ԹՈՒՂԹԵՐ

Լուաք զփորձանակրութեան յեղակարծ պատահումն որ զքեւ պատէր եւ յոյժ տխրեցաք ըստ բանի սրբազան առաքելոյն թէ Վշտանայ ինչ մի անդամ՝ վշտանան եւն։ Բայց զի՞նչ ասեմ, սիրելի, որոյ ոչ կարեմք բանիւ եւ արդեամբք օգնել բնաւին։ Երանի՜ թէ կարէաք բանիւք եւս բուժել զցաւդ անհնարին։ Եւ ի տար տեսանի արդեամբքն ի նեղութիւնս քո հասանիլ՝ հանելով զպատուականդ յանարգէն, զի բերան Տեառն կոչէաք։ Զքոյդ աղէտ տարակուսանաց թէ զմահ որդոյ Իմիրզի վաղակտուր եւ մանկամեռ Յակոբի առընթեր քո յարգելանի վախճանելոյ, ուր թողեր զսուգ տխրութեան քո եւ նոր կսկծովդ դառնացար։ Արդ մոռացար զհօր դորա զմահ ի տար աշխարհում յԱրվանիդի եւ նոր բորբոքեցաւ հուր ի վերայ հրոյ սրտի քում, եւ զխղճութիւն դորա աչօք քո տեսեր։ Օտար եւ պանդուխտ ի բանտի մեռեալ՝ զդին հանին յարգելանէն ուստի յուսայրն կենդանի ելանել, եւ դու միայնակ լցեալ դառնութեամբ մնացեր։ Ապռեցան ծախեցան ինչք ձեր ի դրունս այլազգեաց ընդ վայր, եւ դուք զամօթ կրեցիք ի մէջ վաճառականաց եւ եդայք յարգելանս պարտական եւս արքունէաց։ Որ ոչ էր գործդ այդ յանկ ձեր եւ ոչ էր ջան վասն վաճառականութեան, այլ ի պատրանաց անոպայից փասքուսից փառամոլեցայք, պարապորդ գտեալ զձեզ խարբալեցին որպէս զփորձիչ զանփորձսդ ի դոյն ջան, ըստ որում նախնիքն ասէին յառակս. Մարդ մարդոյ քահանայ, մարդ մարդոյ սատանայ։ Որոյ կատարածն եւ մահն պատահական եւ վախճանն ամօթ գլխիկորութեան։ Եւ արդ դրդողքն զձեզ՝ ի հեռաստանէ հային եւ մատամբ միով օգնել բնաւին ոչ փութան իբր զսատանայ։ Զի սատանայ որ հակառակն է խաղաղութեան՝ պղտորեցոյց զմաքրական միտս քո ձգել զքեզ յուսահատութիւն իբրու բարձի թողի զքեզ արարեալ, զի փորձութեան տագնապդ ի վերայ եհաս եւ կամի միտեցուցանել առ ինքն անարգել զԲարձրեալն՝ թէ ո՞ւր է պահպանողական քո աջ, զի ետուր զիս ի փորձութիւն փորձողին, եւ քան զկարն իմ կարի զիս փորձեցեր ի տագնապ ընչիցս ապռելոյ։ Արդ յիշեա՛ զՅոբն որ է գլուխ փորձանակրաց, եւ ոչ ցուցանեմ քեզ զնահատակս եւ զկուսանս եւ զճգունս նոցա որք ներկեցան արեամբ անձանց իւրեանց՝ թողլով զամենայն ստացուածս եւ զընտանիս եւ զփառս աշխարհիս, նաեւ զանձինս իսկ ուրացան վասն ստանալոյ զկեանսն յաւիտենականս։ Քանզի Յոբն այն ոչ թէ միայն ստացուածք՝ այլ եւ տուն եւ զաւակք եւ թագաւորութիւն եւս չքացաւ, մերկացաւ եւ որպէս զանոք թարմատար եւ տառապեալ ոչ միայն, այլ ասէ սատանայ ընդ Տէր. Առողջ է անձամբ եւ անցաւ, վասն որոյ տակաւին պաշտէ զքեզ։ Ուստի էառ հրաման փորձիչն տառապեցուցանել յախտ բորոտութեան, զի իբրեւ զկոճղ անկեալ լայր հեծեծանօք. Կարօտիմ գերեզմանի եւ ոչ հասանեմ, տառապիմ աշխատեալ եւ զի՛նչ գործեցից։ Զինչ այսու զառաքեալսն՝ մերկ եւ բոկ շրջեալ խօսէին զվկայութիւնս Տեառն առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէին, որովք լցաւ երկիր բարբառովք նոցա եւ մինչեւ ի ծագս աշխարհի եղեն խօսք նոցա ճգամբք եւ նեղութեամբ, տակաւին պատահէին փորձութեանց աշխարհի. ի վերայ այսր ամենայնի ըստ որում գանկատի Պօղոս թէ Տուաւ ինձ հրեշտակ սատան կռփել զիս։ Տե՛ս, սիրելի, եթէ ասէն ինձ՝ Զի՞նչ կայ մեզ ընդ սուրբսն գերազանց, այլ քեզ տաց պատասխան թէ Եւ նոքա ի մերմէ գոյութենէ եւ ի զարմէ հողեղինաց էին. եւ մեք ոչ ելաք յորովայնէ մարց մերոց մառչիլով եւ ցքւով քսակաց. որպէս Յոբն ասէր, Մերկ իսկ ելաք յորովայնէ մօր մերոյ եւ մերկ իսկ դառնալոց եմք յարգանդ մօր ի հող ուստի ստեղծեալ եմք ամենեքեան։

Արդ երանի՜ էր ինձ թէ կարողանայի օգնել քեզ ըստ առակի Սամարացւոյն զոր արար զայցելութիւն անկելոյն ի ձեռս աւազակաց, զոր Տէրն մեր առ ինքն օրինակեաց, որ արար զքաղցրութիւն մարդասիրութեան անկեալ բնութեանս ի ձեռն հին թշնամոյն մերոյ, եւ նմանիլ կարէաք նոյն Տեառն որ պատուիրեաց թէ Որպէս ես ձեզ արարի՝ նոյնպէս եւ դուք միմեանց առնիջիք, եւ թէ՝ Զողորմութիւն կամիմ եւ ոչ զպատարագ, եւ թէ՝ Եղերուք գթածք որպէս եւ Հայրն ձեր երկնաւոր գթած է։ Իսկ արդ եթէ ոչ կարէ ոք օգնել ումեք յամենայն իր, բայց ըստ տեղոյն եւ ըստ իրին եւ ըստ ժամանակին որ հնարաւոր ինչ լիցի մարդկան. եւ թէ լիցի ի մարդկանէ՝ այն անհնարինքն մնայ ամենայն հնարաւորից հնարաւորին Աստուծոյ դիւրեաւ հնարելի։ Վասն որոյ ասէ մարգարէն՝ Օգնութիւն ինձ ի Տեառնէ եկեսցէ որ արար զերկինս եւ զերկիր, եւ թէ՝ Բարի է յուսալ ի Տէր քան յուսալ ի մարդիկք. Յուսա՛ ի Տէր եւ արա զքաղցրութիւն զի բնակեսցես ընդ ձեռին նորա հովուութեան։ Քանզի ի բնաւից նախնոյն մինչեւ ցարդ որ զդուռն իւր եբաց ողորմութեան՝ ոչ ոք կարացին յաշխարհակալաց փակել ընդդէմ ուրուք, եւ յորժամ բարկասցի՝ ոչ կարէ յետս դարձուցանել, զի իւրն է կամք եւ անհասանելի են միտք ստեղծուածոց առ ի քննել զնա, զի Ո՞վ գիտաց զմիտս Տեառն եւ ո՞վ եղեւ նմա խորհրդակից, ասէ Իմաստունն, ըստ որում եւ առաքեալ վկայէ Ո՜ խորք մեծութեան եւ իմաստութեան, ո՞վ կարէ քննել զանքնին դատաստան նորա։ Այլ զի ի դիպող ժամու ասացին մարգարէքն Ի ժամանակի բարկութեան զողորմութիւն իւր յիշել. այլ քան զկարն մեր առաւել զոք ոչ փորձէ Տէր եւ ընդ փորձութեան զելսն ցուցանէ դեղօք, որպէս ասէ առաքեալն։ Բայց մեք յուսով ապրիմք, զի Որ յուսայ ի Տէր՝ որպէս զլեառն Սիոն ոչ սասանին յաւիտեան, եւ ոյք յուսան յողորմութիւն նորա՝ փրկին ի մահուանէ սովու, քանզի ողորմութիւնք Տեառն անսպառ են եւ ոչ նուազին գթութիւնք նորա, քանզի որ տառապեցոյցն՝ նոյն եւ կարող է ողորմիլ եւ արգահատել, որ եհարն՝ նոյն եւ կարող է առ ի բժշկել։ Սակայն պարտիմք միշտ խնդրել ի մարդասիրութենէն, զի նախախնամական գթութիւն իւր արասցէ ի վերայ քո քաղցրութեամբ, քանզի եւ արագահաս են ողորմութիւնք նորա առ համբերողս, որպէս Դաւիթ ասէ. Համբերելով համբերի Տեառն եւ լուաւ աղօթից իմոց, եւ առաքեալն ասէ. Ահաւասիկ երանեմք համբերողաց. Զհամբերութիւն Յոբայ լուարուք եւ զկատարումն Տեառն տեսէք։ Եւ ոչ միտեմք ի նոյն բան զոր Դաւիթ ասէ. Ընդէ՞ր բնաւ երկնչիմ ես յաւուր չարի, զի անօրէնութիւնք գնացից իմոց շուրջ եղեն զինեւ, այսինքն դատաստան թէպէտ արդար դատեցաւ՝ այլ զի՞նչ եւս մաղթեցից նմա։ Այլ յայն բան արիաբար զարթնուցուք զգաստութեամբ մաղթել թէ՝ Տէր մի՛ յանդիմաներ զիս սրտմտութեամբ եւ մի՛ խրատեր զիս բարկութեամբ։ ԶՄանասէին բան առեալ ի բերան այսու եւեթ քաղցրացուսցուք զգթութիւն ներողին, որք զղջան առ նա ասելով, Անբաւ է մեծվայելչութիւն փառաց քոց, սաստիկ է բարկութիւն սպառնալեաց քոց ի վերայ մեղաւորաց, անչափ եւ անքնին են ողորմութիւնք աւետեաց քոց. զի Աստուած ապաշխարողաց է Աստուած, որպէս խոստացաւ մարգարէիւն՝ Թէպէտ խոտորնակին խոտորնակ եմ եւ Աստուած նախանձոտ եմ, բայց ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին, այլ զդառնալ նորա ի չար ճանապարհէն եւ զկեալն։

Արդ այսու զղջմամբ գիտացեալ զփորձութիւնդ եկեալ վասն քո սխալանացդ ծանիցիս, յայնժամ եւ զելն փորձութեանդ գտանիցես։ Վասն որոյ մի՛ հոգար եւ մի՛ ցաւիր զբաղանոք հեծեծեալ ընկենուլ զքեզ ի ծուլութիւն եւ յախտ յուսահատութեան, քանզի դու որպէս ոչ գիտէիր զգալիք փորձութիւնդ եւ յանկարծակի անկար յորոգայթ որսողին, քանզի ասէ Սողոմոն թէ՝ Են ճանապարհք որ թուին յաչս մարդկան թէ բարի են, բայց կատարածն նորա հայի յատակս դժոխոց։ Իսկ թէ անգիտութեամբ անկար՝ գիտօղն գաղտնեաց զքեզ խելամուտ արասցէ առ ի համբերել փորձանացդ որպէս զոսկի ի հուր, զի պայծառ գտեալ ի դիպող ժամու զճաշակ բժշկութեան տեսանել մարթասցիս։ Եւ որպէս թէ գիտացեալ էիր՝ զգուշանայիր զգաստութեամբ, եւ վասն անգիտութեան անպատրաստ գտեալ՝ աղօթս առ Տէր, զի սպեղանիս առնել փութասցի եւ նա, որպէս ախտեցելոյն հասցէ բժիշկն ամենախնամ։ Զի թէ յապաշխարութիւն համարեսցիս զպատահեալ փորձութիւնդ, Մերձ է Տէր առ այնոսիկ որ մաշեալ են սրտիւք եւ առ այնոսիկ որ կարդան եւ հուսան յողորմութիւն նորա։ Զի թէ հաւատաս զնախնիսն որ ի բերանոյ առիւծոց, ի սրոյ եւ ի հրոյ զերծոյց՝ նոյն Աստուած է, եւ դու եւս մարդ ես ստեղծուած ձեռին նորա։ Զի թէ դու կարողասցիս հաշտեցուցանել զԱրարիչն քո զոր դու զայրացուցեր սխալանօք քովք, զոր ես ոչ գիտեմ, նա գիտէ, եւ դու վասն որոյ Մեղա՜յ տալ պարտիս Բարձրելոյն եւ ընկե՛ա զհոգս քո ի նա, եւ նա բազմագութ է առ ի փրկել զզղջացեալսն, որպէս զմանուկ սարտուցեալդ ի գրկաց մօրն եւ դարձ քո դարձեալ առ նոյն, որպէս Նինուէացոցն եւ բազմաց որք ի վերոյ գրեցան եւ որք եւս կան, զորս դու գիտես՝ զանբաւ գթութիւն նորա ի դարս եւ ի ժամանակս յայտնեալ։ Եւ որպէս յանկարծակի պատահեցաւ քեզ փորձանակրութիւնդ՝ դարձեալ հաւատասցես զի յանկարծակի հասցէ քեզ յօգնութիւն յորում ժամու դու ոչ կարծես երբեք, բայց հաւատա՛ եւ մի՛ թերահաւատիր, բայց յուսա՛ եւ մի՛ երկմտիր։ Ո՞չ ապաքէն գոչէր Յոբ. Աչք քո յիս եւ ես ի դժոխս իցեմ. գոչեա՛ եւ դու ըստ Դաւթի թէ՝ Դարձ Տէ՛ր եւ փրկեա զանձն իմ եւ մի՛ ըստ անօրէնութեան իմում հատուցաներ ինձ։ Զի չեմք մոռացեալ ի Տեառնէ եւ ոչ որպէս զանօթ կորուսեալ. զի ոչ յաւիտենից մերժէ զժողովուրդ իւր եւ ոչ ի սպառ արգելու զողորմութիւն իւր ի մէնջ եւ ոչ մոռանայ գթալ զմեզ Աստուածն մեր։ Եւ դու որ զգիրս սուրբս գիտես, որ կարողն են զքեզ իմաստուն առնել, զի ամենայն ինչ ի վարդապետութիւն մեր գրեցաւ, եւ ի միտ բեր զաստուածուսոյց մաղթանք Տեառն մերոյ որով խրատէր զհաւատացեալս իւր ասելով. Յորժամ կացջիք յաղօթս՝ ասասջիք Մի՛ տար զմեզ ի փորձութիւն այլ փրկեա ի չարէն։ Եւ դու ամենայնիւ խրատեալ խելամուտ լիցիս եւ զարթնուցուս որպէս ի քնոյ՝ դարձուցանելով զուշ քո ի քեզ եւ ճանաչիցես զտէր Աստուած քո, զի եւ նա զարթնուցու ի վերայ քո գթութեամբ որպէս զհզօր զի թափէ զգինի առ ի բժշկութիւն ցաւոց քոց, եւ արագահաս լիցի առ ի փրկել զքեզ ի բանտէդ՝ լսելով զհեծութիւն կապելոյդ եւ արձակել զորդիդ որպէս մահապարտի, եւ յանկարծօրէն քեզ ի խաւարիդ լոյս ծագեսցէ որպէս եւ բազմից արար, զոր ընթեռնումք, եւ որպէս եւ բազմիցն իսկ եղեաք ականատեսք։ Վասն որոյ խնդրեմք զի Տէր լիցի ձեռնտու ցուցանել զճանապարհ կենաց եւ լուսոյ, որ է ինքն լոյս եւ կեանք։ Եւ այսու մխիթարեսցիս եւ զվախճան ելից քոց յուսով ի տէր Աստուած քո հաստատեսցես, զի Տէր մերձ է։ Մի՛ երկնչիցիս, այլ զուարթ մտօք զարթիցես ի տէր Աստուած քո դառնալ առ նա, զի եւ նա դարձցի ի քեզ ի լոյս երեսաց գթութեան փրկել ի բանտէդ յարգիլմանէ, զի փառաւորեսցի ի գործս ողորմութեան իւրոյ, որ միշտ օրհնի յարարածոց իւրոց ի սկզբանէ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս։ [1690]

( Ձեռ. թիւ 1058, թղ. 23ա-25ա )