Արդ
ի
խնդրելն
փիլիսոփայից
զԱստուած
ի
բնական
աւրինաց՝
որ
ի
միտսն
տնկեալ
է,
որպէս
յառաջագոյնն
ասացաք,
գովութեան
արժանի
է։
Բայց
ի
բազում
աստուածսն
անկանել,
եւ
զաշխարհս
նմա
մշտնջենաւորակից
դնել,
անհնարին
ամբարշտութիւն
է։
Եւ
ի
դէպ
ելանէ
նոցա
առաքելական
բանն՝
եթե
ծանեան
զԱստուած,
եւ
ոչ
իբրեւ
զԱստուած
փառաւորեցին։
Զի
Աստուծոյ
փառաւորութիւն
այն
էր,
թե
յարարածոցն
մեկնեալ
էր
զպատիւ
արարչին,
որով
եւ
արարածքն
իսկ
իւրաքանչիւր
շարժմամբք
եւ
փոփոխմամբք
զարարչէն
քարոզեն։
Արդ
եթե
աստեղքն
ըստ
նոցա
բանդագուշանացն
աստուածք
իցեն,
եւ
երկինք
[209]
եւ
արեգակն
եւ
լուսին՝
որ
անխաւսքն
եւ
անմռունչ
են,
զի՞նչ
աւելի
իցէ
պատճառն
քան
զպատճառաւորսն։
Եւ
մանաւանդ
յորժամ
զնորին
իսկ
զմիտսն
եւ
զշունչ,
թե
մարթիցի
Աստուծոյ
շունչ
ասել,
278r
ամենայն
արարածոց
շնչաւորաց
եւ
անշնչից՝
բնութեամբ՝
ի
նորա
էութենէն՝
դնեն։
Որ
ահնարին
ամբարշտութեանն
է,
զԱստուծոյ
զիւրոյ
էութեանն
կենդանութիւն՝
հոգեւորաց
եւ
շնչաւորաց
եւ
անշնչից
առ
հասարակ
համարել.
եւ
ոչ
առաւել
արարած
կենդանութիւն
ի
հրեշտակս
եւ
ի
դեւս
եւ
ի
մարդկան,
որ
բանաւորքն
եւ
մտաւորքն
են.
եւ
յայլ
շնչաւորսն՝
բնական
կենդանութիւն
ի
չորից
հիւթոց
խառնեալ
եւ
յաւդեալ,
որք
յորժամ
քակտիցին,
եւ
կենդանութիւնն
ի
նոյն
չորեսին
հիւթսն
լուծանի։
301
Են
ոգիք
հրեշտակաց
եւ
դիւաց,
եւ
շունչք
մարդկան։
Արդ
եւ
յիւրեանց
բանիցն
իսկ
ո՞չ
ամաչիցեն,
որք
զշունչն
անարար
եւ
անմահ
եւ
աս[201]տուածեղէն
յԱստուծոյ
բնութենէ
անտի
ասեն.
եւ
դարձեալ
տանջանս
եւ
պատիժս
շնչոցն
յանցուցելոց
դնեն։
Որ
յետնոյ
հայհոյութեանն
է՝
եթե
էութիւնն
Աստուծոյ
ի
մասունս
բաժանիցի,
եւ
ի
բազում
շունչս
կոտորիցի.
եւ
դարձեալ
զիւրոյ
զկէս
բնութիւնն
միւս
կէսն
տանջիցէ,
եւ
կէսն
ի
փառս
եւ
կէսն
յանարգանս,
եւ
մի
թեր278vին
յանոյշս
եւ
միւս
թերին
ի
դժոխս։
302
Եւ
դարձեալ
ասեն,
թե
ոչ
կենդանութիւն
ինչ
է
յամենայնի,
զիա՞րդ
իցէ
զի
ամենայն
ինչ
շարժի։
Եւ
սերմանք
եւ
տունկք
արկեալք
յերկիր
բուսանին.
եւ
յէգս
մարդկան
եւ
յանասնոց
անկեալ
սերմանք
գան
ի
ծնունդս
եւ
յաճումն։
303
Յորմէ
եւ
ոչ
մեք
յուրաստ
ինչ
եմք,
վասն
փորձոյ
իրացն
զարդեանցն
յայտ
առնելոյ։
Այլ
խնդիր
այն
է՝
թե
այն
կենդանութիւն
ոչ
Աստուծոյ
էութեանն
կենդանութիւն
է,
այլ
արարած
կենդանութիւն
այլազգ
ի
[211]
բանաւորսն
եւ
ի
մտաւորս,
եւ
այլազգ
յանասունսն
եւ
յամենայն
շնչաւորսն,
եւ
այլազգ
ի
բնականսն՝
որպէս
ի
սերմանս
որ
յէգս
մարդկան
եւ
յանասնոց
անկանին։
Յորոց
մարդկանն
առաւել
եւ
պատուականագոյն
է,
յորում
եւ
բնական
կենդանութիւն
է
ըստ
մարմնոյն,
եւ
բանաւորն՝
սքանչելի՝
ըստ
շնչոյն։
Զի
մարմինն
եւ
նոցա
ի
չորից
հիւթոցն
կայ,
եւ
ոգին
ոչ
ի
ռչորից
նիւթոց
յաւդելոց,
այլ
ի
պարզական
եւ
ի
սուղական
բնութենէ.
եւ
այլոց
անասնոց
ոչ
նոյնպիսի,
այլ
ի
բնական
եւ
յազդեցական
բնութենէ.
եւ
սերմ279rանց
ոչ
նոյնպիսի,
այլ
ի
բնական
եւ
յանշնչական
խաղացից։
