ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

104.
ՍԱՀԱԿ ՄՍԸՐ ԿԱՐՆԵՑԻ
† ՌՄԻԷ=1778 յուլիս 23

Բան առ վսեմախոհ ընթերցօղսն, վասն փոքրագոյն տետրակիս.

 

Աստուածային սիրովն վառեալ գոլով սոյն երանելի Մսըր կոչեցեալ Սահակ մանուկս ` որ զրպարտանօք մատնեցաւ ի ձեռս անօրինաց, ո ' չ ի յանծանօթ ոմանց, այլ ի չար եւ յանգութ մօրէն իւրմէ: Տե ' ս դու զջերմութիւն սիրոյ սորին ` որ առ Աստուած. զի գտանին այնպիսի թուլամորթք ` որք մինչ ի ծանօթաց եւ ի յազգաց նոցա մատնին ի ձեռս անօրինաց ` չկարելով տանել արարմանց նոցա, յառաւել բարկութենէ իւրեանց իսկոյն ելանեն ի հաւատոյ եւ ակամայ ուրանան, որպէս զի գոնէ ուրացութիւնն այն լիցի նախատինք այնց ` որք մատնեցինն:

Իսկ քաջակորով երանելի մանուկս այս ամենեւին ոչ կասեցաւ յիւրոց արիական ընթացից, եւ ոչ յաղթահարեցաւ ի կրից իմիք, ո ' չ ի բարկութենէ, ո ' չ ի յանձկութենէ փառաց եւ մեծութեան աշխարհի, եւ ո ' չ ի խղճութենէ մանկական տիոյն իւրոյ: Ո ' չ խախտեցաւ ի հաստատուն հաւատոյն, ո ' չ ցրտացաւ ի ջերմագոյն սիրոյն որ ունէր դէպ առ Քրիստոս, եւ ո ' չ երկմտեաց ի յաներկբայ յուսոյ արքայութեան: Այլ կամաւ եւ յօժարութեամբ յանձն էառ զտանջանս եւ զչարչարանս, վասն սիրոյն Քրիստոսի, ետ զանձն ի մահ եւ ի սպանումն:

Ուրեմն չէ ' յանդգնութիւն, այլ կարելի է համարձակ ասել սմա նահատակ եւ մարտիրոս. առ այս ոչ ոք կարէ եպերել զմեզ եւ զգրութիւնս մեր: Ըստ որում զի ծոցածին Բանն Հօր ` էակից եւ փառակիցն սուրբ Հոգւոյն ` ճշմարիտ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս տեսեալ զջերմութիւնն սիրոյ վկային իւրոյ, արիացոյց զնա ի յընթացս նահատակութեան, եւ յետ կատարմանն զսուրբ մարմին նորա եւ զշիրիմն փառաւորեաց լուսով յերկնից, զիա ՜ րդ կարիցէ ոք եպերել զմեզ: Այնպիսի եպերօղն յառաջ կացցէ եւ փորձիւ միայն զմին մատն իւր մատուսցէ ի հատումն վասն սիրոյն Քրիստոսի, եւ տեսցէ զցաւն եւ իմասցի զկսկիծն եւ զիւր համբերութիւնն. ապա զմեզ անբասիրս արասցէ եւ մի ' ընդ վայր հարցէ զաշխատութիւն երկասիրութեանս մերոյ, զի այսպիսի երանելեաց եւ վասն սիրոյն Քրիստոսի զչարչարանս յանձն առնօղ վկայից ո ' չ միայն պարտիմք նահատակ եւ մարտիրոս ասել, այլ եւ պարտիմք ընդունել զայնպիսին իբրեւ զմին ի յառաջին մարտիրոսաց: Եւս պարտիմք գովասանութեամբ արձանագրել զպատմութիւն նոցա առ յիշատակ ապագայ ժամանակի եւ օրինակ բարի հաւատացելոց. որպէս զի իմանալով եւ լսելով զպատմութիւն նոցա, այնու եռանդ սիրոյ լսողացն վառեսցի Աստուածային սիրով եւ պինտ կայցեն ի սէրն Քրիստոսի եւ հաստատուն ի յանբիծ հաւատսն Հայաստանեացս սուրբ եկեղեցոյն:

Քանզի յետ անցման քանի մի տարեաց սոյն քաղաքացի Ջինիզցի կոչեցեալ Տէր Մելքոն հանճարաշատ քահանայի Պալի անուն որդին վասն իմիք ինչ ընդունայն պատճառի մատնեցաւ ի ձեռս անօրինաց, որք եւ վասն գեղեցկութեան եւ արիական երիտասարդութեանն ` շատ չարչարանօք ստիպեցին զնա ուրանալ. եւ նա տեսեալ գոլով զարիական նահատակութիւն սոյն Մսըր մանկանս, վասնորոյ եւ ինքն եւս արիութեամբ հաստատուն մնալով ի հաւատս եւ ի սէրն Քրիստոսի, ո ' չ տաճկացաւ. վասնորոյ կախեցին զնա, որոյ վերայ եւ լոյս էջ յերկնից: Եւ այլ այսպիսի բազումք եղեն:

Վասնորոյ զպատմութիւն սոյնոյ Մսըր կոչեցեալ Սահակ մանկան երանելի նոր նահատակին Քրիստոսի ի նոյն իրագործութեան տարոջ ի ՌՄԻԷ թուոջն ի տղայական ի նորավարժ ժամանակի իմում անյարմար ստաշարութեամբ գրեալ էի, իսկ յետ անցանելոյ միջոցաց ի ՌՄԼԷ թուոջս ` ի խնդրոյ եւ ի հարկադրութենէ սիրելի բարեկամաց եւ սրտակից եղբարց իմոց, փոյթ յանձին կալեալ ըստ տկար կարի իմումն ` վերստին ընդլայնմամբ եւ տասնավանկեայ ոտաչափութեամբ շարադրեցի, եւ պարբերութեամբ տրոհեցի, ի գլուխս գլուխս բաժանեալ, յորոց գլխոց նախատառիցն յայտ եղանի անունն չնչնոյս:

Ուրեմն աղերսեմ զհանդիպօղսդ ի մաքուր մաղթանսդ ձեր յիշել զմեղօք զառածեալ Յօհաննէս նօտարս հանդերձ ծնօղիւք իմովք, եւ խնդրել ի Քրիստոսէ Աստուծոյ ներումն բազում յանցանաց իմոց. որ եւ յիշօղքդ եւ յիշեցեալքս գտցուք այցելութիւն ի Քրիստոսէ Փրկչէն մերմէ, աստ եւ ի հանդերձելումն, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

-------

Ի սոյն դառնագոյն դարուս դաժանեալ,

՚Ւ ի ժամանակիս այսմիկ թըշուառեալ,

Յոր չարութիւնք մեր յոյժ չափազանցեալ,

Սիրելութեան սէրն ի սպառ ցամաքեալ:

 

Յորում չար նախանձ է առաւելեալ,

Ոխ, ատելութիւն առարմատացեալ,

Գութն խընամական բընաւ վերջացեալ,

՚Ւ անողորմ բարուք սիրտք են քարացեալ:

 

Ուր բարեպաշտ այր ոք չէ մընացեալ,

Բոլորքն ամբարիշտ ոճրիւ առլըցեալ,

Ուր ճըշմարտութիւնն ի լեզուաց բարձեալ,

Սուտն խաբէական յայնըս տարածեալ:

 

Համայնք առ միմեանս թըշնամիք եղեալ,

՚Ւ անհնազանդութեամբ յիրարս ոխացեալ,

Ընկերն առ ընկեր նենգիւ մախացեալ,

Եղբայր ընդ եղբօրն իբր օտար զինեալ:

 

Աւագունք զըստրուկս են միշտ կեղեքեալ,

՚Ւ ոչ ծագիւ մատին այնց խընամ տարեալ,

Եւ ստրուկք աւագաց չեն հընազանդեալ,

Եւ ոչ սոսկ բանիւ ըզնոսա յարգեալ:

 

Նաեւ արուեստք իսկ են բարդեցեալ,

Կերտիչք եւ կերտուածք բոլորք են կեղծեալ,

Ի յառս եւ ի տուրս սուտըն բազմացեալ,

Ժիրն հանճարացեալ, խեղճն հազիւ ապրեալ:

 

Նեռին գալըստեան ժամանակ հասեալ,

Եւ նեռինք բազումք իսկ յառաջ եկեալ,

Օձական բարուք խորամանկ վարժեալ,

Պատրել եւ խայթել զռամիկս զորս գըտեալ:

 

Իսկ վիշտք եւ վտանգք արդ յոլովացեալ,

Սովք եւ սրածութիւնք ցասումք առհասեալ,

Յամենայն կուսէ արհաւիրք պատեալ,

՚Ւ ահագին շարժմունք յոյժ դողացուցեալ:

 

Սոյնպէս եղանակք դարուն խանգարեալ,

Եւ վայելչութիւնք աշխարհիս անցեալ,

Ուստի ամենայն գլուխ ի ցաւս հարեալ,

Եւ յամենայնն սիրտք տըրտմութեամբ հաշեալ:

 

Եղեւ այս դարում գործ իմըն գործեալ,

Զոր տեսօղք եւ լսօղք սարսեալ դողացեալ,

Զի կին մի զորդին իւր մահացուցեալ,

Աւասիկ զորպէսն յետագայս պատմեալ:

Վասն քաղաքին եւ տեղւոյն` յորում գործեցաւ այն, եւ վասն որպիսութեան ծնօղաց մանկանն եւ վարուց նորա.

 

Յէրզըրում ի սոյն մայրաքաղաքի,

Ի Կանաճամբայ կոչեցեալ թաղի,

Կայր անդ այր ոմըն հաւատով իսկ լի,

Որ եւ համայնից վըկայիւր բարի:

 

Ունէր զաւակունս ՚ւ օրինօք կըրթէր,

Եւ ի պարկեշտ վարս վարժեցուցանէր,

Որ միուն անունն Սահակ անուանէր,

Ըստ հօրըն իւրոյ եւ նա բարի էր:

 

Գեղեցիկ տեսլեամբ էր յոյժ ցանկալի,

Հասակաւն առոյգ, կարի բաղձալի,

Բարուքն հեզ, խոնարհ, մաքուր եւ արի,

Մըսըր մականուն արժան իրաւի:

 

Հայր սորա մեռաւ գործով բարելի,

Եւ մընաց Սահակն որբ եւ խղճալի,

Սըգալի սըրտիւ եւ յոյժ ողբալի,

Եւ եղբարբք իւրովք եղեւ ցաւալի:

 

Իսկ մայրըն սորա է յոյժ եղկելի,

Չար եւ անըզգամ, խենդ եւ լըրբենի,

Վարուքըն զազիր, համայնց ատելի,

Եւ օձալեզու, խայթօղ, թունալի:

 

Չունէր նա բընաւ սէր սուրբ օրինաց,

Եւ ոչ հաւատոց եւ պատուիրանաց,

Բնակարան եղեալ էր նա չար դիւաց,

Եւ կամակատար էր նոցին կամաց:

 

Կայենի նման եւ ա ' յլ անգութ էր,

Խըղճոց ցաւալեաց բնաւ ոչ ողորմէր,

Զի յոյժ նախանձոտ եւ նենգամիտ էր,

Սոպր եւ բիրտ, կոպիտ եւ կամապաշտ էր:

 

Էր նա սընափառ, հըպարտ եւ գոռոզ,

Վավաշոտ վարուք, տըղմաթաւալ խոզ,

Ֆայիշէ, ջատի, օռօսպի եւ բոզ,

Խրատոց ոչ անսայր, ոչ լըսէր քարոզ:

Վասն դիմելոյ Սահակ մանկան յԻստամպօլ եւ անդ հիւանդանալոյն եւ առողջանալոյն եւ անտի առ այսր դառնալոյն:

 

Օձատիպ կինս այս զՍահակն ոչ սիրէր,

Եւ ոչ բնաւ ընդ նա բանիւ խօսակցէր,

Չարաշունչ խօսիւք ըզսիրտն խոցոտէր,

Եւ ոչ տայր հանգիստ, այլ միշտ աղմըկէր:

 

Ուստի խեղճ մանուկն կարի վըշտացեալ,

Ի ձեռն մօրն եղեւ յոյժ դառնացեալ,

Թունալի բանից նորա ոչ ժուժեալ,

Եւ ընդ նմա նա կեալ սիրտն ոչ հանդուրժեալ:

 

Ապա ինքն յինքեան խորհուրդ մըտանէր,

Չար մօրէն զերծման հընար որոնէր,

« Արեւս առնեմ ես, երթամ տար երկիր,

Գոնէ ի նմանէ զերծանիմ » ասէր:

 

Որ ելեալ չուեաց ի յօտար յերկիր,

Հեռացեալ յիւրոցն եղեւ տարագիր,

Գընաց Ըստամպօլ կենօք վըշտակիր,

Ներ ղարիպութեան եղեւ ցաւակիր:

 

Եւ ցաւ իմն անդէն նըմա պատահեալ,

Որ շընորհ խէրբան նա ինքն առձայնեալ,

Որ եւ այնու իսկ նա հիւանդացեալ,

Եւ անտիրական կենօք դառնացեալ:

 

Խնամքն Աստուածային առ նա ծաւալեալ,

Իւր հօրեղբայրն անդ Ըստամպօլ հասեալ,

Որ աղէտալի սըրտիւ փութացեալ,

Եւ խնամածութեամբ նըմա պաշտպանեալ:

 

Շնորհիւն Յիսուսի նա իսկ ողջացեալ,

Ի ցաւուն անտի փոյթ առողջացեալ,

Եւ քանի մ՚ աւուրց անդէն մընացեալ,

Եւ ապա առ այսր դառնալ յօժարեալ:

 

Հօրեղբայրն առեալ զնա ի նաւ նըստեալ,

Այսր ի հայրենիս բերել կամեցեալ,

Ցընծալի սըրտիւ ընթացս արձակեալ,

Հանդարտ գընացիւք որ ոչ նեղացեալ:

 

Իսկ խեղճ մանուկս այս Յոբայ նըմանեալ,

Փորձութիւնքըն միշտ ըզկընի անկեալ,

Զի անդ ի նաւին խոր հիւանդացեալ,

Մինչ զի ի դուռըն մահու մերձեցեալ:

 

Եւ այնու կերպիւ Տրապիզոն հասեալ,

Զմարմին եւ զարիւն Փըրկչին ճաշակեալ,

Եւ յետ ինչ աւուրց առ այսըր հասեալ,

Զազգայինս տեսեալ եւ ուրախացեալ:

 

Վասն մեծի կագոյն որ եղեւ ընդմէջ որդոյն եւ մօրն` սակս իմիք գօտւոյ. եւ մայրն դրդեցեալ ի չարէն` արզուհալ ետ զապիթին, իֆթիրէ դնելով ի վերայ որդոյն, մատնեաց ի ձեռս նոցա.

 

Հընացեալն չարեօք մայրըն դըժնային `

Ոչ ուրախացաւ ՚նդ գալուստ Սահակին,

Եւ նա տըրտմեցաւ սըրտիւ ցաւագին,

Խորոց հառաչէր յոյժ ողորմագին:

 

Եւ յետ այնորիկ աւուրըք անցեալ,

Մէջ որդոյն եւ մօրն աղմուկ իմն անկեալ,

Լեզուագար մայրըն յոյժ դիւաբախեալ,

Գարշելի կերպիւ զորդին անարգեալ:

 

Քանզի մանուկս այս փոքր ինչ պարտք ունէր,

Զոր ի Ըստամպօլ այլմէ առեալ էր.

Եւ փոխատուն այն եկեալ պահանջէր,

Խըղճալի մանուկն կարի ամաչէր:

 

Որ եւ աղերսիւ առ մայրն աղաչէր,

Եւ օգնութիւն ինչ ի նմանէ խընդրէր.

« Զհօրն իմոյ մնացեալ գօտին տո ' ւր, ասէր,

Տաց իմ փոխատուին ` առըն բարեսէր »:

 

Սակայն չար կինն այն զինչքըն վատնեալ էր,

Կերեալ եւ ըմպեալ եւ ՚նդ վայր մըսխեալ էր,

Զնոյն գօտին եւըս ՚նդ այլ ազնիւ իրաց,

Իւր չար հոմանեաց բաշխեալ օժտեալ էր:

 

Եւ որդին ծանեաւ զարարմունք նորին,

Վրէժխընդիր եղեալ մեղադիր նըմին,

Ասելով նըմա բանիւ մեղմագին,

Օրինօք խօսէր ըստ գըրոց բանին:

 

« Դու ըզհոմանիսդ, ասէ, պատուեցեր,

« Քան ըզմեզ աւել զնոսա սիրեցեր,

« Զմեր հօրն ամէն զինչքն վասն այնց մըսխեցեր,

« Զիս եւ եղբարքն իմ զուրկ դատարկ թողեր:

 

« Ըզմեզ որբացեալքս թողեր խըղճալի,

« Կարօտ ամենի, եղեալ յոյժ լալի,

« Փոքրիկ եղբարքն իմ ` որք են ցաւալի,

« Մերկ, նօթի մնացեալ են ողորմելի:

 

« Հայր իմ աշխատեալ կենօք վըշտագին,

« Ցայգ ցերեկ գործէր քըրտամբք դառնագին.

« Միթէ վասըն քո՞յ, հոմանեա՞ց քոյին

« Սակաւիկ ապրանքն թողեալ ըզնոսին,

 

« Որ դու զամենայն շուտով ցըրուեցեր,

« Ունայն եւ ընդ վայր ի զուր մըսխեցեր,

« Ուտելով զեխեալ ոչընչացուցեր,

« Զքեզ ընդ հոմանեացդ ուրախացուցեր »:

 

« Ուստի չար կինն այն զգարշ բերանն բացեալ,

« Զըզուելի բանիւք ըզնա անարգեալ,

« Որպէս զմոլի շուն հաջիւք կատաղեալ,

« Ի վերայ անմեղ որդւոյն արձակեալ:

 

« Բազում ժամս բոռայր, գոչէր, ո ' չ լըռէր,

« Եւ անլըսելի հայհոյանս խօսէր,

« Խիստ բարուրանօք զորդին զըրպարտէր,

« Եւ գո ՜ ղ անառա ՜ կ զնա առհամբաւէր:

 

« Առ որս դրացիքն եղեն ժողովեալ,

« Եւ Հայք եւ Տաճիկք ամբոխիւ կուտեալ,

« Մեղադրեալ ըզնա եւ յոյժ նախատեալ.

« Ո ' չ անսաց նոցա լիրբ կինըն մոլեալ:

 

« Եմուտ ի նա դեւն եւ դըրդեաց ըզնա,

« Որպէս եւ երբեմն ի մատնիչն Յուդայ,

« Ի չար խորհուրդըն փութացուց ըզնա,

« Եւ զկերպ չարութեանն իսկ դաս ետ նըմա:

 

« Արզուհալ գրեցոյց եւ ետ փաշային,

« Չարաչար բարուրս բարդեց ի նըմին,

« Յոյժ մեծ իֆթիրայս եւ անասելիք `

« Որ ոչ էր լըւեալ մարդկան լըսելիք:

 

Թէ « Կըռուարար է եւ չար, հարամի,

« Բոզարած, մըսխօղ իմըս դըրամի,

« Որովք եւ հասուց զսիրտ իմ վէրէմի.

« Ա ' րդ ` դա ' տ արա ինձ ըստ քոյդ քէրէմի:

 

« Հովարտա, լըպիրշ, գող եւ ըսպանօղ,

« Սըրով հարկանօղ եւ արեան հեղօղ,

« Շամբուշ, վավաշոտ, ծուռ է եւ խային,

« Մինչ զի այս գիշերս եկն յիմ անկողին:

 

« Զոր յոյժ զըզուեցայ չարութեանց նորին,

« Չկարացի ժուժել արարմանց նորին,

« Չըգտի յուստեքէ հընար մի նըմին,

« Այլ քեզ յայտնեցի սըրտիւ լալագին:

 

« Արդ պաղատի ՜ մ քեզ, մեծազօ ' ր փաշայ,

« Զի բարակ չուանով կախեսցես ըզնա.

« Քեզ հալա ' լ լիցի արիւնըն նորայ.

« Գոնէ սակաւ մի սիրտն իմ զովանայ »:

 

Զապիթ քաղաքիս Հաճի փաշան էր,

Թէֆթիշ քաղաքաց նա գընացեալ էր,

Ի տեղի նորա ոմն միսէլիմ էր,

Որ Ֆայատ Օղլի Խալիլ փաշան էր:

Վասն առնելոյ փաշային զարզուհալն, ընթեռնու եւ զարհուրի ընդ այն գործ եւ փութով թուանկչի յղեալ կալան զանմեղ մանուկն.

 

Առեալ ընթերցաւ փաշայն զգիր արզին,

Զարհուրեալ ընդ այն մեծ էֆտիրէին,

Ափշեալ զարմացաւ կարի սոսկագին,

Քըննութիւն եմուտ ընդ խորհըրդակցին:

 

Կէսք խորհըրդակցաց մեծի փաշային `

Ասեն թէ « Զո ' ւր է բանք ֆայիշէին.

« Չէ ' ոք լըւեալ զայդ ի յաւիտենին `

« Թէ որդին ծուռ մտօք մերձի իւր ծնօղին »:

 

Բայց կէսք զփաշային միտսըն հաճելով `

Զազգ քրիստոնէիցս կոյր անուանելով `

Ասեն. « Քէֆիրք են, շատ վատ գործս ունին,

« Զի մինչ առ ծընօղսն խային նայելով »:

 

Իսկ կինն բողոքէր ի մէջ սարային,

« Բերէ ' ք, ասելով, զիմ ըզչար որդին ».

Եւ փաշայն բարկացեալ սըրտիւ ցաւգին,

Իսկոյն յըղեաց մարդ վասըն Սահակին:

 

Իսկ մանուկըն կայր ի տանն միամիտ,

Չգիտէր զի ' նչ գործեաց մայրըն նենգամիտ,

Որպէս եւ երբեմն Աբէլ պարզամիտ `

Սպանաւ եղբօրէն իւրմէ գողամիտ:

 

Ապա թուանկչիք զտունըն պատեցին,

Բայց ըզմանուկըն ո ' չ ճանաչեցին.

Շտապաւ աստ եւ անդ շըրջեալ խընդրէին,

Ի տունս դըրացեաց մըտեալ յուզեցին:

 

Խղճալի մանուկն երբոր զայն լըւաւ,

Իսկոյն բեկաւ սիրտն ու ուժն վերացաւ,

Դողալով փախեաւ եւ թագեաւ,

Սասանման եղեալ շունչն ըսպառեցաւ:

 

Թուանկչիք գնացեալ եղբօրըն հարցին,

Եւ նա մատամբըն եցոյց ըզտեղին.

Կալեալ ըզնա փոյթ եւ պինտ կապեցին,

Եւ կըշտամբելով յանդիմանեցին:

 

Խիստ նախատելով եւ անարգեցին,

Թըքելով երեսն եւ զայս ասէին.

« Ա ՜ յ իմանսըզ դու, մէղլուն, չըրափուֆ.

Այդ ի ՜ նչ գործել ես քոյին ծընօղին »:

 

Ո ՜ հ, այս վըտանգիս որ մանուկս դիպաւ,

Յանկարծ զըրպարտեալ ի զուր մատնեցաւ,

Ո ' չ ի յօտարաց եւ յանծանօթից,

Այլ ի չար մօրէն ի մահ վարեցաւ:

Վասն տանելոյ զմանուկն եւ ցուցնելոյ յատեան փաշային, հարցանելոյ փաշային զորպէսն բանին եւ պատասխանելոյ մանկանն զստոյգն, բողոքելոյ մօրն, եւ փաշային հրամայելոյ զմանուկն ի բանդ արկանել.

 

Նոյն ժամայն ըզնա առին եւ գնացին,

Հանդէպ զապիթին ներկայացուցին,

Երբ փաշայն տեսեալ զհասակ Սահակին,

Ափսոսեաց ըզնա սըրտիւ ցաւագին:

 

Խօսիլ ըսկըսաւ փաշայն եւ ասէ.

« Զի՞նչ է բանքըս այս ` զոր քո մայրդ ասէ.

« Զի զայս գործեալըդ ծանըր վընաս է,

« Որ եւ համայնից անձըն իսկ սարսէ »:

 

Շնորհն աստուածային արագ հասանէ,

Ըզխըղճուկ մանուկն զօրացուցանէ,

Հանճարեղ բանիւ եւ ճարտար խօսիւք `

Հանդէպ փաշային պատասխան առնէ:

 

Նուաղեալ ձայնիւ խորոց հառաչէ,

Եւ խոնարհ բանիւ նըմա զայս ասէ.

« Էֆէ ' նտիմ, բանդ այդ բընաւին զուր է,

« Ի վերայ խըղճուս շէռեալ բարուրէ:

 

« Ամենատեսին Աստուծոյ յայտ է,

« Որ գաղտնիք մարդկան նըմա բայց յայտ է,

« Չար մայրդ իմ այժմիկ որ զիս զըրպարտէ,

« Ի յայնց ասութեանց ծառայդ անպարտ է:

 

« Զի ի միջի մերում կռիւ ինչ յարեաւ,

« Սաստկացաւ մեծ ժամս եւ ոչ վերջացաւ,

« Մայրդ իմ ի սըրտէն չարեօք լըլկեցաւ,

« Եւ դիմեալ առ քեզ յինէն գանգտեցաւ »:

 

Իսկ ֆայիշէ մայրն, չար եւ լըրբենին,

Փութացեալ եմուտ ի մէջ ատենին,

Աղաղակ բարձեալ ասէ փաշային.

Ըսպանեա ' զորդիդ իմ մահուամբ սաստկին:

 

« Արդ ` թէ չըսպանես այս չար որդին իմ,

« Եւ չըկատարես ըզխընդրելիս իմ,

« Ապա գնամ առ մեծ փաշայն բողոքեմ,

« Մեծամեծ արզիւ ըզքէն գանկըտիմ »:

 

Փաշայն նըրբապէս մըտախոհ լինէր,

Եւ ի մեծ վարանս զինքըն արկանէր,

Յանմեղ տղայն նայէր ` աղիքն գալարէր,

Իսկ արձակել զնա բընաւ ոչ իշխէր:

 

« Թէ սպանեմ, ասէ, սիրտ իմ մորմոքի,

« Եւ թէ չըսպանեմ, կինդ այդ բորբոքի.

« Գուցէ մեծ փաշային արզիւ բողոքի,

« Եւ զիս հասուսցէ յոյժ մեծ վըտանգի »:

 

Ցասմամբ հրամայեաց զկինն արտաքս վարել,

Եւ զանմեղ մանուկն ի բանդ արկանել,

Ծանտըր շըղթայիւք ըզնա շըղթայել,

Զձեռս եւ զոտս նորա ի կոճեղս պընդել:

Վասն մտանելոյ որդոյ փաշային առ նա ի բանտն եւ հրաւիրեալ զնա յօրէնս իւրեանց.

 

Նոյն ժամայն մըտեալ որդի փաշային,

Առ նա ի բանտին խօսէր մեղմագին.

« Եթէ դարձցիս դու յօրէնս մեր կրօնին,

« Զքեզ եղբայր առնեմ յատուկ իմ անձին:

 

« Մեծամեծ փառաց զքեզ հասուցանեմ,

« Ոսկով արծաթով զքեզ լըցուցանեմ,

« Շատ փարթամութեամբ ճոխացուցանեմ,

« Ներ բազմաց զանունդ բարձրացուցանեմ »:

 

Նա խոնարհ բանիւ զայս պատասխանեալ.

« Ձեր ունայն փառացն չեմ ես ցանկացեալ,

« Զհաւատն իմ անգին գանձ եմ համարեալ,

« Եւ անանց փառաց հաս՚նիլ յուսացեալ:

 

« Փառք եւ մեծութիւն մարդկան ունայն է,

« Սնոտի եւ ոչինչ եւ ընդունայն է.

« Անցաւոր եւ սուտ երազոյ պէս է,

« Իբր ըստուեր ամպոյ փութով անցանէ:

 

« Իսկ դըրախտին փառքն որ յոյժ անճառ է,

« Հըրճուանքն անըսպառ եւ կեանքն զըրաւ է.

« Թէ պահեմ զհաւատս ` որ սուրբ ամբիծ է,

« Յուսամ յայն մտանել ` զոր խոստացեալ է »:

 

Ուստի զարմացաւ որդի փաշային `

Ընդ աներկիւղ տալ ըզպատասխանին.

« Ո՞րքան վառեալ է ի սէր իւր դինին,

« Մինչ անձն ի մահ տայ յաղագըս նորին »:

 

Եւ ի դուրս ելեալ յոյժ ափսոսալով,

Ըզհասակ մանկանն խիստ կըսկըծալով,

Կերպ կերպ այպանօք մօրն անարգելով,

« Քէֆի ՜ ր, մըլթանի ՜» նըմա ասելով:

 

Իսկ մանուկըն կայր ի մէջ տան բանտին,

Աղօթէր առ Տէր սըրտիւ լալագին,

Հաւատով, յուսով հայցէր ՚ւ աղերսէր,

Զօրացուցանել զինքն ի նոյն մարտին:

 

Զերջանիկ սուրբսըն գոչէր յօգնութիւն,

Զմայրն ողորմութեան եւ զսուրբ Ամլորդին,

Ըզսուրբ նախավկայն հանդերձ իւր գընտին,

Բազմերախտ հայրն մեր ըզսուրբ լուսատուն:

Վասն հրամայելոյ փաշային որ հանեալ զնա ի բանդէն եւ կրկին կացուցին յատեան եւ հրաւիրեցին յօրէնս իւրեանց. եւ նա չառեալ յանձն, ապա հրամայեաց տանել առ ղատին եւ վճիռ հատանել մահուն.

 

Իսկ փաշայն արար հրաման քաղցրագին,

Հանեալ ի բանդէն ՚ւ ի յատեան բերին.

Փաշայն եւ աղայքն սիրով գոչեցին,

Ի դինըս իւրեանց զնա հրաւիրեցին:

 

Զի մանուկըն էր կարի ցանկալի,

Տեսլեամբ գեղեցիկ, համայնց ըղձալի,

Զի նորաբողբոջ էր եւ նազելի,

Քսան եւ մեկ ամաց կամ այլ աւելի:

 

Ասեն « Թէ ի մեր յօրէնըս դարձցիս,

« Յայդ չար մահուանէդ դու իսկ զերծանիս.

« Բազմակերպ փառաց փութով հասանիս,

« Եւ սեղանակից ի մէջ մեր լինիս »:

 

Առ որս ճէվապ ետ մանուկըն խոհեմ.

Ասաց « Ձեր խոստման ես ցանկացօղ չեմ.

« Յայսըմ մահուանէս ես երկընչօղ չեմ.

« Յիմ սուրբ հաւատոյս ես ելանօղ չեմ:

 

« Մահն ի վերայ մեր անդարձ վըճիռ է.

« Կամայ ակամայ օր մի հասանէ.

« Համարիմ այսօր թէ յետին օրս է.

« Սակս դենիս մեռանիլ սիրտն իմ յօժար է »:

 

Փաշայն եւ աղայքն ափշեալ մընային,

Ընդ բանսըն նորա յոյժ հիանային,

Հասակն հայէին եւ ափսոսային,

Եւ չը տաճկանալն խիստ բարկանային:

 

Իսկ մայրն մինչ ետես թէ բանն երկարեաց,

Գուցէ բաց թողցեն մըտօքըն կարծեաց.

Հանդէպ փաշային կըրկին բողոքեաց,

Թէ « Է՞ր չես հաներ ըզդա ի կենաց »:

 

Երբ ետես փաշայն ` թէ ոչ գոյ հընար

Ի բաց թողուլ զնա եւ փըրկելոյ ճար,

Քանզի կինն էր լիրբ ՚ւ անըզգամ եւ չար,

« Մի գուցէ, ասէ, հասուսցէ ինձ չար »:

 

Յայնժամ հրամայեաց տանել առ ղատին,

Հատանել վըճիռ մահուանըն նորին,

Եւ զինուորքն առեալ ըզնա եւ տարին,

Կացուցին ըզնա ի դատարանին:

 

Լիրբ մայրն հըրճուելով անդէն ժամանեալ,

Զանմեղ որդին իւր անդ եւս զըրպարտեալ,

Յատեան փաշային զոր ինչ էր խօսեալ,

Ըզնոյնսն առաջի ղատուն երկրորդեալ:

 

Ղատին երբ լուեալ ` յանձըն սոսկացեալ,

Լիրբ կընոջն սըտոյն իսկոյն աւտացեալ,

Ըստ իւրեանց դինին զիլամըն տըւեալ,

Զանմեղ մանուկն այն կախել վըճըռեալ:

Վասն տանելոյ զնա ի կախել եւ նա ուրախութեամբ եւ աղօթելով ընթանայր` ի ծանօթից եւ ի սիրելեաց հալալութիւն խնդրելով.

 

Սըտայօդ բանիւ մինչ վըճիռ հատին,

Թուանկչիք փութով ի վերայ հասին,

Կալեալ կապեցին ՚ւ առեալ տանէին,

Ի կախել ըզնա ի խեղդարանին:

 

Եւ ամբոխք բազում ըզկնի երթային,

Հայք եւ այլազգիք ի տեսն փութային,

Որք զայն լըսէին ափշեալ լինէին,

Ըզտղայն ափսոսալով մօրն վայ տային:

 

Իսկ նա զուարթ դիմօք խընդութեամբ գընայր,

Իբր ի հարսանիս ուրախ ընթանայր,

Ծանօթից ՚ւ եղբարց սիրով բարեւ տայր,

« Հալալ արէք ինձ, ասէ, ի ' մ եղբարք »:

 

Նա եւ Շնորհալւոյն աղօթքն ըսկըսէր,

Քըսան եւ չորս տունն կատարեալ ասէր,

Եւ այլ բազում բանս աղօթից խօսէր,

Աղերսիւ զինքըն Աստուծոյ յանձնէր:

 

« Տէր իմ ՚ւ Աստուած իմ, քեզ եմ յուսացեալ,

« Եւ ի քոյ խընամքդ եմ ապաւինեալ.

« Մի ' կորուսաներ զծառայս վըշտացեալ,

« Որ մաքուր արեամբըդ դու ես գընեալ:

 

« Գոհանամ ըզքէն, գըթած, մարդասէր,

« Որ այս աւուրս զիս արժան արարէր `

« Վասըն քոյ անուանդ զչարչարանս կըրել,

« Եւ հեղլով զարիւնս ` զյանցանս իմ ջընջել:

 

« Ուստի աղերսիւ ի քէն իսկ խընդրեմ,

« Զօրացո ' զծառայս որ արդ կապեալս եմ,

« Զի համբերեցից այսըմ տանջանաց,

« Եւ մեռանելոյս որ հանդերձեալս եմ:

 

« Ընկալ զպաղէտս իմ ՚ւ արագ ողորմեա ',

« Զբազում եւ անթիւ զյանցանս իմ ներեա ',

« Յանզերծ տանջանաց զծառայս ազատեա ',

« ՚Ւ անճառ խընդութեանդ արժանի արա '»:

 

Զսուրբ Աստուածածինն յիշեալ աղաչէր,

Եւ սուրբն Յօհաննէս աղերսիւ գոչէր,

Զսուրբն Ստեփանոս եւ սուրբ Լուսատուն,

Մարտակից ինքեան լինիլ իսկ խընդրէր:

 

Ըզսուրբ առաքեալք եւ ըզ մարգարէս,

Ըզսուրբ հայրապետսն եւ զսուրբ ճըգնաւորս,

Զմարտիրոսս, զկուսանս եւ սուրբ նահատակս,

Հասանիլ յօգնութիւն ինքեան պաղատէր:

 

« Երկնայի ՜ ն սուրբ զօրք ` որք բնութեամբ վեհ էք,

« Զօրութեամբ ձերով Դուք ինձ օգնեցէք.

« Ի մարտի իմում Դուք ինձ օգնեցէք.

« Քաջալերօղք ինձ այսօր փութացէք »:

 

Եւ մինչ անցանէր ՚նդ դուռն եկեղեցոյն,

Եկիր եպագ նմա անդ խոնարհագոյն.

« Սո ' ւրբ եկեղեցի, լե ' ր ինձ օգնական,

« Որ ծնար զիս, ասէ, շնորհօք սուրբ Հոգոյն »:

 

Այսպիսի հոգելի բանս խօսելով,

Երթայր յըսպանումն ուրախանալով,

Ամբոխքըն ըզկնի որք զայն լըսէին,

Հիացեալք առ այն յոյժ զարմանալով:

Վասն հասանելոյ նմա ի տեղի կախարանին եւ մայրն տըւեալ զգին պարանին եւ մանուկն հալալութիւն խնդրելով ի մօրէն եւ մայրն ոչ լուաւ նմա. եւ յետ այնր կախեալ խեղդամահ արարին զանմեղ մանուկն. եւ մայրն գնացեալ ջուր էարբ ասելով թէ «վա՜շ, զի սիրտն իմ զովացաւ».

 

Եւ լիրբ մայրըն եւս ընդ նըմա շըրջէր,

Վա ՜ շ վա ՜ շ ասելով զսիրտն ուրախ առնէր,

« Իբր թէ զվրէժս իմ առի նմանէ »,

Վասնորոյ խընդայր, պարէր, կաքաւէր:

 

Եւ իբրեւ հասին հանդէպ բաց խանին,

Փըլչիլոյ խանութ այն ղասապխանին,

Անգութ մայրըն ետ ըզգին պարանին,

Կախեցուցանել զիւր անմեղ որդին:

 

Թւանկչիք ՚ւ այլազգիք աղէխարշ եղեն,

Վասըն զուր մահուն մանկանն աւաղեն.

Ասեն ցնա. « Բա ' ն ինչ ասա մեր կրօնէն,

Ըզքեզ ազատեմք յայդ դառն մահուանէն »:

 

Իսկ նա իբրեւ զվէմն կայր անշարժելի,

Ի սուրբ հաւատոյն յոյժ անշեղելի,

Քանզի վառեալ էր սիրովն Յիսուսի,

Չվախէր մահուանէն այն անցանելի:

 

Այլ սըրտի մըտօք առ Տէր աղօթէր,

Նշանաւ սուրբ խաչին զերեսըն կընքէր,

Զսուրբ Աստուածածինն բարձրագոյն գոչէր,

Եւ զինքն Աստուծոյ, սըրբոց իսկ յանձնէր:

 

Ապա շուրջ նայէր զչար մայրն որոնէր,

Զի վերջին զըրոյցն նըմա առնիցէր.

Իբրեւ ետես զնա ի մէջ ամբոխին,

Ողբալի դիմօք նըմա զայս ասէր.

 

Թէ « Հալա ' լ արա դու ինձ, ո ՜ վ մայր իմ,

« Զի շատ աշխատանք ունիս վերայ իմ.

« Ձեռըդ հասո ' ինձ որ ես համբուրեմ,

« Հասրաթովըդ քոյ մի մեռանիցեմ:

 

« Զի ինն ամիս զիս յարգանդիդ կրեցեր,

« Եւ ցաւօք ծընար, գըրկովըդ բարձեր,

« Կաթամբ դիեցուցեր, գթով պահեցեր,

« Մեծ աշխատանօք յայս չափս հասուցեր:

 

« Այսօր բարկութեամբ դիւին լըսեցեր,

« ՚Ւ այսքան էմէկըդ դու ընդ վայր հարեր.

« Զըրպարտելով զիս ի մահ մատնեցեր,

« Դըժուարաւ գըտեալս դիւրաւ կորուսեր »:

 

Իսկ անիրաւ մայրն բնաւ ոչ գըթացաւ,

Ապառաժ սիրտըն իսպառ քարացաւ,

Խըղճալի որդւոյն ձայնին ոչ լըւաւ,

՚Ւ ամենեւին ի նա ոչ նայեցաւ:

 

Երբ ետես մանուկն թէ չետ պատասխան

Անգութ ծընօղըն գարշն եւ յոյժ դաժան,

Դարձեալ ասէ ցնա սըրտիւ ցաւական.

« Ո ՜ վ դու եղկելի, լե ' ր ինձ պարտական:

 

« Այսօր այս մահուամբս յաստեացս ելանեմ,

« Եւ Փըրկչին յանճառ կեանսըն մըտանեմ.

« Ապա դու մընաս կենօք յերերման,

« Խընդրես զիս ՚ւ ասես թէ ե՞րբ գըտանեմ »:

 

Իբրեւ կատարեաց խօսըն ցաւագին,

Ապա թըւանկչիք ի նա ձեռն արկին,

Ըզբարակ պարանն ի վիզըն արկին,

Զանմեղըն ի զուր խեղդամահ արին:

 

Յայնժամ չար մայրըն յոյժ ուրախացեալ,

Պարեալ խընդութեամբ յընթացս արձակեալ,

Գնացեալ յաղբիւրէն թասով ջուր խըմեալ,

« Վա ՜ շ զի զովացաւ սիրտ իմ » ասացեալ:

 

Մերձ եղեալ տաճիկք երբոր զայն լուեալ,

Քարամբք քարկոծել ըզնա կամեցեալ,

Իսկ չարն այն իսկոյն ի փախուստ առեալ,

Ուր դիմելն նորա ոչ ոք գիտացեալ:

Վասն ամբոխին` որք զնա տեսեալ աղէկիզեալ մորմոքէին. եւ կանայք ոմանք եկեալ կանգնեալ ի դէմն` աւաղէին, եւ կերպ կերպ լանէթս տային չար մօրն.

 

Եւ հոյլք ժողովոց ` որք տեսանէին,

Մեծամեծք եւ փոքունք յոյժ ափսոսային,

Իշխանք եւ ռամիկք ի յողբ շարժէին,

Վա ՜ խ վա ՜ խ ասելով մօրն անիծէին:

 

Եւ կանայք բազումք առ նա փութային,

Ի դէմըն կանգնեալ հառաչմամբ լային,

Զանազան կերպիւ ողբս յօրինէին,

Իբրեւ ազգային ըզնա սըգային:

 

« Ա ՜ յ ազնիւ մանուկ, դու դեռաբուսիկ,

« Նազիկ եւ սիրուն եւ յոյժ գեղեցիկ,

« Ո՞րպէս քոյ մայրն ըզքեզ զուր մահացոյց,

« Այ դու դառնագոյն տանջանօք սաստիկ:

 

« Վա ՜ յ հազար աւա ՜ ղ ազնիւ հասակիդ,

« Բաղձալի տեսոյդ եւ լոյս երեսիդ,

« Զիա՞րդ անգութ մայրդ զքեզ ընդ վայր կորոյս,

« Անարգ սպանելով ի կախարանին:

 

« Ո՞րպէս քարացեալ էր սիրտըն նորին,

« Ո՞րքան անգութ էր գարշ աղիք նորին.

« Կուրանալոյ էր տեսարանք նորին.

« Որ ի հանդէպ իւր կախել ետ զորդին »:

 

Դառնան եւ խօսին դէպ առ կինըն այն,

Կերպ կերպ լանէթներ նըմա իսկ կարդան.

« Ո ՜ վ անգութ ծընօղ դու թըշուառական.

« Ջատի եւ վատթար դու դաժանական:

 

« Ո ' վ դու անողորմ ծընօղ գարշելի,

« Դիւահար եւ խենդ, յիմար եւ մոլի,

« Այսօր նախատինք եղեր աշխարհի,

« Դու Մըլթանոյ դուստր զալըմ ֆաիշէ:

 

« Կի ' ն դու զըրասաց, բերանըդ փակի,

« Լեզուդ պապանձեալ եւ կարկամեսցի.

« Ո ՜ րպէս զորդիդ քոյ զուր մահացուցեր,

« Քեարէմսըզ ղալը զալըմ ֆաիշէ:

 

« Կի ' ն դու, գէշ խոցով պատժիս եւ մաշիս,

« Բարակացաւերով հալիս եւ հաշիս,

« Վիրացդ հոտերոյն հիւծիս եւ հաշիս.

« Կայէ ' ն որդեսպան, զալըմ ֆաիշէ:

 

« Կի ' ն դու, շշուկ ցաւօք ըզքեզ տիրեսցեն,

« Եւ գարշ անձամբ քով սաստիկ պատեսցեն,

« Խըստագոյն վայիւք բառաչեցուսցեն.

« Ա ՜ յ քէֆիր միլիօն զալըմ ֆայիշէ »:

 

« Կի ' ն դու, պատառօղ գազան քեզ դիպի,

« Առիւծ եւ վարազ, արջ քեզ հանդիպի,

« Գէշ գէշ պատառեն ըզքեզ եւ գըզեն.

« Է ՜ եզըտոյ զաւակ զալըմ ֆայիշէ:

 

« Որպիսի ՜ լանէթըս քեզ շարադրեմք.

« Ո՞ր անարգանօք ըզքեզ անարգեմք,

« Ի՞նչ նախատանօք ըզքեզ նախատեմք,

« Ա ՜ յ դու իմանսըզ զալըմ ֆայիշէ:

 

« Ո՞չ արդեօք դու ծնար զսա եւ սընուցեր,

« Աշխատանս կրելով յայս չափս հասուցեր.

« Ապա ո՞րպէս սիրտդ ոչ գալարեցաւ,

« Որ պախարակեալ զուր մահացուցանէր:

 

« Անբան անասունքն զաւակս ծընանին,

« Գըթան ի նոսա եւ սընուցանեն,

« Ի վնասակարաց պահեն պահպանեն.

« Դու քան ըզնոսա անգութ ֆայիշէ:

 

« Թռչունք օդային ` որք ըզձագս հանեն,

« Փափուկ բոյն շինեալ ` անդ հանգուցանեն,

« Զթըռչիլ ուսցընեն, թեւօք վեր հանեն.

« Դու քան ըզնոսա անբան ֆայիշէ:

 

« Շունք, վայրի գազանք ` որք են պատառօղ,

« Բայց կորեանց իւրեանց այնք եւս են սիրօղ,

« Ինքեանք նօթի մնան, զնոսա կերակրեն.

« Դու գէշ քան ըզշուն զալըմ ֆայիշէ:

 

« Սողունք թունաւորք, լողակք ծովականք,

« Սոքա համայնքըն ըզձագս ըստանան,

« Պահեն եւ խնամեն գըթով ծնօղական.

« Դու քան ըզնոսա վատթար ֆայիշէ »:

 

Այսպիսի ՚ւ աւելի քան զայս ասէին,

Զչար կինն անիծիւք վատաբանէին,

Ցաւալի ողբով մանուկըն լային,

Զլըսօղսն ամենայն լացուցանէին:

 

Զի տղայն կախանին պայծառացեալ էր,

Ճերմակ մարմինըն ձիւնափայլեալ էր.

Զի զլոյս հաւատ իւր որ պինդ պահեալ էր,

՚Ւ ինքն հոգով մարմնով ի լոյս դարձեալ էր:

Վասն իջանելոյ լուսոյն ի վերայ նորա ի գիշերին այնմիկ, զի քրիստոնեայք եւ այլազգիք տեսեալ վկայեցին.

 

Այլ արքայն Քրիստոս ` ստեղծօղն համայնից,

Զվկայն իւր արար լուսալից,

Զ՚ի գիշերին այն լոյս մեծ էջ յերկնից `

Յայտնի ՚ւ ակներեւ ի ցոյց ամենից:

 

Եւ բազում անձինք ` որք անդ պատահեալ,

Քրիստոնեայք, այլ եւ տաճիկք յիմարեալ,

Ըսքանչելի հրաշ լուսոյն որ տեսեալ,

Ի վաղիւն ելեալ ամենից պատմեալ:

 

Քրիստոնէիցս ազգ կարի բերկրեցան,

Եւ Քըրիստոսէ Փըրկչէն գոհացան,

Ճշմարիտ հաւատոյս յաւէտ ամրացան,

Ըսթափեալ ի սգոյ եւ ուրախացան:

 

Ազգ տաճկաց եւըս երբ որ զայն լուեալ,

« Անմեղ լինիլըն, ասեն, այդ յայտնեալ ».

Ուստի թուրք կանայք ի նախանձ շարժեալ,

Եւ ըզչար կինն այն սպանել կամեցեալ:

 

Ասեն. « Դա մեր մարցս զանուն աւերեաց,

« Եւ չար յիշատակ յաշխարհի տընկեաց.

« Լըրբենի կանանց ճանապարհ եբաց,

« Զուր ըսպանել տալ ըզզաւակս իւրեանց:

 

« Զի գործս այս մեր մարցս նախատինք եղեւ,

« Ի մէջ աշխարհի ասութիւն եղեւ,

« Որ միշտ այպանեն ըզմեզ եւ ասեն,

« Թէ մարց սէրն եւ գութն այժմ նախանձ եղեւ:

 

« Այսօր ըմբըռնեալ ըզնա ըսպանցուք:

« Եէլ մոմեր վառեալ ըզնա այրեսցուք,

« Եւ յուղտոց բարձեալ եւ շրջեցուսցուք,

« Տեսօղ լըսողաց զսա խըրատ ցուցցուք:

 

« Յետ այնր կենդանոյն զորովայն հերձցուք,

« Զաղիսըն քարշեալ ի դէմն ընկեսցուք,

« Եւ զըստինս կտրեալ ` զաչսըն բըրեսցուք,

« Յօշելով զմարմինն եւ շանց կեր արկցուք »:

 

Եւ յայնժամ ելեալ զնա որոնէին,

Շըրջեալ ըզքաղաքն ՚ւ ոչ գըտանէին,

Եւ սըրտիւ իւրեանց կարի ոխային,

« Եթէ գըտանեմք ` կտրատեմք » ասէին:

Վասն զարհուրելի երազոյն զոր փաշայն տեսեալ եւ հրաման արարեալ որ իջուցին ի կախարանէն.

 

Յայն առաւօտըն մինչ զայն լըսեցին,

Թէ լոյս իջեալ է ի վերայ նորին,

Քրիստոնեայք թուփով անդ հասանէին,

Յոյժ մեծ գոհութիւնս Աստուծոյ տային:

 

Անխախտ սահման էր սոյնոյ քաղաքին,

Ըզվնասապարտ ոք զորս եւ կախէին,

Մինչ յերիս աւուրս այնպէս թողուին,

՚Ւ ապա վայր առման հրաման առնէին:

 

Իսկ փաշայն տեսեալ զերազ ահռելի

Վասըն սոյն մանկան, եւ քունն հատանի,

՚Նդ առաւօտն իսկոյն գըրեալ պուրուլթի,

՚Ւ իջուցանելոյ տայ հրաման յայտնի:

 

Գըրեալ էր ի մէջ այն պուրուլթիին,

Զէնէթով բառնալ ըզմարմին նորին,

Դասք քահանայիւք եւ վարդապետօք `

Ըստ օրինի դնել ի գերեզմանի:

 

Յայնժամ քրիստոնեայք եկեալ իջուցին

Զմարմինն գեղեցիկ եւ նոր վըկային,

Լալով հըրճուանօք եդին դագաղին,

Եւ բարձեալ բերին ի յեկեղեցին:

 

Ժողովք ըռամկին ընթացեալ եկին,

Եւ արք եւ կանայք, ծերքն ընդ տըղային,

Աղէտիւ մեծաւ ողբս առեալ լային,

Մինչ զի ըզքարինս լացուցանէին:

 

Քանզի սուրբ վըկայն էր սպիտակացեալ,

Ըզձեռսն ի սըրտին խաչանիշ եդեալ,

Եւ երկայն գանգուրն վըզիւն շուրջ պատեալ,

Եւ երես նորա ծաղրադէմ եղեալ:

 

Այպիսի կերպիւ որք տեսանէին.

Աղէխարշ սըրտիւ մորմոքմամբ լային,

Հայելով ի նա յոյժ հառաչէին,

Եւ չար մօր նորա լանէթներ տային:

Վասն թաղման նորա որ յոյժ փառաւորութեամբ եդին ի գերեզմանի. եւ ի նոյն գիշերին եւս լոյս իջեալ ի վերայ նորա.

 

Սուրբ եկեղեցւոյ դէտըն պանծալի,

Շնորհազարդ պետօք ըզգեստաւորի,

Եւ համայն ուխտիւ իւրով զարդարի,

Թաղումըն սրբոյն պատրաստեալ լինի:

 

Դասք քահանայից խըմբիւ պարառեալ,

Միաբան զգեցեալ մոմեղէնս վառեալ,

Սարկաւագք զբուռվառս, դըպիրք խաչվառեալ,

Եւ քաղցըր ձայնիւ դաս դաս երգ առեալ:

 

Խընկօք անուշիւք, ՚ւ ազնիւ կընդրըկօք,

Եւ պայծառ ջահիւք եւ մեծ կերօնօք,

Սպիտակ հանդերձիւ, սուրբ պատմուճանօք,

Պէսպէս ճոխութեամբ եւ զարդարանօք:

 

Կենսատու խաչիւ, աւետարանօք,

Դաւթեան սաղմոսիւք եւ շարականօք,

Եւ այլ հոգելի քաղցր եղանակօք,

Զուարճախառն ողբովք եւ մեծ հըրճուանօք:

 

Բարձեալ ըզմարմինն սըրբոյ վըկային,

Եւ տարեալ ի դիր իւրոյ տապանին,

Սաղմոսիւք ՚ւ երգօք գերեզման եդին,

Խաչիւ կընքեցին ըզշիրիմ նորին:

 

Նոյն գիշերըն եւըս լոյս էջ յերկնի,

Մերձակայ բնակիչք տեղւոյն վկայեցին,

Որով ամենից միտսն հաստատեցաւ `

Թէ ճըշմարտապէս է վըկայ Փըրկչին:

 

Սահակ Մըսըրս այս որ կատարեցաւ,

Չար մօրէն իւրմէ ի զուր մահացաւ,

Արին զլոյս հաւատն իւր ոչ ուրացաւ,

Այլ ի փառս Յիսուսի նահատակեցաւ:

 

Հազար ՚ւ երկերիւր քսան եւ եօթ թըւի,

Ի քսան եւ երեք ամսոյ յուլիսի,

Մակաբայեցոցըն աւուրն տօնի,

Որ եւ սա եւըս ընդ նոսա դասի:

 

Արդ թըշուառ ծառայս Փըրկչին Յիսուսի,

Յօհանէս չըպէտ նօտարս Կարնեցի,

Զկատարումն սըրբոյս աչօք իմ տեսի,

Եւ որպիսութեանն իսկ վերահասի:

 

Ի խընդրոյ ոմանց եղբարց հարկեցայ,

Զանց առնել ըզնոյնն ոչ բարւոք վարկայ,

՚Ւ ի սիրոյ սըրբոյս եւս ըստիպեցայ,

Եւ շարադըրեալ զբանս յօժարեցայ:

 

Ուստի աղերսեմ զեղբարսդ յարգելի,

Յիշել զիս ըզհէքս մաղթմամբ հաճելի,

Տեսութեան Փըրկչին լինիլ արժանի,

Ընդ ձեօք վայելել զփառս անպատմելի:

Տաղս այս ի վերայ սոյն նոր նահատակիս յօրինեալ ի նոյնոյ նօտարէ` ի գոյն որ ասէ. Պաշընտայ վար ֆինօ ֆէսի էման, ալտի պէնի պէնի խու…:

 

Ի չար մօրէդ զուր մատնեցար, աւա ՜ ղ,

Գառնըդ անմեղ անմեղ ըմբռնեցար,

Ի բանդ եւ ի գանս տագնապեցար, աւա ՜ ղ,

Ազնիւ Մըսըր, Մըսր, սիրո ՜ ւն Սահակ,

Արի Սահակ եւ քաջ Սահակ, աւա ՜ ղ,

Մանուկ տիօք, տիօք քաղցրատեսակ:

 

Յատեան չարեաց որ դու կացեր,

Շնորհիւ Հոգւոյն լըցեալ եղեր,

Լոյս հաւատոյդ անխախտ մնացեր.

Ազնիւ Մըսըր, տեսլեամբ պայծառ որպէս հոյլ:

 

Համարձակեալ բարբառեցար,

Խոստմանց նոցին ոչ նայեցար,

՚Ւ ի մահուանէ ոչ վախեցար,

Ազնիւ Մըսըր, այսօր արբեր Փրկչին բաժակ:

 

Նորբուս վարդ այսօր բացար,

Փըրկչին սիրով սիրով բողբոջեցար,

Ի կախարանըն բարձրացար,

Ազնիւ Մըսր, մարմինդ եղեւ շուշան ճըրագ:

 

Սիրոյդ կանթեղ դու կախեցեր նոր նահատակ,

Զարիւնդ ի նմա իբր իւղ արկեր,

Զկախարանն լուսով լըցեր,

Ազնիւ Մըսըր, սիրով Փրկչին լուցեալ ճըրագ:

 

Էրանեցար յազգաց ՚ւ ազանց նոր նահատակ,

Ի շիրիմ քոյ էջ լոյս գերազանց,

Այսօր մըտեր ի կեանս անանց,

( Ի ՌԷՄ ) այս թիւ վկայեալ Սահակ,

Արի ' Սահակ, նո ' ր նահատակ,

Վասն իմ հայցեա ' առ Տէր միակ: ¹