուրդն Քրիստոսի, ուղիղ վերակացութեամբ, ոչ որպէս տիրելով վիճակին, այլ զանձն օրինակ կացուցեալ` առնելով եւ ուսուցանելով: Եւ այնպէս փայլէր որպէս զջահ լուսաւոր ի մէջ ազգիս Հայոց:

Եւ ըստ բարւոք յօժարութեան իւրոյ` զոր ունէր եպիսկոպոսն Յոհաննէս` ձեռնարկեաց առ ի նորոգել վերստին զտաճարն սուրբ Կարապետին եւ յօրինեաց զնա գեղեցիկ շինուածով: Եւ ապա ձեռնարկեաց ի մեծ կաթուղիկէն, ի վկայարան սրբոյն Ստեփանոսի Նախավկային: Եւ այնպէս կային եւ գործէին մեծաւ ուրախութեամբ: Զոր տեսեալ վիշապն անօրէն, օձն կամակոր, թշնամին արդարութեան սատանայ, զայնպիսի յառաջադիմութիւն եպիսկոպոսին, ոչ կարաց ժուժել ցաւոցն. այլ տուտն շարժեալ զջախջախեալ գլխոյն եւ յարոյց պատերազմ ընդդէմ նորա:

Եւ գտեալ ազգ մի խուժադուժ լեզուաւ եւ ազգաւ, որ կոչիւր Դմլի, որք տեղի առեալ բնակէին ի նոյն գաւառն Տարօնոյ, առ ստորոտաւ լերինն այնմիկ Տօրոսի, ի մերձակայ գեօղսն. որք գնացեալ եդին բարուրս ի վերայ նորա, եթէ «Քակեաց զքարինս մզկթին եւ տարեալ շինեաց զեկեղեցին իւր»: Եւ այսպէս արկին զնա յորսայս մահու:

Եւ ծանուցեալ զայս գաւառապետին Խալիլի ` ետ ունել զեպիսկոպոսն եւ կապեալ զնա յուղարկեաց ի Բաղէշ քաղաք ` առ ամիրապետն Շարաֆ: Եւ նա ոչինչ քննեալ զպատճառս իրաւանց, այլ վաղվաղակի ետ ի ձեռս դահճացն եւ հրամայեաց հանել արտաքս յատենէն, ի տեսութիւն հրապարակի քաղաքին:

Որ եւ անդէն մերկացուցին զնա եւ արկին չուան ի պարանոցն եւ հանեալ ի բարձր տեղի մի, որ կոչի շահնշի, առ ի տեսանել զելս իրանցն թէ զի ' նչ հրամայեսցէ ամիրայն:

Իսկ եպիսկոպոսն ել ի միջոյ նոցա եւ կոչեաց առ ինքն զմի ոմն ի քահանայից քաղաքին ` որ անդն կային. եւ կատարեալ զդաւանութիւն ուղափառ հաւատոյս ճշմարիտ խոստովանութեամբ ի ծածուկ եւ հաղորդեցաւ ի փրկական մարմնոյ եւ յարենէն Քրիստոսի, զոր յառաջագոյն բերեալ էր ընդ իւրն եւ ասացեալ զգոհացողական աղօթսն, դարձաւ անդրէն առ զինուորսն: Եւ նոցա բազում հարց եւ փորձ արարեալ ընդ նմա նենգութեամբ, զի թերեւս կարասցեն պատրել զնա բանիւք եւ ոչ կարացին: Եւ ապա սուսերամերկ խծծէին զնա ընդ երեսս եւ ընդ թիկունսն, մահ սպառնալով ` եթէ ոչ լուիցէ եւ դարձցի յօրէնս նոցա:

Իսկ նորա ոչինչ զանգիտեալ ի նոցանէ ամենեւին, այլ տայր համարձակ զպատասխանին եւ յանդիմանէր զանաստուած մոլորութիւն նոցա: Եւ ապա քարշեալ զնա անտի բռնութեամբ ընդ քաղաքամէջն եւ տարեալ կացուցին զնա առաջի դրան բերդին եւ կուտեցաւ ամբոխ յոյժ ի տեղւոջն, մինչեւ կոխել զմիմեանս: Եւ բորբոքեցին հուր, զի այրեսցեն զնա, եւ ասեն թէ « Ուրացի ' ր զՔրիստոս եւ դարձիր յօրէնս մեր եւ զերծիր ի մահուանէ եւ բազում պատիւս եւ պարգեւս ընկալցիս ի մէնջ. եւ զվնասն զոր արարեր, շնորհեմք քեզ »:

Իսկ նա պատասխանի տուեալ ասէ ցնոսա. « Խոստումդ ձեր ընդ ձեզ ի կորուստ լիցի. մինչեւ ցայժմ քրիստոնեայ կեցեալ եմ ոչինչ խիղճ գիտելով զանձնէ իմմէ եւ այժմ անկանիլ յանաստուածութիւն որպէս զանուղղայ ազգդ ձեր վասն առօրեայ ժամանակիս եւ սուտակայ փափկութեանս ` անհնար է ինձ այդմ լինել »:

Եւ նոքա ե ' ւս ստիպէին զնա եւ ասէին. « Ասա բան ինչ եւ ազատիր ի մահուանէ եւ կաց պատուով »:

Իսկ նա ի պատասխանելոյ եւ ի յանդիմանելոյ զնոսա ` ոչ դադարէր: Իբրեւ տեսին նոքա թէ ոչինչ օգտեցան ի խոստմանցն, կրճտեցին զատամունս իւրեանց ի վերայ նորա եւ ասեն. « Է ՜ մելղուն, ո՞րպէս իշխեցեր քակել զմզկիթն եւ շինել եկեղեցի »:

Իսկ նա կայր անմռունջ ի մէջ նոցա, որպէս գառն անմեղ մատնեալ անողորմ գայլոց, որք սուսերամերկ պատեցին զնա, որպէս գազան կատաղի ` արդարոյն արեան ծարաւի եւ մրմռեալ խածատէին զնա բանիւք ` առաւել քան թէ սրով: Իսկ նորա դարձուցեալ զերեսս իւր ի նոցանէ, դիմեաց ինքնին ի հուրն, եկաց ի մէջ բոցոյն եւ ասէ ցնոսա. « Արդարեւ ասեմ ձեզ, զի տոչորումն հրոյս կակղագոյն է քան զխստութիւն սրտից ձերոց »:

Եւ նոքա ե ' ւս բորբոքէին զհուրն փքով դարբնաց. իսկ նա կայր ի մէջ հրոյն եւ ի փառաւորելոյ զԱստուած ոչ դադարէր: Իբրեւ տեսին թէ այնու եւս ոչ կասեցաւ սուրբն, կամեցան ձեռնամուխ լինել ի նա ամենեքեան, որպէս եւ օրէն է այս նոցա չարութեանն, զի ամենեքեան ողորմութիւն գտցեն քարաձգութեամբն ի նա: Եւ գրոհ տուեալ ի վերայ նորա ` քարշեցին զնա արտաքս ի հրոյն. եւ եհար մի ոմն ի նոցանէ ուժգին սրով զկողս եպիսկոպոսին, վասն որոյ յոյժ նուաղեցաւ: Եւ ապա բազմութեան հարեալ զնա քարիւ եւ փայտիւ. եւ գայր ի վերայ նորա բազմութիւն քարանցն ` որպէս տարափս կարկտի, մինչեւ անդէն ի տեղւոջն ծածկեցաւ մարմին երանելւոյն ի քարանցն: Եւ այնպէս աւանդեաց զհոգին իւր առ Աստուած սուրբ եպիսկոպոսն Յոհաննէս, որպէս խունկ անոյշ:

Եւ ապա հրաման ետ ամիրապետն Շարաֆ քրիստոնէիցն ի նմին աւուր բառնալ զնա եւ թաղել: Զոր եւ յառաջագոյն հաճուկս արար արձակել զնա, վասն քրիստոնէից քաղաքին: Իսկ բազմութիւն ամբոխին ոչ անսացին հրամանաց ամիրային, այլ փութապէս զկամս սրտից իւրեանց կատարեցին, որք հանապազ ծարաւիք էին արեան քրիստոնէից:

Առ որ եկեալ արքեպիսկոպոս քաղաքին Տէր Յովաննէս ամենայն ուխտիւ եւ ժողովրդով, բարձին զպատուական մարմին երանելի եպիսկոպոսին. եւ տարեալ յաւագ եկեղեցին ` ի վկայարան սրբոյն Սարգսի զօրավարին եւ կատարեալ զպաշտօն գիշերոյն հսկմամբ յերեկօրեայ մինչեւ ցառաւօտն եւ մատուցեալ զխորհուրդ փրկական սուրբ պատարագին, եդին զնա ի տապանի առաջի սրբոյ սեղանոյն ` սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

Կատարեցաւ սուրբ եպիսկոպոսն Յովհաննէս ապրիլի ի ԺԹ յետ սրբոյ Զատկին, զկնի Նոր Կիրակէին ` յերկրորդումն շաբաթու երեքշաբաթին: ¹