Արդ
մեր
թողեալ
զնոսա,
հարցցուք
զսոսա։
Զրուանն,
զոր
յառաջ
քան
զամենայն
ինչ
ասեն,
կատարեա՞լ
ոք
էր,
թե
անկատար։
Եթե
ասիցեն՝
եթե
կատարեալ
էր,
լուիցեն՝
եթե
կատարեալն
յումէ՞
կարաւտանայր
խնդրել
որդի՝
որ
[118]
գայցէ
եւ
զերկինս
եւ
զերկիր
առնիցէ։
Զի
եթե
կատարեալ
էր,
ինքն
իսկ
կարող
էր
առնել
զերկինս
եւ
զերկիր։
Ապա
եթե
անկատար
էր,
յայտ
է՝
թե
էր
ոմն
ի
վեր
քան
զնա,
որ
զնորա
239v
թերակատարութիւնն
լնուլ
կարէր։
Եւ
եթե
էր
ոք
ի
վեր
քան
զնա,
նմա
պարտ
էր
առնել
զերկինս
եւ
զերկիր
եւ
զամենայն
որ
ի
նոսա՝
առ
ի
ցուցանելոյ
զիւր
զբարերարութիւնն
եւ
զաւրութիւն.
եւ
ոչ
Զրուանայ
որդի
շնորհել,
որ
զերկինս
եւ
զերկիր
եւ
զամենայն
որ
ի
նոսա՝
առնիցէ։
153
Այլ,
ասեն,
փառաց
առնէր
զյաշտն։
154
Հարցցուք.
փառքն
յումեքէ՞
աջողեալ
եին
նմա,
թե
վասն
զի
մշտնջենաւորն
էր՝
փառաւոր
էր։
<Եթե
մշտնջենաւոր
էր,
ի
մշտնջենաւորութենէ
անտի
փառաւոր
էր>.
Եթե
յումեքէ
պարգեւեալ
եին
նմա
փառքն,
հարկ
է
կարծել
եթե
էր
ոմն
ի
վեր
քան
զնա
զաւրագոյն
եւ
փառաւորագոյն,
ուստի
ի
նա
փառքն
հասին։
Ապա
եթե
չէր
ոք
ի
վեր
քան
զնա,
ի
զուր
էր
զյաշտն
հազարամեան
առնել։
Զի
[119]
փառքն
ոչ
եթե
անձնաւոր
ինչ
են,
այլի
յաջողութենէ
ուրուք
անուանին
փառք,
որպէս
ի
չաջողութենէ
ուրուք
անուանի
թշուառութիւն.
եւ
երկոքին
ի
դիպաց
արգասիք
են,
եւ
ոչ
անձանց
հաստատութիւնք։
155
Եւ
այլ
եւս.
զի
եթե
արեգակն
եւ
լուսին
չեւ
եւս
եին
լեալ,
որով
ժամքն
եւ
աւուրք
եւ
ամիսք
եւ
տարիք
կարգին,
240r
հազար
ամն
ուստի՞
երեւէր։
Զի
չեին
ի
միջի
լուսաւորքն,
որ
զթիւ
աւուրց
եւ
ամսոց
եւ
տարեաց
կարգեին։
Այլ
յայտ
է՝
թե
անմտութեամբ
լի
են
բաջաղանքն։
156
Դարձեալ՝
թե
երկինք
եւ
երկիր
եւ
որ
ի
նոսայն՝
չեին,
ո՞ւր
առնէր
զյաշտն
կամ
իւ՞։
Յորժամ
երկիր
չէր
եւ
ոչ
տունկք
ինչ
որ
ի
նմանէ,
զբարսմունսն
ուստի՞
գտանէր
ունել
ի
ձեռին։
Կամ
բնաւ
զի՞նչ
իսկ
յազէր,
զի
անասունք
չեւ
եւս
եին
արարեալ։
157
Եւ
որ
քան
զամենայն
անմտագոյն
է,
զհազար
ամ,
ասեն,
յաշտ
արար.
եւ
յետ
հա[120]զար
ամին
յերկուացաւ,
ասէ՝
թե
լինիցի՞
ինձ
որդի
Որմըզդ,
եւ
եթե
չլինիցի,
եւ
ի
զուր
ինչ
վաստակիցիմ։
Եւ
այնու
ցուցանեն՝
եթե
տկար
էր
Զրուանն
եւ
կարաւտ
եւ
առանց
գիտութեան։
Եւ
պատճառք
չարեացն
նոյն
է,
եւ
ոչ
Արհմնն։
Զի
եթե
նորա
չէր
յերկուացեալ,
որպէս
ասենն,
Արհմնն
ոչ
լինէր՝
զոր
չարեացն
արարիչ
համբաւեն.
այլ
ինքն
երկմտեաց.
<այնպէս
զի
ոչ
մի
որդի
միայն
ի
նմանէ
լեալ
է,
այլ
երկու,
մին
բարի՝
վասն
զի
յաշտ
արար,
եւ
միւսն
չար՝
վասն
զի
երկմտեաց>։
Որ
անհաւատն
է
եւ
լի
անկարգութեամբ։
Զի
ոչ
երբեք
ի
միոջէ
աղբերէ
երկու
բղխմունք
ելանեն,
մին
քաղցր
240v
եւ
միւսն
դառն.
եւ
ոչ
ի
միոջէ
ծառոյ
երկու
պտուղք՝
մին
անոյշ
եւ
մին
դաժան։
Արդ
եթե
քաղցր
գիտեն
զԶրուանն,
ոչ
պարտին
զդառն
պտուղն
զԱրհմնն
ի
նմանէ
համարել.
եւ
եթե
դառն
հաշուին,
չէ
պատշաճ
զքաղցր
պտուղն
զՈրմըզդ
ի
նմանէ
դնել։
Եւ
ի
դէպ
ելանէ
նոցա
աստուածական
բարբառն,
որ
ասէ.
կամ
արարէք
զծառն
քաղցր,
եւ
զպտուղ
նորա
քաղցր,
եւ
կամ
արա[121]րէք
զծառն
դառն,
եւ
զպտուղ
նորա
դառն.
զի
ի
ծառոյ
անտի
պտուղն
իւր
ճանաչի։
Եւ
եթե
արարածք
յիւրաքանչիւր
յաւրինուածս
կան,
եւ
երբեք
զսահմանաւքն
եդելաւք
նոցա
ոչ
անցանեն,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
Զրուանն՝
եթե
մշտնջենաւոր
ոք
էր,
եւ
արարածս
առնելոյ
հնարս
խնդրէր՝
եթե
անձամբ
եւ
թե
այլով
եւ
թե
որդւովն՝
որպէս
ասենն,
պարտ
էր
կարգ
ինչ
ցուցանել
եւ
ոչ
անկարգութիւն։
Զի
ոչ
երբեք
տեսաք՝
թե
կովք
էշս
ծնան,
եւ
էշք
եզինս,
եւ
ոչ
գայլք
մաքիս,
եւ
ոչ
մաքիք
աղուէսս,
եւ
ոչ
առեւծք
ձիս,
եւ
ոչ
ձիք
աւձս։
Բայց
միայն
մի
ինչ
ծնունդ
է՝
զոր
մարդիկ
հնարեցան
ա241rրտաքոյ
կարգաց
բնութեան,
ծնուցանել
ի
ձիոց
եւ
յիշոց
ջորիս.
եւ
նոյնք
անսերմն
եւ
անծնունդ
են.
զի
ոչ
յԱստուծոյ
կարգեցան՝
այլ
ի
մարդկանէ
հնարողութենէ։
Արդ
Զրուանն
եթե
արջառ
էր,
զկարիճն
զԱրհմնն
զիա՞րդ
ծնանէր։
Եւ
եթե
գայլ
էր,
[122]
զգառնն
զՈրմըզդ
հի՞մ
ծնանէր։
Ոչ
ապաքէն
մարդկան
մտաց
բաջաղանք
են։
158
Զի
եւ
Զրուանն
իսկ
մարդ
լեալ
է,
այր
մի
քաջ
առ
Տիտանաւքն.
եւ
որպէս
սովոր
են
Յոյնք
եւ
Արիք
եւ
ամենայն
ազգք
հեթանոսաց՝
զքաջս
առ
դիւցազունս
ունել,
հայեցեալ
ընդ
այն
քէշակարկատին
Պարսից՝
թե
որովհետեւ
մարդիկ
աշխարհիս
զնա
առ
աստուածս
ունին,
ես
զերկնից
իսկ
եւ
զերկրի
եւ
զամենայն
արարածոց
արարչութիւն
ի
նմանէ
կարծեցուցից։
Եւ
զի
ճշմարիտ
է
բանս,
յայտ
անտի
է՝
զի
մարդկաւրէն
բարուք
զքէշն
կարկատէ,
եւ
յղութեամբ
եւ
ծննդեամբ
զկրաւնսն
կցկցէ։
Զի
նախ
երկուց
արարչաց՝
զբարւոյ
եւ
զչարի
ի
միոջէ
հաւրէ
զծնունդսն
համբաւէ։
Եւ
ապա
մայրենի
եւ
քուրական
առականաւք
զար241vարած
լուսաւորացն
մուծանէ։
Եւ
զայն
ոչ
վասն
այլ
իրիք,
այլ
վասն
մարմնասիրութեան
եւ
ախորժական
ցանկութեան։
Քանզի
հայեցեալ
[123]
յազգն
արիական՝
թե
իգասէր
էր,
ըստ
նմին
նորին
մեղկ
բարուցն
նմա
աւրէնս
կցկցեաց,
զի
յորժամ
զաստուածոցն
իւրեանց
լսիցեն՝
թե
յանարժան
խառնակութիւնս
մտաբերեցին,
եւ
նոքա
նոցին
նմանեալք՝
զնոյն
անառակութիւնս
անխտիր
գործեսցեն։
159
Յորմէ
աստուածականն
հեռի՝
որ
ի
վեր
է։
Զի
Աստուծոյ
որդի
ունել՝
ոչ
ամուսնութեամբ
վայելէ,
այլ
մշտնջենաւորութեամբ,
որպէս
մտաց
զբան,
եւ
աղբեր
զգետ,
եւ
հրոյ
զջերմութիւն,
եւ
արեգական
զլուսաւորութիւն։
Եւ
ոչ
որպէս
նոքայն
ժտին՝
թե
կարաւտեալ
էր՝
զի
որդի
մի
լինիցի
նմա,
որում
անուն
իցէ
Որմըզդ։
160
Ով
մորոսութիւն։
Չեւ
ուրեք
որիդ
ի
միջի,
եւ
նա
չյղացելոյն
եւ
չծնելոյն
անուն
դնէր։
Ամենայն
ծննդոց
յետ
ծննդեանն
դնին
անուանք.
եւ
նա
զիա՞րդ
յառաջ
քան
զծնանելն
դնէր
ռնմա
անուն
Որմըզդ,
բայց
թե
242r
հաւատայր՝
թե
եւ
արդարեւ
լինէր
նմա
որդի։
Եւ
եթե
[124]
հաւատայր՝
ընդէ՞ր
երկմտեաց,
եւ
եղեւ
երկմտութեամբն
պատճառ
ծննդեանն
Արհմենի,
ուստի
չարիքն
յաշխարհ
մտին։
Եւ
այն
են
զարմանք՝
զի
մինն
ի
հազարամեայ
յաշտն
առնելոյ
հազիւ
լինէր,
եւ
միւսն
յառժամայն
յերկմտութենէ
անտի։
Դարձեալ՝
որ
զայն
գիտաց՝
եթե
երկու
որդիք
են
յորովայնի
անդ,
զայն
ընդէ՞ր
ռոչ
ծանեաւ՝
թե
մին
բարի
եւ
միւսն
չար։
Եթե
գիտաց
եւ
ոչ
եղծ
զչարն,
ինքն
է
պատճառ
չարին։
Ապա
եթե
զայն
չգիտաց,
զիա՞րդ
իցէ
հաւատալի՝
եթե
զմիւսն
ծանեաւ։
Եւ
եթե
յայնժամ
ոչ
իմացաւ,
յորժամ
խաւարինն
եւ
ժանդահոտ
ետես
զնա՝
եւ
յա՞յնժամ
արդեաւք
ոչ
գիտաց։
Այլ
եւ
գիտաց
եւ
ետես
եւ
արար
զխաւարինն
թագաւոր.
եւ
ինքն
է
պատճառ
չարեացն՝
այնու
զի
ոչ
եղծ
զչարն,
այլ
եւ
թագաւորութիւն
եւս
ետ
նմա
ինն
հազար
ամի։
Եւ
ո՞ւմ
թագաւորեցոյց
զնա,
եթե
ոչ
բարիոք
արարածոցն
եղելոցն
յՈրմըզդայ
[125]
առ
ի
չարչարելոյ
զնոսա՝
քառնելով
ի
նոսա
զիւր
242v
չար
արարածս։
161
Այլ
եւ
զՈրմըզդ,
ասեն,
թագաւորեցոյց
ի
վերայ
նորա։
162
Եթե
թագաւոր
նորա
իցէ
Որմըզդն,
զիա՞րդ
զբարիոք
արարածսն
իւր
տայցէ
չարչարել։
Եթե
հայրն
յորդւոյն
արարածս
ոչ
խնայեաց՝
այնու
զի
ի
ձեռս
չարին
մատնեաց.
որդին
զիւրսն
զիա՞րդ
ոչ
զընդայցէ։
163
Առ
տկարութեա՞ն
ինչ,
թե
առ
չարակամութեան։
Եթե
առ
տկարութեան
չզեմեղիցէ,
ապա
ոչ
այժմ
թագաւորել
է
նմա,
եւ
ոչ
ի
վախճանի՝
որպէս
ասենն՝
յաղթել
կարէ։
Իսկ
եթե
առ
չարակամութեան
իցէ,
գտանի
զի
ոչ
միայն
հայրն՝
որ
թագաւորեցոյց
զչարն՝
է
պարտ
չարեաց,
այլ
եւ
որդին՝
որ
կամակից
եղեւ
հաւրն
եւ
համարձակիչ
չարին։
164
Դարձեալ՝
զի
զթագաւորութիւնն
որդւոցն
ետ,
միում
զինն
հազարամեանն,
եւ
միւսումն
զանսպառականն,
ինքն
յորո՞ւմ
կարգի
կայցէ։
Զի
մինչ
չէրն
ինչ՝
չէր
[126]
իմիք
թագաւոր,
քանզի
եւ
ոչ
արարիչ
իրիք
էր։
Եւ
յորժամ
որդիքն
եղեն,
նոքա
եղեն
արարիչք՝
ոմն
բարեաց
եւ
ոմն
չարեաց,
եւ
նոքին
թագաւորք՝
ոմն
ժամանակեան
եւ
ոմն
յաւիտեն243rական.
եւ
մնաց
Զրուանն
դատարկ
յարարչութենէ
եւ
ի
թագաւորութենէ։
Զի
արարիչ
չէ,
քանզի
չէ
իւր
արարեալ.
եւ
թագաւոր
չեղեւ,
քանզի
ո՞յր
արարածոց
լինէր
թագաւոր։
165
Եւ
յայտ
է՝
թե
ոչ
էր
երբեք
Զրուանն,
եւ
ոչ
է։
Զի
որ
է
ոք,
կամ
արարիչ
է
կամ
արարած։
Արդ
սա
քանզի
ոչ
արարիչ
է,
ոչ
արարած,
ոչ
էր
երբեք
նա
Աստուած,
եւ
ոչ
է
եւ
ոչ
լինի։
