Ճառք

Հայեա դու 'ի յոյսն վերին՝ որ իջանես 'ի խոր խաւարային սգոյդ. փութա փարատեա 'ի քէն զյիմարեցուցիչ խորհուրդս չարին, եւ զարթիր եւ եկ 'ի միտս քո. յիշեա զպատուէրս պատուիրանացն Աստուծոյ, եւ թափեա զքեզ 'ի սատանայական թախանձանացդ, եւ 'ի միտ առ զբազմաչար հնարս թշնամոյն, եւ պատկառեա 'ի նետից նորա. երկիր 'ի խորամանկութենէն եւ թիւնից աներեւութից նորա. փախիր 'ի դառն վիրաց եւ 'ի սաստիկ հարուածոց նորա։ Հայեա 'ի պղտորութիւն մտացդ քոց, եւ ծանիր եթէ այդ սերմանք թշնամոյն են 'ի քեզ. արի անկիր առաջի Աստուծոյ՝ զի ապրեսցիս 'ի չար խաբից նորա եւ յանօրէն տրտմութենէն։

Զի յորժամ սատանայ բոլորովիմք գերէ զմիտս մարդոյն, ածէ 'ի վերայ տրտմութիւն եւ յուզմունս խորհրդոց. որ թէպէտ եւ սուղ ինչ իցեն տրտմութիւնքն, սակայն նա 'ի պղտորեալ միտս նորա անհնարին եւ անչափս կարծրացուցանէ, որով եւ զսիրտն յիմարեցուցանէ, եւ թուլացուցանէ 'ի սովորական աղօթիցն եւ յերկիւղէն Աստուծոյ։ Եւ մանաւանդ որում պատճառս եւս վախճանելոյ իւրոյ գտանիցէ, բոլորովիմբ արկանէ 'ի վերայ մերձաւորացն նորա անհնարին մթերս սգոյ տրտմութեան, եւ 'ի ներքս զսիրտն այրէ, եւ զմիտսն նուազէ, եւ ամենեւին զուշն ափշեցուցեալ 'ի զգայութենէ մտացն ընկենու, եւ ոչ տայ խոնարհել 'ի բանս մխիթարչացն եւ սփոփողացն. այլ յամառեալ պնդին 'ի սգոյն տրտմութիւն, զի ցնորք թշնամոյն անհնարին թաղծանօք յիմարեալ ափշեցուցանեն առաւել քան արբեցութեամբ. եւ ամենեւին ոչ թողացուցանեն նայել 'ի պատուիրանս Աստուծոյ որ ասէ՝ թէ լաւ է օր մահուանն քան զօր ծննդեան։ Ընդէ՞ր. քանզի օր ծննդեանն սկիզբն է մեղաց եւ անօրէնութեանց, եւ անտի սկսանին աճել 'ի նմա ցաւք եւ հոգք եւ տրտմութիւնք եւ զրպարտութիւնք եւ աղքատութիւնք, այրութիւնք եւ որբութիւնք եւ անզաւակութիւնք եւ ամենայն չարչարանք բազում նեղութեանց եւ տառապանաց աշխարհիս։ Այլ եւ ժողովեալ եւս հեղու զնովաւ սատանայ զամենայն բազմութիւն ախտից մեղացն չարչարել, նեղեալ, վիրաւորեալ զնա թշնամութեամբ, գողութեամբ, սպանութեամբ, բամբասանօք, երդմամբ, նախանձու, չարակնութեամբ, ոխակալութեամբ, ագահութեամբ եւ զայլս զրկելով, նենգութեամբ, հմայիւ դիւթականօք, եւ ամենայն անթիւ ախտից բազմութեամբ. ընդ որոց հատուցումն է հուրն անշէջ եւ տանջանք մշտնջենաւորք։ Իսկ 'ի ձեռն մահուանն յայնմ ամենայնէ բուժեալ դադարէ. զի թէպէտ եւ վարս արդարութեան ոչ ունէր, սակայն 'ի մեղանչելոյն դադարեաց. ապա եթէ վարս ուղիղս էր ստացեալ՝ զերծաւ յամենայն կասկածանաց մեղաց եւ 'ի հոգոցս աշխարհիս, եւ վերացեալ խառնեցաւ 'ի բանակս սրբոց եւ արդարոց։

Եւ արդ զայսպիսի լուսաւոր կեանս յիմարութիւն է լալ եւ սգալ անառակութեամբ եւ հեթանոսաբար. զի եւ Պաւղոս եւ զլոկ միայն տրտմութիւնն արգելեալ փակեաց ասելովն՝ թէ «Վասն ննջեցելոցն մի՛ տրտմիք որպէս եւ այլ հեթանոսք՝ որ ոչ գիտեն զԱստուածե։ Իսկ ո՛րչափ սաստիկ պատժոց արժանի համարիցիք՝ որք 'ի սուգս եւ 'ի կոծս եւ յողբս մտանիցեն. զի արգելեալ է 'ի քրիստոնէից հաւատացելոցն՝ որք լուսաւորեցան սուրբ աւազանաւն, եւ մեծ եւ ահեղ անուն Սուրբ Երրորդութեանն 'ի վերայ նոցա անուանեցաւ, եւ կնքեալ խաչիւն Աստուծոյ նուիրեցան, ամենեւին իսկ ոչ են իշխան զնուիրեալսն Աստուծոյ խայտառակել հեթանոսական անօրէնութեամբք, եւ ոչ չարաչար խզել եւ փետել եւ մոխիր 'ի վերայ նուիրեալ գլխոյն արկանել. այլ ամենեւին 'ի բաց հեռանալ յանօրէն եւ 'ի սատանայական վայիցն եւ յողբոցն եւ անօրէն ձաղանացն։ Ոչ զհերս փետել հրամայեսցէ քրիստոնէիցն, ոչ զայտս ցտել, եւ ոչ 'ի կոծ մտանել, ոչ զառիգածն ածել, ոչ զուսովքն մերկանալ, ոչ զճակատն հարկանել, ոչ քուրձ զգենուլ, ոչ մոխիր ցանել, եւ ձայնս արկանել, եւ ոչ աշխարանօք ողողանել. զի այս ամենայն սատանայական է եւ հեթանոսական, զոր անմիտ կանայքն բարբառեն 'ի ցոյցս կեղծաւորութեան, եւ զկռապաշտիցն զգործն գործեն 'ի վերայ քրիստոնէից, զողբսն ողբալով, եւ զկականն բառնալով, եւ զճչիւն աշխարանացն հնչեցուցանելով, անյուսաբար չարաչար զմարմինն կոծելով 'ի վերայ քրիստոնէի վախճանելոյն, զոր պարտ էր սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբք յղարկել, պատուեալ երգօք 'ի կեանսն յաւիտենականս։

Ընդէ՞ր խայտառականօք եւ անարգանօք սգոյդ թշնամանէք զմարմինն հոգէկիր եւ քրիստոսազգեաց։ Եւ արդ ի՞ւ իւիք քրիստոնեայ անուանեսցուք զնոսա որք սատանայական մոլորութիւնս մոլորեսցին 'ի վերայ մեռելոյն. քանզի ընդ այդպիսի անօրինեալսն եւ դեւք խառնին՝ 'ի կոծատեղին անցանեն։ Քանզի նոքին իսկ ուսուցին զկոծ անյուսութեան եւ զտրտմութեան սգոյ աշխարանացն, զի զկոծողսն ընդ նմին 'ի հուր գեհենին դատապարտեսցեն։ Այլ ձեզ պարտ էր ամաչել 'ի Հրէից եւ 'ի հեթանոսաց եւ յայլաղանդիցն՝ որ զհաւատս մեր բամբասեն եւ ասեն. ո՞ւր է ձեր յոյսն յարութեան՝ յորժամ այդպիսի ողբովք եւ սգովք եւ աշխարանօք եւ զազրալի խայտառականօք արիւնահան եւ արիւնահեղ լինիք հանդերձ վայիւք եւ փետիւք, ճչիւք, գուժիւք կոծեալ աշխարիցէք զանուանեալն քրիստոնեայն։

Ընդէ՞ր պարծիք, ով քրիստոնեայք, որ երգովդ էք նմանեալք Հրէից եւ հեթանոսաց. այլ զսուգ եւ զտրտմութիւն զօրինաւորիդ առաւել քան զանօրինացն տեսանեմք, արք չարաձայնք կառանչիւք եւ վայիւք եւ փետիւք խեղդին, ողբան եւ ողողանին անյուսալի, զճակատն դիւահարեն հարկանեն, եւ զկուրծսն անզգամաբար բախելով իբրեւ զայսահար. եւ կանայքն կանչիւք հերարձակ զայտսն ցտեն, զստինս կեղեքեն, եւ անամօթապէս իգացեալք մերկանդամք խզին եւ կոծին մոլելով, իբրեւ զմոլիչն չարալլուկ դիւահարեալս. եղիճ, արիւն եւ մոխիր, եւ հանդերձք պատառեալք։ Արդ այսպիսի ձաղանօք ձաղին եւ ծանակին քրիստոնէիցն պատկերքն՝ որ ոչ 'ի հեթանոսս լսի, եւ ոչ 'ի Հրեայս, եւ ոչ 'ի հերձուածողս, եւ որք ոչ ընկալան երբէք զյոյս յարութեան մեռելոց։ Եւ արդ մեք մերժեսցուք զայնպիսի անօրինեալ սգաւորսն 'ի համարոյ քրիստոնէից, եւ հանեալ յեկեղեցւոյ՝ ընդ երախայս համարեսցուք, եւ սուգ առցուք 'ի վերայ նոցա իբրեւ 'ի հեթանոսաց. զի այնպիսիքն են սգոյ արժանի՝ ողբալոյ եւ աշխարելոյ եւ կոծոյ մեծի, որք 'ի հուր գեհենին դատապարտին, եւ մասն ընդ անհաւատսն ունին, զի զհեթանոսական չարաչար ախտսն անյուսութեան յեկեղեցի մուծին։

Եւ արդ ասա ինձ, ով քահանայ, ընդէ՞ր մուծանես զգունդս պաշտօնէից եւ սաղմոսաց 'ի դասս մերկանդամ խայտառակելոցն. զի՞նչ կայ սրբեցելոց պաշտօնէից եւ սատանայազգեաց դիւամոլ կոծողացն։ Ընդէ՞ր խառնես զօրհնողսդ ընդ անիծողսն, զգոհացողսդ ընդ թշնամանողսն, զփառաւորիչսն ընդ հայհոյիչսն։ Ոչ է օրէն յանօրէն ժողովս սատանայականս զհրեշտակական երգսն մուծանել, եւ ոչ 'ի պիղծ մեհեանս դիւացն նոցա զսուրբ զաղօթսն մատուցանել, եւ ոչ 'ի բագինս զոհարանացն պատարագս նուիրել. զի պիղծք առ պիղծն ժողովին, եւ սրբոցն սրբութիւնք վայելեն։ Ոչ է մի ժողովուրդ Հրէից եւ հեթանոսաց, եւ ոչ քրիստոնէից եւ հերձուածողաց, զի հակառակք եւ խափանիչք են միմեանց. եւ դու խառնեալ ընդ միմեանս միաւորես, եւ 'ի մի ժողովս առաքէք օրհնութիւնս եւ անէծս։ Կոծողք անօրէն անառակութեամբք բարկացուցանեն, եւ պաշտօնեայքն աղօթիւք եւ սաղմոսիւք բարեխօսեն։ Յորժամ մերձաւորք վախճանելոյն անօրէն սգով եւ կոծելով թշնամանեալ բարկացուցանեն զԱստուած, ընդէ՞ր աղաչես, մաղթես եւ բարեխօսես վասն թողութեան մեղաց վախճանելոյն. ո՞ւմ լսէ, եւ զո՞ր ընդունի։ Եթէ ես ինչ հոգաբարձու հրաժարելոյն, յեկեղեցիս քո յիշեա, եւ յաղօթս քո աղաչեա զԱստուած. այլ ընդ վայր եւ անվայելուչ է խառնել զպաշտօնեայս սուրբ եկեղեցւոյ 'ի պիղծ ժողովս սատանայական կոծողացն, եւ 'ի տեսիլ անամօթ կանանցն հերարձակացն արիւնաշաղախ խզելոցն եւ մոխրացանացն. որ թէ եւ թշնամիք էին վախճանելոյն, այնչափ կարէին տրտմեցուցանել եւ առնել նմա չար, զոր 'ի ժամանակի հրաժարելոյն Հոգւոյն արարին. եւ ոչ ընկալան զբանն մարգարէին որ ասէր՝ եթէ «Դարձ անձն իմ 'ի հանգիստ քո, զի տէր բարի արար քեզե։ Տէր բարերարութիւն ցուցանէ զօր մահուանն, եւ դու կոծիս եւ աշխարես եւ ողբաս դառնապէս։ Ահա քեզ ասէ մարգարէն՝ թէ «Վայ որ ասէ զչարն բարի, կամ զբարին չարե. քանզի չար են կեանք մեղաւորին, եւ եւս քան զեւս յաւելու 'ի մեղս. եւ բարի է մահ նորուն, զի դադարէ 'ի չարեաց։

Այլ թէ կեցեալ էր, ասես, թէրեւս ապաշխարէր, աղաչէր եւ ողորմութիւնս առնէր, եւ արտասուօք զտէրն հաշտեցուցանէր։ Մի՛ÿ դու զայդպիսի ինչ ածեր զմտաւ, եւ անգէտ զամենագէտն կարծեցուցաներ՝ որ ոչ կամի զմահ մեղաւորին. բայց գիտէր սրտագէտն Աստուած՝ թէ ոչ ապաշխարեսցէ, զմահն նմա ողորմութիւն պարգեւէ՝ զի դադարեսցէ յառաջիկայ մեղացն գործելոյ։ Այլ մահ արդարոյն ամենեւին իսկ ցնծութիւն է եւ ուրախութիւն՝ փոխել 'ի մեղսասէր եւ սնավաստակ հոգոց աշխարհիս. եւ զգանձս վարձուց առաքինութեան զոր համբարեալ տարաւ, յամրի եւ զգուշութեամբ պահեսցէ. եւ եթէ սուղ ինչ իցէ ստգտեալ, օգնեսցուք նմա գթով տնանկաց, յիշեսցուք յահեղ խորհրդին, ողորմութիւնս վասն նորա արասցուք. եւ այն է կաշառ բարերարին Աստուծոյ՝ որ առնէ բարերարութիւն 'ի վերայ վախճանելոյն՝ որպէս ինքն գիտէ։ Եւ արդ զայս լսելով փարատեա 'ի քէն զսուգ թանձրամած յուսով ահեղ աւուրն յարութեան, եւ բոլորովին հանեալ զերծ 'ի քէն զաղճատանս սգոյ տխրութեան, զի քրիստոնեայ կոչեսցիս. եւ ամենայն բերկրանօք սթափեցիր, ակն կալ փափագելի կենացն յաւիտենականաց. եւ այսիւ մխիթարեա, զի քում վախճանելոյն ոչ պատահեցին մահք սոսկալի պատուհասից։

Քանզի բազում են մահք չարաչարք, եւ յանկարծօրէն յորոգայթից ինչ տարաժամ մեռանել. այլ դու այդիւ մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի քոյդ խաղաղութեամբ 'ի մահիճս իւր վախճանեցաւ։ Եւ մահք չարաչարք այնոցիկ է, որք 'ի գետոց վախճանեցան, եւ քարածեծ պատառեցան. այլ դու այդիւ մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի քոյդ 'ի գիրկս քո կատարեցաւ, եւ կտակ մխիթար կենդանեաց եթող։ Եւ մահ չարաչար այնոցիկ է՝ որք 'ի թիւնից օձից եւ 'ի չարաժանի գազանաց գէշ գէշ պատառեալ իցեն, եւ ոչ ոք զյետին բարբառն լսեաց, եւ ոչ զձեռս եւ զոտս ածեալ տեսանիցեն. այլ դու այդիւ մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի զքոյդ ձեռովք քովք թաղեցեր, եւ զյետին բարբառն լուար։ Է մահ չար այնոցիկ՝ որք 'ի պատերազմունս մեռանիցին, եւ զսուրն շողացեալ տեսանիցեն, եւ կենդանւոյն խաւարն զաչօքն պատիցի, եւ թշնամւոյն դիթաւալ կացուցեալ՝ գէշ գազանաց արկանիցեն. այլ դու այդիւ մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի քոյդ 'ի վերայ անկողնից հիւանդացաւ, եւ պատուով Աստուծոյ նուիրեցաւ։ Եւ մահ չար այնոցիկ՝ որ վասն մեղաց դահճացն մատնեցան, եւ կենդանւոյն զմարմինսն յօշեալ եւ պատառեալ անդամ 'ի փայտ՝ բարժանեսցեն անգեղք եւ ագռաւք ամօթալից ձաղանօք. այլ դու այդիւ մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի քոյդ գոհութեամբ հիւանդացաւ, եւ խոստովանութեամբ կատարեցաւ, եւ համբուրիւք ողջունից զգերեզման հարց ընկալաւ։ Է մահ չար այն՝ որք 'ի դիւաց լլկեցան, եւ անզգայեալ զմարմինս անդամոցն ուտիցեն, եւ անողորմ ձեռակապօք արկեալ յարգել՝ սովամահ մեռանիցին. այլ դու մխիթարեա եւ գոհացիր զԱստուծոյ, զի քոյդ հանգստեամբ հիւանդացաւ, եւ օրհնութեամբ վախճանեցաւ, պատանօք պատեցաւ, եւ սաղմոսիւք յղարկեցաւ, եւ քահանայական աղօթիւք եւ պատարագօք յերկինս առաքեցաւ, եւ հանապազ օրհնի եւ յիշի 'ի յիշատակացն կատարելոյ։

Եւ արդ ո՞վ իցէ որ այնչափ ապաշնորհ եւ անիմացական միտս ունիցի, եւ զայս զմտաւ ածելով մեծապէս ոչ մխիթարեսցի, եւ անդադար գոհասցի զԱստուծոյ՝ թէ որպիսի փառօք եւ պատուօք վախճանեալն յերկինս կոչեցաւ, ուր են ամենայն ժողովք տիեզերաց, բանակք արդարոց եւ գունդք սրբոցն, երամք մարգարէիցն, դասք առաքելոցն եւ անթիւ հոյլք մարտիրոսաց, խորանք պայծառազարդք, բնակութիւնք լուսեղէնք, եւ մշտնջենաւոր վայելչութիւնք, եւ փափագելի դրախտն, անանց բարութիւնք, անտրտում խնդութիւնք, անծերանելի մանկութիւն, անխախտելի առողջութիւն, սէր սուրբ, տեղի ցանկալի, կեանք փափագելիք, եւ անյագ ցանկութիւնք հոգեւոր կերակրոց, հրճուանք հրաշալիք, գգուանք գգուանաց, եւ սփոփումն փափկութեանց, եւ հանգիստ հոգեւորական ամենայն ընտրելոց. ընդ որս եւ քո վախճանեալն ուրախութեամբ հանգիցէ։

Եւ արդ քեզ պարտ է մխիթարել ամենայն խնդութեամբ, զի 'ի յերկինս թռեաւ, 'ի մարդկանէ 'ի հրեշտակս փոխեցաւ, 'ի մահուանէ 'ի կեանս ընկեցաւ, 'ի խաւարէ 'ի լոյս ձգեցաւ, յաղքատութենէ 'ի թագաւորութիւն կոչեցաւ, 'ի ծառայութենէ յազատութիւն, 'ի վաստակոց 'ի հանգիստ, 'ի հոգոց յանհոգութիւն, 'ի մեղաց յարդարութիւն, 'ի հողեղինացս 'ի հոգեղէնսն փոխեցաւ եւ ընդ հրեղէնսն դասակցեցաւ։ Արդ դու այդիւ մխիթարեա ամենայնիւ՝ եթէ ակն ունիս յարութեանն. այլ եւ ած զմտաւ՝ եթէ մահ է ճանապարհ ամենայն աշխարհի, եւ ամենեքեան երթամք ընդ այն ճանապարհ։ Ադամ, Աբէլ, Սէթ, Նոյ, եւ ամենայն արդարքն զմահ ընկալան, որով պարտ է եւ քեզ մխիթարել։ Արբահամ, Իսահակ եւ Յակոբ եւ Մովսէս եւ Դաւիթ՝ տեսողքն Աստուծոյ, եւ ամենայն նահապետքն՝ արդարքն եւ աստուածախօսքն զմահ ընկալան. որով պարտ է քեզ մխիթարել։ Ահա ամենայն թագաւորք սուրբք եւ արդարք զմահ ընկալան, որով պարտ է եւ քեզ մխիթարել. ահա եւ մարգարէքն եւ առաքեալք եւ մարտիրոսքն եւ սուրբ կոյսն աստուածածինն զմահ ընկալաւ, որով պարտ է եւ քեզ մխիթարել. ահա եւ Քրիստոս Որդին Աստուծոյ վասն մերոյ փրկութեան զմահ ընկալաւ, զի զմեզ անմահացուսցէ 'ի կեանս անմահս։ Վասն որոյ պարտ է գոհանալ եւ մխիթարել նորոգութեամբ յուսոյն յարութեանն ամենայն արդարոց, ընդ որս եւ մեք յարիցեմք, եւ զվախճանեալսն մեր ընկալցուք խնդութեամբ։

Արդ լուարուք Պաւղոսի, որ մխիթարէ զմեզ ասելով՝ եթէ «Վասն ննջեցելոցն մի՛ տրտմիք՝ որպէս եւ զայլ հեթանոսս որք ոչ գիտեն զԱստուածե։ Լուր եւ մարգարէին որ ասէ. «Ընդ երեկոյս հանգիցեն լալիք. առաւօտուց եղիցի ուրախութիւնե։ Արդ եթէ անուանեալ էք քրիստոնեայ, եւ հաւատացեալ էք յարութեանն, արիք մխիթարեցէք զձեզ մարգարէական եւ առաքելական մխիթարութեամբ. զի սուգ անյուսից է, եւ ոչ իմաստնոց եւ հաւատացելոց՝ որք ակն ունին նորոգման ամենայն ննջեցելոց. զի ոչ է 'ի կորուստ մահ քրիստոնէին, այլ 'ի նորոգութիւն կենացն յաւիտենից. վասն որոյ եւ զոգիս վախճանելոցն մերոց սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբք 'ի կեանս յղարկեմք, իբրեւ ընծայ ինչ Աստուծոյ նուիրեմք։ Յաղագս այնորիկ ոչ է պարտ քրիստոնէին 'ի վերայ մեռելոց սուգ ունել եւ լալ. այլ լայցեն Հրեայք եւ ողբասցեն հերետիկոսք, սուգ առնուցուն եւ կոծեսցին ամենայն թերահաւատք եւ հերձուածողք, զի նոքա լալոյ եւ ողբալոյ արժանի են, աշխարանաց եւ կոծոյ մեծի. այլ մեք նորոգութեամբ կենացն յաւիտենից մխիթարեսցուք։ Եւ արդ վասն այսր ամենայնի բարձէք զկոծս, խափանեցէք զողբս, 'ի բաց արարէք զտրտմութիւն, դադարեցուցէք զարտասուս, արգելէք զլալականս, լռեցուցէք զկառաչիւն լալեաց եւ վայից. արհամարհեցէք զեղանակամարս լալականաց, անարգեցէք զփետիւն վարսից եւ զխզել հերաց, հալածեցէք զարիւնահանսն եւ զմոխրացանսն, թշնամանեցէք զմերկանդամսն եւ զխայտառակեալսն։ Մեկնեսցուք յանօրէն մոլորութենէն, հեռասցուք 'ի հեթանոսական ամբարշտութենէն, ամենեւին 'ի բաց փարատեսցուք զսուգ սատանայական եւ զանյոյս մթերս։ Զի կեցցուք քրիստոնէութեամբ, եւ վախճանեսցուք աստուածպաշտութեամբ, եւ հանգստեան եւ երկնից արքայութեանն արժանի լիցուք 'ի տէր մեր. որում փառք իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ յաւիտեանս։