Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՁԳ. Եւ զաւրավարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան դարձեալ ի կոտորածէ թշնամեացն` երթեալ հանգչէր զմնացեալ մասն ի գիշերոյն յՈղին գեղջն, զոր Շտեայ անուանեն, ի գոմս տեղեացն, մինչեւ յառաւաւտուն ծագել. եւ ի ծագել լուսոյն` երթեալ բանակէր ի գիւղն Շտէոյ։ 2 Եւ մինչ կամեցեալ հանգչել առ վայր մի զաւրացն Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի ի ծանրութենէ գիշերոյն աշխատութեանց` զաչս ի վեր առեալ տեսանէին, եւ ահա հասեալ կայր ի վերայ նոցա զաւրագլուխն Պարսից Շապուհ. զայրագնեալ սրտիւ մռմռայր իբրեւ զգազան։ 3 Վասն զի առաւել քան զամենայն աւուրց` ա՛յն գիշերոյն վնասք չարութեան առաւել թուէր նմա եւ կարեւոր. որ եղեւն իսկ արդարեւ այնպէս, այլ ոչ ինչ նման առաջիկայ մեծ բեկմանն, զոր առժամայն էր տեսանելոց եւ ի սպառ բեկանելոց ։ 4 Եւ տեսեալ զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի զյանկարծահաս դիմեցմունս զաւրագլխին Պարսկաց Շապհոյ ամենայն բազմութեամբ զաւրուն ի վերայ նոցա, թէպէտ եւ անպատրաստ տեսանէր զիւր գունդն ի ժամուն եւ կամ ի նուազս, ըստ սաստկութեան թշնամեաց զաւրուն` սակայն զանգիտէր եւ բնաւ իսկ ոչ. այլ հրաման տուեալ` փութանակի կազմէր որքան իսկ էին. ի ձայն բարձր գոչէր առիւծաբար, ասե լով, թէ «Մարդոյ հաւատացելոյ միում յերկուց վրիպել անհնար է , եւ դիպմունք երկոքեան մեծարգոյ են եւ պատուական. այլ սակայն մինն յերկոսեան առաւել եւս մեծ ի վեր է եւ բաղձալի քան զմիւսն. եւ ոչ անյաւժարք եւ անխորհուրդ դիպմունք, որում եւ պատահեմք յերկոցունց. եւ որ ցանկացայք կեալ ժուժկալութեամբ եւ մեռանել յուսով, այլ կեալն եւ մեռանելն մասն է պարծանաց. եւ մեռանել ի վերայ ուխտի սրբոյ` վիճակ է մարտիրոսութեան։ 5 Արդ` յաղթութեան մասամբն բազում անգամ պայծառացոյց զմեզ Աստուած, եւ գոհ եմք. իսկ որ առաւել մեծն է եւ քան զամենայն ի վեր` զայն եւս պարգեւեալ շնորհեսցէ մեզ հզաւրն եւ պսակեսցէ։ 6 Բայց եւ այժմ մի՛ զանգիտեալ ոք զարհուրեսցի թերահաւատութեամբ. վասն զի սուրբ Հոգին որ ա սաց, թէ Զորս տէր Աստուած հարկանէ եւ ի ձեռս իւրոց սիրելեացն ցուցանէ` մին զհազարս հալածէ, եւ երկուս զբիւրս շարժէ , արդ` եւ մեք Աստուծոյ, եւ Աստուած հայի ի մեզ աւգնել։ 7 Եմք մեք թուով սակաւ, բազում հարիւր առաւել, թէ եւս յոլովք եւ կամ նուազք. եւ եթէ խոստմունս ասացելոցն կատարել ի մեզ կամի հզաւրն` ապա նոցա յերեք հարիւր հազարս զաւրուցն շատ մարդկան բազմութիւնք պիտին. քանզի ոչ գոյ ի նոսա, ըստ կշռելոյ ական, աւելի քան զչորս հազար արանց։ 8 Բայց մեք Աստուծով պարծեսցուք զաւրհանապազ, եւ անուան նորա խոստովան եղիցուք յաւիտեան ։
       * Եւ ասացեալ զայս ամենայն բանս զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնենի , բաժանեալ որքան իսկ էին արք զաւրուն ընդ նմա` տայ իւրաքանչիւր զաւրագլխացն, զորոց կարծէր եթէ ի դէպ է եւ պատշաճս։ 10 Եւ մինչ դեռ եւս նա կազմէր յարձակմանն, եւ զաւրքն Պարսից ճակատեալք կարգմամբ գային սաստկապէս ի պատերազմ` հայեցեալ տեսանէ, զի գունդն ամենայն Հայոց, դարձուցեալ զերեսս յուխտէն երդմանն Աւետարանին եւ ի խրատուէ զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի` երթային փախստեայք ամենեքեան։ 11 Եւ մնաց ինքն եւ յուխտապահացն Մուշեղ ի տոհմէն Մամիկոնէից եւ երեքեան Կամսարականքն, որդիք երանելւոյ Արշաւրայ, ինքեանց երկուք կամ երեք դայեկաւք, եւ այլ թուով արք, որք ի յազատաց եւ որ իւր իսկ ի Մամիկոնէից տանէն, ընդ բնաւ որպէս թէ քառասնիւք կամ նուազիւք եւս։ 12 Որոց եւս տեսեալ զփախուստն ամենայն գնդին Հայոց առհասարակ եւ զարհուրեալք` ասէր ոմն ցզաւրավարն Հայոց ցՎահան Մամիկո նեան, թէ «Յո՛ւշ, տէր, յո՛ւշ». այսինքն թէ հնար ինչ է ի ժամուս տեղի տալ եւ անձին զգուշանալ։ 13 Եւ զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի տեառնագրեալ զինքն` բարձր ձայնիւ ա սէր, թէ «Ցիս արդ ոք յուշ մի՛ ասէք. զի ինձ յուսալ ի մարդ եւ կամ պարծել մարդով` քա՛ւ լիցի, բայց միայն ի խաչն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի»։
       14 Եւ քաջաբար ի մէջ ամենայն զաւրացն Պարսից յարձակէր հանդերձ լաւ ուխտապահ արամբքն սակաւուք, որ մնային առ նմա։ 15 Եւ ապշեալ ընդ ահաւոր աներկիւղ ուժին զաւրավարին Հայոց Վահանայ եւ ընդ այլ սակաւ այնքան արանցն որ ընդ նմա, զաւրագլխին Պարսից Շապհոյ` ճեպով ցիշխանն Սիւնեաց առ Գդիհոն յղէր, ա սէ. «Ձե՛ռն տուր յիս կողմն, վասն զի իրս անպատումն իմն եւ նորոգս ցուցաւ. զի թէ արդարեւ զաւրութիւն իմն աներեւոյթ այլ է, որ աւգնէ նոցա եւ մեզ չերեւի` զայն ես ոչ գիտեմ. բայց եթէ անմտութեամբ ցանկան անձնամահք լինել` ապա ի մէջ արարեալ զամենեսեան զնոսա այսաւր ձերբակալս առնեմք»։ 16 Եւ իշխանն Սիւնեաց Գդիհոնն խնդալից եղեալ ընդ կոչն Շապհոյ` նշկահելով փութանակի ի տեղին արշաւէր։ 17 Եւ զաւրավարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան, հանդերձ ընդ իւր միասիրտ սակաւ արամբք, աւգնութեամբ աջոյ հզաւրին յարձակեալ` հերձանէր զբովանդակ գունդն Պարսից, որպէս յորդահոսանք բազմութիւնք ջրոց, որ հեղեղատեն զերկիր եւ անցանեն։ 18 Եւ ինքն հզաւրաբար քաջ ուխտակցաւքն նման առիւծու ընդ մէջ ամենեցուն յայնկոյս ելանէր. եւ սպանեալ իւր եւ արանցն որ ընդ նմա բազում արս հզաւրս պատերազմողս ի զաւրացն Պարսից` հարեալ խոցէին նիզակաւ ընդ անութ կարէվէր եւ զհպարտ իշխանն Սիւնեաց զԳդիհոն, եւ զահաւորալուր ամրութիւնն զինուն, յոր պանծացեալ յուսայր անաւրէնն` ցելեալ վեր ի վայր թափ ընդ լեարդն զնիզակատէգն հասուցանէին։ 19 Որոյ դառնակոռոչ չարալլուկ հեծմամբ յաւուրս սակաւս վճարեալ զոգին` սատակէր անխոստովան. որ պարծէրն ամբարտաւանութեամբ եւ ա սէր, թէ «Ես ընդ Վահանայ եւ ընդ այլ Հայերդ ոչ եթէ նետիւ կռուիմ, այլ գղզըկով պուղեալ զբոլորս ցնդեմ, աւ՛ն եւ անդր ցիր եւ ցան արկից ձորոցդ եւ դաշտացդ»։ 20 Եւ եղեւ բան հպարտութեան նորա բեկումն նմին. զոր մատնեալ Աստուծոյ ի ձեռս արանց զաւրուն Վահանայ Մամիկոնէի մի անգամ եւ երկիցս զիշխանն Սիւնեաց զԳդիհոն, եւ դարձեալ երկայնամտեալ ի նա Աստուծոյ իբրեւ զմարդասէր` ներէր խնայելով , զի թերեւս զղջացեալ գտցէ ժամ դարձի եւ ապաշխարութեան, եւ կեցցէ։ 21 Եւ իբրեւ ոչ զգաստացաւ, այլ բնաւ ամենեւիմբ արհամարհեաց զճշմարտութիւն եւ եղեալ անպատասխանի յաստուածային հարցմանն` ընկալաւ զսատակումն ամաւթոյ իւրոյ զաստիս եւ զհանդերձելոցն ։ 22 Եւ զաւրքն Պարսից զկնի փախստէիցն Հայոց անցեալ երթային, յորոց եւ արս բազումս սպանին ի թուլացեալ մեղկացելոցն։
       * հանդերձ իւրովք գործակցաւքն զգործ քաջութեանն վճարեալ Աստուծոյ զաւրութեամբն` երթայր այնուհետեւ յանհոգս , որպէս թեւակից զաւրուն Պարսից. եւ գունդք ամենայն զաւրացն Շապհոյ եւ հայել ի նոսա լոկ ոչ իշխէին։ 24 Քանզի այնպէս արկեալ էր Աստուծոյ զահ եւ զերկիւղ զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի ի վերայ զաւրացն Պարսից, զի կարծէին, թէ ի հայեցուածէ լոկ առն Մամիկոնենի եւ յարանցն որ ընդ նմայն էին` չզերծանիցին առանց վտանգի։ 25 Բայց ուխտապահ զաւրացելոց արանցն, որք ընդ զաւրավարին Հայոց Վահանայ յարձակեալք նահատակեցան ի ժամուն` երանելին Քոնթ Առաւենեան , եւ երանելին Ներս Յովսեպեան, եւ երանելին Ատգէն սեպուհն Վանանդացի, եւ երանելին Ղերպարգոս որ էր ազգաւ յոյն։