684 թուականի պատմութիւն

[ԻԹ. Դիմումն հիւսիւսականացն յամենայն սահմանս Աղուանից, Հայոց եւ Վրաց եւ վկայութիւն աշակերտացն Մեսրոպայ ]
       1  Ընդ այն ապա ժամանակս թագաւորն Ռոսմոսոքեան իւրովք զաւրաւքն եւ Թոբելեան գնդիւն գումարեալ՝ ժողովեաց զամենայն զաւրս Հոնաց եւ անց յայս կոյս գետոյն Կրիականի՝ տարածեալ յՈւտիացւոց գաւառն։ 2  Եւ ածեալ նստուցանէր զղակիշն իւր մերձ ի Խաղխաղ քաղաք ։ 3  Եւ անդէն արս երիս ընտրեալ զաւրավարս՝ ոստիկանս առնէր ի վերայ գնդին մեծի եւ բաւանդակեալ գումարէր ի ձեռս նոցա զմետազան զաւրացն բազմութիւնս եւ հրամայէր յերիս առաջս առնել՝ ասպատակել ի վերայ աշխարհին Աղուանից, Հայոց եւ Վրաց։ 4  Իսկ երրորդ մասն զաւրուն հասեալ ի մուտ զատկին յԱրցախական գաւառն՝ տայր ասպատակ ի վերայ Մեծ Կուենից ։
       5  Զայն հէն համբաւու լուեալ Չղախաբնակ գնդին Երուսաղէմեան՝ զահի հարեալ մեծաւ երկիւղիւ, աճապարեալ ի մի վայր ժողովէին զմասունսն նշխարացն ամենայն, եւ յերկուս ամփոփեալ արծաթեղէն կողոփս՝ ծածկէին յերկրի։ 6  Եւ իսկոյն հասեալ աւրհասականն այն գոյժակռիչ աղմուկ, նման ցաւղացայտ անձրեւի տարածեալ անճողոպրելի տարակուսանքն՝ դիմեալ որպէս զալիս ծովու, նախահաս յԱստեղն լինէին բլուր։ 7  Նոցա յանկասկած լինելով իրացն՝ յեղակարծ ժամու դիպէին անխնայ խոցոտման սրոյ առհասարակ։ 8  Եւ զսպասն ոսկւոյ եւ արծաթոյ աւար առեալ՝ ցիր եւ ցան զսրբութեանցն նշխարս ընդ բլուրն եւ վիժեալ ճապաղէին։ 9  Եւ զգլխաւորն քահանայից զերանելին Աթանաս անդրէն նահատակէին եւ զմնացեալսն գերի առեալ ի տեղւոջն բակարգել առնէին։
       10  Բայց կին մի Թագուհի անուն՝ յՈւտի գաւառէ, ի բնաշխարհիկ ազատաց, ի Բագնաց գեղջէ՝ մեծատուն յոյժ, որ նոյն ինքն ընդ Երուսաղէմացիսն էր ցանկորդեալ, զնա տեսեալ զաւրավարին Հոնաց ի մէջ գերելոցն, դիւայորդոր բղջախոհական ախտիւն յեղազեղեալ՝ տռփէր ի նմա, զի գեղեցիկ էր յոյժ։ 11  Հրամայէր պահել զնա մեծաւ զգուշութեամբ՝ առնուլ ի կնութեան իւրում կամեցեալ։ 12  Եւ ինքեանք զառաւրեա արշաւանսն վճարելով՝ ածին ժողովեցին զամենայն առ եւ աւար գաւառին եւ զնոցուն համագունդ եղբարսն։ 13  Զբազումս ի նոցանէ սպանանէին եւ զմնացեալսն գերի վարէին՝ ածելով յԱստեղն բլուր ։ 14  Եւ ի մէջ գերելոցն ունէին զերկուս քահանայսն՝ ընկերս Աթանասիոսի վկային ։
       15  Քանզի մեծ զաւրավարն Հոնաց անդէն բնակեալ կայր իւրովին զաւրաւքն զայն գիշեր, եւ ընդ երեկս աւուրն սպահապետ գնդին Թոբելեան հրամայէր ածել զերանելի Թագուհին, զի կատարեսցէ ընդ նմա զկամս ցանկութեան իւրոյ։ 16  Իսկ նա վառեալ զինու զաւրութեամբ Տեառն, այպանեալ զնա՝ չանսայր, չհաւանէր, ծաղր եւս իսկ առնէր զլկտի բարբարոսովն։ 17  «Քաւ լիցի ինձ, ասէ, տալ զզգաստութիւն պարկեշտութեան իմոյ շանազգի եւ խոզաբարւոյ հեթանոսաց, կամ եթէ յերկիւղէ տանջանաց ինչ զանգիտել մինչեւ ի մահ եւ փոխանակել զոչինչ կեանքս ընդ այնմ, որ ոչ անցանէ». Եւ համբարձեալ զձեռս իւր առ Աստուած՝ բարբառէր՝ ասելով . 18  «Տէ՛ր Տերանց եւ թագաւո՛ր թագաւորաց, մի՛ յամաւթ առնէր զիս՝ զյուսացեալս ի քեզ, անբիծ եւ ուղիղ պահեա՛ յառժամանակեա վտանգէս։ 19  Որպէս շնորհեցեր ինձ զծնունդ աւազանին լուսոյ նորոգման՝ ճանաչել զքեզ, արա՛ եւ այժմ անարատ մնալ ի մեղաց հաւատովք եւ սրբութեամբ։ 20  Ծագեա՛ զլոյս ճշմարտութեան քո ի սիրտ անզգայ բարբարոսացս, զի եւ սոքա ծանիցեն զքեզ, միայն ճշմարիտդ Աստուած»։
       21  Իսկ զայն իբրեւ լուան անաւրինացն ջոկքն, չոգան պատմեցին իշխանին իւրեանց, զի թարգման կայր ի միջի նոցա, որ լսէր զամենայն խաւսս նոցա ։ 22  Յայնժամ մոլեկան սրտմտութեամբ առլցեալ բռնաւորն, ըստ խածանող եւ մրմռող գազանութեանն զայրագնեալ՝ հրամայէր, զի եթէ ոչ եկեսցէ շքով եւ պատուով, անհնարին տանջանաւք չարամահ արասցեն զնա ։ 23  Եւ երթեալ սպասաւորքն՝ ստիպէին առնել զկամս իշխանին։ 24  Եւ իբրեւ ոչ կարէին հաւանեցուցանել զանհրապուրելի Թագուհին, կապէին ձեռս յետս եւ քարշէին զվարսից նորա եւ դժնդակ փշովք անտառի անապատին ծեծէին զերեսս նորա եւ քանցէին մարմինք սրբոյն առհասարակ եւ ապա բառնային զգլուխ երանելւոյն սուսերաւ։ 25  Այսպէս սուրբ տիկնոջն լինէր մարտն, եւ աստուածայաղթ պսակաւքն Քրիստոսի պսակեալ լինէր մեծն այն Թագուհի։
       26  Եւ յետ այնորիկ ի նմին գիշերի, մինչդեռ արթնական խնճոյիւքն դեգերէին այլազունն իշխանն հանդերձ զաւրականաւքն եւ առնէին ծաղրակատակ խնդութիւն, յանկարծակի նշան զարմանալի երեւեալ նոցա ի Տեառնէ։ 27  Զի ակն յայտնի ամենեքեան տեսանէին լոյս սաստիկ ծագեալ ի տեղւոջն, ուր սուրբն Թագուհի վկայեաց, եւ ուր ցրեալ պատառած հանդերձի նորա սփիռ եւ տարած ընդ երեսս անտառին փայլէին իբրեւ զաստեղս։ 28  Եւ հարուստ ժամանակաւ լոյս աստեղանման ծագեալ ի տեղւոջն՝ փարէր ի վերայ սրբոց նահատակացն, զոր տեսեալ բազմութեան մարդկանն, զանուն տեղւոյն Աստեղաբլուր անուանեցին մինչեւ ցայսաւր։ 29  Վասն որոյ յաւետասքանչ հրաշիւք հիանայր իշխանն, եւ ի մեծի ահի եղեալ՝ հրամայէր առ ինքն կոչել զքահանայսն Տեառն։ 30  Եւ ուսեալ ի նոցանէն զփրկութեանն ճանապարհ՝ հաւատաց յԱստուած կենդանի։ 31  Եւ հրամայէր ամփոփել զսրբոց ցրուեալ նշխարս եւ պատել սուրբ կտաւովք եւ ծածկել ի բլրին ։ 32  Եւ անդէն կատարէին յոդեաց եւ յայծեաց պատարագս աւրհնութեան եւ զՏէրունական զտաւնն մեծապայծառ խմբէին յիշատակաւք ի նոցին վկայելոցն։