Մեկնութիւն ընթերցուածոց

ԻԴ.
Թէ ո՛րպէս Աստուծոյ զտկարութիւնն Մովսեսի զօրացուցեալ ի փրկութիւն Իսրայեղի, յօրինակ Քրիստոսի սքանչելեացն։

Եւ այսպիսի խոստմանց եւ յուսոյ յաւելուած առնու Մովսէս, պատասխանեաւ ի հինգերորդ շաբաթուն՝ զնշան գաւազանին որ դարձաւ յօձ (Հմմտ. Ել. Դ 17). ցուցանելով թէ այդպէս դիւրափոփոխ է իմում հրամանիս, եւ սկզբնաչար օձն եւ փարաւոն. զի թէպէտ վիշապացեալ եւ ահարկուք երեւեսցին յիմմէ թոյլտուութենէ առ ի խրատ մարդկան, սակայն իմում ծառայից անմեղանչելիք մնան ի բռնահարութեան մերկ ձեռին իբրեւ զգաւազանդ։ Եւ դարձեալ բորոտութեամբ ձեռինն զոր դարձոյց ի ծոց իւր, այսինքն ի խորհուրդսն չարութեան իւրոյ մարդն առաջին, մահուամբն որ ապականեաց զգոյն մարմնոյ իւրոյ, եւ դարձեալ արկանելով զձեռն ի նոյն խորհուրդս, մեռանելով վասն Քրիստոսի, վերստին նորոգիմք ի նոյն փառս։

Եւ երրորդ նշան հրամայէ առնուլ ի ջրոյ գետոյն եւ հեղուլ ի ցամաքին. Եւ եղիցի ասէ արիւն ի ցամաքին (Տե՛ս Ել. Դ 9), յուշ առնելով նոցա զտղայոցն արիւն՝ զոր գետընկեցիկն արարին, թէ ինձ եւ այժմ կենդանի են, եւ բողոք ունին, որպէս արիւնն Աբելի, զորոց զվրէժ տալոց են, որպէս եւ յայնժամ Կայինն։ Յիշեցուցանէ նմա եւ զմարդոյն լինել բանաւոր, թէ ես ետու նմա զայն. եւ զխուլն եւ զհամրն, զականին եւ զկոյրն ինձ կարողութիւն է ածել ի մարդութիւն։ Եւ այսու եւս զմահու լուծումն նշանակէ ի տկարս եւ ի խեղս զիւր զօրութիւնն ցուցանելով։ Տայ եւ զԱհարոն գործակից ընդ ձեռամբ նմա. եւ զնոյն գաւազան առնուլ ի ձեռին աներկիւղութեան. զի միշտ յիշատակն հաստատուն մնայցէ ի միտս նորա։ Եւ այսպիսի յուսով յորդորեալ Մովսէս դառնայ յԵգիպտոս եւ հրամայէ զնշանսն առնել առաջի փարաւովնի։

Եւ գիտացեալ զայս մարգարէին Յովելեայ, թէ այրն հեզ Մովսէս որ հրաժարէր ի մարտէն փարաւովնի մեղացն, տկարութեամբ յանձն առնուլ երթալ ի պատերազմն՝ զօրութեամբ Տեառն իւրոյ, գոչելով ասէ. Քարոզ կարդացէք զայդ յազգս, ժամ տուք մարտի, տկարն խրախուսեսցէ թե հզօր եմ ես, եւ հանդարտն պատերազմող եղիցի (Տե՛ս Յվլ. Գ 9-11). եւ զմշակական խոփսն եւ զգերանդիսն հրամայէ [1] ի պատերազմական անօթս դարձուցանել. եւ ամենայն ազգաց անդր ժողովել զի անդ նստեալ է Տէր դատել զամենայն ազգս երկրի, եւ արկանել մանկաղս ի կութս, եւ կոխել զանօրինացն զլցեալ հնձանս չարութեան, ոտամբն զոր մերկացաւ, եւ ձայնից հնչել ի ձորն դատաստանի, զի մերձ է օր Տեառն. եւ արեգակն եւ լուսին, ասէ, խաւարեսցին, եւ աստեղք ծածկեսցեն զլոյս իւրեանց (Հմմտ. Մատթ. ԻԴ 29. Մարկ. ԺԳ 24. Գործ. Բ 20). ե ւ Տէր ի Սիովնէ գոչեսցէ, եւ յԵրուսաղեմէ տացէ զձայն իւր. եւ շարժեսցին երկինք եւ երկիր (Հմմտ. Ես. ԼԱ 4)։ Այլ Տէր խնայեսցէ ի ժողովուրդ իւր, այս մասնաւոր եւ ի Մովսէս օրինակաւ երեւի կատարեալ իմաստնոց, եւ ի Քրիստոս՝ ճշմարտութեամբ, յորժամ ի խաչին հեզութեամբ հնծան եհար միայն, եւ ի վեց ժամուն խաւար կալաւ զտիեզերս. Եւ զինն ժամաւն գոչեաց ի ձայն մեծ. եւ երկիր շարժեցաւ, յորմէ եւ բազում մարմինք ի ննջեցելոց սրբոց յարեան եւ երեւեցան բազմաց (Տե՛ս Մատթ. ԻԷ 46, 51-53)։ Եւ խնայեաց Տէր ի ժողովուրդ իւր ի հաւատացեալս. եւ ծանոյց թէ՝ Ես եմ Տէր Աստուած ձեր որ բնակեալ եմ ի Սիովն լերին սրբութեան իմոյ յերկինս (Տե՛ս Ել. Զ 7. Սաղմ. Թ 12)։ Եւ բղխեսցեն լերինք զքաղցրութիւն վարդապետութեան առաքելովքն, եւ բլուրք զկաթն՝ զտղայական կերակուր, եւ ամենայն եղտեւրք Յուդայ բղխեսցեն զջուր աւազանին։ Եւ ապա, ասէ, Եգիպտոս յապականութիւն եղիցի եւ Եդոմ ի դաշտ ապականութեան յանօրէնութեանց որդւոցն Յուդայ (Հմմտ. Եզ. ԻԹ 12). փոխանակ զի հեղին զարիւն արդար։ Այսու եւ զկործանումն փարաւոնի եւ զզօրացն նշանակէ առակաւ, եւ զսատանայի եւ զդիւաց՝ Քրիստոսիւ, եւ զմահապարտութեան գործս որ առ Իսրայէղ, եւ առ ազգ մարդկան, յորոց փրկեալ զնոսա խոստանայ նոցա յաւիտեան կեալ. եւ Տեառն բնակել ի Սիովն։ Զայս խորհուրդ փրկութեան գիտացեալ եկեղեցւոյ Քրիստոսիւ, եւ զՏեառն բնակեալ ի Սիովն, եւ թէ՝ աղբիւր ամենայն բարութեանց ի տանէ Տեառն ելանէ, արբուցանել զվիճակ սրբոցն (Հմմտ. Սաղմ. ԼԵ 10-11), սաղմոսէ ասելով. Երանելիք են որ բնակեալ են ի տան Տեառն յաւիտեանս յաւիտենից օրհնեսցեն զքեզ (Սաղմ. ՁԳ 5). եւ թէ՝ Երանեալ է այր որոյ օգնութիւն իւր ի քէն է (Սաղմ. ՁԳ 6). եւ թէ՝ Երեւեսցի Աստուած հրեշտակօք ի Սիովն (Սաղմ. ՁԳ 8). եւ թէ՝ Ընտրեցի ընդ աղբ գալ ի տան Աստուծոյ(Սաղմ. ՁԳ 11)։ Եւ որ այլ նորին փրկութեան խորհուրդք խնդրոց եւ գոհութեանց մինչեւ ի կատարած սաղմոսիդ, թէ՝ Տէր Աստուած զօրութեանց երանեալ է այր որ յուսայ ի քեզ (Սաղմ. ՁԳ 13)։ Զայս իմանալի է եւ զայսմ Երուսաղեմէ, որ տեսանելիս է, ի ձեռն մարգարէիցն խոստացեալ ի դարձէ գերութեանն, եւ տաճարին վերստին շինելոյ։ Եւ դարձեալ զիմանալին վերինն Երուսաղէմ զորոյ զդրունսն առաւել սիրէ քան զամենայն յարկսն Յակովբայ (Տե՛ս Սաղմ. ՁԶ 2), որ է աւազանաւն մայր մեր ամենեցուն, որում ինքն հիմունս արկ ի նմա Բարձրեալն. ուր յիշին Ռախաբ եւ Բաբելովն, որք հաւատովքն Քրիստոսի սրբեալ ի ձեռն աւազանին, ի բոզութենէ եւ ի խառնակութենէ, ասին ճանաչել զնա։

Ահա եւ այլազգիք Ծուր՝ ժողովուրդ հնդկաց, որք ելին ի հօտէ սրտմտութեան. սեւացեալ ի գործս անիծից երկրի, ուտելով տրտմութեամբ զնա զամենայն աւուրս. որոց փափագելի են յարկք Տեառն զօրութեանց. եւ ցանկան փափագելով ի գաւիթս նորա, ցնծացեալք հոգւով եւ մարմնով յԱստուած կենդանի. իբրեւ ճնճղուկ եւ զտատրակ ի տունս եւ ի բոյնս ձագուց իւրեանց. փարելով՝ որպէս նորատունգ ձիթենւոյ շուրջ զաստուածային սեղանովն, կերակրին անաշխատաբար զճշմարիտ կերակուրն մարմնոյ եւ արեան Տեառն որով փրկեցաւն ի մեղաց եւ ի մահուանէ. որում մեծաձայն գոչեն զյաղթութեանն օրհնութիւն. ասելով՝ Թագաւոր իմ եւ Աստուած իմ (Սաղմ. ՁԳ 4)։