Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԿԴ. Սկսանէր այնուհետեւ սուրբ կաթողիկոսն Հայոց Գիւտ առ ի չժուժալ սրտին` յայտնապէս ոխութեամբ գրգռել ընդ անաւրէն ուրացելոցն, եւ սիրել եւ պատուել զկողմն տառապեալ հաւատացելոցն։ 2 Եւ մանաւանդ առ վատթարս ունէր եւ արհամարհէր զՄախազն Գադիշոյ, որ զաւրագլուխն եւ քաջալերիչն էր ամենայն ամբարշտելոցն դասու։ 3 Որոյ չկարացեալ տանել արհամարհանաց սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց Գիւտայ` զաւդեալ բիւր բանս թշնամութեան` ամբաստան լինէր զնմանէ առ թագաւորն Պարսից Պերոզ, ասելով, ե թէ «Զմարդիկ, որ զկամաց քոց զհրաման կամին կատարել եւ զքո աւրէնս խորհին յանձն առնուլ եւ սիրել` կոչէ առ ինքն, եւ է որ ինչ տալով, եւ է զորս քաղցր բանիւք պատրէ, եւ յիրացն ի բաց դարձուցանէ։ 4 Վասն զի բազումք եկեալ են առ իս եւ յանձն առեալ ունել զաւրէնս քո. եւ նորա կոչեալ առ ինքն` պատրանաւք ի բաց տուեալ է թողուլ զիրսն եւ արհամարհել. այլ եւ զմեզ, որ զքեզ սիրեմք եւ արեգական եւ կրակի երկիր պագանեմք եւ կամաց քոց ծառայեմք` ատեայ եւ թշնամանէ։ 5 Եւ ինքն ընդ կայսեր խաւսի եւ պատուական ընծայիւք հպատակէ նմա եւ մեծամեծացն որ ի դրան նորա են»։ 6 Եւ այլ բազում բանիւք ըստ աւրինի թշնամւոյ խաւսէր ըստ կամի։
       7 Եւ լուեալ զայսպիսի բանս ամբաստանութեան թագաւորին Պարսից Պերոզի ի Մախազէն Գադիշոյէ` զայրացեալ սրտմտութեամբ հրաման տայր` սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց ի դուռն հասանել եւ անդ պատասխանի առնել բանից դատախազին։ 8 Իսկ երանելի կաթողիկոսն Հայոց Գիւտ կամաւ եւ յաւժարութեամբ ի դուռն երթայր եւ յանդիման լինէր աւագաց դրանն։ 9 Որոց առաջի շքեղացուցեալ զսուրբ այրն զաւրութեան վերնոյն ` տեսանէր ամենայն մարդ զերեսս նորա իբրեւ զերեսս հրեշտակի. յորմէ եւ հեթանոսք մեծաւ զգուշութեամբ խորշեալ պատկառէին ի նմանէ։ 10 Այլ քրիստոնեայքն եւ եպիսկոպոսն Տիզբոնի եւ Խուժաստանի եւ Հրեւեայ, եւ ամենայն կողմանցն այնոցիկ երիցունք եւ սարկաւագունք երկուցեալ դողային ի սրբոյն որպէս ի մարգարէէ տեառն Աստուծոյ ։
       * ` յղէր առ նա մի ըստ միոջէ զամենայն բանս ամբաստանութեանն Մախազու, զՅըզատվշնասպն զորդի Աշտատայ ի Միհրան տանէ։ 12 Եւ սրբոյ կաթողիկոսին Գիւտայ պատասխանի արարեալ բանից թագաւորին` ա սէր. «Ոչ են ամենայն ասացեալքդ Մախազու զինէն առ ձեզ` սուտ . այլ են որ արդար են, եւ են որ ոչ են ստոյգ արդար։ 13 Քանզի սիրել զքրիստոնէութիւն եւ որ ոք քրիստոնեայ է` զայդ ոչ այսաւր ընտրեալ պահեմ յանձին իմում, այլ ի մանկութենէ իմմէ. եւ զամենայն մարդ որ վրիպեալ է ի ճշմարտութենէն` ատեմ. եւ կամիմ, թէ ամենայն, որ ի ճշմարտութենէն մոլորիլ կամէր եւ գնալ զճանապարհ որ ոչ է ուղիղ, եւ գոյր հնար բռնութեամբ եւ կամ աղաչելով, այլ թէ եւ կարասւով կարէի հաւանեցուցանել` ջանայի անվեհեր մտաւք եւ ոչ տայի կորնչել այնպիսւոյն զանգիւտ կորուստն։ 14 Այլ որ ասենդ, թէ երթեւեկք նորա ի Հոռոմս ` ոչ ըստ դորա կարծեաց եւ խաւսիցն այդպէս են իրքն, քանզի սուտ է. այլ վասն զի զդպրութիւն գիտութեանս մերոյ եւ զիմաստ բանաւոր ուսմանց յաշխարհին Հոռոմոց ուսեալ եմ, եւ են իմ անդ ծանաւթք բազում եւ ուսումնա կիցք. այլ եւ զկերպարան հանդերձիցս զոր ունիմք մեք` անտի գնեմք, վասն զի եւ ոչ յայլ աշխարհի գտանի սա ուրեք, բայց անդ` հարկաւորիմք անտի գնել զայս ըստ ժամանակին պիտոյից։ 15 Այլ զհնազանդութիւն ծառայութեան` աւրէնք իսկ մեր պատուիրեն հատուցանել տերանց, զդիպողսն եւ զարժանաւորս»։
       * եւ մտացէբար են խաւսք սրբոյն, եւ սուտ եւ առ քինաւորութեանն խաւսի Մաղխազ զնմանէն, զոր ինչ եւ ասէ։ 17 Վասն զի եւ Աստուած ըստ հաճոյից սրբոյ առնն տայր լսել թագաւորին զխաւսս նորա. բայց զի մի՛ թեթեւացուցեալ զկարգ աւրինացն իւրոց երեւեցուսցէ քրիստոնէից` լռեալ թողոյր զխաւսս Մաղխազին եւ չհարցանէր ինչ ծանունս։ 18 Բայց յղէր առ երանելի կաթողի կոսն Գիւտ, թէ «Մինչեւ ցայժմ քո զիշխանութիւնդ առանց իմ հրամանի կալեալ է, եւ ծառայ մարդիկ են, որոց քեզ զայդպիսի մեծ գործ տուեալ է, եւ ոչ ինչ յինէն ունիս վստահութիւն։ 19 Բայց այժմ եթէ զիմ կամս առնես, եւ զիմ աւրէնս ունիս եւ արեգական երկիր պագանես` զգործդ զայդ քեզ եւ քում ազգի եւ որում դու կամիս` պատըշրաւ տամ մինչեւ յաւիտեանս, եւ զքեզ պատուով այնպէս արձակեմ ի Հայս, զի Հայոյ ուրուք ի մեր դրացս պատիւ եւ շքեղութիւն այնպիսի չիցէ գտեալ, որպէս դու գտանես։ 20 Ապա թէ յամառեալ չհաւանիս կատարել զկամս իմ` զեպիսկոպոսութիւնդ ի բաց առնում ի քէն եւ ի գործոցդ ի բաց հանեմ , եւ դու անարգանաւք եւ թեթեւութեամբ երթաս ի տուն քո եւ յաշխարհն»։
       21 Եւ երանելի այրն Աստուծոյ կաթողիկոսն Հայոց Գիւտ լցեալ զաւրութեամբ սուրբ Հոգւոյն` ասաց ցպատգամաբերն արքու նի. «Կամէի թէ այդպիսի բանից պատասխանիս ես ինձէն առնէի առաջի թագաւորին. քանզի ոչ է հնար քեզ, եւ ոչ իշխես համարձակապէս պատմել թագաւորին լիով զամենայն լուեալսն ի բերանոյ իմմէ »։ 22 Եւ պատգամաւորին պատասխանի տուեալ ա սէ ցսուրբն. «Համարձակութիւն տուեալ է , ասէ, թագաւորաց` ասել զարդար լուրն ի մէջ երկուց կողմանց. զոր եւ լսեն պատգամաւորք, եւ չիշխեն եթէ չասեն»։ 23 Եւ սուրբ այրն Աստուծոյ ետ պատասխանի եւ ա սէ. «Ասա՛ ցթագաւորն, թէ յաղագս գործոյս, զոր ասես. թէ ցայժմ քո ի ծառայից եւ ոչ յինէն կալեալ գործակալու թիւն` թէ դու կամ թէ ոք ի ծառայիցն քոց որ ետուն, եւ առնուք յինէն` ուրախ եմ եւ կամիմ. վասն զի յաշխարհատանջ հոգոյ եւ կարեաց ապրեալ` անձին պարապեմ եւ աղաւթից։ 24 Իսկ յաղագս եպիսկոպոսական ձեռնադրութեանս որ ասես, թէ ի բաց առնում ի քէն` զայս երկնաւոր ձեռնադրութեան պատիւ առնուլ յինէն ոչ թագաւորք եւ ոչ յիշխանաց ոք, այլ մահ, ոչ իշխէ, քանզի եւ կարէ իսկ ոչ. եւ ոչ բնաւ երկնչիմ ի մահկանացու մարդոյ` տալ զպատիւս զայս ինձ եւ կամ առնուլ յինէն։ 25 Բայց վասն աւրինացդ քոց որ ինձ ունել հրամայես, յաղագս որոյ եւ պատիւս եւ պարգեւս խոստանաս տալ ինձ` ոչ ուրուք է յերկրաւորացս պատիւ մեծ եւ իշխանութիւն հզաւր առաւել քան զքոյդ որ ունիս. բայց վասն անպիտան եւ գարշելի աւրինացդ քոց զոր ունիսդ` դու ինքնին գլխովին որ թագաւորդ ես, եւ ամենեքեան որ զայդ աւրէնս ունիք` մեռեալ համարեալ էք յաչս իմ, եւ ոչ կենդանիք. եւ զպատիւս քո եւ զփառս` անարգանս համարիմ եւ մանկտւոյ ծաղր եւ կատականս»։
       26 Եւ լուեալ զայսպիսի բանս պատգամաւորին ի սրբոյ կաթողիկոսէն Հայոց Գիւտայ` ասէ ցերանե լին. «Թէ արդարեւ ի վերայ դորին բանից պնդեալ կաս` ապա արդար ասէիր , թէ չիշխես տանել զասացեալս իմ առ թագաւորն, եւ իրաւ ասէիր. զի ոչ ուրուք երբէք այդպիսի բանս ստամբակութեամբ յղեալ է առ այր թագաւոր. բայց տե՛ս, թէ հնար է փոխել զխաւսսդ , ուշիմ լեր»։ 27 Եւ սրբոյն պատասխանի արարեալ ա սէր. «Տեսանե՞ս, զի դու ընդդիմանաս պատուիրանին Աստուծոյ, եւ չերկնչիս. վասն զի դուք ասէք, թէ որ ոք զհրաման թագաւորին լուծանէ` զԱստուած անարգէ. եւ դու ասացեր, թէ թագաւորաց աւրէնք են` չիշխել պատգամաւորի նուազեցուցանել բան մի ի բանից առաքողին եւ կամ առաւելուլ։ 28 Արդ` ե՛րթ ասա՛ զոր լուար յինէն. քանզի ինձ ոչ է հնար խորհել այլ ինչ եւ կամ ասել»։
       29 Եւ երթեալ պատգամաւորն առաջի թագաւորին` ասէ ցթագա ւորն. «Ոչ իշխեմ ես զխաւսեցեալս առն յանդգնաբար երկրորդել առաջի ձեր, բայց եթէ ի ձէնջ հրաման առնում»։ 30 Եւ հրամայեալ թագաւորին ասել համարձակապէս զամենայն լուեալսն առանց երկիւղի, եւ ի պատմել այնուհետեւ մի ըստ միոջէ զամենայն բանս առն Աստուծոյ Գիւտայ, եւ լուեալ թագաւորին զամենայն աներկիւղապէս խաւսեցեալսն Գիւտայ` ի զայրացումն սրտմտութեան գրգռեալ, կամեցաւ տալ հրաման խստութեամբ. եւ յանկարծակի դադարեցուցեալ զինքն` առ վայր մի լռեաց. եւ ապա սկսաւ խաւսել եւ ա սէ. «Չէ հնար. եթէ ոչ` կատարին կամք խնդրոյ նորա, զոր նայն կամի. եւ ոչ տամ համբուրել քրիստոնէից զկապանս նորա, եւ ոչ երկիր պագանել ոսկերաց նորա, որպէս սովորութիւնն։ 31 Լուեալ է իմ զպաշտամանց նոցա, թէ չառնեն զայն պատիւ կենդանեաց, զոր այդպիսի մեռելոյ առնեն։ 32 Բայց ասա՛ ցնա , թէ այդմ պատուոյ չտամ քեզ պատահել, զոր դու ցասուցանելով զիս` գտանել կամիս յինէն։ 33 Կա՛ց ուր եւ կամիս, բայց ի գործոյ կաթողիկոսութեանդ հեռի ես, եւ չէ քո»։
       * ի բաց եղեւ` ուրախացաւ, հանգչելով ի զբաւսանաց աշխարհիս. եւ լուեալ, թէ ոչ կապանաց ել հրաման ի թագաւորէն վասն նորա եւ ոչ մահու, որում ցանկանայր ի բազում ժամանակաց, տենչայր լինել արժանի` խռովեալ տրտմէր անմխիթար վասն չպատահելոյ ցանկալի եւ մեծ խնդրոյն, որում փափագեալն էր հասանել։
       * յաղաւթից սրբոյն. եւ այլք ի քրիստոնէիցն կողմանցն այնոցիկ ցանկանային ի սուրբ աջոյ առն Աստուծոյ գտանել ձեռնադրութիւն։ 36 Յորոց զոմանս ձեռնադրէր յեպիսկոպոսութիւն, եւ զայլս բազումս յաստիճան երիցութեան կարգէր։ 37 Եւ այսպէս պատուեալ յամենեցունց` ուրախալից շքեղութեամբ հրաժարէր գնալ յաշխարհն Հայոց. աւրհնեալ զամենեսեան յանձն առնէր Աստուծոյ, յուղի անկեալ գնայր յաշխարհն Հայոց։ 38 Եւ կեցեալ առաւելապէս պատուովք քան զառաջինն ի Հայս` հանգչէր երկայն ծերութեամբ, եւ եդեալ ի դիրս հարց իւրոց խաղաղութեամբ ի գեաւղն, որ կոչի Ոդմսու գեաւղ, ի գաւառին Վանանդայ։ 39 Եթող աւրհնութեամբ զամենայն ժողովուրդն սուրբ եկեղեցեացս Հայոց։