ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

80.
ՍԻՐՈՒՆ ԱԼԻՒՐՑԻ
† ՌՃԴ=1655 օգոստ. 5

Այր ոմն ` որում անունն էր Սիրուն, եւ էր սա յաշխարհէն Վասպուրականի, ի գաւառէն Գնունեաց ` որ այժմ ասի Ամուկ, ի գեղջէն ` որ կոչի Ալիւր. եւ էր ինքն ազգաւ Հայ եւ հաւատով քրիստոնեայ, եւ քրիստոնէից զաւակ, ունէր մայր եւ եղբարք, որք մուծին զնա ի կարգ աշխարհի, եւ ածին նմա կին. եւ վասն մարմնաւոր կարեաց իւրոց այրս այս Սիրուն յարեցաւ առ այլազգի մահմետական ոմն, առնոյր ի նմանէ վարձս, եւ ծառայէր նմա պաշտականութեամբ վասն վարձուն: Եւ եղեւ յաւուրս գարնայնոյ, զի տէրն Սիրունին առաքեաց զնա ի քաղաքն Ղլաթ, զի բերցէ միրգ վասն ընտանեաց իւրոց առ ի ուտել. եւ նա գնացեալ էառ կեռաս, եբարձ ձիոյն, եւ եբեր ի Վան քաղաք: Եւ մինչդեռ ի մէջ քաղաքին Վանայ քարշէր զձին բեռամբն ի մէջ պողոտային, եկին ժողովեցան ի վերայ նորա մանկունք մահմետականաց, եւ իւրաքանչիւր ոք ընթացեալ յափշտակէր կեռաս ի բեռանէ անտի. իսկ Սիրուն ոչ թողոյր յափշտակել, այլ հալածէր զմանկունսն: Եւ ոմն ի մահմետականաց մանկանցն առեալ բռնաքար եւ եհար զՍիրուն քարիւն. իսկ Սիրուն առեալ զքարն ձգեաց առ ձգօղն, եւ դիպեցաւ քարն ի գլուխ տղային եւ վիրաւորեաց, եւ այնու պատճառաւ անկաւ մանուկն ի մահիճս եւ հիւանդացաւ ամիսս երկու, եւ յետոյ սատակեցաւ տղայն ի պատճառէ վիրացն: Իսկ տէրն Սիրունին փախոյց զՍիրունն, զի թերեւս փրկեսցի ի ձեռաց մահմետականաց. իսկ Սիրունն գնաց ի գիւղն իւր յԱլիւր ի տուն իւր:

Իսկ Ալիւր գեղջ շահնէքն ` որք էին մահմետականք, ըմբռնեցին զՍիրուն եւ արարին ի կալանս. իսկ քրիստոնեայք գեղջն յոլով կաշառս ետուն շահնոցն, զի թողցեն զՍիրուն, եւ նոքա ոչ թողին, այլ զգացուցին ընտանեաց սատակեալ մանկանն. եւ նոքա լեալ վրէժխնդիր արեան մեռելոյն ` գնացին առ փաշայն, առին զօրականս եւ առաքեցին զկնի Սիրունին. որոց գնացեալ ածին զՍիրունն ի քաղաքն Վան առ փաշայն: Իսկ փաշայն առաքեաց առ դատաւորն եւ առ մուֆթին, եւ եհարց թէ « Զի՞նչ հրամայեն օրէնքն Մահմետի վասն առնս այսորիկ. մահապարտ գոլ եւ մեռանի՞լ, թէ անպարտ գոլ եւ ազատիլ »: Եւ նոքա ոչ համարեցան զՍիրունն մահապարտ, այլ անպարտ եւ ազատ. վասն որոյ եւ փաշայն ոչ սպան զՍիրունն:

Բայց սուխտէք քաղաքին, որք ծարաւիք են արեան քրիստոնէից, ոչ անսացին փաշային եւ ղադուն եւ մուֆթոյն, այլ գումարեալք ի միասին երկու եւ երեք հարիւր սուխտայք եւ գրոհ տուեալ ժողովեցան ի վերայ անպարտ երիտասարդ Սիրունին, ամենեքեան մերկացուցեալ զսուրս իւրեանց ի վերայ Սիրունին ` թուր եւ խանջալ, մեծաբան խրոխտանօք ահացուցանէին զնա ` թէ « Դարձիր ի հաւատս Մահմետի եւ տաճկացիր. ապա թէ ոչ սրախողխող եւ քարկոծ լեալ մեռանիս ի ձեռաց մերոց »: Այլ եւ բերին բարակ պարան, եւ նովաւ ամրագոյն պատեցին զերկոսին բազուկսն յուսոցն մինչեւ ցթաթք ձեռացն ` սաստիկ պնտութեամբ. եւ ի սաստիկ պնտութենէն պայթեալ հերձան բերան եղնգացն, յորոց հոսեալ արիւնն հեղանէր ի ձեռացն. այլ եւ զբազմագոյն տեսակս տանջանաց ածին ի վերայ նորա, հարկանել եւ կառափնատել եւ ընդ քարշս տանել, եւ անսուաղ պահել ի կալանս, եւ ամենեքեան իբրեւ զկատաղի գազան զատամունս ի վերայ կրճտել, եւ իւրաքանչիւր ոք զսուր իւր ի վերայ նորա շողացուցանել, եւ ասել թէ « Տաճկացի ' ր, ոչ միայն փրկիս ի մահուանէ, այլ եւ բազում արդիւնս եւ բարութիւնս հասուցանեմք քեզ »:

Իսկ Սիրունն ոչ հաւանէր ասելով. « Զլոյս հաւատս իմ ոչ թողում, եւ խաւար օրինաց ձերոց ոչ հաւանիմ »: Այլ եւ մայրն եւ եղբարքն եւ այլք բարեկամք նորա հանապազ ասէին նմա լալով ` թէ « Այժմ վասն փրկելոյ զանձն քո առ երեսս դաւանեա ' զնոցա դաւանութիւնն, եւ յետոյ գնասցես յայլ յաշխարհս եւ յիշխանութիւնս քրիստոնէից, եւ անդ պաշտեսցես համարձակ զքրիստոնէական հաւատն քո »: Եւ թէպէտ բազում աղաչեցին, սակայն նա ոչ էառ յանձն ասելով, թէ « Առօրեայ մահս ` որ արդ հասեալ է ի վերայ իմ, նաեւ անդէն ուր եւ լինիմ պատահելոց է ինձ. եւ վասն սուղ ինչ ամաց կենացս զիա՞րդ կորուսից զհաւատս իմ, եւ եղէց դատապարտեալ յԱստուծոյ »: Եւ ինքն Սիրուն ուրախ էր եւ բերկրեալ սրտիւ վասն իւրոյ խոստովանութեանն եւ նահատակութեան, եւ վկայ էր գոյն երեսացն, որ օր յաւուր առաւել պայծառանայր տեսիլ երեսացն եւ դիմացն:

Իսկ մարդադէմ գազանք սուխտայքն յաւուրս քսան կապեալ զձեռս ի յետս, գլուխ ի բաց շրջեցուցանէին ի մէջ քաղաքին Վանայ, զի փաշայն եւ ղադին եւ մուֆթին ոչ տային հրաման սպանանելոյ. եւ վասն քինու նոցին միակամ եղեալ սուխտայիցն ամենեցուն ` յաւուրս երիս արգելեալ խափանեցին զկանչելն, զոր ի գլխոյ մինարային կանչեն ի ժամ աղօթիցն իւրեանց, ասելով թէ « Խանգարեալ խափանեցաւ եւ յերկիր սուզաւ հաւատս մահմետական, զի անհաւատ Հայ զմուսուրման սպանեալ է »:

Եւ ըստ հանապազորդ սովորութեան, զոր կապեալ շրջեցուցանէին զՍիրուն, բերեալ հասուցին ի նալբանդնոցի շուկայն. եւ անդէն ի սուխտայիցն ոմն չարագոյն, որ ի ձեռին իւրում ունէր մերկ զխանջալն, ուժգին բախմամբ եհար ի թուլակուշտն Սիրունին, եւ նա անկաւ ի վերայ երեսացն. եւ այլ ոմն սուխտայ առեալ ծանր վէմ մի ` եզարկ ի վերայ գլխոյ Սիրունին եւ ջարդեաց զգլուխն, եւ ի բաց ցնդեցաւ ուղեղ գլխոյն, եւ այնու էառ Սիրուն զվախճան կենաց, եւ մեռաւ: Ապա եդին պարան յոտսն, եւ քարշեցին տարան արտաքոյ քաղաքին ի տեղին ուր զմահապարտսն սպանանեն եւ անդէն զմեռեալ մարմինն քարկոծեցին, այնքան ` մինչ որ ծածկեցաւ ի քարանցն, եւ ապա թողեալ ի բաց գնացին արեանարբու գազան սուխտէքն:

Եւ ի նմին գիշերի Տէրն Քրիստոս փառաւորեաց զնա լուսովն երկնային, որ էջ ի վերայ նորա, զոր ոչ միայն քրիստոնեայք, այլ եւ յոլով մահմետականք տեսին ` եւ առ ամենեսին պատմէին. մինչեւ եհաս համբաւն առ նորին սպանօղ սուխտայսն, յորոց ոմանք եկեալ հաւաստեաւ տեսին ` եւ գնացեալ պատմեցին այլոցն. եւ նոքա առաքեցին ի սպասաւորաց իւրեանց արս, որոց եկեալ գտին զմարմինն շանց մեռելոց, եւ բերեալ արկին ի վերայ սրբոյ մարմնոյ Սիրունին, զի թէրեւս ամփոփեսցի լոյսն. այլ լոյսն ոչ ամփոփեցաւ մինչեւ ցլուսանալ տունջեան ` շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Իսկ ի վաղուեան աւուրն մատուցեալ քրիստոնէիցն առ փաշայն եւ առ ղադին ` խնդրեցին հրաման թաղելոյ, որոց հրամանաւ եկին քրիստոնեայքն եւ բարձեալ տարան ի դիրս հասարակաց քրիստոնէից, եւ անդ թաղեցին զՍիրուն անուն խոստովանողն հաւատոյս քրիստոնէութեան:

Եւ եղեւ նահատակութիւն Սիրունին ի ՌՃԴ թուականիս մերոյ, յամսեանն օգոստոսի, որ օր հինգն էր ամսոյն, ի կաթուղիկոսութեան տեառն Յակոբայ, որ ի գերագահ աթոռն ի սուրբ Էջմիածին, եւ ի թագաւորութեան Օսմանցւոց սուլթան Մահմատին, որ նստէր ի Կոստանդնուպօլիս մեծ քաղաքին: Իսկ վէմն այն ` որով ջարդեցին զգլուխ սրբոյն Սիրունին, այժմ լուանան եւ ի վերայ հիւանդաց հեղուն զջուրն, եւ հիւանդն առողջանայ շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս ամէն: ¹