Դէպի վեր

ԿՆՈՋ ԱԶԴԵՑՈՒԹԻՒՆԸ.
ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԵՒ ԿԻՆԵՐԸ
Ա

Հայրենիքի սէրը դաւանանք մըն է, կրօնք մըն է, եւ այն միակ կրօնքը՝ որուն միշտ կոյր ու մոլեռանդ պաշտումով մը պիտի երկրպագէ մարդկութիւնը, եւ որուն մէջ՝ դարերու ընթացքը, զարգացումը, քաղաքակրթութիւնըբան մը չպիտի կրնար փոխել։ Անիկայ պիտի մնայ յաւիտենական նորը, մի՛շտ ճշմարիտը, միշտ ստիպողականը եւ միա՛կ տիեզերականը, եւ այդ սէրը այնքա՛ն բնականօրէն է՛ն նախնականն է ու զօրաւորը որ կարելի է ըսել թէ՝ ծնողական սէրէն ալ առաջ կ՚անցնի, որովհետեւ մենք գիտենք շատ մարդիկ, որոնք մեռած են հայրենաբաղձութեան ցաւէն, բայց չի յիշուիր բնաւ մարդ մ որ մեռած ըլլայ իր ծնողքը կորսնցուցած ըլլալու վիշտէն։

Հայրենասիրութեան կրօնին պաշտամունքին մէջ սակայն քանի կինը հետզհետէ տեղ ու դիրք կը բռնէ, հաւատքը աւելի՛ կ՚ամրապնդուի, եւ կրօնքը կ՚աստուածանայ ու կը մշտնջենաւորուի։

Եւ ասի թող զարմանալի չի թուի, վասնզի մենք պատմութենէն գիտենք որ այն ամեն գաղափարները, դաւանանքները, շարժումներն ու զգացումները որոնք կնոջ մասնակցութեամբն ու աջակցութեամբը մէկ խօսքով կնոջ շունչովն են ոգեւորուեր, անո՛նք միշտ մե՛ծ, հերոսական ու տիրական եղեր են։

Քրիստոնէական կրօնը պիտի չգտնէր ապահովաբար այն գրեթէ տիեզերական ընդունելութիւնը եւ պաշտումը, եթէ կին մարտիրոսուհիներ իրենց դիւցազնական արիութեամբը չի խանդավառէին ժողովուրդը եւ իրենց աննկուն հաւատքով անոր չի ներշնչէին Հաւասարութեան, Եղբայրութեան ու Սիրոյ խորհուրդին մեծութիւնն ու սրբութիւնը։

Եւ դարձեալ Քրիստոնէութիւնը գուցէ երկար չապրէր, եթէ կին մը, սրբուհին Հեղինէ իր ազդեցութեամբ չի յաջողէր ձեռք բերել այդ նոյն կրօնքին ազատ պաշտաման իրաւունքը։ Եւ նոյնիսկ ա՛յսօր քրիստոնէութիւնը իր բացարձակ հոգեւարքին մէջը կ՚ըլլար, եթէ կինը չի պահպանէր զայն նախանձոտ գուրգուրանքով ու երկիւղածութեամբ իր ընտանեկան յարկին ու ապրծ միջավայրին մէջ։

Կնոջ ազդեցութիւնը, — լաւ թէ վատ— ոչ միայն այսօր՝ ուր կինը յառաջդիմած, զարգացած եւ իբրեւ մարդէակ իր բնական եւ արդարացի իրաւունքները ձեռք բերած է, այլ նախնական դարերու մէջ ալ երբ անիկայ գերի, ստրուկ էր նկատուած— մի՛շտ մեծ ու տիրական եղեր է ընտանեկան կեանքի վրայ, ընկերական կեանքի վրայ, ինչպէս նաեւ իր ապրած միջավայրին վրայ։

Մեր նախամայրը Եւա իր ազդեցութեամբ կրցաւ խախտել Ադամի կամքը եւ անոր կերցնել տալ արգիլեալ պտուղը, եւ Սառա, Աբրահամու կինը կրցաւ ազդել իր ամուսնոյն վրայ եւ յաջողեցաւ վռնտել տալ անոր սիրելի հարճը՝ Հագարը եւ որդին՝ Իսմայէլը։

Եսթեր հրեայ գերուհի մը կրցաւ ազդել զօրաւոր Ասուերոսի վրայ եւ իր ցեղը ազատել անխուսափելի աղէտքէն։

Ալանաց գեղեցիկ օրիորդը, Սաթենիկ, յաջողեցաւ իր անուշ լեզուին ազդեցութեամբ համոզել հպարտ Արտաշէսը որ ազատէ իր եղբայրը գերութենէ. եւ Խոսրովիդուխտ հայ իշխանուհին կրցաւ վերջապէս համոզել պալատական իշխաններն ու նախարարները որ երթան վիրապին մէջ փնտռեն կենդանի Ս. Գրիգորը, որուն երեւումը բոլորովին յեղաշրջեց այն ատենուան հայ կեանքը։

Եւ կիները ըմբռնած ըլլալու էին իրենց այդ խորունկ եւ անդիմադրելի ազդեցութիւնը, քանի որ իրենք կ՚ոգեւորէին, կը խրախուսէին իրենց ամուսինները, եղբայրները, զաւակները պատերազմի ատեն։

Ո՞վ չի յիշեր Սպարդացի այն դիւցազն կիները, որ իրենց սիրելիները պատերազմի ղրկած պահուն վահանը ցոյց տալով կ՚ըսէին. «Կա՛մ տակը, կա՛մ վրան»։

Ո՞վ չի յափշտակուիր յիշելով Հռովմայեցի այն սքանչելի մայրը, Կուռնելիան, որ իր զաւակները ժողովուրդի բարօրութեան ու երջանկութեան համար զոհուելու ու մեռնելու յորդորած ատեն կ՚ըսէր անոնց թէ՝ իր միակ տենչալի բաղձանքն էր գերեզմանին վրայ իբր տապանագիր ունենայ միայն «Կրաքեաններու մայրը»։

Շա՜տ համառօտ ու միեւնոյն ժամանակ շատ պերճախօս տապանագիր մը, որը իր մէջ կը բովանդակէ հայրենիքի, ցեղի սիրոյն գերազանց բարձրութիւնը, ու միանգամայն փառասիրութիւններու ամենէն ազնիւը ու ամենէն սուրբը…։

Ո՞վ չի յիշեր պատմութիւնը ասպետական դարերու, ուր ասպետը իրական կամ նոյնիսկ երեւակայական գեղուհւոյ մը սիրովը ոգեւորուած, անոր սիրոյն արժանի ըլլալու համար կ՚երթար հերոսական արկածներ փնտռելու եւ շատ անգամ իրօք հերոս կը դառնար մի՛շտ այդ ներշնչող ազդեցութեան խթանին տակ։

Ուրեմն կինը ամեն դարերու եւ ամեն ժամանակներու մէջ սիրեր է արին, կարիճը, եւ անոր դիւցազնական գործերը վարձատրեր է ամենէն բարձր շնորհներով։

Եւ այսօր նոյն բանը չէ՞, դարձեալ…

Ո՞ր սրտով ու հոգւով ճշմարիտ հայ աղջիկը իր անտիական հասակին երազները չոսկեզօծեր հայ կարիճին իտէալ պատկերով, հայ կտրիճը, վեհ եւ սքանչելի նկարագրով մը օժտուած, որ ամեն զրկանք ամեն տառապանք կը տանի անտրտունջ հասնելու համար իրեն պարտականութիւն դաւանած սուրբ նպատակին… Եւ ո՞ր լուրջ, ճշմարտապէս զարգացած հայ աղջիկը զզուանօք երես չի դարձներ այն փափկասուն ինքնակոչ—կենցաղագէտ երիտասարդներէն որոնք վարպետ են միայն ճարպիկ հաճոյախօսութիւններ անոր ականջներուն մօտ սահեցնելուն մէջ… Ծիծաղելի՜ խամաճիկներ, որոնք արժանիքը կը տեսնեն միայն իրենց վայելուչ սմօքինքներուն եւ կամ մի քանի արուեստական նրբացած ծեքծեքումներուն մէջ։