Պատմութիւն Հայոց

Բայց Սմբատայ հաւաստապէսհաստատեալ թագաւորութիւնն՝ հնարէր ըստ Պօղոսի ընդամենեսեան յարդարել զխաղաղութեան սիրոյն պայման։Եւ նախ ըստ հայրենի կարգացն ուխտի ոչ զատէր զինքն՚ի սիրընթաց մտերմութենէ կայսերն Հոռոմոց Լեւոնի՝ընծայիւք բազմօք եւ նուիրական պատարագօք զնամեծարեալ ըստ հեզահամբոյր հանդարտութեան իւրոյ։Վասն որոյ եւ Կայսր ոչ եթէ փոքր ինչ քան թէ մեծամեծսնմա ընձեռէր պարգեւս եւ պատիւս գեղեցիկ զինուց եւզարդուց եւ ոսկէհուռ հանդերձ զգեստուց, եւ ըմպակսեւ բաժակս, եւ կամարս ականակապս ՚ի համակ ոսկւոյ. այլ եւ մեծ քան զայն այն էր, զի որդի սիրելի ԿայսրզՍմբատ իւր անուանէր՝ սիրալիր դաշամբք ուխտից։ Իսկիբրեւ զայս ամենայն լսէր թագատուն Սմբատայ՝ոստիկանն Ափշին, եւ զհաստատուն անշուշտ սիրոյմիակամութիւն նորա ընդ Կայսեր՝ ՚ի խոր խոցեալ եւխանդացեալ ընդ իրսն, եթէ գուցէ դաւ ինչ նմա ՚ինոցանէ լինիցի՝ առ եղծանել հատանել փութայր զկապմիաբանութեան սիրոյ նոցա։ Վասն որոյ զօր բազումգումարեալ խորհէր չուել գալ հասանել ՚ի Հայս։ Զորվաղվաղակի արքային Սմբատայ զգացեալ զչարիմացխարդաւանս Ափշնի՝ վաղվաղակի հորդան տայր զօրացիւրոց նախարարակոյտ բազմութեամբ եւ քաջամարտիկարանց պատերազմողաց եւ աջողակ զինաշարժից իբրեւարանց երեսուն հազարաց, եւ գնայր ընդ առաջ նորամինչեւ ՚ի գաւառն Ռոտոկայ մերձ յԱտրպատական։ Եւմինչ չեւ մերձեալ հասեալ էր ՚ի զօրս թշնամեացն՝պատգամս ՚ի ձեռն դեսպանի առ Ափշին առաքէր. «Ընդէ՞ր՝ ասէ, զչարեալ դիմեալ գաս յոչինչ պէտս. զիթէ սէր ընդ Կայսեր եդի՝ եւ այն եւս վասն ձեր օգտի, զի թերեւս որ պիտոյ է ամիրապետին մեծի եւ զքո եւսդիւրեաւ զպէտս ՚ի Յունականաց անտի գտանելմարթացից, եւ ՚ի նպաստ օժտութեան ձեզ ընծայելզերեւելի հանդերձից եւ զարդուց եւ զսպասուցվայելս. այլ եւ վաճառականաց, որք ընդ դենիդ քո՝բացեալ ճանապարհ, զի արասցեն մուտ յաշխարհս նոցաեւ ՚ի նոցա լիութենէն փարթամացուսցեն զձերգանձարանսդ, ե

Իսկ իբրեւ այսպիսի հեշտալիրբանից ոճ լուաւ Ափշինն եւ ետես, զի ընտիր ընտիրեկեալ սպառազէնս հասեալ առ դուրս մերձ կային՝այնուհետեւ ՚ի պատգամաւորութիւն սիրոյ զչարինբանս փոփոխէր։ Եւ ապա երկաքանչիւրք նոքա յերիվարսահիպարանոցս աշտանակեալք եւ հանդիպեալք միմեանց, եւ բազում պատիւս եւ պարգեւս թագաւորականս իրերացընծայեալ՝ նա դառնայր գնայր յԱտրպատական։ Իսկարքայ Սմբատ ընդ կրունկն դարձեալ՝ հասանէր ՚իմայրաքաղաքն Դվին։ Եւ վասն զի ըստ առաջնոյ կիտինեդելոյ ոչ ետես զնոսա հնազանդեալս ՚ի ծառայութիւնինքեան եւ զսակ արքունի հարկաց եւ մաքսիցնուազեցուցեալ, ապա դուռն եւս քաղաքին փակեցաւընդդէմ նորա. նա պաշարեալ ուժգնապէս զնոսա եւբազում աղխատրոյզ շփոթմունս եւ աւարառութիւնս եւտնկակոտորութիւնս եւ հրացանութիւնս զնոքօքզեղեալ՝ ստէպ ստէպ զերկեամ մի զայս առնէր. յորմէապա նեղեալ տագնապեալ տարակուսեալ եւ զմիմեամբքելեալ։ Այնուհետեւ հանդիսադիրք մարտիցն եւգլխաւոր ոստիկանք եւ հրամանատարք քաղաքին՝ եղբարքերկու, որոց անուանք Մահմէտ եւ Ումայի՝ արտաքսելեալ գիշերի փախստեայք լինէին. զոր եւ զգացեալ եւզհետ կրթեալ զօրացն եւ ձերբակալ արարեալ՝ ածենարքային։ Եւ նորա տոռամբք կապանաց եւ վարոցօքզնոսա տանջեալ եւ առեալ ՚ի նոցանէ բազում գանձսոսկոյ եւ արծաթոյ՝ առ կայսր Լեւոն երկաթիշղթայիւքն զնոսա առաքէ։ Անշուշտ նուաճեալայնուհետեւ զքաղաքացիսն ընդ լծով ծառայութեանիւրոյ, եւ ինքն ձեռնթափ լեալ՝ ՚ի գիւտս աշխարհացզամենեսեան յանձանձէ ածէ համագունդ եւ ընդ իւրեաւնուաճէ, զոմանս հեշտականաւ բանիւ եւ զոմանսարդեամբք յինքն յանկուցեալ։ Ըստ որում եւ մեծկուրապաղատն Վրաց եւ համախոհք իւր՝ գեղեցիկ կարգացուղղութեամբ հաւանեալք եւ հնազանդեալք լինէին։Իսկ զոմանս ձեռներէց զօրութեամբ հարստահարեալզընդվըզեալսն եւ յոտին կացուցեալ։ Եւ այսպէսձգտեալ աճեցուցանէր զշաւիղ տէրութեան իւրոյյարեւմտից հիւսիսոյ մինչեւ ցԿարնոյ քաղաք, եւ անդրեւս քան զԿղարջս՝ քերեալ մինչեւ առ ափն ծովունմեծի, եւ մինչեւ ցսահմանս Եգերացւոց եւ մինչեւցստորոտ մեծի լերինն Կովկասու, զԳուգարացիս եւզԾանարս մինչեւ ցԴուռն Ալանաց, առեալ եւս յինքն եւզամրոց դրան պահակի նոցա. եւ անտի ՚ի հարաւակողմնկոյս զԿուր գետով մինչեւ ՚ի քաղաքն Տփխիս. եւ զՈւտիգաւառ մինչեւ ՚ի քաղաքն Հունարակերտ եւ մինչեւ ՚իՏուս եւ ՚ի Շամքոր։ Եւ այսպէս ընդարձակեալ զսահմանտէրութեան իւրոյ, որ ընդ լծով արքունի սակից եւբեկարաց եւ մա՛քսից կացուցեալ՝ զզէն քաջութեանմարտի իւրոյ նշան յաղթութեան կանգնէր։