Թղթեր

Եկն եհաս առ մեզ յղեալն ի մերոյ նախուստն ելոյ արքայէ, զոր առաքեալ առ քեզ սրբազանդ եւ գերակատար բոլոր ճեմարանի Արամեան ազգին եւ քրիստոսական կրօնիւք եւ կուսական բրաբիոնիւ սաղարթացեալ, որ եւ ինձ յոյժ ըղձալի եւ յոյս բարեաց. այլ մեր յոյժ երկիւղի եղեալ տապ տագնապի տարակուսանաց հասանէր, յորժամ զառնէս համբաւոյ հրոսակք նախընթացից ազդեցին մեզ, ոչ ուղղախօսելով զԳոբռոնս Գդռիհոն մեզ ծանուցին. զոր մեր յերկիւղի կասկածանաց եղեալ նախնւոյն այն կապտողի եւ յեղուզակի, ասեմ զիա՞րդ կրկին մատնեաց Տէր զտունս Մամիկոնեան ի ձեռս նորա. եւ ահա կարծիս կասկածանաց մեզ եղեալ յԱշտիշատայ դից դիւցազնական դիւական յարձակման, գուցէ սանդարամետականին խզեալ կապանաց, կամ եթէ իղձք կիւսոյ հմայից դիւթութեան` իբրու առ ի շաւղովն յարուցանեն զՍամուէլ, կամ շուայտական շիդարացն շարս շամանդաղեալ շոհանան ի վերայ մեր: Մինչ յայսմ էաք զարհուրման, վառեալ վահանօք եւ սպառազինեալ անարի նիզակօք, պատահախտի յուզական շիկորական որակեալ, ուշ եդեալ առ նախընթացն Ամլածին եւ ի մերն Պարթեւ օգնականութեան կարօտեալ: Իսկ յայսմ եղեալ հանդիսի, տեսի զԳգռիհոն եղեալ սա Գոբռոն, եւ ի Դիոնիւսեայ զմայլեալ, ատրորակ կայծակացեալ հրադիմական կարմրութեամբ, եւ գթեալ Գոբռոն գայթակղեալ, գաղափարեալ զԳդռիհոն: Սակայն ծանոյց մեզ զքոյդ ողջնութիւն եւ զաւետեացն ձիր դմա շնորհելով, վերջնանահանջ առ քոյդ առաքեցաք սրբութիւն: Եւ այս այսքան գռեհօրէն եւ անկոփ կարկատուն բան կատակական:

Բայց աղէ ե'կ ո'վ մակացու բոլոր մակացութեան եւ ինձ տռփելի. զմեր մանկանէ ստուգեալ ծանեաք, զի առ քեզ համարձակի գրել, եթէ այժմ ատինելով իմ, զի խափանեալ յառնի անդամոցս, ոչ զարական բերեմք սերտութեան բնութիւն. եւ դիւրաւ այժմ ասէ քումդ վադապետութեան տայ, այժմ հաւանեալ. եւ եթէ ո՞րպիսի այս նմա եհաս պատահումն բախտի, ոչ գիտեմք, եթէ մասունք արիութեա՞նն, եթէ արդարութեա՞նն, եթէ ողջախոհութեա՞նն, եթէ խոհականութեա՞նն, իսկ եթէ ո՞ր արդեօք բան, եթէ ցասո՞ւմն, եթէ միայն ցանկութի՞ւն, կամ եթէ ո՞ր որակութիւն յարտեւողագոյնն եւ յոքնամանակագոյն: Եթէ այսպէս վաղ ուրեմն նախասականն զայս յիւրումն եպիդիմիական մատենին, որ առ երազօքն է, ճուաղանցն իմաստասիրէ. ասէ` այսպէս որակութեանս ախտի թանձրագունից մարմնոյ եւ մաղձոյ սպիտակ որակի հասեալ, ի մտացն եւս անկի. քանզի ցրտին եւ չորին զսա իմանայ Հիպոկրատէս. եւ ի սոցունց ոչ մի հնար գոյ բնաւին խոնարհել եւ մնալ կենդանւոյն:

Եւ զիա՞րդ առանց խզման կամ հատման այսոքիկ հասանեն. վասն զի, եթէ ոչ զի արիականն բերէ սերտութիւն մարմնոյն անդամն այն առնի ցանկութիւն, տեսականին յոյժ յաճախէ եւ տրամախոհութիւն մտածութեան յածաչու խոնջմամբ եւ ափրոդիտականին յոյժ ըղձումն եւ դիւրաքարշ եւ ընդարձակագոյն յերազանալն եւ աստուստ կաթոտք եւ միզարձակք լինել հանդերձեալ գոն, զի այս որակութիւն է յոքնամանակագոյն եւ յարտեւողագոյն. որ եւ գրէ թէ անանջատ եւ մակեղուտ պատահմունս այսպիսում հազիւ հազ հաւանին յառաջինն ածել քաջողջութիւն: Ասէ այսմ եւ Հռոփուս թէ այն, որ զցանկական արձակէ բնութիւն եւ խափեալ գոլոյ գործարանին, ըստ օրէն աչաց կուրացելոց, միոյն ի միւսն տայ զօրութիւն տեսութեանն. զի գործարան երակի այն յարձակեալ յուղղոյն մակադրեալ միմեանց ջղօքն եւ երակօքն ի բիբ անուղղակի ունին զյարձակումն եւ ի խափանել լուսոյն յայն ձգի զօրութիւնն, զոր եւ յորժամ ոք նրբագոյն հայեցուածովք կամի քաջուշեղապէս պարահայել, զմիւսն խնուցու:

Եւ արդ զգուշալի է ախտիցն այն տարբերութիւն. եւ հաւանիմ քեզ, որ բժիշկդ ես հոգւոց մերձ ելոյ ի ծնունդս: Տեսանե՞ս, զի եթէ ոչ ուղիղ մանուկն ուղեւորի ի մանկաբարձացն ախմարելոյ, այլ ուրեք մրցի զուղեւորութիւնն եւ հեղձու: Այսպէս եւ զայս զգուշացուցանէ Սիսալիոս: Բայց աւա~ղ բախտինս այսպիսի անտեղի եւ անմակացու հանճարի: Զոր վաղ քոյդ աստուածային տեսութիւն մեզ ասել ոչ դանդաղէր. բայց զի՞նչ քեզ կրկին զկծեցուցանել կամ զայրացուցանել պարտ վարկանի: Այժմ պարտ էր քեզ գրել թէ` դիւցազեանդ Դիոնիսիո'ս, ահա' հաւանիմ քեզ ելոյ իբրեւ յառնի անդամոցդ հատեալ, բայց ոչ ինձ Ապողոն լինել ըղձամ, զի ի տապանակի եդեալ ի Պառնասոս տարայց ըստանձնեալ սակս արգողի կանանցն պատուելոյ, այլ զնա ուրեմն նախ զառոգութիւն մարմնոյն աշխատութեամբ շիջուցանէր, եւ ապա ըստ Իսահակայ որդիս ծնանէր, եւ այժմ ըստ մերոյն Պարթեւի ի բաց կալ հաւանի, բայց կարծեմ ոչ եթէ երկոցունցն յօժարութեամբ, բայց եւ ոչ միոյն: Այլ դու գրեա', զի ըստ սրբոյն Պօղոսի զպարտսն հատուսցէ, որքան է կարողութիւն, որում պարտապանն է եւ մի' զպարտսն նորա յոչ պարտականսն հատուսցէ, զի մի' եւ զզրկեալն տուժեսցէ պարտս յոչ պարտականիցն:

Այլ ո~ երանելի ողջախոհութեան զօրէն տառեղացն. եթէ լինի, եւ ոչ երկիւղիւն Աստուծոյ ի մանկական տիսն վարժի, կարծեմ, եթէ ոչինչ օգտէ. քանզի չար ախտ անձին հանդիպի ի վատթար հրահանգից եւ յանուսումնութենէ եւ ի չար ունակութենէ:

Այլ դու եթէ կամիցիս, առ մեզ նախ զուղեւորութեանդ քո մաքրափայլ ընթացս արասցես, զի թերեւս զիղձ տենչանաց փափաքման յօժարութեան որ առ միմեանս սիրովն Աստուծոյ ողջունեմք եւ առ միմեանս զգեղեցիկ հակառակութիւնսն ճեպեմք իմաստասիրել, ողջ լե'ր: