Հողային հարցը

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՍԻՄ ԼԵՌՆԱՇՂԹԱՅԻ ԱՐԵՒԵԼԵԱՆ ՄԱՍԸ
Խութ Բռնաշէնի Մօտկանի գաւառները։

Այս լեռնագաւառներուն մէջ աշիրէթական կամայականութիւնը անտանելի աստիճանին հասած էր, ո՛չ միայն Հայերը, րայեաները այլ նոյն իսկ անուանի Վէյսելգրանի Շէյխը սրտացաւ գանգատներ կʼընէ ի մէջ այլոց եւ Մոտկանցի աշիրէթին դէմ ցոյց տալով զանոնք իբր անտաննելի փորձանքներ խաղաղ աշխատանքի եւ զարգացման։

Մօտկանի―Խութ―Բռնաշէնի մէջ ոճիրներն թալանը եւ յափշտակութիւնները սովորական վիճակ մըն են. ահա քանի մը օրինակներ։

1904 Սեպտ. 14ին Ճեմ գիւղացի Շաքօ պին Ալօ Պալաքլը քիւրտը սպաննեց Թաղավանից գիւղապետ Պ. Ստեփանը, անկէ շաբաթ մը առաջ սպաննած էր դաշտի գեղերէն Սմբատը եւ Հլղաթը, քանի մը օր վերջ Միրզրք պին Էօմէր առեւանգեց Ստեփանի եղբօր կինը, Մերխան պին Շառօ առեւանգեց խաղալ Վարդանեանը եւ 5 ոսկի խալան առնելովֆ տուաւ քիւրտ Վազերին։ Թաղավանքը որ 30 հայ տունէ աւելի էր՝ հազիւ 10 տուն մնացած էր, փախստականներու ունեցածները գրաւուած էին Պալաքլը Նասըրի տան Կիւրճօյէ եւ ուրիշ քրտերէ։

904 Հոկտեմբերին Թաղվնձորի Քրտեր Շէն գիւղի Հայերու 185 ոչխարները թալան կը տանին, 1905 Ապրիլ 12 Պալաքլը Իսկեան եւ Ամար Շամիանլը հրապարակաւ եւ կտտամահ սպաննեն Թաղվնձորցի Սաֆար եւ Յակոբ եղբայրները՝ Յունիս 5ին Մօտկանլը Հաճի Մուսէ եւ Պափիր եւն. Թաղավանից 200 ոչխարները կը տանին, Յուլիս 3ին Ըլքան պին Միրօ՝ իր տան մէջ գնդակահար կը սպաննէ Լորանձորի Ապրահամ քահանան, որ գնացեր էր գութ հայցելու…։

Ո՛չ միայն քահանայ ու գիւղապետ, այլ Խութ Բռնաշէնի հոգեւոր Առաջնորդներն ալ՝ օր ցորեկով կտտամահ սպաննուեցան Պալաքլը, Սասունլը ըսուած Քիրտերէ։ Ասոնցմէ քանիները՝ 1896ին Ս. Աղբերիկ խուժեցին ու վանքին մէջ յոշոտեցին վանահայր Տէր Ղազար վարդապետը, ու 1906ին վանահայր Զաքարիա վարդապետը, որոնք յանդգներ էին մերժել խաֆիրութեան տուրքը ու պահանջեր էին վանքէն եւ ժողովրդէն խլուած հողերու վերադարձը…

Դեռ շատ կան այս տեսակ արիւնոտ ու արդրարյոյզ դրուագներ լեռնականի խաֆիր ու տանջուած կեանքէ ու մոռցուած անկիւններէ զորոնք զանց կառնենք։

Կարնո Խնուսի Գարաքէօփրի գիւղ.

Շրջակայ աշիրէթներէ, ինչպէս եւ Զըռըքցիներէ, Չէրքէզներէ, Սիպկանցիներէ եղած կողոպուտը՝ գեղացւոց տեղեկագրին համաձայն՝

95-1908 թալան տարուած՝ ոչխարներ                                     1185

» »          »          »          եզներ-կովեր                                   172

» »          »          »          գոմէշներ-ձիեր                                73

» »          »          »          հացահատիկներ.                           7-800 կոտ

13 տարուայ ընթացքին մէջ կողոպտուած գոյքերու արժէքը կը հասնի 20, 000 ղրշ. ի, 95ին գեղը կողոպտուած եւ տարուած թալանին արժէքը՝ իբր 58, 000 ղրշ. ի. գրաւուած են մարագներ, ախոռներ, եւ 23 ընդարձակ արտեր ու չայիրներ։ 1900ին ձիաւոր աշայիրներու խումբ մը 3-400 հոգի ամբողջ շաբաթ մը գիւղին մէջ կʼանցունեն՝ իրենց ու ձիերու բոլոր ծախքը գեղէն խլելով եւն. եւն. ։

Տիարպէքիր Սիլվանի Հելին գիւղը։

1895ին գեղը յարձակումի կʼենթարկուի եւ կը թալլուի, Հայերէն մաս մը կը սպաննուին, մնացածները կը սպաննուին, մնացածները կը ցրուին, 1896ին ցրուողները նորէն կը հաւաքուին, բայց Բագրանլը Ռըշգօթանլը քուրտեր դուլ դադար չեն տար, Աստուծոյ օր, խուժել, յարձակիլ, սպառնալ։ Գեղացիք կը յուսահատին ու կʼստիպուին դիմել Սատուն աղային՝ որ աչք ունէր գեղին հողերուն, նա կʼառաջարկէ զինքը գեղին աղա ընդունիլ, խոստանալով պաշտպանել զիրենք։ Եւ այնպէս ալ կʼըլլայ։ Կʼըլլայ թէ չէ, Սատուն աղա ալ կըսկսի իր հետապնդած հողային առուտուրին… այսպէս…

Խաչօ Ուսէեանի-թափուլի 125 օրավար հողերը կը խլէ առանց փոխարինութեան։

Ձարէ Ռաշօյեանի թափուլի 240 օրավար հողերը 22 մէճիտիէի փոխարէն։

Արթին Քէշիշեանի թափուլ 480 օրավար հողերը 30 մէճիտիէի փոխարէն։

Լատօ Մանէի թափուլի 320 օրավար հողերը կը խլէ 21 մէճիտիյէի փոխարէն։

Հայրապետ Միլէեան թափուլի 160 օրավար հողերը կը խլէ 9 մէճիտիէի փոխարէն։

Մուրատ Կուլանեանի թափուլի 200 օրավար հողերը կը խլէ 18 մէճիտիէի փոխարէն։

Մ. Ատօյի թափուլի 320 օրավար հողերը ձրի. եւ այլն եւ այլն։

Տեղեկագրին համաձայն ընդ ամէն իբր 4000 օրավար։