ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

73.
ԳՐԻԳՈՐ ԱՐՓԱՅԵՑԻ
† ՌՀԱ=1622

Այր ոմն քրիստոնեայ ` անունն Գրիգոր, որ էր նախկին նա ի Վայոց ձորոյ ` զոր Եղեգաձոր ասեն, ի գեղջէն Արփայու. եւ այժմ ի գաւառին Փարիոյ գոլով ` բնակէր ի գիւղն զոր Ներքին Խոյիկան ասեն. եւ էր սա մարմնովն պարթեւահասակ եւ յաղթանդամ եւ սրտիւն արի, բանիւք եւ խելօքն հանճարեղ, եւ հաւատովն եւ սիրովն Քրիստոսի հաստատ եւ ջերմագոյն: Այս Գրիգոր ելեալ շրջեցաւ ի գեղօրայս գաւառին ` եւ քաջալերեալ յորդորեաց զամենայն ժողովուրդսն եւ եղեւ գլուխ եւ առաջնորդ նոցա. էառ ընդ իւր արս եօթն եւ եկն ի քաղաքն Ասպահան, եւ գնացեալ էառ զբազում գանձս ի փոխ եւ բերեալ ետ իշխանաց շահին կաշառս, եւ հաւանեցոյց զամենեսեան, զի ի պատեհ ժամու բարիս խօսեսցին վասն նոցա առաջի թագաւորին:

Ապա ինքն գրեաց արզայ աղաչանաց եւ մատոյց առ թագաւորն ` ոչ թէ միանգամ կամ երկիցս, այլ հնգիցս եւ վեցիցս. այնքան խօսեցաւ յատեան եւ ի դիւան թագաւորին ` մինչեւ ձանձրանալ թագաւորին եւ ասել. « Թողի զձեզ ի կամս ձեր, գնացեալ պաշտեցէք զհաւատն ձեր ». եւ Գրիգոր աղաչէր, պաղատէր, ի ծունր իջեալ լալով խնդրէր ի շահէն ` եւ ասէր, թէ « Զհրամանսդ, զոր բանիւ ասես, մատամբ միով թղթիւ շնորհեա ' մեզ »:

Եւ յաւուր միում յորում շահն ելեալ յապարանից իւրոց գնայր ի Հազարաջրիպ այգին, ասացին թէ հինգ անգամ եկեալ առաջի շահին եւ զնոյն թուղթն խնդրեաց, յորոյ անձանձիր խնդրոյն ձանձրացեալ շահին, գրեալ նոմոս թագաւորական կնքով ` ետ ցԳրիգորն, թէ « Հրաման ետու ամենից քրիստոնէից բնակելոց ի գաւառին Փաիրոյ եւ ի Բուրվարի ` զի համարձակ պաշտեսցեն զքրիստոնէութեան հաւատն իւրեանց »:

Այլ եւ յետ այսորիկ խնդրեաց Գրիգորն ի շահէն, զի այցելութիւն արարեալ ողորմեսցի թագաւորն, եւ շնորհեսցէ նոցա զիւրեանց գրեանսն, զորս յափշտակեալ բերեալք են. եւ զայն եւս շնորհեաց նոցա արքայ: Եւ Գրիգորն եւ ընկերքն իւր առեալ զթուղթն եւ զգրեանսն իւրեանց եւ ուրախութեամբ գնացին յերկիր եւ ի ժողովուրդ իւրեանց:

Յաղագս պատճառիս այսմիկ թագաւորն Շահաբաս էարկ տուգանս ի վերայ քրիստոնէիցն ` ասելով. « Որովհետեւ ո ' չ հնազանդեցան հրամանաց թագաւորի, տացեն տուգանս ի դիւանն թագաւորի հազար թուման »: Եւ յերեւելի իշխանաց իւրոց առաջակայից զոմն ` զոր Խոսրով սուլթան կոչէին, կարգեաց վերակացու ` զի առեալ ի ժողովրդենէն յանձնեսցէ ի գանձապահս թագաւորին. որ եւ եկեալ Խոսրով սուլթանն բազում զօրականօք, արար եւ կատարեաց զհրամանս թագաւորին:

Եւ ողորմելի քրիստոնեայքն վասն քրիստոսական հաւատոցն ` զայս հազար թումանս, եւ զայն պարտքն ` զոր Գրիգորն եւ ընկերքն իւր յԱսպահան արարին, եւ այլ եւս զոր ինչ ծախք լեալ էին, զամենայն վճարեալ հատուցին, եւ եղեն չքաւորք եւ աղքատք կարի յոյժ, բայց կալով ի հաւատս Քրիստոսի ` ուրախ են եւ գոհանան զՏեառնէ Աստուծոյ:

Իսկ Գրիգոր այրս այս օր յաւուր յաւելոյր ի հաւատս եւ ի բարեգործութիւնս, նա եւ հաստատէր զայլս ի վերայ հաւատոցն Քրիստոսի ` եւ նախանձախնդիր լինէր վասն քրիստոսական օրինաց. առ որ նախանձաբեկ լեալ արիւնարբու մահմետականաց, եւ զրպարտեցին ի մահ զԳրիգորն ` քանզի զոմն մահմետական յիւրեանց ժողովրդենէն ինքեանք սպանին, եւ բերեալ ի ծածուկ արկին յանդն Գրիգորին, եկին դատախազք եւ բերեալ կացուցին սուտ վկայս թէ Գրիգորն սպանեալ է զայս մեռեալս: Եւ առեալ տարան յանուղղայ դատաստանն իւրեանց առաջի դատաւորաց, որոյ վերայ վճիռ հատին ` թէ « Որովհետեւ զայդ արարեալ է դորա ` կամ ուրասցի, կամ սպանցի ». եւ այսու զրպարտութեամբս դատապարտեալ սպանին զքրիստոսասէր զայրն Գրիգոր: Եւ բազումք վկայեցին վասն նորա ` թէ Տէր փառաւորեաց զնա երկնաւոր նշանօք լուսոյ երկնից: Որում տացէ Քրիստոս զխոստացեալ արքայութիւնն իւր, եւ զմեզ եւս ընկալցի ի մասնակցութիւն սրբոց իւրոց իւրով ողորմութեամբն. ամէն: ¹