Եւդոկիոյ հայոց գաւառաբարբառը

ԱԾԱՆՑՄՈՒՆՔ ԵՒ ԲԱՐԴՈՒԹԻՒՆՔ. –

Ածանցումներու սովորական եւ գործածական ձեւերն են հետեւեալները։

ԱԿ. – Բեռնակ, աղբրակ, ձմռնակ։

ԱՆ. – Ածան, խման, ուտան, վազան, հաչան, խածլան։

ԱՆԻ. – Լզուանի։

ԱՆՔ. – Հարանք, մարանք (սեռ. մարանց), քուրանք, աղբրանք, քեռանք, տէրտրանք, ապրանք, աշխատանք։

ԱՇ. – Թթուաշ, մատղաշ։

ԵԿ. – Փեսեկ, տղայեկ, աղայեկ։

ԵՂԷՆ. – Չորենէն, մսեղէն, խմորեղէն, անուշեղէն։

ԵՆԱԿԱՆ. – Հօրենական, մօրենական պապենական։

ԵՆԻ. – Վայրենի, ինչենի։

ԵՆՔ. – Ժամկոչենք, զոքնչենք, Գիրգորենք։

ԵՎԱՆ. – Գունեվան։

Է (= եայ). – Քարէ, փատէ, ոսկիէ, արծթէ։

Ի. – Արհուրելի, զարմանալի, զահնտելի։

ԻԿ. – Հատիկ, մատիկ, խաժիժիկ, անուշիկ։

ԻՉ. – Փարտիչ, լօղիչ, քերիչ, մանիչ, կապիչ։

ԻՉՔ. – Էրիչք, մարիչք։

ԻՔ. – Ուտելիք, խմելիք, հագնելիք, վառելիք։

ԼԻ. – Ջոլի, մոլի, եղլի, աճումլի, հուրքլի։

ԼԻԿ կամ ՈՒԼԻՔ. – Պզտլիկ, քիփուլիք, սեւուլիք, մօտելիք։

ԾՈՒ. – Թափածու, շինծու, կոխծու, պահծու, փործու։

ԿԱԿ կամ ԿԷԿ. – Մեծկակ, խոշրկէկ, հաստկէկ։

ԿԱՆ. – Լալկան, ծծկան, տիրական, սիրական։

ԿԼԻԿ. – Ցածկլիկ։

ԿՈՏ. – Վախկոտ, մսկոտ, մոռցկոտ, ամաչկոտ, պարծնկոտ։

ԿՈՑ. – Շշնկոց, ներսնկոց։

ՄԱՆ. – Թաղման, լարման։

ՆՈՑ. – Աղբնոց, հաւնոցմ վրանոց, դրսնոց, ներսնց, աժնկնոց (= աժան-իկ-նոց)։

ՈՂ. – Սիրող, կարդացող, խմող։

ՈՆՔ. – Մամոնք, պապնք, քենոնք։

ՈՋ. – Գնոջ։

ՈՎ. – Համով, հոտով, իժով (= ուժով)։

ՈՏ. – Սրտոտ, խնլոտ, հոտոտ, քարոտ։

ՈՑ. – Չորոց, թրջոց, տաքցոց, եփոց, գրոց, բրոց, պաշտոց, ծամոց, փռոց, ջնջոց, խարտոց։

ՈՒԱԳԻՆ. – Աչուագին։

ՈւԱԾՔ. – Բանուածք, կերուածք, իջուածք։

ՈՒԹԻՒՆ. – Աժնութիւն, սղութիւն, տիրութիւն, տօնութիւն, վճկութիւն, զատկութիւն, խաչութիւն, վարդեվրութիւն [1] ։

ՈՒԻ. – Սեւաչուի, սեւընքուի։

ՈՒԿ. – Բանուկ, վազուկ, քալուկ, խմուկ, եփուկ, անցուկ, մոռցուկ, նստուկ, կայնուկ, հասուկ, բուսուկ, կանչուկ, քուրուկ, հարսնուկ, մջուկ։

ՈՒԿԱՆ. – Կիշտանալուկան (= մինչեւ կշտանալը), յոգնելուկան, հատնելուկան, ճաթելուկան։

ՈՒՃԻԿ. – Նորուճիկ, աստղուճիկ, հիմակուճիք [2] ։

ՈՒՄ. – Խաւարում, կիտում, դադրում, հատնում։

ՈՒՆ. – Սահուն, եփուն, մակրդուն, գիտցուն, փափլուն, աճեկուն, վալիչկուն (= վայլ-իչ-ուն)։

ՈՒՆԱԿ. – Գեղացունակ։

ՈՒՆԻ. – Պահունի, գողունի։

ՈՒՐԴ. – Նորելուրդ, շորուրդ։

ՈՒՑ. – Ճերմկուց, սեւուց, դեղնուց, ժամուց։

ՈՒՔ. – Քերուք, ծամուք, խմուք, ցանուք, հատուք, թափուք, տալուք, խորշոիք, երեսուք, ներքեւուք։

ՈՔ. – Փչոք։

  ՉԷՔ. – Օրչէք, կաղանդպչէք, ամսըրչէք։

ՎԱՐ. – Հայեվար, տաճկավար, հոռմեվար, ձագեվար, պզտիվար [3] ։

ՏՈՒՔ. – Ձէնտուք, աւլըտուք, սրբտուք, ժողվըտուք, տապկտուք, հինայտուք։

ՑԻ. – Գեղացի, քաղքցի, դրսեղի, լեռնցի։

ՑՈՒ. – Տիրացու, մսացու, ապրցու։

ԻՈՐ. – Ժամւոր, հարնւոր, ունեւոր, թաղումւոր։

ՕՆ. – Եփօն, կրծօն։

ՕՔ. – Խելօք, մտօք, տեսքօք (= գեղեցիկ) [4] ։

Անշուշտ Եւդոկիոյ բարբառին մէջ կան գործածական խիստ շատ բառեր, որոնք նշանակուածներէն տարբեր մասնիկներով ածանցուած են, բայց անո՛ր համար այս մասնիկները միայն յիշեցինք մենք, վասն զի կենդանի են եւ առօրեայ գործածութիւն ունին ժողովրդեան բերնին մէջ, որ ամէն անգամ երբ պէտք ունենայ՝ այդ մասնիկներով որ եւ է նոր բառ կ’ածանցէ, մինչդեռ ուրիշ մասնիկներ գործածութենէ ինկած են եւ կարգ մը հին բառերու մէջ միայն կ’երեւին, մնալով յաւէտ հին հայերէնի յատուկ մասնիկներ։ Ունակ, ուագին, ոք, ոջ, եվան, ունի, անի, աղ մասնիկները միայն յիշուած բառերուն յատուկ են եւ նոյն մասնիկներով ածանցուած ուրիշ բառ չկայ։ Նախադաս ածանցական մասնիկներ խիստ քիչ կան եւ կ’երեւին չտես, չունեւոր, անպակաս, անբան (= անգործ), անպիտու եւն բառերուն մէջ միայն։

Այս բարբառին մէջ գործածական են նաեւ խիստ շատ բարդ բառեր, որոնց մէջ կան՝ բաց ի հին հայերէնի յատուկ բարդութիւններէն, բոլորովին նոր բարդութիւններ ալ, զորոնք ժողովուրդն ինք շինած է եւ ի հարկին՝ ամէն օր կը շինէ, զ. օր. քունթաթախ, փորխոց, կերցաւ, աչքկապուկ, ջուրփոխ, չորեփոց, ցամքեփոց, արունխում, արնտէր, բանթող, երեստես, թերխալ, հիւանդտես, թեւընկեր, ժամբակ, խնդումերես, խօսքկապ, ծակաչք, կրարսէր, հաւտօն, մթնշաղ, պաքկեր, վրաձգոց, տղաբերք, փուխսիրտ, արեւցաթ, աղտկորուստ, եփջուր, ըխտամասիկ, լուսաղբար, ծարկորու, սուղծախ, կերտրոր, մթնծեծ, քունխրտ, ջրհամ եւն։

Դիտելի է թէ նշանակուած բարդ բառերուն մէջ քիչերն են որ դասական կանոնին համաձայն բարդուած են. ընդհակառակն՝ շատերը կազմուած են բառերու արմատներուն նոյնութեամբ, առանց ձայնաւորներու փոփոխութեան կամ սղման եւ առանց յօդակապի՝ անմիջապէս իրարու կցուելովթ, թէպէտ եւ կան ոմանք ալ որ լեզուին հին կանոններուն համաձայն բարդուած են։