Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԽԴ. Ըստ սմին աւրինակի պատուհասեալ հարցանէին եւ զայլ սուրբ քահանայսն Աստուծոյ, զսուրբն Յովսէփ, զարդարեւ զկաթողիկոսն Հայոց, եւ զսուրբ եպիսկոպոսն Ըռըշտունեաց զտէր Սահակ, եւ զամենասուրբ երէցն զտէր Ղեւոնդ, եւ զայլ սուրբ քահանայսն, որք էին ընդ նոսա ի հարցմանն. զսուրբն Մուշէ Աղբակացի, որ էր դրան երէց իշխանին Արծրունեաց Ներշապհոյ, եւ զսուրբն զԱրշէն երէցն, որ էր ի գաւառէն Բագրեւանդայ , ի գեղջէն որ կոչի Եղեգեակ, եւ զսուրբ սարկաւագն զՔաջաջ, որ էր եւ նա ի գաւառէն Ռշտունեաց, աշակերտ սրբոյ եպիսկոպոսին Սահա կայ, թէ «Ո՞րպիսի աներկիւղ համարձակութեամբ, անձամբ ի վերայ թշուառացեալ անձանց ձերոց զայդչափ բազում մահապարտութիւնն դիզեալ կուտեցէք . աւերեցէք զատրուշանսն. սպանեցէք զայնպիսի ճոխ կրականի , որ յաստուածոց շնորհեալ Արեաց աշխարհիս ի պահպանութիւն վատ եւ վնասակար իրաց, որ ի թշնամեաց ուստեք դիմեալ յարձակէին ի վերայ մեր եւ ամենայն կողմանց` այն կրականւոյն անվնաս պահեալ էր զմեզ եւ պահէին։ 2 Սպանէք զմոգեանն. կորուսէք ձերով կախարդութեամբ զայնպիսի քաջ այր զՎարդան, զի յաւգտակարութիւն էր Արեաց տեառն. եւ զմեծամեծ գործոց նորա յիշումն առ Արեաց աշխարհին, զոր բազում զաւրագլուխք եւ այլ Արիք յիշեն, ընդ որս նորա կռիւ եղեալ էր, այլ եւ զոր իւր իսկ աստուածանման տեառն իւրովք աչաւք տեսեալ էր ի Մարվիռոտ` զնորա քաջասրտութիւնն` սակաւ մարդիկ են յԱրեաց աշխարհիս, որ կարեն ասել ըստ արժանի գովութեան յայրն եւ ի նորա արարած. եւ դուք ձերով անպիտան եւ վնասակար ուսմամբ թշուառացուցեալ կորուսէք զայնպիսի այր։ 3 Եւ յայնպիսի աշխարհի հեղան անթիւ արիւնք բազում Արեաց եւ անարեաց։ 4 Եւ արդ` ոչ կարէք արդեաւք ձեզէն ձերոյին անձանցդ գտանել հնարս մահու եւ վճարիլ ի բարերար լուսոյն, զոր անարժանութեամբ եւ ոչ իրաւացի տեսանէք այսաւր, քան թէ սաստիկ եւ ըստ արժանի ձերոց գործոցդ պատահեալ բազում տանջանաց վատամահ լինիք»։
       * եւ զբանս պատուհասալիցս զչարաթոյն հազարապետին Արեաց Միհրներսեհի, եւ զամենայն դրան աւագանւոյն` յառաջ կացեալ այրն Աստուծոյ Ղեւոնդ ետ պատասխանի եւ ա սէ. «Սոքա ամենեքեան, որ կանս ի հարցմանս առաջի իշխանութեանդ ձերոյ, ընդ որս դուք զբանս երկարեալ խաւսիք, ըստ աւրինաց մերոց եւ ըստ աստուածատուր հրամանի կարգադրութեան եկեղեցւոյ` որոշութիւն ունին ըստ քահանայութեան պատուոյ»։ 6 Եւ ծանուցանելով զմի մի ի սրբոց` ցուցանէր նոցա զիւրաքանչիւր ոք, թէ ո՛ ոք է, եւ կամ զի՛նչ է անուն ուրուք նոցա, եւ թէ ո՛րպիսի աստիճանաւ ըստ քրիստոնէական կարգի պատուեալ է։ 7 Քանզի թէպէտ եւ ըստ համբաւոյ լուեալ էր նոցա զանուանս սրբոցն եւ զգործ զիւրաքանչիւր ուրուք, զոր գործեալ էր յաշխարհին Հայոց` սակայն եւ անծանաւթ էին անուանք սրբոցն, եւ ըստ քրիստոնէութեան աւծմանն անտեղեակ էին իւրաքանչիւր պատուոյ։ 8 Եւ զսրբոյն Յովսեփայ ա սէր. «Զսա զոր տեսանէքս, թէպէտ եւ մանկագոյն քան զիս տեսանէք տիովք , այլ պատուով կարգեալ է արժանաւորապէս, եւ գլուխ է ամենայն Հայոց քահանայութեանց»։ 9 Եւ զսուրբն Սահակ ցուցեալ ա սէր. «Սա զկարգ աւծման ըստ ճշմարիտ եւ արդարեւ քրիստոսատուր ձեռնադրութեան մերոյ աւրինաց` զկատարեալն ունի. իսկ այլքս եւ ես միապէս եմք ըստ կարգի քահանայութեանն։ 10 Իսկ թէ եւ ոք նուազ հաղորդելով այսմ ժամուս, մանաւանդ դիպելով եւս խնդրոյ կատարելութեան եւ գտցի արժանի, եւ մեծ եւս է այնպիսին յաննախանձ արքայութեանն Աստուծոյ. եւ ոչ է իմ բանս` այլ որ արարիչն է մեր եւ վարդապետ` նա ա սաց, թէ Որ ախորժելով սպասաւորէ ամենեցուն` մեծ կոչեսցի յարքայութեանն Աստուծոյ ։ 11 Որք եւ զպատասխանիս ձերոց ընդ մեզ այդչափ բանից եւ սպառնալեաց հրամայեցիք առնել մեզ ինչ. քանզի ոչ իբրեւ զանգէտս գործեցաք անխորհուրդ զայնպիսի մեծ եւ ահաւոր գործ, եւ զղջացեալ եմք, եւ կամ այժմ կարծիցիմք յոմանց` երկիւղիւ եւ ոչ ուրախութեամբ կալ առաջի ահաւորութեանդ ձերոյ. այլ ի վերայ գործելեացն ուրախ եմք եւ ցնծամք. այլ մեք պատահեալ եմք ազգի ազգի վշտաց, եւ մահու եւս փափաքելով սպասեմք` զի արժանի լիցուք։
       * Աստուածք, որ զերկինս եւ զերկիր ոչ արարին` կորիցեն ի ներքոյ երկրի ։ 13 Վասն զի կրակ ի բազում նիւթոց լինի. եւ է զի յորոց նիւթոց լինի` ի նոցունց եւ շիջանի, եւ է յորմէ լինի` ի նոցունց աճեալ բորբոքի։ 14 Արդ` ծնանի հուր յերկաթոյ, եւ ի քարէ, եւ ի ջրոյ, եւ ի փայտէ. այլ է եւ ուլն սպիտակ, որ ի նմանէ լինի հուր. լինի ի կաւարծաթոյ հուր, յորժամ ընդդէմ արեգական ոք շողացուցեալ դիցէ։ 15 Եւ ծնեալն յերկաթոյ հուրն, թէ կուտեսցես ի վերայ նորա երկաթ` կորնչի. եւ եղեալն ի քարէ, եթէ ծածկեսցես զնա քարամբք` անցա նէ. նոյնպէս որ ի ջրոյն եւ յայլ նիւթոյ. իսկ ելեալն ի փայտէ հուր` ի փայտէ վառեալ զաւրանայ. արդ ոչ հուրն, այլ փայտն արժանի է անուանել աստուած, որ ե՛ւ ծնանի ե՛ւ կենագործէ։ 16 Արդ` ո՞չ արդեաւք իցէ յետին մոլորութիւնն չար, զթշնամիսն միմեանց` եղբարս անուանել եւ զմարդկան հաստուածս` աստուած։ 17 Որ զիւր զեղբայր եւ զծնող որպէս թշնամիս ծախէ, զիա՞րդ նա զթշնամանիչս իւր եւ կամ զերկրպագուսն գիտէ պատուել եւ կամ թշնամանել. եւ դարձեալ յորմէ ծնանին` զնոյն ուտեն եւ անխնայ ։ 18 Ոչ պակասէ յամենայն նիւթս հուր. ապա ուրեմն ամենայն նիւթք երկրի աստուածք. ապա թէ այդպէս գիտէք, ընդէ՞ր կուրացեալ մտաւք զկէս մասն անուանէք աստուածք, եւ զկէսն յաղտեղի գործ ծախեալ թշնամանէք. որպէս յաղիւսոց եւ ի քարանց զկէսս ապարանս շինէք, եւ եւ զկէսս տունս դաշտանաց աղտեղութեան շինէք. եւ յարծաթոյ զկէսս ըմպելիս կազմէք, եւ զկէսս անաւթս աղտեղութեան կազմէք։ 19 Հրով` աստուածոցն զարջառս եւ զոչխարս խորովէք եւ եփէք, եւ ջրով` զդաշտանս եւ զթարախս եւ զաղբս լուանայք, եւ զկէսն առանձինն եւ կամ խառնեալ ընդ գինի` ըմպէք, եւ ոչ զարհուրիք եւ սոսկայք։ 20 Եւ զի՞ եւս մի ըստ միոջէ հարկաւորիցիմք ասել եւ կամ թուել զանզգայութիւնդ ձեր. զոր արթուն եւ քաջ նահատակն Վարդան եւ նոցունց նմանիքն, որք ոչ կարացեալք այսպիսի խաբէութեան ծառայել` բողոքէին ձեզ հանապազաւր, թէ սուտ են պաշտամունքդ ձեր եւ անմտաց վարդապետութիւնք, եւ չլսէիք. զի բռնութիւնք` զիրաւունս ոչ տան ճանաչել, որպէս եւ այժմ։ 21 Յաղագս որոյ ոչ հանդուրժեալք` ետուն զանձինս իւրեանց ի մահ եւ պսակեցան, որոց եւ մեք քաջալերիչք էաք եւ արդարեւ ճշմարիտ վարդապետք նոցա»։
       22 Եւ ասացեալ զայս ամենայն սրբոյ առն Աստուծոյ Ղեւոնդի` որպէս ընդ մի բերան գովեցին սուրբ քահանայքն մեծաձայն բարբառով եւ ուրախ եղեն յոյժ։ 23 Եւ լուեալ զմեծաբարբառ գովութիւն սրբոցն, եւ զբերկրումն երեսաց նոցա տեսեալ անաւրէն Միհրներսեհի եւ այլ աւագանւոյն Արեաց, որ նստէին առաջի նորա` ի ցասումն բարկութեան եղեալ, ասէ ցնո սա. «Ոչ հրամայեն մեզ աւրէնքն մեր ցասնուլ ումեք, մինչ չեւ ինչ լուեալ ի բերանոյ նորա. արդ` զուարթացեալս իմն տեսաք զձեզ ընդ խաւսս աշխարհակորուսիդ այդորիկ, զորոյ քաջ տեղեկացեալ լուեալ է մեր զամենայն գործս եւ զկախարդասար վարդապետութիւն դորա, որով կորոյս զպիտանի այրն զքաջն Վարդան եւ զընկերս նորին. ըստ որոյ արժանի պատրաստեալ պահին դմա չարաչար հատուցմունք եւ մահք։ 24 Բայց դուք գիտել տուք մեզ, թէ եւ ձեր նո՞յն բանք են , զոր մահապարտդ այդ իշխեաց աներկիւղ համարձակութեամբ յանդգնել եւ խաւսել առաջի մեր»։
       * ետուն պատասխանի եւ ա սեն. «Զամենայն բանսդ եւ զպատասխանիսդ, զոր ըստ արժանի իւրոյ սրբութեանդ արար, Աստուծոյ աւգնականութեամբն քաջալերեալ, եւ խաւսեցաւ ընդ ձեզ տէրդ Ղեւոնդ` ի յերկար ժամանակաց բազում անգամ զմտաւ ածեալ հասարակաց մեր ամենեցուն, զոր այսաւր դա ըստ իւր աստուածաշնորհ գիտութեանդ գեղեցկապէս յաւրինեալ կարգեաց առաջի ձեր` խորհեալ էր մեր եւ խաւսեալ. որք ի դոյն միտս ամենեքեան եւ ի դոյն կամս ամենեքեան կամակիցք եմք, եւ խնդրեմք զի արժանի լիցուք վճարիլ ի դմին։ 26 Իսկ դու ախտիւ դառնութեան առ զայրացմանդ թշնամանեցեր զդա։ 27 Երանի՜ այնոցիկ, որ մտաց աչաւք սրատեսք իցեն եւ արդարահայեացք. այլ մարմնական ախտիւ մեծամեծք ըմբռնեալ տկարանան, է զի եւ կրսերք. եւ դուք զոք այդպիսի ախտիւ մի՛ զայրագնեալ թշնամանէք, զի դուք էք արժանի եպերանաց բազմաց»։
       28 Եւ զայրագնեալ ի վերայ սրբոցն անաւրէն իշխանն յաղագս թշնամանացն, որպէս թէ ի թագաւորն կողմն դարձուցին սուրբքն զքրքանսն` հրաման ետ դահճացն հարկանել խստապէս շղթայիւք զբերանսն երանելեացն, մինչեւ լցեալ բերանք նոցա արեամբ` հոսէր արտաքս։ 29 Եւ այսպէս վճարեալ արձակեաց զատեանն. իսկ սուրբքն ըստ աւրինակի սուրբ առաքելոցն` գնացին խնդութեամբ յերեսաց ատենին, զի արժանի եղեն վասն անուանն Քրիստոսի անարգանաց եւ գանից եւ պատասխանատուութեան ։