ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

57.

ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ ԽԹԱՅԵՑԻ
† ՋԿԸ=1519

Վաճառական մի հայ եւ յոյժ ճարտասան `

Մըխիթար Բաղեշցի եւ աստուածածան,

Գընաց նայ ի սահմանս Ատըրպատական,

Ի Ղում եւ ի Յիրաղ եւ ի Խորասան:

 

Եհաս ի Սամարղանդ եւ ի Պուխարայ,

Եմուտ ի Հընտուստան եւ անտի գընայ

Ի մէջ հըռչակաւոր քաղաքըն Խըթայ,

Ուր մուշքն է պատուական, երէոյ նաֆայ:

 

Խըթայ մերձ սահմանաց Չին եւ Մաչինայ,

Եւ անդ լինի ռովանդն, չըքնաղ չինին գայ.

Անդ է նահատակեալ Առաքեալն Թումայ,

Հարեալ ի մըշդեհէ, այսպէս գըրեալ կայ:

 

Եւ են աշխարհն ամէն կռապաշտ հաւատով,

Ոչ ճանաչեն զՈրդի, սուրբ զՀոգին կամ զՀայր,

Զանեղ աստուածութիւնն ` անձինք հաւասար,

Ստեղծօղն արարածոց եւ ըզլոյսն անճառ:

 

Զիջումըն Միածնին յերկիր հեզաբար,

Զմիանալն ի բնութիւնս ` որ մարմին էառ,

Զբեւեռիլն ի խաչին, զդըժոխացն աւար,

Նըստեալ Հօր ընդ աջմէ ի քրովբէից կառ:

 

Անտեղեակ ՚ւ անծանօթ են այսըմ շնորհի.

Աշխարհըն Խըթայու ` զոր այժմ յիշեցի,

Չասեն ըզմիւսանգամ գալուստն Յիսուսի `

Որ կեանք եւ փըրկութիւն է ամենայնի:

 

Ելեալ ի Խըթայու զօրքըն հեծելին,

Եւ դէպ ի յարեւելս չըւեալ գընացին.

Եւ ազգ մի բովանդակ զամէն գերեցին,

Զոր ի լեզուն իւրեանց Ղալմուխ կոչէին:

 

Զմանկունքըն գերելոցըն վաճառէին,

Յորմէ առեալ տըղայ մի Մըխիթարին,

Տանէր խընամք նորա զինչ իւր զաւակին.

Ապա դէպի յաշխարհըս մեր դիմեցին:

 

Ըզծով եւ ըզցամաք նոքա կոխեցին,

Եւ յԱլանաց երկիրըն ժամանեցին.

Մատնեցին ըզտըղայն երկրի իշխանին,

Եւ նայ ընչիւք իւրովք գընեաց երեք կին:

 

Բերեալ ի բուն քաղաքըն Մըխիթարին

Զբարի մանուկն ընտրեալ եւ զառաքինին,

Հաճեալ հաւանեցաւ կամօքն իւրային,

Ասաց թէ « Մըկըրտիմ յանունն Յիսուսին:

 

« Հաւատամ ես ի Հայր եւ Որդի նորին,

« Երկըրպագեմ հոգովս Հոգոյն ճըշմարտին,

« Մի կամք եւ մի բնութիւն որ ոչ բաժանին »:

Զանունն Աստուածատուր նորա կոչէին:

 

Ուսաւ լեզու եւ գիր նա վաղվաղակի `

Շնորհօքն Աստուածատուր եւ Հոգոյն տեղի,

Անձամբըն վայելուչ, բնութեամբն էր բարի,

Տեսլեամբն էր գեղեցիկ եւ զարմանալի:

 

Զընթացս երանելոյն տեսեալ սատանի `

Զհաւատն որ առ Քրիստոս, զգնացսըն բարի,

Լինէր հեղձամըղձուկ առաջին չարին,

Բորբոքեաց ըզնախանձ դառնութեան բոցի:

 

Ի չար նախանձ վառեալ զազգն Իսմայելի,

Թերեւս յափըշտակէ զծառայն Յիսուսի.

Դըրդեաց ի բարկութիւն զորդիսն Հագարի.

Ասեն ըզմանկանէն ` « Որդի է թուրքի »:

 

Գնացեալ առ ամիրայն չարախօսեցին.

Եկեալ զԱստուածատուրն ատեան կոչեցին.

Չարգործ պըղծասէրքն եւ որդիքըն ժանտին `

Նըման եբրայական տիրասպան գընտին:

 

Ասեն. « Դու մըսըլման, ազգէ Մահմէտին.

« Ի բա ' ց թող ըզՔրիստոս եւ զհաւատ նորին.

« Թէ ոչ տանջենք ըզքեզ սաստիկ ՚ւ ահագին »:

ասաց. « Ես ո ' չ փոխեմ զլոյսն ընդ խաւարին »:

 

Ետուր նա համարձակ ըզպատասխանին `

Թէ « Քրիստոս է Աստուած ՚ւ ես ծառայ նորին.

« Ինձ ուրանալ զՔրիստոս է անհընարին,

« Եւ կամ հընազանդել ձեր փէղամպէրին:

 

« Պատրաստ եմ մեռանել վասն անուան Նորին,

« Այնմ ` Որ եբարձ ըզփուշ մեր պատուհասին.

« Եբարձ Նա ըզքացախ խառնեալ ընդ լեղին,

« Եհեղ զարիւն իւր սուրբ ի քառաթեւին »:

 

Բազում թաղանձանօք զնայ աղաչէին `

Քաղցրութեամբ խօսելով եւ ոչ կարացին.

Կապեցին զձեռս ի յետս եւ հարկանէին.

Տանէր նա խընդութեամբ տանջանաց նոցին:

 

Յաւուր ձըմերայնոյ ըզնա կացուցին,

Բերեալ գետն ի ներքոյ սառին անցուցին,

Որպէս սուրբ քառասունքն ի Սեբաստէին,

Անցաւ ընդ հուր, ընդ ջուր ` ըստ երգոյ Դաւթին.

 

Ապա ի թիկնամէջըն հուր վառեցին,

Հըրով ըզհողաթափն ի ոտն ագուցին,

Սըրով զբոլոր մարմինըն ծակոտեցին,

Եւ կայծակունս հըրոյ ի յերկու ձեռին:

 

Ոչինչ նա համարէր կըսկիծն ահագին,

Սիրով էր նա վառեալ ի յոյսըն վերին,

Արիաբար եկաց դէմ Բելիարին,

Եղեւ նա պատարագ Հօրն երկնաւորին:

 

Բերեալ ըզբարեյաղթ վըկայ Քրիստոսի,

Ետուն զնա ի մօլլայն զի օրէնքն ուսցի.

Ասեն « Մանկութիւն է սորա փոխելի,

« Դառնայ ի Քրիստոսէ սա վաղվաղակի »:

 

Մօլլա գֆթ բա փսար. « Ա ' յ սէիգի զատէ,

« Մա ' քուն քում ըռահի բամի էմպիյա » ¹:

Ասաց թէ « Իմ Աստուած ըստոյգ է Յեսա.

« Զի չար ու չի թափտիր քի շաւամ ճուտա » ²:

 

Մօլլա գֆթ քի « Պիա ', պըշաւ մըսըլման,

« Պը խաւան թու փէշի մա քըթապ ու ղուրան » ³

 

Ասաց թէ « Սընոտի է քոյդ եւ ունայն.

« Պէ մաստի մա ' քուն ճըհէլ ու նատան » ⁴

 

Մօլլա տէտի. « Օլ կիլ փէղամպէրէ եար,

« Կեաւուրլարընկ տինին կօյնկլունկտէն չըխար » ⁵

- « Ի քեզ սաստէ Յիսուս, մէնտէն իսրա վա ' ր,

« Սալիպ մէ փարըստամ, մէճնուն պէխապար » ⁶

 

Սովով եւ ծարաւով յոլով տանջեցին,

Ի հուր ՚ւ ի ջուր ըզնա անցուցանէին.

Ամիսս ութ անխընայ զնա չարչարեցին,

Շարժել ի հաւատոցն զնա ոչ կարացին:

 

Եկեալ ժողովեցան չարքն ի միասին,

Պատեալ շուրջանակի եւ քարկոծէին,

Քան զշուն եւ ըզգազան զնա գիշատէին,

Էառ զվախճանն անդրէն ի յասպարիսին:

 

Ամաց էր ԺԸ վըկայս գովելի `

Որ վըկայեաց անուն տեանռըն Յիսուսի.

Էր թիւն ինըն հարիւր վաթսուն եւ ութի,

Յորժամ Աստուածատուրն նահատակեցին:

 

Առ մեծ րաբունապետն ճառս այս յարմարի,

Որ եւ անուն նորա Գրիգոր յորջորջի.

Սորին սպասաւորէ եւ աշակերտի

Գրիգորիս ` մականունս եմ Աղթամարցի: ⁷