Հայ Մամուլի Մատենագիտական Գործեր

ԽՈՐԱԳԻՐՆԵՐ ԿԱՄ ԱՆՈՒՆՆԵՐ

Թերթերուն որդեգրուած խորագիրները (անուանում) կ՚ենթադրենք, որ կամայական կամ պարագայական չեն։ Անոնք կ՚արտացոլացնեն տուեալ ժամանակաշրջանի մը մեր ժողովուրդին տագնապները, ձգտումները եւ տեսլականները։ Երբ Հ. Յ. Դ. ի առաջին օրկանը Դրօշակ կ՚անուանուէր, հաւանաբար հիմնադիրներուն մտածումին մէջ ազգային դրօշակին եւ անով խորհրդանշուող՝ մարմնաւորւող՝ հայ անկախութեան վերականգնումի, վերահաստատման իտէալը կը հետապնդուէր կամ կ՚ուրուագծուէր։ Երբ կը հիմնուէր Պոլսոյ Ազատամարտը, հիմնադիրները հաւանաբար կը մտածէին, թէ Օսմանեան Սահմանադրութեան հռչակումով՝ ազատութիւնը իր դողդոջ քայլերը կ՚առնէր. անոր ամբողջական իրագործումը եւ ամրապնդումը տակաւին մարտի, պայքարի պէտք ունէին։

Երբ 1918-ին, Հալէպի մէջ կը հիմնուէր Տարագիրը, հայրենիքէն տեղահանուած եւ անկայք հայութիւնը կը խորհրդանշէր։

1925-ին երբ Պէյրութի մէջ կը հիմնուէր պատանիներու հասցէագրուած Ովասիսը, անապատի կիզիչ արեւէն ճողոպրած պատանիները անհրաժեշտութիւնը ունէին ովասիսի մը ընձեռած շուքին, կազդուրիչ հանգիստին՝ դէպի հայութեան բարձրագոյն տենչերուն եւ իտէալներուն նոր երթի մը պատրաստութեան։

Երբ Պոլսոյ մէջ եւ այլուր կը հիմնուէին Բագին, Մեհեան, Նաւասարդ եւ այլ թերթերը, հեթանոսական խորհրդանշաններու եւ արժէքներու ընդմէջէն, ցեղային ոգին յայտնաբերելու ճիգը կը տեսնուի։

Օրինակները բազմաթիւ են։ Կը գոհանանք այսքանով։ Միայն նշենք, որ 1970-ական թուականներուն, յեղափոխականացման մթնոլորտին ազդեցութեան տակ, պատանեկան եւ երիտասարդական օրկանները պիտի կոչուին՝ Երիտասարդական ձայն, Բռունցք, Յեղափոխական ճակատ, Յեղափոխութեան ճամբով եւ այլն։

ՏՊԱՔԱՆԱԿ

Որքա՞ն եղած է դաշնակցական թերթերուն տպաքանակը։

Դժուար է այս հարցումին պատասխանել, որովհետեւ մամուլի պատասխանատուները դիւրաւ չեն փոխանցեր այս գաղտնիքը։ Իրողութիւն է, որ մեր կուսակցական թերթերը առաւելաբար կը սպառին իրենց քաղաքներուն եւ երկիրներուն մէջ. արտաքին աշխարհին մէջ շատ քիչ բաժանորդ ունին։

Վանի խմորատիպ թերթերը երբեմն բազմագրուած են կամ պատճենահանուած՝ շուրջ 100 օրինակով։ Դարուն սկիզբը, Կովկասի եւ Պոլսոյ կուսակցական օրկանները լոյս տեսած են 10, 000 եւ աւելի տպաքանակով։ Կարօ Սասունի Պոլսոյ Ազատամարտին համար կը վկայէ։ «Ատեն եղաւ, երբ 12, 000 օրինակ սպառեցաւ այս օրաթերթէն, ինչ որ արտակարգ երեւոյթ էր հայ մամուլի պատմութեան

  մէջ, այդ ատեն («Դաշնակցութեան մշակութային հորիզոնները», Բագին ամս., թ. 1-2 Յունուար-Փետրուար, 1971, էջ 8-9)։ Պոլսոյ Երկունք ուսանողական օրկանին տպաքանակը – 2, 500 (նոյն, անդ)։

Ընդհանուր առմամբ, դաշնակցական թերթերուն տպաքանակը կը տարուբերի 1-3 հազարի միջեւ։

ԵՐԿԱՐԱՏԵՒ ԹԵՐԹԵՐ

Արդար է առանձնապէս նշել այն թերթերը, որոնք 30 եւ աւելի տարուան կեանք ունեցած են եւ մինչեւ այսօր կը շարունակեն իրենց գոյութիւնը։ Կու տանք ժամանակագրական կարգով։

Հայրենիք օրաթերթ (Պոսթըն, 1899։ Երիցագոյնը։ 92 տարեկան),

Ասպարէզ (Ֆրեզնօ, ապա՝ Լոս Անճելըս, 1908), Յուսաբեր (Գահիրէ, 1913), Յառաջ (Փարիզ, 1925), Ազդակ (Պէյրութ, 1927), Ալիք (Թեհրան, 1930), Արմենիա (Պ. Այրէս, 1931), The Armenian Weekly, նախապէս՝ The Hairenik Weekly (Պոսթըն, 1933), Haiastan (Հայաստան, Փարիզ, 1939), Ազատ օր (Աթէնք, 1945), The Armenian Review (Պոսթըն, 1948), եւ Կամք (Gamk, Պ. Այրէս, 1949)։

Դադրածներուն մէջ՝ ամէնէն երկարատեւը – Հայրենիք ամսագիր (1922-1970, 48 տարեկան)։

Հ. Յ. Դ. ՄԱՄՈՒԼԻՆ ՍԿԶԲՆԱՒՈՐՈՒՄԸ ԶԱՆԱԶԱՆ ԵՐԿԻՐՆԵՐՈՒ ՄԷՋ (ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԿԱՐԳՈՎ)

Հոս նկատի առած ենք Հ. Յ. Դաշնակցութեան (իր մարմիններուն եւ միաւորներուն – աշակերտական, պատանեկան, ուսանողական եւ այլն) պարբերաթերթերը (զանց ընելով ուղեկից կազմակերպութիւններուն ու շարքայիններուն հիմնած մամուլը)։

1890 – Վրաստան (Թիֆլիս), Մանիֆեստ եւ Թռուցիկ թերթ։ Ապա՝ Դրօշակ (1891)։

1891 – Զուիցերիա (Ժընեւ), Դրօշակ։

1895-1896 – Ատրպէյճան (Շուշի), Կոկոն։

1899 – Մ. Նահանգներ (Նիւ Եորք, ապա՝ Պոսթըն), Հայրենիք։

1900 – Ֆրանսա (Փարիզ), Pro Armenia։

1905 – Պուլկարիա (Ֆիլիպէ), Ռազմիկ։

1905 – Անգլիա (Լոնտոն), Pro Armenia։

1905 – Արեւմտահայաստան (Գաւառ – Շատախ), Արեան ձայն։

1906 – Վրաստան (Թիֆլիս), Յառաջ (եթէ նկատի չառնենք Դրօշակի գաղտնի հրատարակութիւնը)։

1907 – Արեւելահայաստան (Ալեքսանդրապոլ), Ժայռ։

1908 – Ռուսաստան (Նոր Նախիջեւան), Հրազդան։

1908 – Օսմանեան կայսրութիւն (Պոլիս), Ազդակ շաբաթաթերթ։

1909 – Պարսկաստան (Թաւրիզ), Առաւօտ։

1913 – Եգիպտոս (Գահիրէ), Յուսաբեր։

1913 – Գերմանիա (Պերլին), Մեսրոպ։

1922 – Սուրիա (Հալէպ), Պատանի։ Եթէ զանց ընենք այս նախափորձը եւ անկէ ետք եղածները, երէցներու օրկանն է Արեւելքը (1946)։

1923 – Յունաստան (Սելանիկ), Ալիք։

1924 – Լիբանան (Պէյրութ), Փիւնիկ։

1924 – Արժանթին (Պ. Այրէս), Բողոքի ձայն։ Հետագային՝ Արմենիա (1931)։

1948 – Իրաք (Պաղտատ), Գոյամարտ։

1975 – Իտալիա (Վենետիկ), Հայկական ձայն։

1979 – Քանատա (Մոնթրէալ), Հորիզոն։

1981 – Պաղեստին (Երուսաղէմ), Հայ Դատ։

1981 – Կիպրոս (Նիկոսիա), Արձագանգ։