ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

83.
ԳԱԲՐԻԷԼ ՂԱԼԱԹԻԱՑԻ
† ՌՃԺԱ=1662 սեպտ, 17 դշ.

Սա էր հաւատովն քրիստոնեայ, բարեպաշտ ծնօղաց զաւակ, անուն հօրն …. եւ մօրն Կուլիստան, ազգաւ հայ, ի ժամանակս իշխանութեանն Տաճկաց ` սուլտան Մուհամատի: Եւ էր յերկրէն Տիւրիկոյ, այլ ի գեղջէն Խուռնաւիլոյ, ծնեալ եւ սնեալ ի մայրաքաղաքն Խալաթիայ ` որ է յանդիման Կոստանդնուպօլսի:

Իսկ ոմն գոլով սորա ` որ ի մանկութեան իւրում տաճկացեալ էր եւ կարգեալ ի գունդս զօրականաց ` որ ասին Էնկիչարիք: Եւ յերթեւեկ առնելն սորա առ եղբայրն իւր ` յազդմանէն սատանայի ըմբռնեալ զսա Տաճկացն ` թլփատեցին, եւ կարգեցին ի նոյն գունդս եղբօրն իւրում. որ եւ քանիցս անգամ գնաց ի պատերազմ ընդ զօրացն Տաճկաց ` ի Կրիտէս:

Իսկ զի ունէր սա զսէրն Քրիստոսի վառեալ ի սրտի իւրում ` ոչ կալաւ յանձին զայսպիսի հաւատս, այլ յետ ժամանակի ինչ փախուցեալ աստի ` գնաց յերկիրն Ֆռանկաց ` զի պահեսցէ զանբիծ հաւատս իւր քրիստոնէական: Որ եւ շրջեալ ի տեղիս ուխտից որ անդր կան, առ տապանի սրբոյն Յակոբայ տեառնեղբօրն, եւ ուխտս արարեալ առ սուրբ Աստուածածինն ` որ Եզր ասի, եւ առ սուրբ առաքեալքն Պետրոս եւ Պօղոս, եւ այսպէս շրջեալ յերկիրս Ֆռանկաց զամս երկոտասան բազում վշտօք եւ տառապանօք եւ պանդխտութեամբ, թերեւս զի ներումն լիցի յանցանացն իւրոց զոր մեղաւն: Եւ ոչ շատացաւ սիրտ նորա այսպիսի մխիթարութեամբս ` ասելով. « Ես ո ' ւր կորուսի զանբիծ եւ զանարատ հաւատս իմ, ա ' նդր երթեալ գտանեմ »:

Եւ մտեալ ի նաւ ` եկն դարձեալ ի Կոստանդինուպօլիս ` առ ծնօղս իւր ` մինչ կենդանի էին: Եւ կեցեալ ի տան հօր իւրում աւուրս հնգետասան, եւ ասաց ` եթէ « Ես վասն այսր իրաց եկեալ եմ աստ ` զի յայտնի խոստովանեցայց զՔրիստոս Աստուած ի մէջ հեթանոսաց »:

Եւ նոքա ըստ գթոյ ծնօղաց ` ասացին թէ « Ո ' չ կարես ժուժել տանջանաց, ո ' րդեակ, այլ ե ' րթ դարձեալ յերկիրն քրիստոնէից, եւ կեա ' ց բարեպաշտութեամբ »:

Իսկ նա ոչ լուաւ նոցա, այլ գնաց յաւուր տօնի Վերացման սուրբ Խաչին ի գերեզմանս Հայոց ըստ սովորութեան նախնեաց յօրհնումն գերեզմանաց, ունելով ի զլուխ իւր զձեւ քրիստոնէից: Եւ ոչ ոք ինչ ասաց ցնա զայն օր:

Եւ ի միւս օրն ` որ էր երկուշաբաթի, եկեալ յեկեղեցի եւ գտեալ զմի ոք ի քահանայիցն սրբոց ` խոստովանեցաւ զյանցանս իւր, եւ հաղորդեցաւ ի պատուական մարմնոյ եւ յարենէ որդոյն Աստուծոյ: Եւ գնաց նոյն քրիստոնէական ձեւովն եկաց ի շուկան ի մէջ Տաճկացն:

Իբրեւ տեսին ` ասացին. « Այդ որպիսի ' կերպարան է զոր զգեցեալ ես. ո՞չ ես դու այն զօրականն ` զոր այսչափ ժամանակ կացեալ ես ի միջի մերում »:

Եւ նա զօրացեալ ի Հոգոյն սրբոյ ` ասաց. « Այո ', ե ' ս եմ. ապա ոչ գտայ զօգուտ հաւատոցն ձերոց ` զոր այսքան ժամանակ կացի ի հաւատսն ձեր. այլ հաւատ ճշմարիտ քրիստոնէութիւնն է ` զոր հաւատացեալ էի եւ հաւատամ զՔրիստոս Աստուած եւ որդի Աստուծոյ »:

Իսկ անօրէնքն իբրեւ լուան զայս ` զայրացան եւ կրճտեցին զատամունս ի վերայ նորա. եւ արկեալ ի նա ձեռս ` առեալ տարան առ դատաւորն, եւ ասացին զպատճառս իրացն:

Եհարց դատաւորն եւ ասէ. « Զիա՞րդ համարձակիս արհամարհել զօրէնս Մահմետի եւ ոչ կաս ի պատուի քում ` զոր ունիս յառաջագոյն »:

Եւ նա ասէ. « Օրէնք քո ընդ քեզ լիցի ի կորուստ. եւ զպատիւս քո ոչ ընդունիմ, որ առ ժամանակ մի է. այլ ես գտեալ եմ պատիւ ` որ անանց է եւ յաւիտենական »:

Ընդ որ բարկացեալ դատաւորն ` հրամայեաց հարկանել զբերան նորա, եւ տանել առ վէզիրն: Եւ նա կացեալ առաջի ` խոստովանեցաւ համարձակ զՔրիստոս Աստուած: Եւ յորժամ լուաւ զհամարձակ դաւանութիւն նորա ` ասաց. « Խելագարեալ է. արկէք զդա այսօր ի բանտ. թերեւս թափեսցի ի յիմարութենէ իւրմէ »:

Եւ արկին զայն օր ի բանտ:

Եւ յորժամ ածին ի միւս օրն յատեան, եւ նա զնոյն բանս խոստովանեցաւ աներկիւղ եւ անկասկած ` թէ « Քրիստոնեայ եմ եւ Քրիստոսի ծառայ. եւ ո ' չ եմ խելագար ` որպէս դուք եւ ուսուցիչն ձեր ` զոր ես ոչ ընդունիմ »:

Առ այս յոյժ սաստկացեալ փաշայն ` հատ ի վերայ նորա վճիռ սպանման, եւ ետ տանել զնա եւ կախել առ փողոցս քաղաքին. զոր եւ վաղվաղակի կատարեցին զհրամանս նորա:

Եւ յորժամ տանէին զնա ի տեղի կատարմանն ` ի ճանապարհին ուսուցանէր զհաւատացեալսն հաստատուն կալ ի հաւատս Քրիստոսի. եւ ինքն ի փառաւորելոյ զՔրիստոս Աստուած ոչ դադարէր:

Իսկ անօրէնքն փութացուցեալ վաղվաղակի կատարեցին զհրամանս փաշային, վասն յայտնի եւ համարձակ յանդիմանելոյն զնա:

Եւ կացեալ ի կախաղանին զաւուրս երկու, լուսափայլութիւն երեսաց նորա ոչ նուազեցաւ, այլ որպէս ի քուն կայր զայն երկու աւուրսն, վկայ անմեղութեան նորա: Եւ տեսեալ անօրէնքն եթէ գրոհ տուեալ հաւատացեալքն ի տեսանել զհանդէս մարտիրոսութեան նորա, իջուցեալ ի կախաղանէն ` արկին ի ծով:

Եւ այսպէս եղեւ կատարումն սուրբ վկայիս Գաբրիէլի, որ ըստ անուան իւրոյ դասեցաւ ի դասս դասուն Գաբրիէլի, որ մարմնովն իբր զվարդ փթթեալ յաւուրս ձմերայնի, եւ հոգովն դասեցաւ ի դասս հրեշտակի: Որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի:

Զոր եւ ես Յակոբ ծառայ Աստուծոյ եւ սրբոյս ` տեսեալ զեղեալսն եւ լուեալ զպատասխանիսն ` գրեցի ի փառս Աստուծոյ:

Գործեցաւ այս ի թուականիս Հայոց ՌՃԺԱ ամի, սեպտեմբեր ամսոյ 17, օրն չորեքշաբաթի: ¹