ԿԳ.
Զսոսա
տեսանելով,
որք
ի
ժամանակին
իւրաքանչիւր
ի
որպէս
գաղտագողի
հարանաւք
իբրեւ
զանպիտանս
գտանէին,
ի
Պարսկաց
զտանուտէրութիւնն
գնեալ
ուրացութեամբ
ըստ
անարժանութեանն,
եւ
ոչ
տիրացեալք
աստուածպաշտութեամբ
իբրեւ
զարժանաւորս,
արք
անմիտք
եւ
վնասակարք,
անպիտանք
եւ
ոչ
պիտանիք,
վատք
եւ
ոչ
քաջք.
յորոց
ի
լեռնախոյզ
աւազակաց
ի
մէջ
անցեալ
ուրացութեամբ
վերտէին,
եւ
ոմանք
կատակութեամբ
աստուածս
դնէին,
եւ
զաստուածս
եւ
զանմիտ
վաճառականսն
ի
միասին
թշնամանէին.
անմարդք
ի
ստոյգ
մարդկանէ,
եւ
անարժանք
եւ
անծանաւթք
յազգէ
տոհմկաց։
2
Եւ
էր
այնուհետեւ
տեսանել
յաշխարհիս
Հայոց
զլաւութիւն
հեռացեալ,
զիմաստութիւն
կորուսեալ,
զքաջութիւն
հեռացեալ
եւ
մեռեալ,
զքրիստոնէութիւն
թաքուցեալ.
եւ
որ
երբեմն
քաջանուն
զաւրքն
Հայոց
ի
մէջ
այլ
զաւրացն
ամենայնի
երեւէին,
եւ
զաւրագլուխք
անուանիք
եւ
յաղթողք`
ապա
ծաղր
էին
ամենեցուն
եւ
կատականք.
մինչեւ
ինքն
իսկ
թագաւորն
Պերոզ
յայտնապէս
նախատելով
երբեմն
առաջի
ամենայն
ատենին
ա
սէր,
թէ
«Այր
անպիտան
եւ
գունդ
յետին,
որ
գամ
մի
յիմ
իշխանութիւնն
`
Ասորւոց
է.
բայց
քան
զԱսորի`
Հայն
է
յետին
եւ
անպիտան»։
3
Եւ
էր
լուրն
այն
արժանի
լալոյ
եւ
ողբալոյ։
4
Եւ
այնպիսի
անպիտան
իշխանք
ժամանակին
իբրեւ
տեսանէին
աւր
ըստ
աւրէ
զաճումն
յառաջադիմութեան
յորդիս
ազգի
նահատակելոց
Մամիկոնէից,
զոր
ոչ
ի
տուչութենէ
մարդոյ
վստահեալ
ունէին
յանձինս,
այլ
աւգնութեամբ
վերին
խնամակալութեան,
ի
բարեխաւսութենէ
սուրբ
արեան
նախնեացն
իւրեանց,
զոր
ի
վերայ
սուրբ
եկեղեցւոյս
Հայոց
հեղին
յաւժարութեամբ,
կային
աներկիւղապէս
ի
մէջ
անուանեալ
իշխանացն
Հայոց,
որպէս
ի
մէջ
թշնամեաց։
5
Թէպէտ
եւ
արհամարհեալք
էին
առ
նախանձու,
սակայն
լաւագոյնք
էին
եւ
երեւէին
յամենայնի,
եւ
ականաւորք
ի
խորհրդի,
մտաւորք
եւ
իմաստնագիւտք.
ի
նետաձգութեանն
գեղեցկաձիգք
եւ
,
յորս`
թեթեւաշարժք
եւ
նախասպանք,
յերկոցունց
ձեռաց
աջողակք,
եւ
յամենայն
կողմանս
ուղղակիք
եւ
շնորհալիցք.
զորոց
ձանձրացուցանէին
բազմածառայքն
զանծառայիցն
զդուրսն,
խնդրելով
հանապազ
զմիս
այլ
եւ
այլ
որսոց,
եւ
կամ
այլ
պատուական
եւ
մեծագին
գիւտից
խնդրովք
ըստ
իւրաքանչիւր
աշխարհաց։
6
Նոքաւք
շքեղանային
ընթրիք
ամենայն
տանուտերանց
Հայոց.
նոքաւք
զարդարէին
յամենայն
տունս
աւտարք
եւ
ընտանիք։
7
Նմանեցուցեալ
ինքեանց
ի
փութային
եւ
զորդիս
Կամսարականին
Արշաւրայ
տեառնն
Արշարունեաց,
որք
եւ
ազգախառն
իւրեանց
էին
ծնունդք
դստեր
մարտիրոսին
Վարդանայ,
խրատել
եւ
ըստ
իւրեանց
իմաստութեան
եւ
արուեստի
ջանային։
եւ
հոգալ`
առաւել
եւս
կամաւոր
յաւժարութեամբ
յորդորագոյն
էր
աւագ
որդին
սրբոյն
Հմայեկայ,
որում
անուն
էր
Վահան։
9
Քանզի
էր
այր
մտացի,
առողջախորհուրդ
եւ
բարեսէր.
յոր
գործ
եւ
ձեռն
գործել`
Տէր
յաջողէր
ի
ձեռն
նորա,
եւ
զաւրանայր.
նա
եւ
գործակալք
Պարսիկք
որ
գային
ի
դրանէ,
թէպէտ
ոչ
կամաւ,
այլ
ըստ
Աստուծոյ
սադրելոյ
սիրէին
զնա
եւ
պատուէին։
10
Որք
եւ
առաջի
թագաւորին
Պարսից
գովէին
զլաւութիւն
առնն
եւ
անմոռաց
յիշէին.
մինչեւ
ինքն
իսկ
թագաւորն
Պերոզ
գլխովին
ծանեաւ
զնա
եւ
առ
լաւս
ունէր,
եւ
յանդիման
ամենեցուն
գովէր
եւ
արժանի
պատուոյ
հաշուէր։
11
Բայց
արժանի
ըստ
նորա
իմաստիցն
եւ
քաջութեանն
թէպէտ
եւ
ածէր
զմտաւ
պատուել
զնա,
այլ
յիշելով
զհարցն
եւ
զնախնեացն
նորա
զիրս
եւ
զգործս,
եւ
ո՛րպէս
հանապազ
ընդդիմութեամբ
եւ
պատերազմաւ
աշխատ
կալեալ
էր
զնոսա`
յապաղեալ
կասէր,
եւ
թագուցանէր
զարժան
պատիւ
տալ
նոցա.
մանաւանդ
իբրեւ
հապստէպ
լսէր
զնախանձորդացն
զբանսարկութիւն,
որք
առ
վտանգի
ժամանակի
տանուտեարք
Հայոց
անուանեալ
էին,
զորս
կարի
առաւելապէս
երկեցուցանէր
աճումն
Վահանայ.
կասկածէր
երկիւղիւ
առ
ի
յառաջիկայսն`
զանարժան
գոռոզացելոցն
զսիրտս։
մայրեաց
ղաւղեալք
թաքչէին.
կարեւոր
համարէին
համբերութեամբ
ի
կարգի
վախճանել,
քան
թէ
փառախնդիր
յածմամբ
պատահել
ուրացութեան
եւ
կորնչել։
13
Լաւ
համարէին
ըստ
բանի
Գրոյն
զնախատինս
վասն
Քրիստոսի,
քան
առ
ժամանակ
մի
թաթաւել
ընդ
սնոտի
փառս
աշխարհիս,
եւ
յաւիտենից
տանջանացն
լինել
.
որք
իբրեւ
զԲաբելոնի
հնոցին
բոց
տեսանէին
բարձրացեալ
զամբարշտութեանն
կիզումն,
եւ
ոչ
ոք
էր
որ
շիջուցանէր։
14
Ժողովեալք
նստէին
առ
սուրբ
քահանայապետին
Հայոց
,
որ
ոչ
երբէք
լռէր
յարտասուելոյ
զմոխրասիրացն
զմոլորու
թիւնս,
որ
լռելեայն
պաճարանս
հայթայթանաց
հանդերձ
նոքաւք.
երբեմն
փախչել
յաւտարութիւն,
եւ
երբեմն
ի
խնդիր
լինել
աւգնականութեան
եւ
ապստամբել։
15
Առաքէին
գաղտ
եւ
պատգամաւորս
միանգամ
եւ
երկիցս
առ
թագաւորն
Յունաց
Լեւոն.
որոյ
թէպէտ
եւ
յանձն
առեալ
կամէր
աւգնել`
յերկարէր
ժամն
եւ
խափանէին
խորհեալքն։
