Ի.
Եւ
էր
Յազկերտի
հազարապետ
մի
Միհրներսեհ
անուն,
այր
չարահնար
եւ
դժնամիտ.
որոյ
արկեալ
ի
միտս
ի
շատ
զխորհուրդս
անաւրէնութեան,
ի
կործանումն
եւ
ի
կորուստ
թուլամիտ
ոգւոց.
որում
գտեալ
չար
եւ
սադրիչ
անաւրէն
թիւնաւոր
բազմաժամանակեայ
մտածութեան
իւրում`
այր
մի
ի
տոհմէն
Սիւնեաց,
որոյ
անունն
էր
Վարազվաղան.
որով
ըստ
նմանութեան
սատանայի,
որ
ի
դրախտին
աւձիւն
խաբեաց
զնախաստեղծին
հաղորդն`
նոյնպէս
եւ
նա
նովաւ
զիւրոյ
դառն
կամացն
վճարել
ջանայր
զհաճոյսն։
2
Եւ
էր
Վարազվաղանս
այս
փեսայացեալ
իշխանին
Սիւնեաց
Վասակայ.
որ
եւ
ըստ
համբաւոյ
ոմանց`
ատելութեամբ
մեծաւ
ասէին
զկեալն
ընդ
միմեանս
զՎարազվաղանայ
եւ
զդստեր
իշխանին
Սիւնեաց.
յաղագս
որոյ
ծանր
քինու
հայէր
հայր
ընդ
փեսային
իւրում
եւ
հնարէր
սպանմամբ
խնդրել
զվրէժս
թշնամանաց
իւրոյ,
մինչեւ
հալածեալ
հանէր
յաշխարհէս
Հայոց։
3
Եւ
չարիմացին
Վարազվաղանայ
գիտացեալ
զանհնարին ,
եւ
զի
ոչ
կարէր
հանդուրժել
սաստիկ
բռնութեան
աներոյն,
յաղագս
հզաւրապէս
ճոխութեանն,
որով
վարէր
ի
ժամանակս
իշխանութեան
իւրոյ`
փախուցեալ
յերկիրն
Պարսից
առ
Միհրներսեհ
հազարապետն
Արեաց
անկանէր։
4
Եւ
վաղվաղակի
խորհուրդ
դիւական
ի
միտս
արկեալ`
առաջնորդ
կորստեան
աշխարհիս
լինէր,
ճանաչելով
ի
նոյն
խորհուրդ
չարութեան
յորդոր
եւ
զկամսն
Միհրներսեհի.
մտածութիւն
անաւրէն
ի
միաբանութիւն
բանսարկուին
ի
մէջ
առեալ`
ուրանայր
զճշմարտութիւնն
եւ
տարերց
յԱրարչէն
ի
սպասաւորութիւն
մարդկան,
արեգական
եւ
լուսնի`
երկիր
պագանէր.
եւ
ճեղքեալ
ինքնակամ
յաւժարութեամբ
ի
սուրբ
եւ
յարդար
քարոզութենէն
կենաց,
զոր
նահատակն
եւ
առաքեալն
Հայոց
Գրիգորիոս
բազում
եւ
մեծամեծ
վիշտս
կրելով`
անձանձրոյթ
աղաւթիւք
եւ
անզրաւ
զցայգ
եւ
զցերեկ
վարդապետեալ
սերմանեալ
յամենայն ,
արհամարհեալ
մերժէր
յինքենէ
անաւրէնն
Վարազվաղան։
5
Եւ
մտեալ
ի
տուն
մոխրանոցին
զկրակն
ասաց
գոլ
աստուած,
եւ
ուրացեալ
յանքակ
եւ
ի
միասնական
սուրբ
Երրորդութենէն`
եղեւ
դեղագործ
մահու
եւ
մատռուակ
կորստեան
ոգւոց,
անաւրինաւն ,
ամենայն
տկարամիտ
անձանց։
6
Որում
այնուհետեւ
եղեալ
վարդապետ`
ուսուցանէր
փութապէս
ի
տուէ
եւ
ի
գիշերի
դառն
իշխանն
Միհրներսեհ
սեպուհն
Սիւնեաց
զՎարազվաղան,
ասելով
այս
պէս,
թէ
«Հայեա՛ց
մտաց
աչաւքդ
եւ
տե՛ս
թագաւորութիւն
մի
այսպիսի,
որ
ահաւոր
է
եւ
ի
վեր
քան
զամենայն
թագաւորութիւնս,
եւ
սաստկութիւն
առնեւձիոյ
եւ
հրահանգի
եւ
կամ
կազմութիւն
զինու,
որ
սարսեալ
դողացուցանէ
զամենայն
տեսողս
եւ ,
զհնազանդս
եւ
զանհնա
զանդս.
ընդ
նմին
եւ
զաւրինացս
ըստ
արժանի
մեծ
թագաւորութեանս
զընտրողութիւն,
զստոյգն
եւ
զվայելուչն։
7
Քանզի
ո՞վ
ոք
ոչ
տեսանէ
յամենայն
տիեզերս
զարեգականն
զփառաւորութիւնն,
որոյ
ճառագայթիւք
լուսաւորին
ամենայն
եղեալք
եւ
անասնոց.
եւ
կամ
զհրոյ
աւգտակարութիւն,
որով
կերակրին
եւ
վայելեն
ամենայն
բանաւորքս.
եւ
կամ
տարերքս
եւ
քաղցրախառն
աւդոց
շնչմունք,
որով
բոյսք
եւ
սերմունք
ատոքացեալք
եւ
հասեալք
ի
կատարելութիւն`
մատուցանեն
մարդկան
զկեալն
բարի
եւ
զուրախանալն։
8
Արդ`
թէպէտ
եւ
անհնազանդ
են
մեզ
այնոքիկ,
տեսանեն
զայս
ամենայն
եւ
ոչ
իմանան,
վասն
զի
ոչ
ունին
իբրեւ
զմեզ
մեծ
իմաստս
եւ
խոհականութեան
խրատս։
9
Եւ
վասն
զի
չկարացեալ
ճանաչել
զաստուածս
եւ
ոչ ,
որ
յիւրաքանչիւր
ումեքէ
յաստուածոցն
բաշխին
ի
մարդիկ`
յայտնի
է
եւ
ստուգապէս,
թէ
եւ
աստուածոցն
ցասուցեալ`
չկամեցան
զիւրեանց
բարութիւնսն,
որ
ի
միոյ
միոյ
որոշողութեամբ
պարգեւի
յաշխարհս`
ծանուցանել
անմտացն։
10
Իսկ
որք
ընդ
մերով
մեծ
իշխանութեամբս
հնազանդեալ
են
ազգք
եւ
ընդ
ձեռամբ
այսպիսի
ահեղ
եւ
սաստիկ
կարգեալք
են
ընդ
թագաւորութեամբ`
կորնչին
զյաւիտենական
կորուստն,
եւ
մեք
մեղադրեալք
`
պատուհասիցիմք»։
11
Զորոյ
անմիտ
վարդապետութիւն
զխորամանգ
ուսուցչին
Միհրներսեհի
լուեալ
խելացնոր
աշակերտ
Վարազվաղան`
չկարաց
զգալ
յապշութենէ
սատանայազէն
պղտորեալ
մտացն,
եւ
առնել
անդրէն
պատասխանի
անզգայեալ
վարդապե
տին,
թէ
«Աստուած,
որ
ինքն
յինքեան
պակաս
է
եւ
թերակատար,
զիա՞րդ
կարէ
տալ
այնպիսին
այլում
զկատարելութեան
խնդիրս։
12
Քանզի
զգոյսն
իւր
ոք
կարէ
տալ
խնդրողին.
իսկ
որ
ինչ
իւր
ոչ
գոյ
ուրուք,
այլ
որպէս
մասն
ինչ
ի
բազում
մասանց
յումեքէ
առեալ
ունիցի
յանձին`
կարէ
տալ
յայնմ
մասնէ
զոր
ինչ
ունի.
իսկ
զոր
ինքն
ոչ
ունի`
յայտնի
է
թէ
եւ
այլում
շնորհել
զայն
ոչ
կարէ։
13
Վասն
զի
թէ
տապացեալ
ոք
կարաւտեսցի
զովանալոյ,
եւ
մատուցեալ
զայն
խնդրեսցէ
դարձեալ
ի
ջերմութենէ`
չպատահէ
խնդրոյն.
այլ
եւ
խնդրողն
յոյժ
անմիտ
ճանաչի
եւ
արժանի
ծաղու։
14
Քանզի
եւ
նոյն
ինքն
խնդրողն
հաւաստեաւ
գիտէ,
թէ
որ
ինչ
ինձս
պիտի,
յորմէ
կամիմն
խնդրել`
նորա
չիք,
եւ
ոչ
տալ
կարէ.
եւ
բազում
եւ
յերկար
դեգերմամբ
խնդրեսցէ
յայնպիսւոյն`
անմիտ
է
եւ
լի
է
ապաշաւութեամբ.
որպէս
թէ
ի
ջրոց
ոք
խնդրիցէ
ցամաքութիւն,
եւ
ի
հրոյ
հայցիցէ
ոք
գիճութիւն,
եւ
կամ
զարեգակն
աղաչեսցէ
ոք
յաղագս
զովացուցանելոյ,
եւ
կամ
ի
գիշերոյ
պահանջեսցէ
ոք
լոյս։
15
Այլ
զեդեալն
ի
նոսա
յԱստուծոյ
մասունս`
կան
եւ
ունին,
սահմանեալ
զնոյն
եւ
մատակարարեալ
ըստ
իւրաքանչիւր
մասին,
հարկաւորին
անդադար
հատուցանել
աշխարհի,
ոչ
իւրեանց
կամաւ,
այլ
ըստ
հրամանի
Արարչին
իւրեանց,
որ
էն
Աստուած
ճշմարիտ,
արարիչ
ամենայն
լինելութեան
ժամանակաց
եւ
տարերց,
ջերմութեան
եւ
ցրտութեան,
եւ
խոնաւութեան,
լուսոյ
եւ
խաւարի.
եւ
ունի
յինքեան
զամենայն
բովանդակապէս.
եւ
որք
խնդրեն
ի
նմանէ
արժանաւորապէս`
տայ
եւ
լնու
զամենայն
կատարելապէս
ըստ
իւրաքանչիւր
ուրուք
պիտոյից
եւ
կամաց»։
16
Զոր
եւ
իւր
ուսեալ
զայս
ամենայն
ի
իւրմէ
անաւրէնն
Վարազվաղան`
քաջ
գիտէր.
բայց
ի
նախանձ
անաւրէնութեան
ընկղմեալ
ընդ
աներոյն`
խորհէր
ի
միտս
իւր
այրն
աստուածուրաց,
սադրելով
նմա
դիւին,
որ
միացեալ
ներկեալ
էր
ի
սրտի
նո
րա,
թէ
«իմաստս
այս
իմ
եւ
ջանս
եւ
արարուած`
երկուց
իրաց
առիթ
է
ինձ
բարւոյ.
կա՛մ
հաւանի
աշխարհն
Հայոց
եւ
ուրանայ`
մեծաց
պարգեւաց
եւ
պատուոյ
արժանի
լինիմ
յԱրեաց,
որպէս
հաւատարիմ
նախագիւտ
եւ
աւգտացոյց
այսպիսի
կարեւոր
եւ
մեծ
իրաց.
եւ
կամ
չհաւանին
յանձն
առնուլ
եւ
ընդդիմանան,
(եւ)
կալ
առաջի
այսպիսի
մեծի
ուժոյ`
կորնչին
ամենեւիմբ
տամբք
եւ
կարասեաւ.
կորնչի
թերեւս
եւ
իմ
թշնամին
յիրիս
յայսմիկ։
17
Եւ
ես
թէպէտ
եւ
ոչ
միոյ
այլ
իմիք
չհանդիպիմ
բարւոյ`
սակայն
շատ
իսկ
է
ինձ
եւ
բաւական
լուրն
եւ
տես
կորստեան
թշնամւոյ
իմոյ
քան
զամենայն
աւգուտս
եւ
մեծութիւնս
որ
յաշխարհի»։
18
Եւ
զայս
ամենայն
չար
իմացմունս
անձին
իւրում
եւ
զաւակի,
իմացեալ
Սիւնւոյ
սեպհին
անաւրինի
եւ
տարեալ
ի
գլուխ`
չմոռացաւ
եւ
աստուածային
տեսչութիւնն.
այլ
աստէն
իսկ
նախ
ընկալեալ
յարդար
դատաստանէն
Աստուծոյ
զվճիռ
հատուցման
ըստ
արժանի
գործոց
իւրոց.
քանզի
տեսիլ
նշաւակի
եղեւ
ամենայն
տոհմին
իւրոյ
եւ
գաւառին
մարդկան։
19
Վասն
զի
ի
խորհրդակցէն,
ի
դիւէն
իւրմէ,
տանջեալ
ամս
բազումս
առաջի
ամենեցուն
հանապազաւր
նշաւակաւք,
զգետնեալ
փրփրէր
անզգայութեամբ,
եւ
չկարացեալ
ասել,
թէ
մեղայ։
20
Վասն
որոյ
գտեալ
դիւին
ամենաթափուր
զայրն
ի
խնամոց
մարդասիրին`
յետոյ
ապա
սաստիկ
եւ
խայտառականաւք
մինչ
ի
բազում
ժամանակս
չարալլուկ
կտտանաւք
զարկուցեալ`
հեղձոյց։
21
Որ
եւ
զմնացորդս
ժահահոտ
չարահամ
խորտկին
իւրոյ
եթող
զաւակին
իւրում,
ըստ
գրեցելումն
ի
վեշտասաներորդումն
սաղմո
սին.
Յագեցան
կերակրաւք,
ասէ,
-
որ
միւս
եւս
`
խոզենեաւ
ասէ,
-
եւ
թողին
տղայոց
։
22
Եւ
այսպէս
նորա
աստէն
ընկալեալ
զհատուցումն
մեղաց
իւրոց`
պահի
եւ
անշէջ
գեհենոյն
ի
տարտարոսին`
մատնել
յաւիտենից
եւ
անանց
բոցոյն։
23
Յորոց
ձեռն
սկիզբն
առեալ
գայր
տակաւ
`
կանխաւ
տեսութիւն
մարգարէական
սուրբ
նահատակին
Գրիգորի
տեսլեանն,
որ
երեւեցաւ
նմա
յԱստուծոյ.
աղբիւրն
կենաց,
յորում
լուացեալ
դասք
սեւագոյն
այծեացն,
ի
աւդեաց
դարձեալք`
արեգակնանման
լուսափայլեալք
երեւէին.
յորոց
կէսք
ի
լուացելոցն
յետս
դարձեալք
ընդ
`
անցանէին
ընդ
ջուրն,
եւ
փոխեալք
ի
նմանութենէ
սպիտակացեալ
գառանցն
ի
գոյն
սեւացեալ
գայլոցն`
յարձակէին
ի
վերայ
գառանցն
եւ
արեան
հանէին։
24
Որոց
նախ
եւ
առաջին
յառաջատեսութեանն
սրբոյն,
ի
ի
գայլութիւն
փոփոխման`
այն
այր
ի
տոհմէն
Սիւնեաց
եղեւ
պատճառ
կորստեան
բազմաց
եւ
կոտորածի
աշխարհիս
Հայոց։
