19.
ՆԱՀԱՊԵՏ
ՄԱԼԱՑԻ
Տրապիզօնից
9-10
ժամ
ի
հարաւ
արեւմուտս,
Փլաթանայ
կոչուած
նաւահանգստից
3
ժամ
բարձրութեան
վերայ
տարածուած
են
ընդարձակ
անտառապատ
լեռներ.
այս
հինաւուրց
անտառապատ
լեռներն
ունին
սիրուն
հովիտներ,
միջակ
աստիճանի
քաղցրատեսիլ
ձորեր
ու
բլուրներ,
միջակ
աստիճանի
լեռներ
ու
ողեր:
…Այս
լեռներից
մէկի
ի
հիւսիս
արեւելս
հակեալ
երեսի
վերայ
մի
գիւղ
կազմուած
է
հայաբնակ.
յայտնի
չէ
թէ
այս
գիւղն
ո'ր
դարուց
շինուած
է
եւ
թէ
հայեր
ի'նչ
ճանապարհով
այստեղ
մտած
մօտ
100
տնից
երկու
թաղ
կազմած
են,
հսկայ
անտառի
մի
խոռոջէ
տակաւ
առ
տակաւ
փորելով`
իւրեանց
տանց
շուրջն
փոքրիկ
արտօրայք
կազմած
են:
…Այսօր
այդ
հայաբնակ
վայրն
Մալա
կը
կոչուի.
մենք
գոնէ
աւանդութեամբ
լսած
ենք
որ
երկու
դար
առաջ
այդտեղ
հայեր
կը
բնակէին`
գրեթէ
անծանօթ
վիճակի
մէջ:
…
Սոքա
1730-60
թուականներու
մէջ
բոլորովին
ապահով
ապրած
են.
քաղաքի
եւ
ոչ
մի
հայ
գիւղի
հետ
անգամ
յարաբերութիւն
չունէին:
…
…Կ՚աւանդուի
թէ
այս
գիւղին
մէջ
Յուսէփ
տէտէ
անունով
մէկը
կար,
որ
ամենից
աւելի
բարեկեցիկ
կեանք
կը
վարէր.
ունէր
հարստութիւն,
բազմաթիւ
որդիք
ու
թոռներ.
նորա
փեթակը,
կովը
եւ
ոչխարը
շատ
էր.
ունէր
ջրաղաց
ու
կանեփ
ծեծելու
կոբալ.
նորա
մէկ
որդին
ամեն
օր
ջրաղաց
կերթար
տան
համար
ալիւր
պատրաստելու,
միւս
թոռն
անտառից
իշով
վառելու
փայտ
կրելու.
մին
իւր
նախիրն
կտանէր
արածելու,
մէկն
եւս
այծերն
ու
ոչխարներն
կը
պահպանէր.
մէկն
էլ
մեղուաց
փեթակներն
կը
նորոգէր.
մէկ
ուրիշը
արտը
կուղի
կը
կրէր,
կանայք
եւս
հաց
կը
թխէին
փռան
մէջ,
լուաց
ու
կար
կանէին,
կանեփ
ու
բուրդ
կը
մանէին,
շապիկցու
կտաւ
ու
շալ
կը
գործէին:
Սորա
տան
իւրաքանչիւր
անդամը
աշխատասէր
մեղուի
նման
իւրեանց
յատուկ
գործով
կը
պարապէր:
Յուսէփ
տէտէն
եւ
նորա
պառաւ
կինն
վերին
աստիճանի
աստուածասէր,
աշխատասէր
եւ
հիւրասէր
էին.
նաեւ
որդեսէր:
Կ՚աւանդուի
թէ
ինքը
եւ
իւր
կինն
դաւուլ-զուռնայ
սազած
էին.
չէին
ղմշիր
որդիք
քաղցր
քնից
զարթեցնելու
համար
ձայն
տալ.
այլ
դաւուլ-զուռնայ
կածէին,
որպէս
զի
նուագածութեան
քաղցր
եղանակով
զարթին
ու
գործի
գնան:
Այս
անտառային
խիտ
եւ
յաղթանդամ
ծառներու
մէջ
կը
բնակէին
նաեւ
յաղթանդամ
գազաններ,
որով
Մալացիք
ուր
եւ
գնային,
պարտաւորեալ
էին
զէնք
վերցնել,
ի
հարկին
գազանաց
դէմ
գործածելու:
Յուսէփ
տէտէի
մեծ
որդին,
որպէս
կասեն,
յաղթանդամ
եւ
քաջ
մէկն
էր.
զէնքի
եւ
որսորդութեան
շատ
սիրահար
էր.
նա
տաս
օխանոց
ֆիշէնքլուխ
եւ
ութ
օխանոց
մաթարայ
(վառօդի
աման)
կը
գործածէր.
անտառ
կ՚երթար,
արջ,
գայլ
եւ
կինճ
կը
զարնէր
եւ
գիւղը
կը
կառավարէր:
Մալայի
մեղր
ու
իւղը
առատ
էր.
գիւղացիներից
մէկ
երկուսը
կը
խորհէին
տանել
քաղաք,
վաճառել.
իւրեանց
մտադրութիւնը
կը
կատարեն
հակառակ
Յուսէփ
տէտէի
կամաց:
Նախ
գաղտնի
կը
տանին.
ապա
Յուսէփ
տէտէի
փոքր
որդին
եւս
կը
միանայ
նրանց
հետ:
«Մալայ
անունով
մի
գիւղ
կայ.
նորա
իւղին
եւ
մեղրին
համը
ոչ
մի
աշխարհի
իւղն
ու
մեղրը
չունի»
տարածուեցաւ
քաղաքի
մէջ:
Շատ
միջոց
չանցաւ,
փլաթանայի
կողմերում
իշխող
բէլիւք
բաշին
(խմբապետ)
իմացաւ
Մալայի
վայրն,
առաւ
իւր
հետ
խումբ
մի
ենիչերի,
մտաւ
Մալա,
գիւղի
վերան
ինը
լիտր
մեղր
եւ
ինը
լիտր
իւղ
տուրք
սահմանեց:
Գիւղացիք
տեսնելով
այս
տուրքի
չնչին
մի
բան
լինելը`
ընդունեցին.
կանխիկ
եւս
տուին:
Այդ
գիւղն
կը
բնակէր
մի
ազդեցիկ
անձն
Զաքար
օղլի
անունով.
նա
չէր
ուզէր
որ
Յուսէփ
տէտէի
մեծ
որդին
կառավարէր
գիւղը.
սակայն
գիւղացիք
ամբողջովին
հակառակեցան
Զաքար
օղլուն:
Նա
եւս
բարկացած
գնաց
թէ'
թուրքացաւ,
եւ
թէ
նոյն
ժամանակի
Տրապիզոնի
իշխանութեան
հաճելի
դառնալով`
Մալայի
տուրքն
իւր
վերայ
առաւ:
Եկաւ
Մալա
մի
մեծ
խումբ
ենիչերիներով.
իւրաքանչիւր
տան
վերայ
սահմանեց
ինը
լիտր
իւղ
եւ
ինը
լիտր
մեղր:
Յուսէփ
տէտէն
ասաց.
«Ես
ի՞նչ
ասիմ
իդա
միր
ճահիլներուն
օ
իդմօն
փորձանք
բերին
մեր
գլխուն.
Աստուած
էլ
պէթէրէն
խալըսէ,
ուրիշ
ճար
չունինք.
տօնք
պիտի»:
Իւր
որդւոց
ասաց.
«Տղէ'ք,
ինա
ջօն
մեղրը
ու
եղը
տուէք.
իմ
էրիս
հօնիլ
միք.
էն
շօն
էրիսը
տեսնուլ
չիմ
ուզիլ»:
Հետեւեալ
տարին
Զաքար
օղլին
կգայ,
Յուսէփ
տէտէից
կը
պահանջէ
նախորդ
տարուան
տրուած
տուրքն.
տղան
կստիպէ
թէ
տրուած
է.
իսկ
Զաքար
օղլին
բռնի
կը
պահանջէ:
Վերայ
կը
հասնի
Յուսէփ
տէտէն.
«Ծօ',
Զաքար
օղլի,
եիս
քու
բերօնը
օսկուր
նետեցի
յօր
կրծիս.
չաստի
գաս
ինծիկի
խածես».
ասաց
ու
մի
հրացանի
գնդակով
տապալեց
գետին:
Մօտի
մարդիկ
մտան
անտառի
մէջ
անյայտացան.
Զաքար
օղլու
դիակն
քաշեցին
ձորը:
Այս
լուրն
Տրապիզօն,
աստի
Սիւրմէնէ
կը
հասնի.
մօլեռանդ
մօլլաներ
եւ
ենիչերիներ
կը
խմբուին.
Սեւ
Գետի
արեանարբու
գազաններն
իւրեանց
հետ
առնելով
կը
դիմեն
Մալա,
ուր
մեծ
կոտորած
կանեն,
առանց
խնայելու
մանկանց
ու
կանանց:
Սարսափելի
կոտորած
տուին
Յուսէփ
տէտէի
տան
մեծէն
մինչեւ
փոքրը,
օրորոցի
երեխային
անգամ
չխնայեցին.
դեռ
չմեռած`
անդամ
անդամ
յօշոտեցին:
Յուսէփ
դիմադրելով
սպանուած
էր.
մեծ
որդին
Նահապետ`
ապաստանած
էր
ջրաղացն,
ուր
բռնեցին
եւ
ստիպեցին
մահմետական
լինել.
նա
չընդունեց.
նրան
սպանեցին
նոյն
տեղ:
Փոքր
որդին
Մովսէս`
մուսուլմանութիւնը
ընդունեց,
տարուեցաւ
Փլաթանայ,
ընդարձակ
կալուած
շնորհուեցաւ
նմա,
այն
տեղ
բազմացաւ.
այս
օրս
նորա
սերունդը
200
տուն
կայ,
որք
ամենն
եւս
Մուսլի
օղլի
կասուին:
