74.
ՍԱՐՈՒԽԱՆ
ՀԻԶՆԱՑԻ
†
ՌՁ=1631
փետր.
4
ուր.
Այս
երանելի
վկայս
Քրիստոսի
սուրբս
Սարուխան
էր
ազգաւ
հայ
`
ի
քաղաքէն
Հիզնայ
`
սնեալ
եւ
վարժեալ
ի
մանկութենէ
ի
վարս
քրիստոնէութեան
եւ
ի
հաւատս
աստուածպաշտութեան,
ուղիղ
վարուք
եւ
մաքուր
գործով,
քրիստոսասէր
գոլով
եւ
երկիւղած,
կրթեալ
ի
կրօնս
լուսաւորչաւանդ
դաւանութեանն
`
սերտ
սիրով
եւ
պինդ
հաւատով:
Այլ
եւ
էր
ուսեալ
զարուեստս
երաժշտական
եւ
զերգս
տաւղի
եւ
քնարի
եւ
էր
արուեստիւ
կօշկար:
Եւ
տարագնաց
եղեալ
յերկրէ
Հիզնայ,
եւ
եկեալ
բնակեցաւ
ի
Բդեշխաշէն
ի
մայրաքաղաքն
Բաղէշ
`
ամուսնաւն
իւրով
եւ
որդովք.
եւ
կացեալ
ժամանակս
ինչ,
եղեւ
մեռանել
ամուսնոյն,
եւ
մնաց
Սարուխանն
այրի
`
ունելով
Բ
որդիս
որբացեալք
ի
մօրէն:
Դէպ
եղեւ
նմա
հանդիպիլ
կնոջ
մի
քրդոյ
եւ
օտարի,
եւ
հարց
նա
թէ
«
Ո՞վ
ես
դու
կամ
ո՞ւստից
»:
Եւ
նա
ասէ.
«
Կին
եմ
այրի,
եւ
հաւատովս
քրիստոնեայ
»:
Եւ
ոչ
իմացեալ
քահանայից
եւ
դրացեաց
թէ
այլազգի
է
կինն,
եւ
ապա
պարզմտութեամբ
`
ամուսնացուցանեն
ընդ
Սարուխանին
զնա,
խաչիւ
եւ
աւետարանաւ
եւ
սուրբ
օրինօք,
ի
սուրբ
եկեղեցւոջն
`
դաւանելով
կնոջն
զհաւատն
Քրիստոսի,
եւ
ոչ
ոք
ի
նոցանէ
կարաց
գիտել
զորպէսն:
Իսկ
յետ
Գ.
ամաց
մնալոյ
Սարուխանին
ընդ
կնոջն,
յաւուր
միում
հարցեալ
թագնաբար
զկին
իւր,
եւ
գտանէ
զնա
ազն
ազգաւ
քուրթ,
եւ
օրինօքն
Մահմետի:
Եւ
հարցեալ
զպատճառ
դառնալոյն
նորա
ի
Քրիստոս,
եւ
նա
ասէ.
«
Զոմն
յազգէն
ձերմէ
յերկրի
մերում
անպարտ
սպանին
ազգն
մեր
եւ
իմ
տեսեալ
ի
գիշերի
լոյս
Աստուծոյ
ծառ
ծագեալ
ի
վերայ
նորա,
եւ
իմ
տեսեալ
զայն
`
ցանկացայ
կրօնից
եւ
օրինաց
ձերոց.
վասն
այնորիկ
փախեայ
եւ
եկի
յերկիրս
յայս
`
զի
յայտնապէս
պաշտեցից
զՔրիստոս
Աստուած
»:
Եւ
ստէպ
ստէպ
երթայր
յեկեղեցի,
եւ
առնոյր
խոստովանութեամբ
զսուրբ
հաղորդն.
եւ
եղեն
ի
նմանէ
Բ
զաւակս
եւ
մկրտեալ
զնոսա
քրիստոնէական
հաւատովն.
եւ
ի
մեռանել
տղայոցն
թաղել
զնոսա
քրիստոնէութեամբ:
Իսկ
Սարուխանն
ոչ
կարաց
յայտնել
զբանն,
վասն
ահի
անօրինացն.
այլ
ի
միտս
իւր
հաշէր
եւ
մաշէր
յահէն
Աստուծոյ:
Եւ
հանապազ
ասէր
յայտնապէս
ի
մէջ
քրիստոնէիցն,
թէ
«
Ինձ
պարտ
է
մեռանել
վասն
սիրոյն
Քրիստոսի,
եւ
հրով
այրիլ
վասն
անուան
նորա
»:
Եւ
յետ
Գ
ամաց
անցելոց
Սարուխանին
ընդ
կնոջն,
յաւուր
միում
ի
ձմերայնոջ
նստեալ
առ
դուրս
իւր
ի
տեղի
արեւու,
եւ
երգէր
զտաւիղս
իւր
քաղցր
եղանակաւ:
Եւ
ժողովեալք
էին
բազումք
ի
քրիստոնէիցն,
առ
ի
լսել
զձայն
երգոյն,
եւ
ուրախանային
յոյժ:
Յայնժամ
ազդեալ
ի
նա
Հոգին
սուրբ
`
ասէ.
«
Ո
՜
վ
եղբարք,
ի
վաղիւն
ես
հրով
կատարելոց
եմ
»:
Եւ
ի
նոյն
օրն
`
գայ
որոնելով
առաջին
քուրթ
այր
կնոջն,
եւ
տեսեալ
զկինն
իւր
ծանեաւ,
եւ
ի
վաղիւն
զաղաղակ
բարձեալ
առ
ազգն
իւր
եւ
ասէ.
«
Եկայք
տեսէք
զգործ
քրիստոնէից,
որ
զկինն
իմ
խաբեալ
են,
եւ
բռնութեամբ
ի
հաւատս
իւրեանց
դարձուցեալ
»:
Եւ
գնացեալ
առ
խանն
Աւդալ,
եւ
առ
եղբայր
նորին
Մահմատ
բէկն,
եւ
ազդեցին
նոցա,
թէ
«
Քրիստոնեայ
ոմն
անուն
Սարուխան,
յափշտակեալ
է
զկին
տաճկի
եւ
արարեալ
քրիստոնեայ.
որ
է
յոյժ
պակասումն
օրինաց
մերոց,
եւ
թեթեւութիւն
անուան
առաջնորդին
մերոյ
»:
Եւ
նոքա
վաղվաղակի
առաքեալ
կոչեցին
առաջի
իւրեանց,
եւ
հարցաքննեալ
գտին
զնա
անշարժ
ի
հաւատս
Քրիստոսի,
եւ
բեւեռեալ
յերկիւղ
եւ
ի
սէր
նորա:
Եւ
ետուն
տանել
զնա
առ
դատաւորն:
Ասէ
դատաւորն.
«
Ո
՜
վ
այր
դու,
դարձիր
ի
Քրիստոսէ,
եւ
եկ
յօրէնս
մեր.
եւ
մեք
շնորհեմք
քեզ
զվնասն
քո,
զոր
արարեալ
ես
`
ազգի
եւ
հաւատոյ
մերում.
ապա
թէ
ոչ
`
չարաչար
մեռանիս
ի
ձեռաց
մերոց
»:
Ասէ
սուրբն
Սարուխան.
«
Ես
քրիստոնեայ
եմ
եւ
Քրիստոսի
ծառայ.
զհաւատն
ձեր
ոչ
պաշտեմ,
եւ
զսուրբ
հաւատն
ոչ
ուրանամ,
եւ
վասն
Բ
եւ
Գ
ամի
ունայն
կենացն
`
զանմահական
կեանսն
ոչ
կորուսանեմ
»:
Ասէ
ցնա
դատաւորն.
«
Ուրացի
'
ր
զՔրիստոս,
եւ
ա
'
ռ
զկին
քո.
եւ
զերծիր
ի
տանջանացն
»:
Ասէ
սուրբն
Սարուխան.
«
Զիա՞րդ
թողից
զլուսաւորիչն
հոգոյ
իմոյ
զՔրիստոս
Աստուած,
եւ
զլոյս
օրէնս
նորա,
եւ
հաւանիմ
սուտ
եւ
մոլար
օրինաց
ձերոց
»:
Եւ
դատաւորն
եհատ
ի
վերայ
նորա
վճիռ
այրման.
եւ
ապա
առեալ
տարան
զնա
առ
պարոն
Մահմատ
բէկն:
Եւ
նա
շատ
ջանաց
ողոքանօք
եւ
խոստմամբ
ընչից
եւ
պարգեւաց,
եւ
ոչ
կարաց
խախտել
զմիտս
նորա.
զի
հաստատեալ
էր
սիրտ
նորա
իբրեւ
զվէմ
անդամանդեայ
ի
սէրն
Քրիստոսի:
Եւ
ապա
տարեալ
արկին
զնա
ի
ժահահոտ
եւ
ի
նսեմ
բանդի,
որպէս
զի
երկիցէ
եւ
զղջացեալ
ուրասցի
զՔրիստոս:
Եւ
ոչ
այնու
կարացին
յաղթել
սրբոյն:
եւ
դարձեալ
կոչեցին
զնա
յատենի,
եւ
սպառնալեօք
ահացուցանէին
զնա,
մահ
խոստանալով
նմա,
այրել,
եւ
կամ
կտտամահ
սպանանել:
Եւ
ոչ
այնու
կարացին
մեկնել
ի
սիրոյն
Քրիստոսի:
Ասէ
ամիրայն.
«
Տաճկացիր
եւ
դարձիր
յօրէնս
մեր,
եւ
ես
տաց
քեզ
պարգեւս
մեծամեծս,
գիւղս,
մեծութիւնս,
իշխանութիւնս,
գանձս
եւ
կանայս
գեղեցիկս.
եթէ
ոչ
`
դառն
տանջանօք
սպանանեմք
զքեզ
»:
Պատասխանի
ետ
սուրբն
եւ
ասէ.
«
Նզովեալ
է
Մահմետ,
եւ
սուտ
օրէնք
նորա.
զՔրիստոս
իմ
ոչ
ուրանամ.
եւ
օրինաց
եւ
խոստմանց
ձերոց
ոչ
հաւանիմ,
եւ
ի
ապառնալեաց
ձերոց
ոչ
զարհուրիմ.
արդ
`
զոր
ինչ
առնելոց
էք
`
արարէք
վաղվաղակի
»:
Յայնժամ
բարկացեալ
ամիրայն
`
ետ
հուր
բորբոքել,
եւ
արկանել
անդ
զերանելին.
եւ
նա
ուրախ
սրտիւ
մերձեցաւ
առ
հուրն,
եւ
կնքեալ
զինքն
քրիստոսական
նշանաւն,
եւ
եմուտ
ի
հուրն
ասելով.
«
Հուր
կենդանի
Քրիստոս,
զհուր
սիրոյ
քո
զոր
արկեր
յերկիր,
բորբոքեա
'
յանձն
իմ
»:
Եւ
պարեալ
ի
մէջ
բոցոյն
`
օրհնէր
եւ
գովէր
զԱստուած,
որ
արժանի
արար
զնա
մասին
ժառանգութեան
սրբոցն
ի
լոյս:
Իսկ
մի
ոմն
անօրինացն
որ
մերձ
կայր,
առեալ
կոճ
մի
փայտի
`
եհար
ուժգին
զգլուխ
նորա
եւ
ընկէց
յերկիր.
եւ
այնպէս
ի
մէջ
հրոյն
այրեցեալ,
աւանդեաց
զհոգին
իւր
բարի
խոստովանութեամբ
առ
Քրիստոս:
Գործեցաւ
այս
ի
քաղաքս
Բաղէշ,
ի
թվին
Հայոց
Ռ
եւ
Ձ,
յաւուրս
Առաջաւորաց
պահոց,
Յովնանու
տօնին,
յաւուր
ուրբաթի,
ի
կաթողիկոսութեան
տեառն
Մովսէսի
Տաթեւացոյ,
եւ
նորին
աշակերտի
Փիլիպպոս
ճգնազգեաց
վարդապետի,
որ
յետ
Բ
ամաց
յաջորդեաց
զաթոռ
նորա,
ամս
ԻԴ.
որ
ի
յաւուրս
յայսոսիկ
եկեալ
էր
ի
քաղաքն
Բաղէշ,
եւ
հանդիպեալ
այսմ
իրողութեանս:
Եւ
նորին
հրամանաւ
բարձին
զմնացեալ
մարմին,
եւ
եդին
ի
վկայարան
սրբոյն
Սարգսի
`
հուպ
առ
խորանին,
եւ
առնէ
բազում
հրաշս
ի
հիւանդս
եւ
յախտաժետս,
եւ
բազում
անգամ
ի
մթան
գիշերոյ
տեսեալ
քահանայից
լոյս
ի
վերայ
սրբոյն,
եւ
տան
փառս
Քրիստոսի
Աստուծոյ: