Ճառք

Ազդոյ եւ օգտակար եւ կարեւոր են պահոց պնդութիւնք եւ յորկորստութեանց ժուժկալութիւնք. եւ մանաւանդ որ ընտրողական գիտութեամբն մերձենան առ նա, եւ ճշմարտիւ ճանաչեն թէ ո՛րպէս շահաւոր է պահոցն պնդութիւն։ Իսկ որք ոչ զգուշանայցեն այնմ, աստէն իսկ յերեւելեացս պարտ է իմանալ զպարկեշտութեանն մաքրութիւն, եւ զվնասակար լցումնն զորովայնին։ Եւ գիտեն՝ թէ որպէս տեղիք երաշտացեալք բանջարս ազգի ազգի ոչ բուսուցանեն, նոյնպէս եւ որովայնք ցամաքեալք խորհուրդս պղծութեան ոչ ծնանին։ Եւ որպէս երկիր աղբուտ բանջարս խառնամանս բուսուցանեն եւ աճեցուցանեն, նոյնպէս եւ որովայնք աղբով կերակրոցն փափկացեալք՝ խորհուրդս անտեղիս բերեն 'ի վեր հանապազ. զի զորդունս գէջ երկիր պարարէ, եւ զախտս պղծութեան գիջացեալ որովայն։ Քանզի որ համահամօք փափկանան, նա եւ զխորհուրդ ազգի ազգի իմանան. եւ որ սուղ ինչ կերակրովն շատանայ, նա զտագնապ քաղցին ածէ զմտաւ. զի որովայնք թանձրացեալք խորհուրդս սուրբս ոչ ծնանին, այլ պահել պատեն ընդ պատրուակաւ զգայութիւնս մարմնոյն։ Եւ որք որովայնին ծառայեն, անհնար է լինել հաւատարիմ ծառայ Աստուծոյ։ Զի որ պահօք նրբին եւ սրբին, ոչ միայն զպղծութիւն անօրէնութեանցն սրբեն, այլ եւ զսուրբն Աստուած յինքեանս բնակեցուցանեն։

Եւ արդ այսպէս մեծ է պահոցն պնդութիւն եւ պարկեշտութեան առաքինութիւն, որ պարաւանդեալ դադարեցուցանէ զամենայն անդամս մարմնոյն յանդէպ ցանկութեանց եւ յաղտեղի խորհրդոց, եւ ստէպ ստէպ հալածէ 'ի մտացն խորհրդոց զյարձակումն դիւաց՝ որք կամին պղտորել եւ պղծել զսիրտս մաքրեցելոցն։ Զի պահոցն պնդութիւն իբրեւ ջղօք երկաթեօք պնդեալ պահէ զամենայն վարուցն առաքինութիւնս, եւ զհաւատոցն հաստատութիւնս. քանզի աշտարակ հզօր է ընդդէմ թշնամոյն, եւ պարիսպ ամրութեան յամենայն նետից սատանայի։ Եւ քանզի կարի կարեւոր է պահոցն առաքինութիւն բնութեանս մերոյ, եւ բազում թերութիւնք 'ի խոնարհութենէ պահոցն յարդարին, անդէն իսկ ընդ ստեղծանել մարդոյն՝ պահոցն պնդութեամբ պարսպեաց զբնութիւնս մեր, եւ եդ առաջին մարդոյն առաջին պատուիրան զպահոցն պնդութիւն՝ չճաշակել 'ի ծառոյն։ Զի թէ էր պահեալ զպահոցն պատուիրանն, անախտ եւ անմահ եւ անմեղ կեանս էր ժառանգեալ, եւ յերկինս զերկնից բարութիւնսն. զի բազումք որք պահեցին զպահոցն պնդութիւնս, 'ի բազում վշտաց ապրեցան։

Սովին պահոցն պնդութեամբ եւ մեծն Դանիէլ 'ի ժանեաց առիւծուցն ապրեցաւ, զի եւ գազանական բնութիւնն պատկառէր մերձենալ 'ի սուրբ մարմինն պահողին. եւ քանզի արգել զինքն չմերձենալ 'ի սեղան թագաւորին որ 'ի պիղծ զոհիցն էր աղտեղեալ, արգելան եւ գազանքն չմերձենալ 'ի սուրբ մարմին պահողին։ Սովին պահոցն պնդութեամբ եւ երեք մանկունքն ապրեցան 'ի բորբոքեալ բոցոյն, եւ շիջուցին զմոլութիւն կերակրոցն ցանկութեանց, եւ սակաւ ինչ ոսպամբ շատացան. շիջուցին զբարձրացեալ ահեղ հուր հնոցին. զի անդ 'ի ներքս ցօղ զովացուցիչ զպահողսն մխիթարէր, եւ արտաքոյ բոցն բորբոքեալ զզեխեցելօքն սաստկանայր, եւ քառասուն եւ ինն կանգուն տարածեալ զամենեսեան սատակէր։ Սովին պահոց պնդութեամբ եւ բազմամբոխ քաղաքն նինուէացւոց ապրեցան, զի դարձան յամենայն անօրէնութենէ եւ 'ի գնացից չարեաց. խորգով եւ մոխրով դարձուցին զխստացեալ բարկութիւնն Աստուծոյ. եւ զի ոչ խնայեցին նեղել զանձինս իւրեանց պահօք եւ պաղատանօք, ողբալ եւ լալ հեծեծանօք, խնայեաց Աստուած յոգիս եւ 'ի մարմինս նոցայ։ Սովին պահոց պնդութեամբ եւ Մովսէս ընկալաւ զօրէնսն աստուածադիր, զի քառասնօրեայ պահոց մաքրութեամբ արժանացաւ 'ի մաքուրն մերձենալ, եւ բերան 'ի բերան խօսէր ընդ նմա իբրեւ ընդ բարեկամի։ Սովին պահոց պնդութեամբ սրբեցաւ Եղիա թեսբացի, եւ բանիւ բերանոյ իւրոյ զերկինս բանայր եւ փակէր, հուր 'ի յերկիր իջուցանէր։

Եւ զի՞նչ եւս ասացից զպահոցն զպնդութիւն, որ եւ տէրունական եւս մարմնոյն պէտք եղեն պահոցն պնդութիւնք՝ անմեղին եւ անարատին վասն մերոյ օրինակի. որով եւ հարքն առաջինք առաքինացան, եւ զվարս անմարմնոցն հրեշտակաց 'ի մարմինս մարդկան երեւեցուցին. մեռուցին յերկրի զերկրաւոր զցանկութիւնս, եւ զոգիս 'ի յերկինս կենդանացուցին. մերժեցան 'ի յանցաւոր հեշտութեանցս, զի ընկալցին զանանց բարութիւնսն. հեռացեալք 'ի տանց եւ 'ի ստացուածոց, չարչարեցան բազում փորձանօք, եւ նեղեալ ամենեւին մեռուցին զանձինս քաղցիւ եւ ծարաւով եւ գձուձ հանդերձիւ։ Զի ոմանք 'ի նոցանէ խոտաբուտ ճարակօքն եւեթ շատացան, եւ ոմանք ճաշակօք մրգոց միայն վարեցան։ Ոմանք զծայրս ծառոցն եւ զարմատս խոտոց միայն ուտէին. ոմանք սակաւ ինչ ընդովք ժուժկալէին. ոմանք երեք նուկի հացիւ ժամէ 'ի ժամ. ոմանք զչորրորդ մասն նկանակի, եւ այլք զվեցերորդն. ոմանք զթեփ ցորենոյ արարին կերակուր. ոմանք խոզաբուտ եղջերաւն միայն զտագնապ քաղցին դադարեցուցանէին։ Ոմանք զհաղորդութիւնն հոգեւոր կերակրոյն աւուրն բաւական համարէին 'ի պէտս մարմնոյն. բայց այլ փափկութիւն ինչ կերակրոց ամենեւին մեռեալ էր 'ի նոցանէ։ Զի ոմանք ժամէ 'ի ժամ ճաշակէին. ոմանք յետ երկուց աւուրց. ոմանք յետ երից. ոմանք յետ եօթն աւուր՝ եւ որ եւս աւելի՝ յիշէին զպէտս կերակրոյն, եւ զայն կշռով ճաշակէին, եւ ջուր չափով ըմպէին, եւ անդադար հեծութեամբ յաղօթս եւ 'ի պաշտօնն պարապէին, եւ զգիշերն ամենայն յարտասուս եւ յողբս անցուցանէին, եւ աղերսալի մաղթանօք եւ հառաչանօք զԱստուած հաշտեցուցանէին։ Ոմանք զլարիւք անկեալ ննջէին. ոմանք ոտանաւոր տքնութեամբ զգիշերն անցուցանէին. ոմանք սակաւ ինչ նստելով. ոմանք մինչեւ ցառաւօտն զձեռս 'ի վեր ամբարձեալ ունէին. ոմանց զպարանոցն խոնարհեցուցեալ մինչեւ 'ի լուսանալն ժուժկալէին. ոմանք աղօթս հարիւրաւորս նկարէին։ Ոմանք անխօսք լինէին, միայն խօսէին զսաղմոսս. ոմանք առանց հարցմանց ուրուք ոչ բարբառէին. ոմանք ընտրութեամբ յօգուտ ընկերին միայն խօսէին, եւ մշտաջան վաստակօք եւ պաղատանօք զօրն անցուցանէին, եւ վասն հոգեւոր ինչ խրատու 'ի տար աշխարհս անցանէին, եւ թշնամիսն իբրեւ զբարեկամս սիրէին, եւ խոնարհութեամբ զընկերն լաւ քան զանձինս համարէին, եւ վասն հնազանդութեան 'ի հուր եւս մատնէին, եւ 'ի գազանս դիմէին, եւ զանձինս 'ի ծառայութիւն ընկերին մատուցանէին, եւ յարդար վաստակոց զանկն եւ զտնանկն եւ զհիւանդն կերակրէին։ Չափօք զմարմինս իւրեանց վարէին, եւ սանձս խորհրդոց արկանէին. եւ այնպէս զանազան եւ բազում նեղութեամբ զպնդութիւն պահոցն յօրինէին։ Զի այս ամենայն է դուռն նեղ եւ անձուկ ճանապարհ՝ որ տանի 'ի կեանսն յաւիտենից. որով եւ բազում նշանս եւ սքանչելիս առնէին, զդեւս հանէին, զհիւանդս բժշկէին, զմեռեալս յարուցանէին, 'ի վերայ ջուրց գնային, եւ զընթացս արեգականն դադարեցուցանէին ուղիղ պահոցն մաքրութեամբ. եւ քան զայս եւ առաւել եւս զօրութիւն գործէին պահոցն պնդութիւնք։ Զի սուրբքն առաջինք յորժամ կամէին մերձենալ առ Աստուած, յառաջ պահօքն մաքրէին, եւ ապա առ մաքուրն մերձենային եւ աստուածատեսք լինէին. իսկ որք հեռացան 'ի պահոցն, հեռացան 'ի շնորհացն Աստուծոյ, եւ բազում չարեօք չարչարեցան։ Ահա Ադամ հեռացաւ 'ի պահոցն պնդութենէ, եւ ել 'ի դրախտէն երկիր փշաբեր։ Ծնունդք նոյական ազգին հեռացան 'ի հեռացան 'ի պահոցն պնդութենէ, եւ համաջունջ ջրհեղեղաւն սատակեցան եւ հեղձան։ Ժողովուրդն եբրայեցւոց հեռացան 'ի պահոցն պնդութենէ, եւ ընտիր ընտիրքն սատակեցան։ Բնակիչքն սոդոմայեցւոցն հեռացան 'ի պահոցն, եւ հրացան անձրեւք կայծականց տեղիաց 'ի նոսա։ Եւ ամենայն որք արհամարեցին զպահս, արհամարհեցան յԱստուծոյ, եւ յողորմութենէ նորա հեռացան։

Բայց պահողքն պարտին լինել ընտրողական գիտութեամբ. քանզի կորուսանէ սատանայ զպահողսն եւ զպահս պահողին՝ եթէ զանպարկեշտագոյնսն բամբասիցէ, եւ կամ զինքն գեր 'ի վերոյ այլոցն ցուցանիցէ, եւ կամ պիղծ զկերակուրսն համարեսցի. եւ կամ եթէ կեղծաւորութեամբ պահիցէ, որպէս եթէ ինքն յաչս այլոցն ծածկեսցէ զպահոցն պնդութիւնս՝ զի մի՛ սնապարծ եւ կեղծաւոր երեւեսցի, բայց կամի թէ յայլոցն հռչակէր ժուժկալութիւն նորա. եւ եթէ ոչ ոք իմասցի, ապա եւ ինքն կամի կարծրացուցանել ընդ պատրուակաւ զպահոցն պնդութիւն, զի իմասցին եւ զարմասցին ընդ համբերութիւն նորա։ Զի այսպիսի պահքն ոչ սրբեն եւ արդարացուցանեն, այլ պղծեն եւ կորուսանեն։ Բայց եթէ կերակրովք իսկ պարկեշտանայցէ, եւ այլովք անդամօքն ոչ պահիցէ, 'ի զուր եւ ընդվայր ջանայ։ Այս է զոր ասեմս. եթէ զլեզուն ոչ պարկեշտացուցանի, եւ ական եւ ունկան եւ խորհրդոց եւ մտաց ոչ զգուշանայցէ, եւ ոխութիւն ընդ ընկերին պահիցէ, եւ ատելութիւն ընդ եղբօրն ունիցի, եւ կամ սէր կեղծաւորութեամբ ումեք ցուցանիցէ, եւ կամ խոնարհութեամբ ընկերին ոչ ծառայիցէ, եւ պատուի եւ իշխանութեան ցանկանայցէ, եւ զանձն 'ի պահս կարծիցէ, յոյժ ափշութեան իցէ այնպիսին 'ի սատանայական խորհրդոց։ Զի այն ոչ են պահք խոնարհութեան, այլ խաբէութեան եւ կեղծաւորութեան, զրաջան եւ անվաստակ՝ որ 'ի հուր այրի, եւ 'ի ջուր աղայ հանապազ. զոր ցեցն ապականեաց, եւ գողք հատին եւ տարան, եւ ոչ ինչ օգտեցաւ յայնպիսի պահոց մրցանաց, այլ յոյժ պատժի եւ պատուհասի։ Քանզի աստ կեղծաւորական պահօքն պատժի, եւ անդ յարդար դատաստանէն դատապարտեալ 'ի հուր հնոցացն չարչարի, եւ քան զորկորեայսն եւ զարբեցողսն առաւել եւս պարտաւորի. զի զամենագէտն Աստուած անգէտ համարեցաւ չարաչար կրօնիցն կեղծաւորութեամբ։

Այլ եւ են ոմանք որ յորժամ կամին մտանել 'ի պահս, փութան 'ի լուանալ եւ յօծանել, եւ խճողեն զպորտ եւ զորովայնս, եւ բազում որկորստութեամբ եւ արբեցութեամբք շուայտանան, ապա մտանեն 'ի պահոցն պնդութիւնս։ Եւ արդ զի՞նչ կոչեսցուք զայնպիսիսն, պահո՞ղս եթէ արբեցողս, պարկե՞շտս եթէ որկորեայս, ճգնաւո՞րս եթէ զեղխեցեալս. զի անհնար է պղծութեամբ սրբութիւն գտանել, եւ մեղօք յարդարութիւնս ելանել. եւ ոչ ոք պոռնկութեամբ կուսութիւն ստանայ, եւ ոչ զեղխութեամբ եւ արբեցութեամբ զսրբութիւն պահոց ընդունել։ Զի անհնար է այսմ լինել՝ եթէ նախ պոռնկիմ, ապա կուսանամ. եւ կամ զեղխիմ եւ շուայտիմ արբեցութեամբ, եւ ապա մտանեմ 'ի սրբութիւնս պահոցն. զի անմարթ է պոռնկին կուսանալ, զեղխելոյն արբեցութեամբ՝ պահող եւ ճգնող։ Զի կուսանն կուսութեամբ ստանայ զկուսութեանն պսակ, եւ ոչ պոռնկութեամբ. եւ պահողն ժուժկալութեամբ ընդունի զվարձս պահոցն, եւ ոչ արբեցութեամբ, զեղխութեամբ եւ որկորստութեանն շուայտանօք։

Այլ են ոմանք որ զպահս քառասնորդաց ապաղաս ասեն, զկէս ինչ 'ի շաբաթուցն կարեւոր անուանեն, եւ պնդին եւ ճգնին սրբութեամբ, եւ զայլսն ապաղաս անուանեն, եւ թուլացուցանեն զպնդութիւն պահոցն, եւ անակնունելի իմն ճաշակեն 'ի փափուկ կերակրոց, եւ որկորստութեամբ զսուրբ եւ զերեւելի պահս քառասներորդացն լուծանեն։ Զի զայս կարեւոր պահս քառասներորդաց եւ Որդին Աստուծոյ վասն մեր պահեաց 'ի մեր օրինակի. եւ անդ ոչ անուանէր ապաղաս։ Զնոյն քառասունս եւ Մովսէս 'ի լերինն պահեաց. եւ անդ ոչ անուանէր ապաղաս։ Զնոյն քառասունս յանապատին պահեաց 'ի լերինն Եղիաս. եւ անդ ոչ անուանեաց ապաղաս։ Զնոյն քառասունս եւ մեք մերով տկարութեամբս օր ըստ օրէ պահօք կատարեմք. եւ ոչ վայել է մեզ քառասնօրեայ պահոցն անուանել ապաղաս, եւ լուծանել զսուրբ պահոցն պնդութիւնն. զի 'ի սկսանիլ պահոցն մինչեւ ցկատարումն նորուն՝ պահք են 'ի փափկութենէ, եթէ կամիցիս ճգնել եւ պահել. ապա եթէ որկորստութեամբ լուծանել կամիցիս, ոչ եթէ զթեթեւ ապաղասս լուծեր, այլ պահս կարեւորս։ Զի ապաղաս 'ի ծուլից եւ յանկատարից անուանի, եւ ոչ 'ի պարկեշտից եւ 'ի պահողաց։

Այլ պահք ոչ եթէ 'ի կերակրոցն միայն անուանի, այլ եւ կարճել յամենայն մեղաց. զի պահք են եւ լռութիւնք բերանոյ, եւ ոչ առանց հարկի եւ հարցանելոյ ուրուք խօսել։ Պահք են եւ անընչութիւն եւ աղքատութիւնք, եւ ոչ զաւելորդացն հոգալ. այլ զպէտս աւուրն որոնել, եւ զնոյնն խնդրել յԱստուծոյ։ Պահք են եւ 'ի տեղւոջն նստել ցածութեամբ, եւ ոչ վայրապար ուրուք շրջել ցոփութեամբ 'ի զբօսանս եւ 'ի զօշաքաղութիւնս։ Պահք են եւ գրգուաղելն եւ գձձելն առանց լուանալոյ եւ օծանելոյ. պահք են եւ խարազն ինչ հանդերձիւք զպէտս մերկութեան եւ ցրտոյն միայն վճարել։ Պահք են եւ ցածուցանել զաչս յարատութենէ, եւ զլսելիսն հանդէպ լսելոյ, եւ զսիրտն 'ի պիղծ խորհրդոց։ Պահք են չհանգանակելն պատուի եւ իշխանութեան, չբարկանալն, չաղաղակելն, չնախանձելն, չխնդրել վրէժ անձինն, եւ ոչ ջանալ զանձն առ ընկերին արդարացուցանել։ Պահք են չագահելն, եւ չմարդահաճոյանալն, եւ ոչ հանդերձիւք ինչ սնապարծել։ Պահք են խոնարհութիւն եւ հնազանդութիւն, եւ սուրբ սրտիւ զամենայն ոք սիրել։ Պահք են եւ յորժամ զպէտս քնոյ բնութեանն եւեթ վճարիցէ, եւ քուն ցանկութեան ոչ ունիցի. այլ զառաջինն միայն, եւ ապա յարուցեալ գործիցէ եւ կամ աղօթիցէ։

Եւ արդ այս ամենայն են պահք ճշմարիտք, եւ առաւել քան զկերակրոցն կարճումն. եւ զայս եւ որ սոցին նման են՝ պարտ է կարճել 'ի ժամ պահոցն, եւ ապա լինի ընդունելի եւ կերակրոցն կարճումնն։ Այլ եւ կերակրոցն կարճումնն ոչ միապէս, այլ ըստ իւրաքանչիւր կարողութեան. ոմանք միօրէ. ոմանք երկպահք. ոմանք երեքօրեայ, եւ ոմանք եօթներրորդ պարկեշտութեամբ կատարեն ըստ իւրաքանչիւր անձանց զօրութեան։ Ոմանք լոկով բանջարով, ոմանք ընդով միայն շատացան. ոմանք սակաւ ինչ հացիւ, ոմանք յոլովագունօք, եւ զանպաճոյճ թանիկն եւս յաւելուն. եւ ոմանք գինեհատք միայն, եւ ոմանք թանահատք, այլ եւ ոմանք հացահատք լինին, եւ զփափուկ ինչ կերակուրս եւ զհամահամ բացէ 'ի բաց հալածեն եւ ուրանան. բայց միով ինչ կերակրովն եւ ոգեպահովն եւեթ շատանան, որ միայն զկենդանութիւնն պահէ, եւ ոչ 'ի մարմին եւ 'ի յարիւնն յաւելու որ զցանկութիւն ախտիցն յուզեն. եւ զայն սակաւ ուտել, սակաւ ըմպել, սակաւ 'ի քուն լինել, եւ աղօթք անդադար։ Այլ պարտ է մանաւանդ յաւուրս պահոցն զոր յորովայնէդ արգելուս, աղքատաց ընձեռել զայն, զի դու քաղցիցես, եւ քաղցեալն յագեսցի, եւ մեղք քո քաւեսցի։ Այս են պահք սուրբք եւ աստուածակամք, եւ սոքօք լինին ընդունելի ամենայն վշտամբերութեանցն ճգնութիւնք, որ բժշկեն զվիրաւորեալս մեղօք, փրկեն զգերեալսն 'ի սատանայէ, կանգնեն զկործանեալսն անօրէնութեամբք, յարուցանեն զհիւանդացեալսն ամբարշտութեամբք, սրբեն զաղտեղեալսն պղծութեամբք, լուսաւորեն զխաւարեալսն մոլորութեամբ, եւ մաքրեն եւ արդարացուցանեն զպահողսն յամենայն յանցանաց, եւ կացուցանեն մեծապայծառ լուսով առաջի ահաւորի եւ լուսաւոր բեմբին Աստուծոյ. եւ ընդ նմին ժառանգեն զանանց բարութեանցն զվայելչութիւնսն 'ի Քրիստոս Յիսուս 'ի տէր մեր. որում փառք յաւիտեանս։